Plastyka
Program nauczania
dla szkoły podstawowej
klasy 4–6
Anita Przybyszewska-Pietrasiak
Spis treści
1. Wstęp 3
2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania 4
3. Treści edukacyjne 6
4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 12
5. Opis założonych osiągnięć ucznia 17
6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia 18
1. Wstęp
Program nauczania plastyki dla II etapu edukacyjnego został przygotowany zgodnie z celami i treściami kształcenia określonymi w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17, zał. 4).
Cele kształcenia w podstawie programowej są sformułowane w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania i oczekiwane wiadomości oraz umiejętności zdobywane przez uczniów szkoły podstawowej – w języku wymagań szczegółowych. Podstawa programowa na II etapie kształcenia przewiduje realizację treści nauczania na ponad 90 godzin lekcyjnych w trakcie trzech lat edukacji plastycznej.
Założeniem programu jest ścisła integracja wiedzy z zakresu sztuk plastycznych z twórczą ekspresją ucznia. Każdemu nowemu zagadnieniu jest poświęcona lekcja zaczynająca się wprowadzeniem, zawsze ilustrowanym pokazem dzieł natury, reprodukcji dzieł sztuki, prac plastycznych, elementów otoczenia ucznia. Kolejne lekcje są przewidziane jako realizacje ćwiczeń praktycznych utrwalających poznane pojęcie.
Nauczyciel plastyki na II etapie edukacji powinien stymulować proces tworzenia oraz umiejętność opisywania dzieł sztuk wizualnych poprzez ukazywanie znaczenia formy (linia, barwa, kompozycja, faktura, walor, kontrast, bryła, światłocień, perspektywa) w dziełach sztuki i w pracy plastycznej każdego ucznia.
Podczas omawiania dzieł sztuki i prac plastycznych wykonanych przez uczniów należy się posługiwać pojęciami plastycznymi. Przekaz słowny koniecznie musi być ilustrowany materiałem wizualnym. Także obserwacja natury, otoczenia jest źródłem wiedzy i pozwala na rozwijanie wielu umiejętności, w tym plastycznych. Ze względu na potrzeby i możliwości uczniów klas IV–VI język przekazu powinien być obrazowy i nieskomplikowany na tyle, by umożliwiał wszystkim dzieciom aktywny udział w lekcjach, rozmowę, omawianie dzieł. Rozwijanie umiejętności wypowiadania się uczniów na temat oglądanych dzieł sztuki, własnych prac plastycznych jest ważnym elementem edukacji plastycznej. Obowiązek kształtowania wypowiedzi ucznia nakłada na każdego nauczyciela podstawa programowa kształcenia ogólnego.
Niezwykle istotne jest kształtowanie świadomych odbiorców kultury poprzez szeroko rozumiane uczestnictwo w życiu kulturalnym. Konieczne jest rozwijanie w uczniach potrzeby przeżyć estetycznych przez zwiedzanie muzeów, wystaw, oglądanie dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich, sztuki krajobrazu. Przeznaczenie czasu na tak rozumiane kontakty ze sztuką jest koniecznością.
Umiejętności pracy zespołowej rozwijają działania w grupach, np. zadania i działania plastyczne, wspólne organizowanie wystaw prac plastycznych oraz imprez artystycznych. Te działania kształtują istotne umiejętności komunikacji i współpracy.
Niektóre z zaproponowanych zadań można realizować we współpracy z nauczycielami innych przedmiotów. Wiele ćwiczeń uczniowie mogą wykonywać za pomocą komputerowych programów graficznych, wskazana jest więc współpraca np. z nauczycielem informatyki. Mamy nadzieję, że w naszym podręczniku i obudowie metodycznej znajdziecie Państwo wiele inspiracji do pracy z uczniami.
2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania
Podstawa programowa jest obowiązującym w szkole aktem prawnym, który określa cele i treści kształcenia, wskazując nauczanie jako jeden z elementów sprzyjających wszechstronnemu rozwojowi ucznia. Precyzuje, jakie wiadomości i umiejętności powinien opanować uczeń w trakcie kształcenia oraz jakie postawy powinna kształtować szkoła.
Nauczyciel plastyki w szkole podstawowej powinien podczas trzech lat edukacji plastycznej zrealizować założenia podstawy programowej przedmiotu plastyka dla II etapu edukacyjnego.
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki
II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki
Treści nauczania obejmują:
wiadomości, które uczniowie powinni zdobyć,
umiejętności, które uczniowie powinni opanować,
postawy, które szkoła powinna kształtować u uczniów.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki
Uczeń:
określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki, zabytkami i tradycją w swoim środowisku lokalnym i regionalnym, a także uczestniczy w życiu kulturalnym tego środowiska (zna placówki kultury działające na jego rzecz),
korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora).
2. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę
Uczeń:
podejmuje działalność twórczą, posługując się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego i innych dziedzin sztuki (fotografiką, filmem) w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki właściwe dla tych dziedzin sztuki),
realizuje projekty w zakresie form użytkowych, w tym służące kształtowaniu wizerunku i otoczenia człowieka oraz upowszechnianiu kultury w społeczności szkolnej i lokalnej (stosując także narzędzia i wytwory multimedialne).
