Pełna charakterystyka podatku rolnego

Pełna charakterystyka podatku rolnego

Podatek rolny stanowi przykład podatku majątkowego, w którym posiadanie lub nabycie majątku jest przedmiotem opodatkowania, zaś wymiar podatku nawiązuje do majątku lub jego składników. Podobnie jak podatek od nieruchomości ipodatek leśny, podatek rolny można również uznać za podatek rzeczowy - ponieważ jego konstrukcja i wymiar wiążą się przede wszystkim zpojęciem i właściwościami gospodarstwa rolnego, nie zaś z cechami rolnika.

Z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do otrzymania podatków, podatek rolny, zwany niekiedy gruntowym, stanowi wcałości dochód własny gmin. Dalece idące podobieństwo do podatku leśnego i podatku od nieruchomości pozwala uznać go za jedno z najważniejszych źródeł zasilenia podatkowego samorządów, cechujące się stosunkowo prostą konstrukcją, bardzo silnym związkiem zpodstawami terytorialnymi samorządu i realizowanymi zadaniami przez władze lokalne.

Model podatków rolnych, nie jest tak jednorodny jak podatki od nieruchomości, występują też różne formy opodatkowania. Często stosuje się uproszczone formy wymiaru podatku i metody opodatkowania. Bezpośrednie opodatkowanie rolnictwa można podzielić na: podatki dochodowe i podatki gruntowe. Od rodzaju systemu podatkowego w danym kraju zależy czy:

Podatek gruntowy sięga wstecz do wieków średnich, gdy władca czerpał zyski z osiąganych plonów. Podatki gruntowe nakładano na plony z uprawianego obszaru (płacone w naturze lub gotówce) lub na dany grunt (wzależności od wielkości, urodzajności lub wartości gruntów).

Chociaż podatek rolny w Polsce od lat pozostaje podatkiem lokalnym, to wielokrotnie zmieniana była koncepcja tego podatku, jego konstrukcja, a nawet jego nazwa. Podatek ten działał bowiem przez wiele lat jako podatek gruntowy obejmujący według różnych zasad gospodarkę indywidualną i państwową. Podatek rolny w obecnym kształcie stanowi merytorycznie konstrukcję dziwną obejmującą tylko część dochodów rolniczych, płynących z uprawy gruntów rolnych (konstrukcja nieodmiennie odwołuje się do klas bonitacyjnych, jako sposobu ustalania przychodów z działalności rolniczej), a okrojoną o przychody z działów specjalnych produkcji rolnej, które zostały objęte państwowym podatkiem dochodowym.

Poza podatkiem rolnym znalazły się np. uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach, uprawy grzybów i grzybni, roślin in vitro, fermowe hodowle i chów drobiu rzeźnego oraz nocnego, wylęgarnie drobiu, hodowle zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, hodowle: dżdżownic, entomofagów i jedwabników, prowadzenie pasiek oraz hodowle i chów jeszcze innych zwierząt.

Takie rozwiązanie można wyjaśnić, z jednej strony "nowoczesnością" rozwiązania zmierzającego do stopniowego włączania do ceduł podatku dochodowego także dochodów z rolnictwa, z drugiej strony, koniecznością opodatkowania wyższą stawką, bardziej rentownych niż tradycyjne rolnictwo, działalności objętych "działami specjalnymi". Część autorów zwraca uwagę na czysto budżetowe motywy takiego działania. Dopiero perspektywa włączenia Polski w strumień pomocowych środków UE sprawił, że po 10 latach od uchwalenia ustawy o podatku rolnym, powróciła kwestia opodatkowania rolników, zarówno na gruncie podatków bezpośrednich jak i pośrednich.

Wroku 2002 pojawiła się propozycja Ministerstwa Finansów aby rolnicy płacili 9-proc. podatek dochodowy od 2005 r., a ci, którzy posiadają gospodarstwa większe niż 15 ha, opłacali jak reszta przedsiębiorstw - 19 proc. CIT. Podkreślano m.in. fakt, że w warunkach nieurodzaju rolnicy mogliby w ogóle nie płacić podatku: płaciliby tylko wówczas, gdy są plony, a więc gdy jest zysk. Mówiono, że tylko taka forma naliczania podatków będzie sprzyjała rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich, a dotychczasowy system podatku gruntowego jest niesprawiedliwy. Regulacja to mogłaby objąć ponad 2 mln ludzi, którzy wg Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r., wpołączeniu z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego, pracują wyłącznie lub głównie w rolnictwie (96,6% - stanowiły osoby, dla których praca w swoim gospodarstwie rolnym była wyłącznym zajęciem).

Od 1 stycznia 2003 roku, dane wynikające z ewidencji gruntów ibudynków, są podstawowym kryterium rozstrzygającym osposobie opodatkowania gruntów. Jest to zapowiedź dostosowania podatku rolnego, leśnego i podatku od nieruchomości do wymogów opodatkowania katastralnego (pismo Głównego Urzędu Geodezji iKartografii, Ministerstwa Rolnictwa iRozwoju Wsi oraz Ministerstwa Finansów z 25 lutego 2003 r. w sprawie zapewnienia aktualności operatów ewidencji gruntów i budynków oraz dostosowania ich do stanu prawnego wynikającego zrozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów ibudynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454). Obok dostosowanie unormowań tej daniny do zmian w innych przepisach, zwłaszcza do ewidencji gruntów i budynków, nowelizacja ustawy miała za zadanie zwiększenie stabilności dochodów gmin z podatku rolnego oraz dostosowanie daniny do krajowego systemu ewidencji gospodarstw rolnych i zwierząt gospodarskich (IACSO

Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają (przedmiot opodatkowania)

Od 2003 r. o objęciu gruntu podatkiem rolnym decyduje wpis do klasyfikacji gruntów i budynków gruntu jako użytku rolnego. Grunt użytkowany rolniczo, który w ww. ewidencji nie został sklasyfikowany jako użytek rolny albo zadrzewiony lub zakrzewiony na użytkach rolnych, objęty jest podatkiem od nieruchomości, a w razie sklasyfikowania go w ewidencji jako las - podatkiem leśnym (chyba że jest zajęty na działalność gospodarczą). Kwestię klasyfikacji normuje Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków - Dz. U. Nr 38, poz. 454.

