nadmlarowość - zbędny fragment informacji, który można usunąć bez utraty istotnej treści informacji pierwot­nej; także dodatkowy sprzęt techniczny i oprogramowanie systemu komputerowego lub komunikacyjnego (redundan­cja) mające zapewnić sprawne działanie systemu pomimo

awarii podstawowego elementu przetwarzania lub zmiany kierunku przenoszenia informacji. W systemach zarządza­nia bazą danych nadmiarowość danych stanowi pełny du­plikat tej samej jednostki danych lub grupy jednostek reje­strowanych w więcej niż jednym rekordzie dyskowym.

nagłówek (header) - wstępna część transmitowanego pakietu niosąca informacje umożliwiające poprawne jego przesłanie przez sieć do portu przeznaczenia. Nagłówek za­wiera adres źródła, adres docelowy lub instrukcje rutowa- nia, elementy synchronizacji poprzedzające właściwą infor­mację oraz sumy kontrolne używane do sprawdzenia po­prawności transmitowanego pakietu. W nagłówku pakietów przesyłanych pocztą elektroniczną znajdują się dodatkowo szczegółowe informacje o nadawcy, także czas wysłania lub przekazania przesyłki.

napęd magnetooptyczny - technologia zapisu na dyskach magnetooptycznych MO, stosowana do wielo­krotnego zapisu i odczytu. Istotą zapisu MO na płytach CD jest połączenie dwóch do tej pory funkcjonujących oddziel­nie technologii: trwałego zapisu na magnetycznych nośni­kach dyskowych z precyzyjnym odczytem optycznym napro­wadzanym za pomocą promienia laserowego, stosowanym na dyskach optycznych CD. Lokalna zmiana właściwości magnetycznych podłoża następuje pod wpływem energii cieplnej lasera zapisującego (180° C), z jednoczesnym od­działywaniem pola magnetycznego, dzięki czemu uzyskana rejestracja jest niezmiernie trwała. Informacje przechowy­wane na dyskach magnetooptycznych są odporne zarówno na działanie wysokiej temperatury, jak i pola magnetyczne­go, a utrata informacji może nastąpić jedynie, gdy te dwa czynniki zadziałają łącznie. Dysk magnetooptyczny stanowi obecnie najlepsze rozwiązanie do odtwarzania i archiwizacji danych - niestety również najdroższe.

napędy nośników dyskowych - szereg rozwią­zań służących do rejestracji danych na wymiennych dysko­wych nośnikach magnetycznych, ściśle związanych z rodza­jem zastosowanego napędu mechanicznego medium dys­kowego. Obejmują one zarówno nowoczesne konstrukcje głowic (uniwersalne, magnetooporowe, laserowe, in.), róż­norodne nośniki informacji (magnetyczne, optyczne, ma­gnetooptyczne), wymienność nośników danych (dyski sta­łe, wymienne), jak też stosowanie specjalizowanych ukła­dów pomocniczych do odfiltrowania zakłóceń (filtracja PRML). Wśród powszechnie używanych głowic magnetycz­nych wyróżnia się:

• uniwersalne (zapis i odczyt) typu Winchester - ślizga­jące się na powierzchni dysku z wykorzystaniem efektu Bernoulliego;

• magnetooporowe MR - czułe na zmianę oporności elektrycznej pod wpływem zewnętrznego pola magnetycz­nego;

• cienkowarstwowe głowice magnetooporowe GMR - z ulepszonym sensorem nośnika i dające największe upa­kowanie informacji na dysku (powyżej 10 Gb/cal²).