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki
Uczeń:
rozróżnia określone dyscypliny w takich dziedzinach, jak: architektura, sztuki plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotografice, filmie) i przekazach medialnych (telewizji, internecie),
rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charakterystyczne na tle epoki (posługując się podstawowymi terminami i pojęciami właściwymi dla tych dziedzin sztuki).
Zalecane warunki i sposób realizacji
Zadania szkoły – uwagi o realizacji
1. Szkoła powinna stwarzać warunki do realizacji zadań plastycznych poprzez odpowiednie wyposażenie pracowni w środki dydaktyczne, takie jak reprodukcje dzieł sztuki na różnych nośnikach oraz zestawy narzędzi medialnych z oprogramowaniem.
2. Szkoła powinna umożliwiać uczniom czynne uczestnictwo w kulturze poprzez udział w wystawach stałych i czasowych organizowanych przez muzea i instytucje kulturalne, uczestnictwo w ważnych wydarzeniach artystycznych organizowanych w szkole i poza nią oraz stwarzać możliwości do publicznej prezentacji umiejętności plastycznych.
3. W realizacji programu nauczyciel powinien uwzględniać potencjalne zdolności plastyczne uczniów oraz ich możliwości kreacyjne (zależne od wieku), dostosować do nich wymagania edukacyjne oraz, w miarę możliwości, indywidualizować te wymagania.
4. Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu oraz wysiłek wkładany w realizację wymagań; podstawowym kryterium oceniania nie mogą być zdolności plastyczne ucznia.
5. Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien przede wszystkim rozwijać twórczą ekspresję uczniów poprzez odpowiednio dobrane metody oraz przygotować ich do świadomego odbioru (recepcji) dzieł sztuki w dorosłym życiu.
3. Treści edukacyjne
Klasa 4
W klasie czwartej uczniowie poznają poszczególne elementy języka sztuki, takie jak: linia, barwa, walor, światłocień, faktura, perspektywa. Podczas kolejnych lekcji podejmują działania plastyczne związane z poznawanym zagadnieniem. Ćwiczenia praktyczne mogą wykonać przy użyciu tradycyjnych technik plastycznych, a także narzędzi komputerowych programów graficznych, znanych z lekcji informatyki, czy za pomocą aparatu fotograficznego. Takie ćwiczenia są czynnościową formą utrwalenia pozyskanej wiedzy i kształtują konkretne umiejętności. Proponowane w realizacji ćwiczeń techniki i narzędzia plastyczne dają uczniom możliwość korzystania z różnorodnych rozwiązań.
Co to jest sztuka?
sztuka jako nieodzowny czynnik rozwoju człowieka, prezentowania różnorodnych treści, uczuć i emocji
miejsca, w których można zobaczyć dzieła sztuki
pojęcia: oryginał, reprodukcja
Język sztuki
znajomość języka sztuki jako ważnego czynnika ułatwiającego jej rozumienie
pojęcia: styl, epoka
czynniki mające wpływ na wygląd dzieła sztuki (epoka, miejsca, styl artysty)
Linia
pojęcia: linia, kreska
linia jako jeden z podstawowych elementów języka sztuki
kierunki i rodzaje linii
pojęcie konturu
kreski uzyskiwane za pomocą różnych narzędzi rysunkowych
rodzaje linii uzyskiwanych za pomocą różnych narzędzi i technik rysunkowych
tablet graficzny jako urządzenie umożliwiające komputerowe wykonanie rysunku
Barwa
barwy podstawowe
barwy pochodne
barwy czyste
barwy złamane
barwy kontrastowe
barwy neutralne
temperatura barw: barwy ciepłe, barwy zimne
kontrast barw
barwy złamane
wpływ barw na nastrój i samopoczucie człowieka
znaczenie barw w malarstwie religijnym
Walor
pojęcie waloru, plamy walorowe w obrębie danej barwy
zależność waloru od jasności barw
zależność waloru od natężenia światła
walor w malarstwie i rysunku
Światłocień
pojęcie światłocienia
rola światła w malarstwie
światłocień w rysunku
światło i jego rola w fotografii
światło naturalne w sztuce – witraż
komputerowe narzędzia programów graficznych do tworzenia światłocienia
Faktura
pojęcie faktury
rodzaje faktur: gładka, lśniąca, szorstka, chropowata
faktura w rysunku i malarstwie
faktura w rzeźbie
faktura w architekturze
frotaż
tekstura jako odpowiednik faktury w narzędziach programów graficznych
Bryła
pojęcia bryły jako formy posiadającej trzy wymiary: wysokość, szerokość i głębokość
bryła jako główny środek wyrazu artystycznego w rzeźbie i architekturze
projektowanie trójwymiarowe – grafika 3D
Perspektywa
pojęcie perspektywy
rodzaje perspektyw: rzędowa, pasowa, kulisowa, linearna – zbieżna (z lotu ptaka, żabia, ukośna), powietrzna
KLASA 5
Na początku klasy piątej uczniowie poznają kolejne elementy języka sztuki: kontrast i kompozycję, a następnie uczą się rozróżniać tradycyjne dziedziny sztuk plastycznych: architekturę, rzeźbę, malarstwo, rysunek i grafikę. Mają sposobność przyjrzenia się rozwojowi tychże dziedzin na przestrzeni dziejów. Ułatwi im to opisywanie i porównywanie dzieł sztuki na tle epok. Wprowadzone zostają także, na bazie posiadanych już przez uczniów wiadomości na temat języka sztuki, elementy analizy dzieła: architektonicznego, rzeźbiarskiego, malarskiego, rysunku i grafiki. Przykłady dzieł sztuki z poszczególnych dziedzin i epok wraz z elementami ich opisu stopniowo przygotowują uczniów do poznawania sztuki w sposób chronologiczny w gimnazjum.