Z punktu widzenia tego podatku nie ma znaczenia jak użytkowany jest grunt wpisany do ewidencji. Grunty zaewidencjonowane nie muszą służyć działalności rolniczej. Z jednym wyjątkiem: gdy grunt został zajęty na działalność gospodarczą inną niż rolnicza, podlega podatkowi od nieruchomości, i to liczonemu wedle najwyższej stawki. Natomiast działy specjalne produkcji rolnej obciąża podatek od dochodów osobistych albo podatek dochodowy od osób prawnych (ustawa z 26 lipca 1991 r. opodatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych).

W 2003 r. wprowadzono do ustawy o podatku rolnym definicję działalności rolniczej (art. 2 ust. 1 upr). Pod tym pojęciem należy rozumieć produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych, sadownictwo, hodowlę i produkcję materiału zarodowego zwierząt, ptactwa iowadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego, fermowego oraz chów zwierząt i hodowlę ryb.

Podmiotami zobowiązanymi do zapłaty podatku są (podatnik podatku rolnego):

Jeśli grunty te wniesiono do spółdzielni rolnej, podatek obciąża spółdzielnię. Gdy stanowią współwłasność albo współposiadanie dwóch lub więcej podmiotów, są odrębnie opodatkowane. Nawet jeśli poszczególni współwłaściciele czy współposiadacze mają własne gospodarstwa, ich udziałów w tych gruntach nie dolicza się do areału gospodarstwa (i na odwrót). Te zasady odnoszą się zarówno do rolników indywidualnych, jak i osób prawnych, w tym spółek niemających osobowości prawnej. W 2003 r. zrezygnowano z obciążania małżonków odpowiedzialnością także za podatek rolny od gruntów należących do majątku odrębnego drugiego małżonka.

Powstanie i wygaśnięcie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał tytuł prawny do gruntów lub objęcie gruntów w posiadanie. Obowiązek podatkowy w podatku rolnym wygasa ostatniego dnia miesiąca, wktórym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Czynności i dokumenty związane z podatkiem rolnym

Podatnicy podatku rolnego są obowiązani składać organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia gruntów, sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

Jeżeli grunty stanowią współwłasność (znajdują się w posiadaniu) jednocześnie osoby fizycznej oraz osoby prawnej bądź jednostki organizacyjnej (w tym spółki) nieposiadającej osobowości prawnej - osoba fizyczna składa deklarację na podatek rolny oraz opłaca podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne. W tym przypadku osobie fizycznej nie jest doręczana decyzja (nakaz płatniczy) ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego.

Obowiązek składania informacji o gruntach oraz deklaracji na podatek rolny dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień i ulg na mocy przepisów ustawy o podatku rolnym.

Podatnicy obowiązani są do złożenia zgłoszenia identyfikacyjnego jednokrotnie w organie podatkowym gminy (miasta) właściwym dla podatku rolnego, z wyjątkiem podatników, którym urząd skarbowy nadał numer identyfikacji podatkowej (NIP), oraz podatników, którzy dokonali w urzędzie skarbowym zgłoszenia identyfikacyjnego w związku z wykonywaniem obowiązków podatnika podatku dochodowego, od towarów i usług lub akcyzowego, płatnika podatków, płatnika składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne (szczegółowe zasady w tej materii zawiera rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie trybu składania zgłoszeń identyfikacyjnych oraz aktualizacyjnych przez podatników podatku rolnego, leśnego i od nieruchomości - Dz. U. Nr 111, poz. 1291).

Terminy i sposoby płatności podatku rolnego

Wszyscy podatnicy płacą podatek rolny w 4 ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego:

przelewem na konto lub - w przypadku osób fizycznych - również gotówką. O takiej formie poboru podatku, realizowanej przez inkasentów w formie inkasa, decyduje rada gminy. Inkasentem wykonującym odpłatnie swoje obowiązki jest sołtys. Wysokość wynagrodzenia za inkaso określa rada gminy.

Zapis o "proporcjonalnych" ratach podatku unormował sytuację w poborze podatku rolnego (podobny zapis dotyczy podatku leśnego). Przed nowelą z 2002 r. podatnik mógł zadecydować, że trzy pierwsze raty będą groszowe, i zapłacić praktycznie całą daninę w terminie płatności ostatniej raty, tj. 15 listopada.

Organem podatkowym w podatku rolnym jest wójt, burmistrz, prezydent miasta, właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Organ podatkowy ustala wysokość podatku rolnego dla osób fizycznych wydając stosowną decyzję.

Jeśli jednocześnie na danej osobie ciąży obowiązek płacenia podatku od nieruchomości iewentualnie podatku leśnego, pobiera się te daniny w formie tzw. zobowiązania łącznego - Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 grudnia 1999 r. wsprawie łącznego zobowiązania pieniężnego - Dz. U. z 1999 r. nr 105, poz. 1200.

Tego rodzaju łączne zobowiązanie pieniężne przypadające od przedmiotów opodatkowania (gruntów, budynków, lasów) stanowiących współwłasność lub znajdujących się we współposiadaniu dwóch lub więcej osób fizycznych ustala się w odrębnej decyzji (nakazie płatniczym) wystawianej na któregokolwiek ze współwłaścicieli (współposiadaczy). Jeżeli gospodarstwo rolne prowadzi w całości jedna z tych osób, nakaz płatniczy wystawia się tylko na nią.

Osoby prawne (np. spółki z o.o., spółdzielnie), jednostki organizacyjne, w tym spółki niemające osobowości prawnej, jednostki AWRSP i Lasów Państwowych podatek wpłacają same, bez wezwania, we wskazanych terminach na rachunek budżetu danej gminy (art. 6a ust. 8 upr). Jeśli grunty rolne są współwłasnością osób fizycznych lub prawnych, osoby fizyczne będą w takiej sytuacji opłacać ten podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne. Oznaczać to będzie dla nich konieczność składania deklaracji podatkowych isamodzielnego wyliczania i wpłacania tej daniny na rachunek właściwej gminy.