napędy nośników optycznych szereg napędów dysków optycznych, przystosowanych do odczytu da­nych rejestrowanych na płytach (krążkach) typu CD. Wyróż­nia się następujące podstawowe typy krążków optycznych: przeznaczone wyłącznie do odczytu (CD-DA, CD-ROM), za­pisywalne z możliwością odczytu (CD-R, CD-WR, CD-E) oraz optyczne wykonane w technologii DVD. Pierwsze pamięci dyskowe oparte na odczycie optycznym za pomocą promie­nia laserowego zostały wprowadzone (w 1982 r.) w postaci płyt CD Audio z pierwotnym przeznaczeniem wyłącznie do cyfrowej rejestracji i odczytu dźwięku. Definicje rejestracji CD-DA stały się punktem wyjściowym wszystkich pozosta­łych mutacji zapisów optycznych. Płyty dyskowe używane tyl­ko do odczytu o dowolnym przeznaczeniu informacji cyfro­wych CD-ROM i współpracujące z komputerami pojawiły się w 1985 r. Dalszym etapem rozwoju były dyski jednorazowe­go zapisu CD-R za pomocą specjalnych urządzeń zapisują­cych, a następnie płyty z zapisem wielokrotnym CD-RW. Spe­cyfikacja dysków optycznych DVD zapewnia pojemność po­jedynczego nośnika wymiennego od 4,7 GB (jeden pełnome­trażowy film dźwiękowy) do 17 GB (projekcja 8-godzinna).

napędy nośników taśmowych - wiele różno­rodnych technologii zapisu na kasetowych nośnikach ta­śmowych, klasyfikowanych przez kilka niespójnych sposo­bów rejestracji wg:

• szerokości zapisywanych taśm w kasetach - półcalo- wa, ćwierćcalowa (zapis QIC w technologii Travan), 0,325 cala (rozszerzony QIC-Wide), 4 mm (zapis DAT opracowany pierwotnie do rejestracji dźwięku) oraz 8 mm (zapis DAT, re­jestracja obrazu, przetwarzanie i archiwizacja);

• rodzaju zapisu danych - liniowy zapis informacji (QIC, DLT, SLR), wielokanałowy zapis liniowy (MLR), ukośny, czyli helikalny (DAT) i in.

napędy stacji roboczych - umożliwiają tworzenie plików roboczych i archiwizowanie danych o pojemno­ściach powyżej 100 MB, instalowane (wewnętrznie lub ze­wnętrznie) jako urządzenia pamięciowe stacji roboczych oraz w komputerach osobistych klasy PC - działające z wie­loma rodzajami wymiennych nośników magnetycznych. Większość z nich nadal korzysta ze standardowych interfej­sów komputera IDE/ATAPI oraz jednej z wersji szybkiego in­terfejsu SCSI o przepływnościach sięgających 80 MB/s. Na uwagę zasługują rozwiązania:

• napęd FDD - tradycyjny i najtańszy napęd pamięci masowej z nośnikiem na dysku elastycznym (miękkim) oraz jedną lub dwiema uniwersalnymi głowicami dotykającymi powierzchni ferromagnetyka podczas pracy;

• napęd ZIP firmy Iomega - umożliwiający zapis na jednej dyskietce informacji o pojemności 25 MB lub 100 MB danych. Głowica zapis/odczyt dotyka bezpośrednio no­śnika, ale ma elastyczne zawieszenie minimalizujące ście­ranie powierzchni trących;

• napęd JAZ - wersja dysków wymiennych (Iomega)

  1. standardowej pojemności 1 GB, do archiwizowania da­nych, oparta na układzie głowic magnetycznych o konstruk­cji klasycznych dysków sztywnych typu Winchester;

• napęd SyJet (SyQuest) - o właściwościach jak w ZIP

i cechach stawiających go między technologią dysków ela­stycznych i dysków trwałych;

• napęd LS-120 - z wymienną pamięcią masową o pojemności do 120 MB, z możliwością korzystania także z danych rejestrowanych na tradycyjnych 3,5 calowych dys­kietkach;

• napęd HiFD - zezwalający na współpracę zarówno ze zwykłymi dyskietkami FDD, jak też ze specjalnymi nośnika­mi HiFD o pojemności do 200 MB danych na jednym nośni­ku wymiennym.