Kontrast
pojęcie kontrastu
rodzaje kontrastu: linii, wielkości, waloru, barwy, kształtu, faktury
znaczenie kontrastu w dziełach sztuki (malarstwo, architektura, rzeźba, fotografia)
Kompozycja
pojęcie kompozycji jako układu elementów; kompozycja w naturze, kompozycja w malarstwie
kompozycja w przestrzeni
rodzaje kompozycji w sztukach plastycznych: statyczna i dynamiczna, zamknięta i otwarta, rytmiczna, symetryczna
Dziedziny sztuki
pojęcie dziedzin sztuki
tradycyjne dziedziny sztuki
pojęcie sztuk wizualnych
Architektura
architektura jako dziedzina sztuki uwzględniająca projektowanie, a następnie wznoszenie budowli
czynniki decydujące o wyglądzie budowli: przeznaczenie, rozwój techniki, dostępność materiałów budowlanych
typy architektury ze względu na funkcje: mieszkalna, sakralna, użyteczności publicznej
materiały budowlane: kamień, cegła, metal, beton, szkło
zasady tworzenia dzieł architektury: funkcjonalność, planowanie przestrzeni, estetyka
sposoby tworzenia projektu architektonicznego: projekt rysunkowy, makieta przestrzenna, komputerowy projekt graficzny
architektura wnętrz, krajobrazu, urbanistyka
architektura na tle epok
analiza i opis dzieła architektonicznego
Rzeźba
rzeźba jako dziedzina sztuki
rzeźba wolno stojąca jako dzieło sztuki w trzech wymiarach
płaskorzeźba (relief) jako dzieło rzeźbiarskie na płaszczyźnie
rodzaje rzeźb: posąg, pomnik, forma przestrzenna
materiały i narzędzia rzeźbiarza: glina, kamień, drewno, metal, dłuto, piła
rzeźba na tle epok
analiza i opis rzeźby
Malarstwo
pojęcie malarstwa jako dziedziny sztuki, w której głównym środkiem wyrazu jest plama barwna
malarstwo przedstawiające i nieprzedstawiające (abstrakcyjne)
tematy obrazów: portret, pejzaż, martwa natura, portret, autoportret, scena rodzajowa, scena religijna, scena historyczna
techniki malarskie: akwarela, tempera, plakatówka, malarstwo olejne, pastel
narzędzia malarza: paleta, pędzle, farby, papier, płótno, deska
komputerowe programy graficzne wykorzystujące narzędzia malarskie
kolaż
mozaika
malarstwo na tle epok
analiza i opis dzieła malarskiego
Rysunek
rysunek jako dziedzina sztuki, w której głównym środkiem wyrazu jest linia
szkic rysunkowy
karykatura
rysunek satyryczny
komiks
techniki i narzędzia rysunkowe: pędzel, patyk, piórko, węgiel, ołówek grafitowy, kredka ołówkowa, pisak, cienkopis
rysunek na tle epok
analiza i opis rysunku
Grafika artystyczna i użytkowa
grafika artystyczna jako dziedzina sztuki
pojęcia: matryca, odbitka
techniki grafiki warsztatowej: ryt wklęsły (miedzioryt), wypukły (linoryt, drzeworyt), płaski (litografia), serigrafia
narzędzia grafika: dłutka, rylce, igły
grafika na tle epok
analiza i opis grafiki
grafika użytkowa i jej rodzaje
pojęcia: znak plastyczny, logo, logotyp
komputer z oprogramowaniem graficznym jako narzędzie do tworzenia druków użytkowych: billboardów, projektów opakowań, reklam, plakatów, książek, ilustracji, czasopism, wizytówek, zaproszeń itd.