Podstawa opodatkowania Podstawą opodatkowania podatkiem rolnym mogą być:

  1. hektary przeliczeniowe,

  2. hektary fizyczne.

Przed 1 stycznia 2003 r. podstawą, od której wymierzało się podatek rolny, była wyłącznie liczba hektarów przeliczeniowych. Teraz wedle niej są opodatkowane tylko grunty należące do gospodarstw rolnych. Pozostałe - według ha (fizycznego) wynikającego zewidencji gruntów i budynków.

Od 2003 r. w związku z tym zmieniono definicję gospodarstwa rolnego (art. 2 ust. 2 upr). Do jego powierzchni należą grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, grunty rolne zabudowane, grunty pod stawami oraz rowy. Za gospodarstwo rolne uważa się według ustawy ich obszar o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha, lub o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy. Chodzi o grunty stanowiące własność, a także tylko znajdujące się w posiadaniu.

Wcześniejsza definicja gospodarstwa rolnego odwoływała się do rodzaju i powierzchni gruntów; był to obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami i gruntów pod zabudowaniami związanych zprowadzeniem gospodarstwa. Nie podlegały podatkowi grunty pod jeziorami, nieużytki, wpisane do rejestru zabytków, zajęte na prowadzenie działalności innej niż rolnicza, stanowiące działki przyzagrodowe dawnych pracowników rolniczych spółdzielni produkcyjnych, wyłączone na cele nierolnicze decyzją administracyjną.

Jeśli w rękach jednego podmiotu znajduje się areał mniejszy, nawet jeśli uprawa tych gruntów jest wyłącznym źródłem utrzymania ich właściciela czy posiadacza, obciąża je od 2003 r. podatek rolny liczony wedle ha fizycznego wynikającego zewidencji gruntów ibudynków, a nie ha przeliczeniowego.

Do końca 2002 r. użytki rolne, nie spełniające normy obszarowej gospodarstwa rolnego, obciążał podatek od nieruchomości, który wedle stawki maksymalnej wynieść mógł w 2002 r. 600 zł od ha. Natomiast ustalony w 2003 r. wedle nowych zasad nie przekracza 167,25 zł od ha.ad 1. Hektary przeliczeniowe ustala się dla gruntów gospodarstw rolnych według klasy gruntu i rodzaju użytków rolnych oraz okręgów podatkowych.

Liczbę hektarów przeliczeniowych, od której będzie wymierzony podatek, ustala się więc na podstawie powierzchni, rodzajów iklas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i zaliczenia do okręgu podatkowego.

ad 2. Powierzchnia rzeczywista brana jest pod uwagę dla wszystkich gruntów objętych podatkiem rolnym a nie należących do gospodarstw rolnych. Powierzchnię rzeczywistą gruntów nie należących do gospodarstwa rolnych ustala się wg ha wynikającego z ewidencji gruntów i budynków. Odrębna kwestia dotyczy gruntów pod zabudowaniami. Podatkiem rolnym obciążone są grunty pod zabudowaniami, natomiast od samych budynków mieszkalnych położonych na tych gruntach płaci się podatek od nieruchomości. Nie są obciążone żadną daniną budynki gospodarcze położone na gruntach gospodarstw rolnych, służące wyłącznie działalności rolniczej (także związane z prowadzeniem działów specjalnych gospodarstwa rolnego - uprawy pod szkłem, fermy drobiowe itd. - oraz z działalnością leśną). Są bowiem zwolnione z podatku od nieruchomości (ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach iopłatach lokalnych, Dz. U. z 2002 r. nr 9, poz. 84 ze zm.), a nie objęte rolnym (ten dotyczy tylko gruntów).

Stawki podatku rolnego Stawki podatku rolnego, podobnie jak leśnego, są maksymalnymi stawkami kwotowymi, kształtowanymi w relacji do hektara przeliczeniowego lub rzeczywistego powierzchni. Nalicza się je za rok podatkowy; klasa gruntu czy jego położenie jest obojętne.

Podstawą do ustalenia średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy są komunikaty Prezesa GUS (wskaźniki GUS). Wg komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 30 października 2002 r. w sprawie średniej ceny skup u żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2002 r. -(M.P. Nr 51, poz. 733) - obecna cena 1 ha żyta będąca podstawą do wyliczenia podatku rolnego wynosi 33,45 zł za q, co oznacza, że stawka podatku rolnego od:

Rada gminy może, w drodze uchwały, obniżyć cenę skupu żyta przyjmowaną jako podstawa obliczenia podatku rolnego na obszarze gminy.

Przyjęcie ceny żyta za bazę do obliczenia podatku rolnego wynikało z przeważającej roli zasiewów żyta wstrukturze upraw jak iprzewagi gospodarstw zajmujących się uprawą ziemiopłodów nad gospodarstwami utrzymującymi się z innego rodzaju działalności rolnej. Wg danych przeprowadzonego przez GUS w czerwcu 1996 roku, na zboża podstawowe imieszanki przypadało 68,9% ogólnej powierzchni zasiewów, w tym na uprawy żyta 29% (pszenicy 27%). Dane z ostatniego Powszechnego Spisu Rolny z 2002 r. wskazują na zmianę relacji w strukturze upraw w porównaniu do roku 1996. W 2001 r. powierzchnia zasiewów zbóż wynosiła prawie 71% ogólnej powierzchni zasiewów (12.296,7 tys. ha). Znacząco zmniejszył się w porównaniu do 1996 r. areał uprawy żyta (spadek o35%) i o tyle samo wzrósł areał uprawy pszenżyta. Z pośród 2 mln gospodarstwa zajmujących się uprawą ziemiopłodów w 2002 r. (68% ogółu gospodarstw) już tylko 27% gospodarstw uprawiało żyto; siało pszenicę - 42%, pszenżyto - 20%. Wniosek z tego można wysunąć następujący - cena żyta nie odzwierciedla już przeciętnej dochodowości gospodarstw rolniczych (wnioski te należałby jednak poprzeć badaniem współczynnika korelacji pomiędzy zmiennością ceny żyta przeciętną dochodowością gospodarstw rolniczych).