napięcie dotykowe - wartość napięcia prądu elek­trycznego wywołująca przepływ szkodliwego lub niebez­piecznego prądu porażeniowego przez ciało człowieka, w wyniku dotknięcia uszkodzonego urządzenia elektryczne­go. Wartość napięcia dotykowego zależy od stanu zawilgo­cenia powierzchni skóry człowieka, miejsca dotknięcia oraz rodzaju prądu (stały lub przemienny). Wartość prądu pora­żenia, która jeszcze nie wywołuje migotania komór serca, wynosi ok. 30 mA dla prądu przemiennego oraz ok. 70 mA dla stałego. Odpowiada to napięciu dotykowemu (dotknię­cie długotrwałe) 50 V przy prądzie przemiennym i 120 V przy stałym. W warunkach szczególnych zagrożeń napię­cia te są odpowiednio niższe i wynoszą: 25 V i 12 V dla prą­du przemiennego oraz 60 i 30 V dla stałego.

napięcie znamionowe zasilania - nominalna wartość napięcia przemiennego zasilającego urządzenia te­leinformatyczne, przy którym urządzenia te winny pracować poprawnie. Wielkość przemiennego napięcia znamionowe­go w Polsce wynosi 220/380 V i nie powinna przekraczać -15% oraz +10% nominału. Najpóźniej do 2003 r. ma na­stąpić przejście z 220/380 V na 230/400 V, a w okresie przejściowym wahania napięcia w punktach odgałęzień jednofazowych nie mogą przekraczać -10%, +5%.

NAS (Network Attached Storage) - szybka sieć lokal­na Ethernet, pośrednia między strukturą sieci SAN a klasycznym rozwiązaniem integrującym stacje pamięci masowych z konkretnym serwerem. W NAS, znajdującej się między aplikacjami a serwerem, dane są transmitowane w postaci pakietów i plików z szybkością 10 Mb/s. W SAN duże bloki danych są transmitowane w trybie potokowym, a sieć jest usytuowana między serwerem a stacjami pamię­ci masowych.

NAT (Network Translation Address) - technika ad­resowania zasobów w sieciach LAN polegająca na ukrywa­niu rzeczywistych adresów sieci. Dzięki takiej operacji kom­putery sieci lokalnej nie są bezpośrednio dostępne do ad­resowania z sieci Internet, co ogranicza możliwości ataku z zewnątrz i utrudnia zdobywanie informacji o wewnętrznej architekturze sieci.

NC (Network Computer) —>komputer sieciowy

NDS (Norell Directory Serrices) - technologia roz­proszonych usług katalogowych firmy Novell, umożliwiająca dostęp do wszystkich zasobów sieci - niezależnie od ich fi­zycznej lokalizacji. Stanowi w istocie bazę danych, zawiera­jącą informacje o użytkownikach i zasobach w środowisku komputerowym, która może być replikowana fragmentami w różnych serwerach. Dublowanie dowolnego fragmentu bazy danych ma na celu zapewnienie odpowiedniego po­ziomu redundancji: jeśli serwer zawierający część bazy da­nych NDS zostanie awaryjnie odłączony od sieci, to do mo­mentu ponownego jego włączenia system użytkuje kopię je­go bazy danych posadowioną na innym serwerze. Struktura NDS ma budowę hierarchiczną (do 15 poziomów) - z pozio­mami jednostek organizacyjnych, użytkowników (konte­ksty), grup i zasobów sieciowych. Jest określana jako drze­wo katalogowe (Directory Tree) posadowione na X.500.

NetBEUI (NetBIOS Extended User Interface) - rozszerzenie funkcji (warstwa transportowa) protokołu in­terfejsu użytkownika NetBIOS w sieciowym systemie opera­cyjnym LAN Manager (Microsoft).