plakat jako kompozycja obrazu i słowa
billboard i jego funkcje
KLASA 6
W klasie szóstej uczniowie dowiedzą się, w jaki sposób powstają przedmioty codziennego użytku, co to jest design, jakie znaczenie mają współczesne technologie komputerowe w projektowaniu wyglądu przedmiotów. Zostaną wprowadzeni w świat mediów w sztuce. Istotnym elementem współczesnej edukacji wizualnej jest pokazywanie uczniom możliwości nowoczesnych urządzeń (aparatu fotograficznego, komputerowych programów graficznych, telefonu komórkowego itp.) w tworzeniu sztuki. Uczniowie powinni mieć świadomość, że internet jest źródłem wiedzy o sztuce i można z niego korzystać w edukacji artystycznej. Służy do popularyzacji sztuki i działań artystycznych. Można z niego pobrać nieodpłatnie i legalnie wszystkie programy komputerowe do realizacji zadań przewidzianych w podręczniku i programie nauczania. Uczniowie poszerzą umiejętności związane ze stosowaniem programów komputerowych podczas opracowywania zdjęć czy tworzenia animacji i prezentacji multimedialnych. Programy proponowane w podręczniku są powszechnie dostępne i znane uczniom z lekcji informatyki. Zadaniem nauczyciela jest więc inspirowanie uczniów do twórczego wykorzystywania możliwości mediów i rozwijanie kompetencji związanych z użytkowaniem nowych technologii.
Wzornictwo przemysłowe
pojęcia: wzornictwo przemysłowe, rzemiosło artystyczne
komputer jako narzędzie do projektowania przedmiotów
projektowanie wyglądu przedmiotów – design
funkcjonalność i estetyka jako cechy wyróżniające dobrze zaprojektowany przedmiot
nurt ekologiczny w designie, czyli ekodesign
Fotografia
fotografia jako dziedzina sztuki
tematy w fotografii
rodzaje aparatów fotograficznych
fotografia artystyczna
funkcje/rodzaje fotografii: reportaż, fotografia naukowa, reklamowa
graficzne programy komputerowe do opracowywania fotografii
opis i analiza fotografii
Sztuka i komputer
pojęcie grafiki komputerowej
komputer jako narzędzie do tworzenia sztuki
graficzne programy komputerowe
funkcja i wygląd witryn/stron internetowych
bezpieczeństwo dzieci w internecie
Media w sztuce
pojęcie sztuki nowych mediów
sposoby wykorzystywania nowych mediów w sztuce (formy przekazu)
sztuka multimedialna
sztuka komputerowa
Film
pojęcia: klatka, kadr
funkcje kamery i projektora
film jako dzieło pracy zespołowej: reżysera, scenarzysty, operatora, kostiumologa, charakteryzatora, scenografa, kompozytora muzyki
gatunki filmowe
film animowany
Sztuka ludowa
definicja sztuki ludowej
regiony Polski i stroje ludowe
tematy i motywy popularne w sztuce ludowej
dziedziny twórczości ludowej (rzeźba w drewnie, malarstwo na szkle, rzemiosło artystyczne: wycinanka, koronkarstwo, wikliniarstwo, garncarstwo)
regionalne muzea i skanseny (miejsca gromadzenia zbiorów sztuki ludowej)
inspiracje sztuką ludową we współczesnym designie
Sztuka ulicy
pojęcie sztuki ulicy
definicja i charakterystyka murali i graffiti
technika szablonu i wlepka
Gdzie można oglądać sztukę?
muzea, galerie, domy kultury jako miejsca spotkań ze sztuką
regionalne zabytki sztuki
działalność edukacyjna instytucji kultury (warsztaty)
sztuka w przestrzeni, czyli sztuka przeobrażania krajobrazu
sztuka w internecie
wystawy i muzea interaktywne.
4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania
Aby osiągnąć założone cele edukacyjne, należy zastosować różnorodne metody, techniki i środki nauczania. Pozwalają one uruchomić wszystkie aktywności, dzięki którym uczeń przyswaja wiedzę oraz uczy się nowych umiejętności. Specyfika przedmiotu plastyka pozwala na stosowanie wielu metod, które opierają się na twórczym myśleniu i działaniu warsztatowym/praktycznej realizacji. Są to jedne z najbardziej efektywnych metod uczenia się. Metody rozwijające twórcze myślenie w efekcie pozwalają na przeniesienie umiejętności twórczego podejścia do problemu na inne dziedziny wiedzy. Wiele działań artystycznych, ćwiczeń plastycznych, opisów dzieł sztuki można realizować poprzez działania w zespołach, które integrują, uczą współpracy, pozwalają na wspólne dochodzenie do rozwiązania problemu. Zagadnienia związane ze sztukami wizualnymi skłaniają także do prowadzenia rozmów, dyskusji, rozważań czy analizowania dzieł. Uczeń może wówczas nauczyć się zajmować własne stanowisko wobec danego zagadnienia i prezentować własne opinie. Należy dążyć do skłaniania uczniów do uzasadniania swego stanowiska. Prezentowane metody są propozycją, którą nauczyciel dostosowuje do warunków, możliwości szkoły i uczniów oraz własnych preferencji. Podczas lekcji plastyki w szkole podstawowej najczęściej korzysta się z następujących metod nauczania:
metody eksponujące: pokaz materiału wizualnego, prezentacja multimedialna, lekcje w muzeum, galeriach, przy miejscowych zabytkach, w pracowniach artystów, projekcja filmu,
metody praktyczne: warsztatowe ćwiczenia plastyczne, twórcze działania w zespole, analiza dzieł sztuki i prac plastycznych, tworzenie portfolio i prezentacji multimedialnych,
metody podające: wykład informacyjny, rozmowa nauczająca – pogadanka, opowiadanie, opis, anegdota, objaśnienie,
metody problemowe: rozmowa z uczniami, dyskusja, metody aktywne.