Od stycznia 1997 r. zmieniono system aktualizacji ceny skupu żyta dwa razy do roku na system ustalający podatek rolny raz w roku, przyjmując za podstawę cenę żyta za trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Wzamierzeniach parlamentarzystów powinno to było bardziej zbliżyć cenę żyta przyjmowaną dla celów podatkowych do średniej ceny uzyskiwanej przez rolników wciągu roku.

Z punktu widzenia budżetów samorządowych obniżka ceny żyta dokonywana przez radę gminy nie wywołuje skutku w postaci obniżenia kwoty wyrównawczej należnej części gmin subwencji ogólnej (stan prawny obowiązujacy do 2004 r.).

Powiązanie wielkość podatku rolnego z ceną skupu żyta ma identyczne skutki jak wprowadzenie limitów stawek w ustawie opodatkach i opłatach lokalnych. Odmienny jest jednak system urealnienia górnych, maksymalnych stawek. W podatkach lokalnych stawki waloryzowane są w oparciu o wskaźnik CPI, a w podatku rolnym i leśnym zmiana stawek podatku wynika ze zmian cen sprzedaży odpowiednio żyta lub drewna.

Zwolnienia i ulgi w podatku rolnym Podatek rolny cechuje wyjątkowo rozbudowany system ulg i zwolnień podatkowych, zarówno o charakterze ekonomicznym jak ispołecznym, przedmiotowym jak ipodmiotowym, dodatkowo poszerzony o prawo do uchwalania przez rady gmin zwolnień innych niż przewidzianych w ustawie. Uchwały rad gmin mogą dotyczyć tylko zwolnień o charakterze przedmiotowym, ponieważ zgodnie z art. 217 Konstytucji RP kategorie podmiotów mogą być zwolnione z podatku jedynie ustawą (istnieje jednak możliwość uzyskania ulgi indywidualnej polegającej na np. umorzeniu zaległości czyli niezapłaconego w terminie podatku, czy choćby karnych odsetek za zwłokę (obowiązuje jednak opłata prolongacyjna).

Ulgi indywidualne są z założenia zaś czymś wyjątkowym i zawsze zależą od uznania organu podatkowego, w tym przypadku wójta, burmistrza, prezydenta. Żadne przepisy, także ordynacja, nie przewidują sytuacji, w których stosowanie tych ulg byłoby obowiązkowe.

Wyjątkowo jak na podatki samorządowe, podatek rolny przewiduje typowe ulgi o charakterze inwestycyjnym, które podobnie jak w przypadku podatku leśnego i danin wynikających z ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, mogą stanowić jednocześnie program pomocowy (pomoc regionalna na lata 2004-2006). Uchwała taka musi uwzględniać warunki wynikające z przepisów ustawy o pomocy publicznej i wydanych na jej podstawie rozporządzeń.

Niespotykaną w innych podatkach samorządowych formą ulg podatkowych jest również zaniechanie ustalania lub poboru podatku. Zaniechanie to ma miejsce wprzypadku wystąpienia klęski żywiołowej, która spowodowała istotne szkody majątkowe. System ulg obejmuje także korekty obwodów podatkowych i obniżki kwot cen skupu żyta przyjmowaną jako podstawę obliczenia podatku rolnego na obszarze gminy.

W przypadku podatku rolnego wprowadzono specyficzny mechanizm kumulowania ulg i zwolnień podatkowych (art. 13d ust. 4). W pierwszej kolejności stosuje się ulgi dotyczące terenów górskich, a następnie ulgi związane z zakupem gruntów na utworzenie nowego gospodarstwa, zagospodarowaniem nieużytków i gruntów scalanych. W dalszej kolejności stosuje się ulgi dla rodzin żołnierzy, a na koniec ulgi inwestycyjne. Chociaż kumulacja ulg ma miejsce, zastosowano zasadę w myśl której, podstawę obliczenia ulgi danego typu stanowi należny podatek po zastosowaniu ulgi z tytułu poprzedzającego. Część ulg izwolnień stosuje się z urzędu, pozostałe na wniosek podatnika.

Pełna charakterystyka podatku od nieruchomości:

Z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do otrzymania podatków, podatek od nieruchomości jest podatkiem samorządowym, stanowiącym w całości dochód własny gmin. Jest rzeczą znamienną, że w większości ustawodawstw jest to podatek traktowany jako podatek lokalny. Składa się na to kilka przyczyn: ścisłe związanie podatku z terenem, co zapobiega ucieczce podatników z danego obszaru; stosunkowo prosta konstrukcja podatku, co czyni z niego model podatku odpowiadający charakterowi i istocie podatków lokalnych; bardzo ścisłe powiązanie między przeznaczeniem nieruchomości, sposobem jej wykorzystania a zadaniami władz lokalnych. Istnieje jeszcze jedna właściwość przesądzająca o przekazaniu tego podatku przez  organy centralne na rzecz jednostek lokalnych  - relatywnie (względem podatków dochodowych i obrotowych) niska wydajność finansowa. Jeśli jednak rozpatruje się dochód tego podatku na tle wielkości innych źródeł dochodów lokalnych, a także biorąc pod uwagę zarówno możliwość oddziaływania poprzez ten model podatku na gospodarkę terenu, jak i płynące z tego tytułu dochody, to nie można nie  nie przyznać podatkom od nieruchomości szczególnego i czołowego miejsca w lokalnym systemie podatkowym.