NetBIOS (Network Basic Input Output System) - protokół uzgodniony przez Microsoft i IBM, przeznaczony do komunikacji jądra systemu operacyjnego ze sprzętem technicznym instalowanym w małych i średnich sieciach lo­kalnych. Protokół NetBIOS implementowany w sieciowych systemach operacyjnych, takich jak: IBM LAN Server, Mi­crosoft LAN Manager i OS/2, jest w istocie interfejsem apli­kacji API, stosowanym do pisania aplikacji dla sieci lokal­nych. Umożliwia także emulację usług komunikacyjnych warstwy transportowej w urządzeniach sieciowych. NetBIOS nadaje węzłom niepowtarzalne nazwy (do 15 znaków) i ustanawia sesję połączeniową, w której między nadawcą a odbiorcą tworzy się kanał logiczny, gwarantujący dostar­czenie wiadomości. NetBIOS zapewnia również połączenia datagramowe z innymi systemami.

netykieta - żargonowe określenie zasad etycznych (sa- voir-vivre), których powinni przestrzegać internauci działają­cy w sieciach globalnych.

NEXT (Near End Crosstalk, NEXT loss) - przenik zbliżny (przesłuch sygnałów) stanowiący jedno z dwóch naj­bardziej istotnych zakłóceń i strat w miedzianych torach transmisyjnych, powstający w wyniku wzajemnego oddzia­ływania elektromagnetycznego między dwoma aktywnymi liniami (skrętkami) kabla o odmiennych kierunkach trans­misji. Miarą przeniku jest różnica poziomów sygnałów (ge­nerowanego i indukowanego) podawana w dB, przy czym duża wartość NEXT oznacza mały przesłuch zbliżny w kablu. Najgorsza sytuacja powstaje w miejscu, gdzie silny sygnał pary nadawczej (generowany przy źródle) przenika bezpo­średnio do pary odbiorczej - znajdującej się po tej samej stronie kabla telekomunikacyjnego. Zaostrzone wymagania na przenik zbliżny pochodzący od wielu par w jednym kablu określa niedawno zdefiniowany parametr PSNEXT.

NFS (Network File System) - sieciowy system opera­cyjny opracowany przez Sun Microsystems, udostępniający pliki i katalogi w sieciach opartych na protokole TCP/IP. Protokół NFS - będący protokołem warstwy aplikacji - po­zwala używać zdalnych katalogów i plików odległego kom­putera tak, jakby znajdowały się one na lokalnym kompute­rze użytkownika. Dzięki funkcji przeadresowania plików (file redirection) uzyskuje się w ten sposób „przezroczysty" do­stęp do zbiorów komputera zdalnego.

NIC (Network Interface Card) - popularna nazwa dowolnej karty interfejsu sieciowego komputera, zawierają­ca układy nadawczo-odbiorcze dopasowane do konkretne­go (specyficznego) typu fizycznego interfejsu sieci kablowej lub bezprzewodowej linii transmisyjnej. Definiuje funkcje warstwy łącza fizycznego modelu ISO/OSI, takie jak: uzga- dnianie parametrów transmisji (szybkość transmisji, rozmiar pakietów, wielkość buforów), konwersję sygnałów (poziomy elektryczne, wielkości prądów, kodowanie, kompresja) oraz interpretację sygnałów w linii.

niezależność danych - w systemach zarządzania bazą danych operacja rozdzielania danych od programów które z nich korzystają. Niezależność danych rejestrowanych w bazie można uzyskać przez:

• niezależność fizyczną - czyli zmianę organizacji lub sposobu dostępu do bazy;

• niezależność logiczną - utrzymującą logiczne rozpo- znawanie bazy przez te same programy aplikacyjne;

• niezależność lokalizacyjną - w której programy apli- kacyjne nie wiedzą, gdzie faktycznie się ona znajduje (lokal- nie czy na odległych serwerach).

niezawodność - właściwość dowolnego systemu charakteryzująca jego zdolność do wykonywania przypisa- nych mu funkcji (komputerowych, telekomunikacyjnych przetwarzania) w określonych warunkach i zdefiniowanych przedziale czasu. Istotnymi wskaźnikami niezawodności systemu są:

• średni czas międzyawaryjny MTBF - stanowiący średni odstęp czasu między kolejnymi uszkodzeniami elementów systemu oraz

• średni czas naprawy MUR - który upływa od chwili wystąpienia uszkodzenia do chwili przywrócenia elementowi systemu zdolności do realizacji jego funkcji.