Metody, techniki i rodzaje aktywności proponowane w rozwijaniu umiejętności tworzenia wypowiedzi plastycznej – ekspresji poprzez sztukę:
ćwiczenia plastyczne kształtujące i rozwijające umiejętność obserwacji: rysunki, kompozycje malarskie, rzeźbiarskie i inne z natury,
prace plastyczne, projekty sztuki użytkowej, projekty architektoniczne wykonywane za pomocą różnych narzędzi i technik, także graficznych programów komputerowych,
wykorzystywanie do tworzenia mediów i nowoczesnych technologii (internetu, fotografii, komputerowych programów graficznych, filmów, animacji),
konstruowanie form przestrzennych: rzeźb, form przestrzennych z różnorodnych materiałów, makiet
zadania i projekty rozwijające twórcze myślenie,
ćwiczenia ilustracyjne inspirowane różnymi tekstami kultury: tekstami literackimi, filmem,
aranżowanie wystaw prac,
działania plastyczne w plenerze.
Metody proponowane w rozwijaniu umiejętności odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji oraz opisu dzieł sztuki:
wspólna, w grupach oraz indywidualna obserwacja i analiza otaczającej rzeczywistości wizualnej, dzieł sztuki, prac plastycznych, natury,
wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnej podczas lekcji (materiały dydaktyczne Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON na płytach CD, filmy edukacyjne, multimedialne gry i quizy o sztuce, prezentacje multimedialne o sztuce, korzystanie z informacji i materiałów wizualnych dostępnych w internecie),
rozmowa nauczająca połączona z pokazem materiału wizualnego,
ukierunkowana rozmowa z uczniami,
zwiedzanie zabytków w najbliższej okolicy,
wizyty w pracowniach współczesnych twórców sztuki, ludowych i profesjonalnych, tworzących w regionie,
wizyty w muzeach, galeriach i na wystawach, także w sieci,
praca z podręcznikiem (materiał ilustracyjny, tekst),
notatki w formie graficznej (mapy myśli),
przygotowywanie tematycznych plakatów, portfolio, prezentacji multimedialnych,
projekty edukacyjne,
konkursy tematyczne,
klasowe, szkolne oraz regionalne wernisaże i wystawy prac uczniów.
Ważnym nawykiem rozwijanym w trakcie całej edukacji plastycznej jest potrzeba bezpośredniego kontaktu ze sztuką. Oglądanie, analizowanie dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich w regionie zamieszkania i podczas wycieczek, świadome odwiedzanie muzeów i galerii sztuki powinno być ważnym i przyjemnym przeżyciem. Wrażenia i emocje wyzwalane przy oglądaniu przyczyniają się do myślenia, analizowania, wnioskowania. Jest to jeden z bardzo ważnych we współczesnej edukacji elementów procesu wychowywania świadomego, aktywnego uczestnika życia kulturalnego.
Warsztat pracy nauczyciela
We współczesnej szkole nauczyciel coraz częściej dysponuje sam lub razem z innymi nauczycielami (np. techniki czy muzyki) pracownią do zajęć plastycznych. Istotnymi elementami wyposażenia takiej pracowni muszą być szafki do przechowywania prac uczniowskich, narzędzi, papieru, gazet, folii, nożyczek, pędzli, pojemników na wodę itp., oraz umywalka. Pracownia plastyczna powinna się wyróżniać inspirującym, ciekawym wyglądem. Można ją zaaranżować, wykorzystując tablice poglądowe, prace uczniowskie i inne elementy, które sprzyjają nauce i procesowi twórczemu. Nauczyciel powinien dysponować dużą ilością materiału wizualnego, takiego jak prace plastyczne uczniów, prace prezentujące różne techniki realizacji, reprodukcje dzieł sztuki, albumy o sztuce, fotografie, druki użytkowe. Są to niezbędne środki, które pozwalają na efektywną pracę podczas lekcji plastyki. Niezwykle istotne jest także dążenie do wyposażenia pracowni w komputer z projektorem multimedialnym. Taki zestaw znajduje się już w każdej szkole i jeżeli nie jest na wyposażeniu pracowni plastycznej, można go wypożyczać na poszczególne lekcje. Duża ilość dostępnych materiałów multimedialnych, zarówno propozycji pomocy dydaktycznych wydawnictwa, jak i tych udostępnionych w internecie, ułatwia i uatrakcyjnia prowadzenie lekcji. Materiały, np. w postaci prezentacji multimedialnych, nauczyciel może przygotować także samodzielnie. Wskazane jest także wykorzystywanie prezentacji uczniowskich, które mogą być formami zadań dodatkowych dla chętnych uczniów. Nauczyciel powinien dysponować aparatem fotograficznym. Do realizacji ćwiczeń z wykorzystaniem fotografii wystarczają aparaty w telefonach komórkowych. Szkoły dysponują także pracowniami komputerowymi, z których mogą korzystać również nauczyciele innych przedmiotów. Podczas zajęć w takiej pracowni można korzystać z nieodpłatnie pobranych z internetu graficznych programów komputerowych wskazanych w podręczniku. Lekcje warto także prowadzić w otoczeniu szkoły. Mogą to być działania odbywające się przy okolicznych zabytkach architektonicznych i rzeźbiarskich, w pracowni artysty, w domu kultury, muzeum, galerii, skansenie. Należy urozmaicać metody i sposoby prowadzenia zajęć plastycznych, kształtując i rozwijając możliwości percepcyjne i twórcze uczniów.
Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Według nowej podstawy programowej nauczyciele i szkoła muszą organizować pracę w ten sposób, aby odpowiadać na indywidualne potrzeby, trudności i zainteresowania uczniów. Efektem takich działań powinno być podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
W 2010 roku zostały podpisane przez Ministra Edukacji Narodowej rozporządzenia opisujące kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (DZ. U. Nr 228). Wskazują one indywidualne podejście do uczniów potrzebujących wsparcia w pokonywaniu trudności oraz wspieranie uczniów w rozwijaniu zdolności i zainteresowań. Jednym z ważniejszych działań wspierających ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych jest zindywidualizowany program edukacji zawierający elementy wsparcia, przygotowany przez nauczycieli i specjalistów. Program nauczania powinien być dostosowany do możliwości percepcyjnych ucznia.
Należy zmodyfikować głównie formy i metody pracy z uczniem, zdecydowanie rzadziej treści nauczania. Dostosowanie wymagań nie oznacza pomijania treści kształcenia. Ewentualnie należy je realizować na poziomie wymagań koniecznych lub podstawowych, ale zawsze dając uczniowi szansę na osiągnięcie wyższego poziomu wymagań i wspomaganie go w tym dążeniu. Przepisy mówią o dostosowaniu wymagań do psychofizycznych możliwości ucznia, a nie o ich obniżeniu. Nauczyciel stosujący wobec ucznia z daną dysfunkcją łagodniejsze kryteria oceniania w zakresie umiejętności, które sprawiają mu problemy, może wymagać od niego większego wkładu pracy w porównaniu z innymi uczniami. Dysfunkcja nie zwalnia ucznia z realizacji obowiązków szkolnych. Uczeń taki wręcz powinien wykonywać dodatkowe, specjalnie mu zalecone zadania i ćwiczenia, które pomogą mu w przezwyciężeniu trudności.
Symptomy trudności, które można dostrzec na lekcjach plastyki (podczas realizacji ćwiczeń plastycznych) u uczniów z dysleksją, dysgrafią, afazją, zaburzeniami przestrzennymi, zespołem Aspergera, zaburzeniami zachowania:
– trudności z dłuższym skupieniem się nad wykonywanym zadaniem,
– brak wytrwałości w dążeniu do celu/rozwiązania zadania i niedokańczanie go,
– obniżony poziom prac plastycznych, konstrukcyjnych (mała inwencja twórcza, ograniczenia wyobraźni),
– trudności z rysowaniem (rysunek schematyczny, uproszczony),
– problemy z konstruowaniem kompozycji w przestrzeni,
– niska estetyka prac plastycznych.
Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych z plastyki dla uczniów z dysfunkcjami:
– uwzględnianie trudności ucznia,
– cierpliwe udzielanie i kilkukrotne powtarzanie instrukcji wykonania,
– podpowiadanie różnych możliwości wykonania tematu pracy plastycznej,
– wspieranie, naprowadzanie, pokazywanie na przykładach,
– częste podchodzenie do ucznia i ukierunkowywanie jego działań,
– dzielenie ćwiczenia/zadania na etapy i zachęcanie do wykonywania ich krok po kroku,
– poświęcanie więcej czasu na opanowanie danej umiejętności,
– nieocenianie negatywnie wobec klasy,
– w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie ćwiczenia, aniżeli estetykę wykonania pracy plastycznej,
– ocenianie przede wszystkim stosunku ucznia do przedmiotu, jego chęci, przygotowania do zajęć.
Należy wyzwalać w uczniu pozytywną motywację oraz wskazywać różnorodne metody zdobywania i doskonalenia wiadomości i umiejętności. Nauczyciel powinien wspierać i motywować do podejmowania dodatkowej pracy, tak aby uczeń miał świadomość, że może poprawić swoje osiągnięcia.
Wspieranie uczniów zdolnych
Uczniowie zdolni są zwykle bardzo inteligentni i twórczy. Najczęściej mają dużą motywację do nauki. Charakteryzują się wysoką jakością spostrzeżeń wzrokowych: dostrzegają więcej i dokładniej. Wyróżnia je także umiejętność twórczego myślenia i bogata wyobraźnia. Tacy uczniowie zwykle prezentują wysoki poziom umiejętności manualnych.