Podatek gruntowy nakładany na majątki rolne, tzw. fugatio, znany był już w starożytności. Warto podkreślić, że od chwili jego wprowadzenia, oparto go na rozwiniętych formach szacunku wartości osiąganych wpływów. Instytucja katastru umożliwiała, w zależności od jakości ziemi i rodzaju uprawy, oszacować przychody płynące z tego tytułu. W okresie średniowiecza podatki przeszły ewolucję od prostych form nakładanych na domy (liczby kominów, okien itp.) i inne zabudowania, do konstrukcji coraz bardziej rozbudowanych, uwzględniających, obok realnych znamion bogactwa, także wielkości przychodów z nich płynących. Zaczęto też brać pod uwagę osobistą sytuację podatnika, co znajdowało odbicie w wielkości opodatkowania. Tak więc na przestrzeni wieków nastąpiło przejście od uproszczonych form opodatkowania do bardziej nowoczesnych, uwzględniających różne kryteria tak ekonomiczne, jak i socjalne oraz osobiste, wpływające na wysokość wymiaru opodatkowania. Współcześnie występują na ogół dwie duże odrębne grupy podatków - podatek od nieruchomości i podatek od rolnictwa (w niektórych ustawodawstwach są one połączone).

Modele podatków od nieruchomości przybierają różne nazwy  i konstrukcje. Część ustawodawstw posługuje się nazwą podatek od nieruchomości inne używają określenia podatek od majątku zabudowanego i nie zabudowanego. System podatkowy może łączyć grunty zabudowane i nie zabudowane w jednej konstrukcji (Niemcy, Austria, Włochy, USA) może też je rozdzielać (Francja, Dania, Wlk. Brytania, Japonia, Turcja). System ten może być uzupełniany podatkiem od mieszkań lub czynszów mieszkaniowych będący swoistą formą opłaty, którą obciąża się osoby wynajmujące mieszkania.

Polska konstrukcja podatku od nieruchomości, obejmując łącznie wszelkie rodzaje nieruchomości zabudowanych i nie zabudowanych, mieści się w grupie podatków scalonych. Pod tym względem spełnia wymogi modelu zwartego, obejmującego łącznie wszelkie formy posiadanego majątku. Jest to podatek, w którym została zrealizowana zasada równego obciążenia przedsiębiorstw oraz osób fizycznych. Jednakże podstawowe zasady opodatkowania w tym względzie niewiele się różnią od dawnych form opodatkowania, nadal opierając się na stosunkowo prostych konstrukcjach, mało, a niekiedy wcale, nie związanych z ekonomicznym i socjalnym oddziaływaniem podatkowym.

Podatek od nieruchomości stanowi przykład podatku majątkowego, w którym posiadanie lub nabycie majątku jest przedmiotem opodatkowania, zaś wymiar podatku nawiązuje do majątku lub jego składników. Podatki tego typu płacone są z dochodów lub przychodów podatnika nie obciążając bezpośrednio jego majątku.

Wielkość podatku od nieruchomości, podobnie jak pozostałe daniny podatkowe regulowane przez ustawę o podatkach i opłatach lokalnych (podatek od środków transportowych, od posiadania psów oraz opłata targowa, miejscowa i administracyjna) podlega ograniczeniu, ze względu na wprowadzenie limitów stawek podatkowych, które samorządowe organa stanowiące nie mogą swoimi uchwałami przekraczać. Limity te określa, od roku 2003, Minister Finansów w obwieszczeniu publikowanym w Monitorze Polskim (Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 804). Graniczne stawki ustawowe podlegają rokrocznie waloryzowaniu o oficjalny CPI.

Prawo do "niewykorzystania górnych limitów), obniżania stawek podatków, różnicowania stawek, stosowania zwolnień przedmiotowych - należy traktować jako prawo do stosowania różnego rodzaju ulg podatkowych nadane jednostkom samorządu terytorialnego. Prawo to - wynikające z przepisów art. 5 ust 2 i 3 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych - nie jest w praktyce "nadużywane", chociaż w roku 2002 skala ulg wynosiła już 21.4% wpływów netto z tego podatku. Jest to generalnie jedyny podatek, który w jednostkowych przypadkach bywa wykorzystywany jako narzędzie pobudzania wzrostu gospodarczego (obok podatku od nieruchomości tylko w podatku rolnym, ulgi uchwalane przez gminy mają szerszy zasięg - wynikają one jednak najczęściej z przesłanek natury socjalnej).

Warto zwrócić uwagę na jeszcze dwa aspekty opodatkowania podatkiem od nieruchomości: oba mają ścisły związek z propozycjami wprowadzenia podatku katastralnego (link).

Przedmiot opodatkowania

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają (przedmiot opodatkowania):

Ponieważ, jak już wyżej zauważyliśmy, podstawowym kryterium rozstrzygającym o sposobie opodatkowania gruntów są dane wynikające z ewidencji gruntów i budynków, to wyłączone z opodatkowania podatkiem od nieruchomości, a objęte podatkiem rolnym będą grunty zaliczone w ewidencji gruntów do użytków rolnych oraz gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych, natomiast podatkiem leśnym - grunty ujawnione w tej ewidencji jako las. Wyjątek stanowią lasy i użytki rolne zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna, które podobnie jak inne grunty nie zaliczone w ewidencji gruntów i budynków do użytków rolnych oraz lasów podlegać będą opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości.

Do końca 2002 r. użytki rolne, nie spełniające normy obszarowej gospodarstwa rolnego, obciążał podatek od nieruchomości.

Podmiotami zobowiązanymi do zapłaty podatku są (niezależnie od formy organizacyjno-prawnej):

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło nabycie tytułu prawnego do przedmiotu opodatkowania lub wejście w jego posiadanie. Obowiązek podatkowy wygasa z upływem miesiąca, w którym ustały okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Podatnicy podatku od nieruchomości są obowiązani składać organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania, sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

Obowiązek składania informacji o nieruchomościach i obiektach budowlanych oraz deklaracji na podatek od nieruchomości dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień na mocy przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych - art. 6 ust. 10 ustawy (zarówno ustawowych, jak i wprowadzonych uchwałą rady gminy). Podatnicy obowiązani są do złożenia zgłoszenia identyfikacyjnego w organie podatkowym gminy (miasta) właściwym dla podatku od nieruchomości za wyjątkiem podatników, którym urząd skarbowy nadał numer identyfikacji podatkowej (NIP), oraz podatników, którzy dokonali w urzędzie skarbowym zgłoszenia identyfikacyjnego w związku z wykonywaniem obowiązków podatnika podatku dochodowego, od towarów i usług lub akcyzowego, płatnika podatków, płatnika składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne.