NISDN (Narrow ISDN) - rzadziej używana nazwa wą- skopasmowej wersji sieci cyfrowej ISDN, umownie określa- nej do przepływności 144 kb/s (niekiedy do 2 Mb/s).

NLSP (NetWare Link Serrices Protocol) - protokół dynamicznego trasowania, stosowany (Novell) w średnich i dużych sieciach informatycznych złączami WAN. Protokół NLSP często zastępuje dotychczasowe mniej efektywne protokoły wyboru trasy RIP i towarzyszący mu SAP. Protokół adaptacyjnego rutowania NLSP o charakterze połączenio- wym, nazywany również rutowaniem typu link state (chociaż różni się od niego zawartością tablic sąsiednich ruterów) potrafi wyliczać i dobierać optymalne trasy połączeń - o najniższym koszcie transmisji na całej trasie przekazu. Silną stroną protokołu jest możliwość hierarchicznego, trzy- stopniowego wyboru trasy w obrębie: obszaru, domeny oraz w wieloskładnikowej sieci globalnej.

NMS (Network Management System) - system ak­tywnego zarządzania siecią teleinformatyczną zawierający zestaw procedur, oprogramowania, sprzętu i działań - za­pewniających skuteczne funkcjonowania sieci komunika­cyjnej. Obejmuje wiele zagadnień dotyczących zarządzania siecią, wśród których wyróżnia się następujące:

• zarządzanie konfiguracją, zasobami (inwentaryzacja) i topologią sieci,

• lokalizacją i usuwaniem uszkodzeń,

• podstawowymi ruterami i przełącznikami sieci,

• bezpieczeństwem sieci wraz z podejmowaniem profi­laktycznych działań ochronnych przed atakami oraz

• rozliczeniami wśród użytkowników.

NMT (Nordic Mobile Telephony) - analogowy stan­dard telefonii komórkowej rozwijany w Europie (od 1981 r.) przez firmy skandynawskie, początkowo jako NMT 450 w paśmie radiowym o częstotliwości 450 MHz, a po nasy­ceniu kanałów radiowych (od 1986 r.) jako NMT 900

NNI (Network to Network Interface) -> interfej­sy ATM

NOS (Network Operating System) - sieciowy system operacyjny działający na komputerach wchodzących w skład sieci komputerowej LAN, zarządzający pracą zarów­no zasobów lokalnych, jak i przyłączonych za pośrednic­twem sieci MAN lub WAN. System NOS obsługuje protokoły komunikacyjne i zapewnia realizację podstawowych usług sieciowych, takich jak: usługi katalogowe, współdzielenie plików, usługi adresowe itp. Do najpopularniejszych siecio­wych systemów operacyjnych należą: NetWare (Novell), Windows NT (Microsoft), Unix i Linux.

notacja liczbowa - notacja skróconego zapisu wiel­kości liczbowych w postaci wykładniczej, w której wykładnik jest wielokrotnością liczby 3, opisana przez hierarchię jed­nostek liczbowych.

w zakresie częstotliwości 900 MHz. W paśmie 450 MHz możliwe jest utworzenie 180 dupleksowych kanałów roz­mownych o szerokości 25 kHz każdy, w paśmie 900 MHz liczba kanałów rozmownych wzrasta do 1000 (25 kHz) lub 2000 (12,5 kHz). W obu wersjach do transmisji mowy za­stosowano analogową modulację częstotliwości FM (de­wiacja 3 kHz), natomiast sygnalizacja w kanale radiowym dokonuje się sygnałem cyfrowym z modulacją FFSK (Fast Frequency Shift Keying), z przepływnością 1,2 kb/s. Zmo­dernizowany (1997 r.) pod nazwą NMT 450i jest nadal uży­wany w Polsce.