Metody i sposoby pracy z uczniem zdolnym powinny być dostosowane przede wszystkim do rodzaju zdolności, predyspozycji i wieku dziecka. Kształcenie dzieci utalentowanych plastycznie polega na obserwacji i motywowaniu ich do kreatywnego rozwiązywania zadań plastycznych, a także do ćwiczenia umiejętności manualnych. Bardzo istotna jest indywidualizacja pracy z uczniem uzdolnionym. Podobnie jak i u pozostałych uczniów należy rozwijać wyobraźnię i twórcze myślenie oraz wrażliwość na formę plastyczną: linię, barwę, perspektywę, światło, przestrzeń itd. Istotne jest stwarzanie lub wskazywanie możliwości dodatkowego rozwijania własnych zdolności, np. podczas pozalekcyjnych zajęć w nielicznym zespole. Wyróżnienie ucznia zorganizowaniem indywidualnej, publicznej prezentacji własnych dokonań plastycznych (np. wystawy) oraz rola lidera w przygotowaniu wydarzeń artystycznych wpłynie na niego motywująco. Należy zachęcać do udziału w konkursach plastycznych i wspierać w przygotowaniach pracy konkursowej. Tytuł laureata konkursu pozwala kształtować w uczniu wiarę we własne możliwości i talent oraz świetnie motywuje do podejmowania wysiłku twórczego. Praca z uczniem utalentowanym plastycznie jest także niezwykle satysfakcjonująca dla nauczyciela.
5. Opis założonych osiągnięć ucznia
Po zakończeniu nauki w klasie 6 uczeń powinien wykazać się wiadomościami i umiejętnościami określonymi w podstawie programowej. Treści programowe wskazują szczegółowe osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności. Wynikają one z praktycznego zastosowania wiedzy oraz kształtowania postaw podczas lekcji plastyki w szkole podstawowej.
Uczeń:
– nazywa poszczególne elementy języka sztuki i określa ich rolę w dziele sztuki,
– posługuje się elementami języka sztuki we własnych pracach plastycznych,
– stosuje różne techniki plastyczne,
– posługuje się narzędziami i przyborami plastycznymi,
– wykorzystuje we własnej działalności twórczej media, np. aparat fotograficzny, komputer,
– wykonuje różnorodne projekty form użytkowych i przestrzennych, uwzględniając ich przeznaczenie i wygląd (estetyka i funkcjonalność),
– rozpoznaje tradycyjne dziedziny sztuki,
– rozpoznaje reprezentatywne dzieła sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury,
– opisuje funkcje i cechy charakterystyczne dzieł sztuki na tle epok,
– określa temat oglądanego dzieła,
– posługuje się podstawowymi pojęciami właściwymi dla dziedzin sztuki,
– wymienia multimedia obecne w sztuce współczesnej,
– wymienia materiały, narzędzia i techniki stosowane przez artystów poszczególnych dziedzin, w tym multimedia,
– podaje przykłady sztuki ludowej,
– wykazuje znajomość kultury i zabytków regionu, w którym mieszka,
– wskazuje różnorodność kulturową, podając przykłady,
– prezentuje postawę poszanowania dla kultury i tradycji własnego narodu oraz wobec innych kultur,
– uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych,
– potrafi wskazać, które instytucje kultury w mieście, regionie prowadzą działalność edukacyjną,
– samodzielnie zdobywa informacje o sztuce i kulturze, korzystając z różnych źródeł, w tym z internetu,
– przestrzega zasad prawa autorskiego,
– wymienia miejsca, w których można zobaczyć dzieła sztuki,
– wymienia formy kontaktu ze sztuką,
– odczuwa potrzebę czynnego uczestnictwa w kulturze,
– wykazuje się ciekawością poznawczą,
– wytrwale dąży do zakończenia zadania,
– potrafi zaplanować i zorganizować swoje działania,
– utrzymuje porządek w miejscu pracy,
– współpracuje z zespołem podczas działań grupowych.
6. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia
W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych zaleca się stosowanie kryteriów, jakimi należy się kierować w ocenianiu wiedzy i umiejętności uczniów z plastyki:
§ 7. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, zajęć technicznych, plastyki, muzyki i zajęć artystycznych należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć.
Ocena powinna uwzględniać przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu, pracę włożoną w realizację wymagań oraz zaangażowanie ucznia w uczestnictwo w kulturze. Jego uzdolnienia plastyczne nie mogą być podstawowym kryterium oceniania.
Oceniając postępy uczniów, należy uwzględnić potencjalne umiejętności plastyczne dzieci w przedziale wiekowym 9–12 lat. Uczniowie i rodzice powinni być poinformowani o kryteriach oceniania, które muszą być dla nich dostępne i zrozumiałe. Należy przekazać informacje, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone.
Ocenianie powinno być systematyczne. Ocena jest dla ucznia ważną informacją, mówiącą o uzyskanych postępach. Często jest także jednym z elementów motywujących go do pracy.