Terminy i sposoby płatności podatku od nieruchomości

W przypadku osób fizycznych podatek od nieruchomości pobierany jest wraz z podatkiem rolnym i podatkiem leśnym  jako łączne zobowiązanie pieniężne doręczane w formie jednego nakazu płatniczego (Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego - Dz. U. z  1999 r. nr 105, poz. 1200).

Pełna charakterystyka podatku leśnego

Obowiązujący obecnie podatek leśny jest stosunkowo nową konstrukcją w polskim systemie podatkowym. Wprowadzony w 1991 r. ustawą o lasach należy do grupy podatków majątkowych, nominalnych, o charakterze rzeczowym i bezpośrednim zasilających w całości budżet gmin. Konstrukcja podatku zbliżona jest do podatku rolnego - co oczywiste, z punktu widzenia budżetów samorządowych podatek leśny jest komplementarny względem podatku rolnego (np. grunty leśne nie wchodzą w skład gospodarstwa rolnego itd.).

Pierwotna konstrukcja podatku leśnego z czasem ulegała znacznej ewolucji, co związane było z koniecznością dokonania w niej zmian związanych z przewartościowaniem filozofii użytkowania lasów jak i pojawieniem się doraźnych zagrożeń dotyczących: nielegalnego pozyskania i obrotu drewnem, braku planów urządzenia lasów (zmiany w planach zagospodarowania wprowadzane są co 10 lat !) i braku dbałości o stan odnowień, a także niekorzystnego wpływu czynników abiotycznych (np. pożary, wiatrołomy), biotycznych (szkodniki drzew) a także atmosferycznych (emisja dwutlenku siarki i związków azotu) na stan polskich lasów. Szczyt Ziemi w Roi de Janeiro przyniósł deklaracje wyznaczające między innymi kierunki zrównoważonego wzrostu i rozwoju, ochrony i użytkowania lasów wszystkich typów, a co ważniejsze, znalazł także swoje odzwierciedlenie w polityce ekologicznej (leśnej) państwa, dążącej do postrzegania lasów jako podstawowego składnika środowiska naturalnego, wymagającego szczególnej troski (Polska zobowiązała się do zwiększenia powierzchni lesistości kraju do roku 2010 do 30%).

Ewolucja ustawy o lasach, a od 2002 r. także ustawy o podatku leśnym, zmierza do zastąpienia zasady „prowadzenia produkcji drewna na zasadzie najwyższej opłacalności” zasadą racjonalnej gospodarki leśnej obejmującej całe ekosystemy, a nie tylko drzewostany.  Konieczne stało się objęcie ochroną prawną wszystkich lasów niezależnie od tego w czyją stanowią one własność.  Najwyższe stawki bonitacyjne [1], stosowane w wymiarze podatku leśnego dla drzew iglastych (jodły, świerku) o najwyższych i najlepszych parametrach, doprowadziły do zmiany składu gatunkowego lasów prywatnych, co wynikało z dążenia właścicieli tych lasów do obniżenia wysokości podatku.  W rezultacie zmniejszający się udziału drewna tartacznego iglastego  w ogólnej wielkości pozyskiwanego drewna musiał doprowadzić do zmiany sposobu wyrażania stawek podatkowych w podatku leśnym i oparcie ich o średnie ceny sprzedaży wszystkich gatunków drewna uzyskane przez nadleśnictwa. Z początkiem 2003 roku nastąpiło również odejście od klas bonitacyjnych na rzecz rzeczywistej powierzchni zalesionej. Otwartą kwestią pozostaje zmiana zasad opodatkowania obszarów dotkniętych klęskami żywiołowymi.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem leśnym są lasy - co w ustawie oznacza grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy, z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna.

W razie zajęcia lasu czy gruntu, na którym była prowadzona gospodarka leśna, na cele pozaleśnej i pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązuje podatek od nieruchomości, ustalonych wedle najwyższej stawki przewidzianej dla gruntów, budynków i budowli związanych z taką działalnością. Art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych - Dz. U. Nr 9, poz. 31 ze zm. - ustanawia swoiste pierwszeństwo podatku leśnego i rolnego przed podatkiem od nieruchomości. W razie więc wątpliwości badać trzeba przede wszystkim, czy dany grunt nie jest objęty jedną z tych danin, a gdy się okaże, że nie - uznać, iż obciążony jest podatkiem od nieruchomości.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że dane wynikające z ewidencji gruntów i budynków od 1 stycznia 2003 roku, są podstawowym kryterium rozstrzygającym o sposobie opodatkowania gruntów, także gruntów leśnych [2]. Podatkiem leśnym objęte są grunty ujawnione w tej ewidencji gruntów jako las (oznaczone Ls).

Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny, np. w wyroku z 10 grudnia 1992 r. (SA/Ka 1249/92). Także przy ustalaniu wysokości daniny przyjmuje się powierzchnię, jaka figuruje w tej ewidencji. W uchwale Sądu Najwyższego z 14 kwietnia 1994 r. wyjaśniono, że plantacja choinek prowadzona na gruncie rolnym jest uprawą rolną; nie odpowiada bowiem definicji lasu zawartej w ustawie o lasach.

Jest to zapowiedź dostosowania podatku leśnego, od nieruchomości i rolnego do wymogów opodatkowania katastralnego, co uznać należy, za rozwiązanie sensowne z punktu widzenia budżetowego. Z drugiej strony, aby odpowiedzieć na proste pytanie, czy kawałek ziemi z drzewami iglastymi podlega opodatkowaniu podatkiem leśnym trzeba obecnie sięgnąć do ustawy o podatku leśnym, która odsyła nas do ewidencji (rozporządzenie M.F.) z którego dowiadujemy się, że definicję lasu zawiera ustawa o lasach, w której dawniej zawarte były regulacje podatkowe dotyczące opodatkowania lasów! 