notebook - przenośny komputer zasilany bateryjnie (masa do 2 kg), obecnie o takich samych możliwościach obliczeniowych i sie­ciowych jak stacjonarne komputery lub stacje robocze. Coraz częściej łączony bezprzewodo­wo z siecią LAN za pomocą kanałów podczer­wieni IrDA, drogą radiową (karty PCMCIA) z sieciami komórkowymi GSM lub coraz czę­ściej przy użyciu bezprzewodowego interfejsu radiowego Bluetooth.

Nowa Ekonomia (nowa gospodarka) - rzeczywistość gospodarcza oparta na interne­towej strategii prowadzenia biznesu za pomo­cą elektronicznego handlu, giełdy oraz interne­towych sklepów i zakupów. W odróżnieniu od dotychczas prowadzonej gospodarki w trady­cyjnej formie Starej Ekonomii (zamówienie, magazyn, hurtownia, faktura, bank, potwier­dzenie, dostawa, magazyn, produkt), Nowa Ekonomia eli­minuje większość etapów pośrednich w zawieraniu transak­cji, co zmniejsza koszty pozyskania produktów i znacznie skraca czas ich wytwarzania. W istotny sposób zmniejsza również stany magazynowe półproduktów i wyrobów goto­wych, nie korzystając z pośrednictwa w handlu, nie wpływa­jąc niekorzystnie na ciągłość dostaw.

NRZ (Non Return to Zero) - najprostszy liniowy kod transmisyjny (bez powrotu do zera), używający jedynie dwóch poziomów napięcia, do przedstawienia wartości bi-

narnych ciągu informacji. Kod liniowy NRZ jest nadal stoso­wany w wielu rozwiązaniach komunikacyjnych, także w światłowodowych sieciach FDDI. Logicznemu symbolowi „jeden" przypisuje maks. wartość napięcia w linii (światło lasera), natomiast symbolowi „zera" - poziom napięcia zbli­żony do zerowego.

NRZI (Non Return to Zero lnverting) - inwersyjny liniowy kod transmisyjny w stosunku do NRZ (z powrotem do zera), w którym reprezentacja bitu 0 nie powoduje zmia­ny poziomu sygnału w linii i jest bliska zerowemu poziomo­wi napięcia, natomiast wartość bitu 1 zawsze zmienia po­ziom sygnału (zgodnie z zegarem generatora czasu). Inne spotykane oznaczenie RZ (Return to Zero).

NTSC (National Television System Committee) - standard telewizji kolorowej stosowany (od 1941 r.) głównie w Ameryce Północnej (także w Meksyku i Japonii), używają­cy do prezentacji telewizyjnego obrazu 525 linii poziomych (z przeplotem półobrazów co 30 Hz), zmienianego z często­tliwością 60 Hz. Stanowi nadal alternatywę odnośnie późniejszych, powszechnie używanych standardów telewi­zyjnych, takich jak: PAL i SECAM.

nuli modem —> modem zerowy

NUMA (Non Uniform Memory Access) - architektu­ra serwerów wieloprocesorowych łącząca zalety wielopro­cesorowej architektury serwerów symetrycznego przetwa­rzania wieloprocesorowego SMP z techniką gron (inaczej klastrów komputerowych) o regulowanej mocy obliczenio­wej. W architekturze NUMA gronem nie jest pojedynczy komputer, ale zdefiniowana jednostka obliczeniowa, zawie­rająca min. 4 procesory (quad) z oddzielną pamięcią i szy­ną danych, która również może być dalej rozbudowywana. Jednostki quad komunikują się ze sobą korzystając z dodat­kowych łączy (1 GB/s), dzięki czemu skalowanie serwera nie ma takich ograniczeń jak w innych architekturach wielo­procesorowych.

NVOD (Near Video-on-Demand) —> telewizja interaktywna