Podczas oceniania umiejętności i wiedzy ucznia należy uwzględnić:
przygotowanie do lekcji,
aktywność podczas pracy na lekcjach,
zaangażowanie w realizację ćwiczeń plastycznych,
wykorzystanie posiadanej wiedzy w praktycznym działaniu,
podstawową umiejętność opisu dzieła sztuki,
biegłość w posługiwaniu się technikami plastycznymi,
znajomość terminologii plastycznej,
znajomość zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnej do poszerzania wiedzy i umiejętności z plastyki,
uczestnictwo w życiu kulturalnym szkoły, regionu (np. udział w imprezach artystycznych, wystawach).
Ocenie podlegają następujące formy pracy ucznia:
praktyczne ćwiczenia plastyczne,
wypowiedzi ustne,
prace pisemne: opisy dzieł sztuki, testy,
podejmowane zadania dodatkowe,
aktywne uczestnictwo w życiu szkoły i środowiska (np. organizowanie wystaw i innych działań artystycznych, oprawa plastyczna uroczystości),
umiejętność pracy w zespole.
Podczas oceny praktycznych ćwiczeń plastycznych należy brać pod uwagę:
trafność doboru środków plastycznych do realizowanego tematu,
umiejętność wykorzystania języka sztuki we własnych działaniach plastycznych: dobór linii, zastosowanie barw ich tonacji, kontrastów, różnic walorowych, stosowanie kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni, poszukiwanie faktur w różnych materiałach, kontrast faktur, poprawność zastosowania perspektywy,
staranność wykonania.
W ocenie wiedzy o sztuce należy wziąć pod uwagę:
zastosowanie terminologii plastycznej w wypowiedziach ustnych i pisemnych,
trafność doboru argumentów przy ocenie dzieła sztuki,
umiejętność rozwinięcia tematu.
Propozycje ogólnych kryteriów oceny semestralnej i oceny rocznej podsumowującej pracę ucznia na lekcjach plastyki
Ocena celująca
Uczeń:
– posiada bardzo dobrą znajomość wiedzy określonej programem nauczania,
– twórczo wykorzystuje wiedzę o sztuce w praktycznych działaniach,
– bezbłędnie posługuje się terminologią plastyczną,
– wykazuje zainteresowanie sztuką,
– wykazuje się wysokim poziom umiejętności plastycznych,
– pracuje systematycznie,
– zawsze jest przygotowany i aktywny na lekcjach,
– współpracuje z grupą, potrafi pełnić funkcję lidera podczas wykonywania zadań zespołowych,
– wykonuje dodatkowe zadania z własnej inicjatywy,
– uczestniczy w konkursach plastycznych,
– sprawnie i twórczo posługuje się narzędziami nowych mediów (fotografią, komputerowymi programami graficznymi) we własnych działaniach artystycznych.
Ocena bardzo dobra
Uczeń:
– opanował wiedzę i umiejętność w pełnym zakresie określonym programem,
– posiada umiejętność zastosowania wiedzy w swojej pracy twórczej,
– starannie wykonuje ćwiczenia plastyczne,
– biegle posługuje się technikami plastycznymi,
– umiejętnie posługuje się terminologią plastyczną,
– używa graficznych programów komputerowych i fotografii we własnych działaniach plastycznych,
– wykonuje opis dzieła sztuki,
– organizuje pracę poszczególnych osób w zadaniach zespołowych,
– wykonuje zadania ponadprogramowe po zachęceniu przez nauczyciela,
– samodzielnie zdobywa wiedzę z wykorzystaniem różnych mediów,
– aktywnie pracuje podczas lekcji,
– przygotowuje się do zajęć.
Ocena dobra
Uczeń:
– przyswoił wiadomości objęte programem,
– w skupieniu uczestniczy w zajęciach,
– zadawalająco posługuje się technikami plastycznymi,
– poprawnie wykonuje ćwiczenia plastyczne,
– zadawalająco posługuje się terminologią plastyczną,
– potrafi wykorzystać graficzne programy komputerowe i fotografie we własnych działaniach plastycznych,
– umie opisać dzieło sztuki,
– potrafi współpracować przy realizacji działań zespołowych.
Ocena dostateczna
Uczeń:
– opanował treści programu na poziomie podstawowym,
– wykazuje się małą aktywnością podczas lekcji,
– czasami jest nieprzygotowany do zajęć,
– wykonuje ćwiczenia plastyczne zgodne z tematem, ale mało staranne,
– posługuje się technikami plastycznymi, w tym graficznymi programami komputerowymi i fotografią we własnych działaniach plastycznych w zakresie podstawowym,
– posługuje się terminologią plastyczną na poziomie podstawowym,
– wykazuje trudności we współpracy podczas działań zespołowych,
– opanował umiejętności opisu dzieła sztuki w stopniu podstawowym.
Ocena dopuszczająca
Uczeń:
– wykazuje się wiedzą i umiejętnościami w niewielkim zakresie,
– wykonuje ćwiczenia plastyczne z małym zaangażowaniem,
– nie potrafi współpracować w zespole,
– posługuje się tylko podstawowymi narzędziami i technikami plastycznymi.
Ocena niedostateczna
Uczeń:
– nie opanował zakresu wiadomości i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej,
– odmawia wykonywania zadań,
– przeszkadza w prowadzeniu lekcji,
– wyraża lekceważący stosunek do przedmiotu.