Las, zgodnie z definicją art. 3 ustawy o lasach, to grunt:

Dla podatku leśnego definicja gospodarki leśnej ma zasadnicze znaczenie. Spod tej daniny bowiem wyłączone są lasy nie związane z taką gospodarką. Nie obejmuje ona ponadto lasów zajętych pod ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne, a także wyłączonych decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na cele inne niż leśne. Zasady wyłączania gruntów z produkcji leśnej normuje ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. nr 16, poz. 78 ze zm.).

Podmiotami obowiązanymi do zapłaty podatku leśnego są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące:

Podmiotem podatku należnego od lasów znajdujących się w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych oraz wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa są nadleśnictwa i jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania w podatku leśnym jest powierzchnia lasu, wyrażona w hektarach wynikająca z ewidencji gruntów i budynków (dawniej hektarów przeliczeniowych ustalanych w relacji do powierzchni i klas bonitacji drzewostanu).

Stawki podatku leśnego obowiązujące w 2003 r.

Stawki podatku leśnego, podobnie jak rolnego, są stawkami kwotowymi, kształtowanymi w relacji do hektara powierzchni leśnej. Nalicza się je za rok podatkowy.

Rada gminy może, w drodze uchwały, obniżyć kwotę stanowiącą średnią cenę sprzedaży drewna przyjmowaną jako podstawa obliczenia podatku leśnego na obszarze gminy (co ważne, nie wywoła to skutku w postaci obniżenia kwoty wyrównawczej subwencji ogólnej dla gmin).

Powiązanie wielkość podatku leśnego ceną drewna ma identyczne skutki jak limity stawek w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych określane obwieszczeniem przez Ministra Finansów w Monitorze Polskim. Odmienny jest jednak system "urealnienia górnych" stawek. W podatkach lokalnych stawki waloryzowane są w oparciu o wskaźnik CPI, a w podatku leśnym zmiana kwot podatku wynika ze zmian cen sprzedaży drewna.

Powstanie i wygaśnięcie obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał tytuł prawny do lasu lub nastąpiło objęcie lasu w posiadanie. Obowiązek podatkowy w podatku leśnym wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Czynności i dokumenty związane z podatkiem leśnym

Zgodnie z art. 6 ust. 2 i ust. 5 ustawy o podatku leśnym podatnicy podatku leśnego są obowiązani składać organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na miejsce położenia lasu, sporządzone na formularzach według ustalonego wzoru:

Jeżeli las stanowi współwłasność (znajduje się w posiadaniu) osoby fizycznej oraz jednocześnie osoby prawnej, bądź jednostki organizacyjnej (w tym spółki) nieposiadającej osobowości prawnej - osoba fizyczna składa deklarację na podatek leśny oraz opłaca podatek na zasadach obowiązujących osoby prawne. W tym przypadku osobie fizycznej nie jest doręczana decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego. Obowiązek składania informacji o lasach oraz deklaracji na podatek leśny dotyczy również podatników korzystających ze zwolnień na mocy przepisów ustawy o podatku leśnym (w tym na mocy uchwały rady gminy) - art. 6 ust. 6 ustawy o podatku leśnym.
Podatnicy obowiązani są do złożenia zgłoszenia identyfikacyjnego w organie podatkowym gminy (miasta) właściwym dla podatku leśnego. Obowiązek złożenia zgłoszenia identyfikacyjnego nie dotyczy podatników, którym urząd skarbowy nadał numer identyfikacji podatkowej (NIP), oraz podatników, którzy dokonali w urzędzie skarbowym zgłoszenia identyfikacyjnego w związku z wykonywaniem obowiązków podatnika podatku dochodowego, od towarów i usług lub akcyzowego, płatnika podatków, płatnika składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne. Szczegółowe zasady składania zgłoszeń identyfikacyjnych i aktualizacyjnych w podatku rolnym określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie trybu składania zgłoszeń identyfikacyjnych oraz aktualizacyjnych przez podatników podatku rolnego, leśnego i od nieruchomości (Dz. U. Nr 111, poz. 1291).

Terminy i sposoby płatności podatku leśnego

Płatność podatku jest możliwa przelewem na konto lub - w przypadku osób fizycznych - również gotówką (jeżeli pobór podatku dokonywany jest w formie inkasa np. przez sołtysa). W przypadku osób fizycznych podatek leśny pobierany jest wraz z podatkiem rolnym i podatkiem od nieruchomości jako łączne zobowiązanie pieniężne doręczane w formie jednego nakazu płatniczego (Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego - Dz. U. z  1999 r. nr 105, poz. 1200).

Organem podatkowym w podatku leśnym jest wójt, burmistrz, prezydent miasta.

Katalog ulg i zwolnień w podatku leśnym

Zgodnej z definicjami zawartymi w ustawie Ordynacja podatkowa zwolnienie z opodatkowania, obniżka stawki jest tylko szczególnym rodzajem ulgi podatkowej. W przypadku podatku leśnego ewidentnym przykładem ulgi podatkowej jest obniżka o 50% stawki wynikającej ze średniej ceny sprzedaży drewna. Ulga dotyczy lasów ochronnych oraz lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych.

Określenie lasy ochronne - zgodnie z art. 15 ustawy o lasach - to lasy, które: chronią gleby przed zmywaniem lub wyjałowieniem, chronią zasoby wód powierzchniowych, są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu, stanowią drzewostany nasienne, ostoje zwierząt, mają szczególne znaczenie przyrodniczo naukowe, są położone w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic miast o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys., stanowią strefy ochronne wokół sanatoriów i uzdrowisk (inne). Przepisy te w istotny sposób ograniczają wpływy z podatku leśnego w dużych miastach.

Pełna charakterystyka podatku od środków transportowych:

Podatek od środków transportowych pobierany w Polsce mieści się w szerokiej kategorii tzw. podatków transportowych, drogowych itp.  spotykanych w ustawodawstwach innych państw. Podatek od pojazdów mechanicznych może odnosić się do podatku od zakupów lub rejestracji pojazdu mechanicznego, okresowych podatków pobieranych za prawo do korzystania np. z płatnych odcinków dróg itd.

Konstrukcja podatku od środków transportowych stosowana w Polsce podlegała znacznym zmianom. Początkowo opłata od środków transportowych (1955 r.) przekształciła się w podatek drogowy, a następnie w podatek od środków transportowych. W roku 1997 dokonano największej dotychczasowej zmiany w podatku, przekształcając jego część w zwiększoną akcyzę od paliw silnikowych (na marginesie można zauważyć, że jeszcze w 2003 r. w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych ustawodawca zamiennie z podatkiem od środków transportowych dopuszcza używanie określenia  - podatek drogowy - art. 21 ustawy).

Za takim rozwiązaniem przemawiało szereg argumentów. W dyskusji decydujące znaczenie miało dostosowanie polskiego systemu podatkowego do systemów europejskich, gdzie rozwiązanie oparte o akcyzę od paliw było już w 1990 roku postulowane przez Parlament Europejski. Pośród innych argumentów za nowym podatkiem podnoszono: obciążenie podatników w stopniu proporcjonalnym do rozmiarów zatrucia środowiska i zniszczenia dróg; zwiększenie wpływów do budżetu państwa z tytułu objęcia podatkiem tych podatników, którzy pomimo zarejestrowania pojazdu nie opłacali podatku drogowego (skromne szacunki wskazywały na uchylanie się od obowiązku zapłaty podatku od  25 do 40% właścicieli pojazdów); objęcia podatkiem obcokrajowców korzystających z polskich dróg (tranzyt 26 mln pojazdów pojazdów przez teren Polski bez wnoszenia jakichkolwiek opłat, zakończył się w roku 1995 wprowadzeniem opłat drogowych od pojazdów przyjeżdżających z zagranic); objęcia podatkiem zakupu paliw w ramach tzw. ruchu przygranicznego; obniżenie kosztów jak i uciążliwości poboru podatku opartego głównie o przelewy pocztowe.

Przeciwnicy tego rozwiązania podkreślali fakt uszczuplenia, przez nowy system poboru podatku, wpływów gminnych, które to zmniejszenie prawdopodobnie nie zostanie zrównoważone poprzez system dotacji przyznawanych z budżetu państwa. Co więcej, taka konstrukcja miała ograniczyć możliwości wpływania społeczności lokalnych na wielkość obciążeń podatkowych. Po stronie oponentów występowali także rolnicy żądający tańszego paliwa oraz inwalidzi zwolnieni z podatku od środków transportowych. Kierując się przesłankami zwolenników nowej konstrukcji podatkowej Sejm R. P. w październiku 1994 roku zobowiązał uchwałą rząd do przedstawienia projektu ustawy w sprawie zastąpienia podatku od środków transportowych podatkiem akcyzowym od paliw płynnych. Postulowane zmiany w konstrukcji podatku transportowego zaowocowały w 1996 r. jedynie „kosmetyką podatkową”. Ostatecznie jednak akcyzę od paliw silnikowych wprowadzono, a na początku nowego wieku pojawiły się propozycje wprowadzenia nowej formy podatku drogowego - winiet.

Z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do otrzymania podatków, podatek od środków transportowych jest podatkiem samorządowym, stanowiącym w całości dochód własny gmin. Podatek od środków transportowych stanowi przykład podatku majątkowego, w którym posiadanie lub nabycie elementu majątku jest przedmiotem opodatkowania, zaś wymiar podatku nawiązuje do majątku lub jego składników. W roku 2002 podatek od środków transportowych teoretycznie zyskał możliwość uwzględniania przy opodatkowaniu wpływu pojazdu na środowisko, choćby ze względu na możliwość różnicowania stawek przez rady gmin w zależności od poziom emisji spalin i hałasu do tegoż środowiska. Dopuszczalny poziom emisji hałasu i spalin wynika z odpowiednich certyfikatów uzyskiwanych przez producentów i importerów pojazdów (dot. certyfikatów EURO 0, 1, 2, 3). Tym samym podatek stał się w części podatkiem ekologicznym.

Wielkość podatku od środków transportowych, podobnie jak pozostałe daniny podatkowe regulowane przez ustawę o podatkach i opłatach lokalnych, podlega ograniczeniu, ze względu na wprowadzenie limitów stawek podatkowych, których samorządowe organa stanowiące nie mogą swoimi uchwałami przekraczać. Występujące w konstrukcji podatku wartości graniczne (przedziały) stawek sprawiają, że możliwości stosowania w szerszym zakresie lokalnych polityk w zakresie podatku są znacznie ograniczone względem innych konstrukcji podatków samorządowych.

Przedmiot opodatkowania

Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają (art. 8):

Jedyne wyłączenie z opodatkowania dotyczy przyczep i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 ton, związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego - art. 8 ust. 5 i 6.

Podmiotami zobowiązanymi do zapłaty podatku są:

Obowiązek podatkowy powstaje z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym środek transportowy został zarejestrowany lub nabyty. Obowiązek podatkowy wygasa z końcem miesiąca, w którym środek transportowy został wyrejestrowany.W miejsce dotychczasowego wykazu środków transportowych, od 2003 r., podatnicy są obowiązani do składania, do dnia 15 lutego każdego roku podatkowego, deklaracji na podatek od środków transportowych wraz z załącznikami o posiadanych środkach transportowych.
Deklaracja na podatek od środków transportowych, o której mowa w art. 9 została opublikowana w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie wzoru deklaracji na podatek od środków transportowych (Dz. U. Nr 234, poz. 1969). W deklaracjach obok danych osobowych znajdują się także dane dotyczące przedmiotu opodatkowania, w tym:

Terminy i sposoby płatności podatku od środków transportowych. Podatek wpłaca się w dwóch ratach, bez wezwania:

na rachunek budżetu gminy, na terenie której znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika, przelewem na rachunek organu podatkowego lub gotówką w kasie.

Podstawa opodatkowania wyrażona jest ilościowo i pokrywa się z przedmiotem opodatkowania. Do 31 grudnia 2001 r. podstawą opodatkowania podatkiem od środków transportowych była generalnie dopuszczalna ładowność pojazdu. Obecnie podstawę opodatkowania stanowi dopuszczalna masa całkowita pojazdu (DMC).

Zgodnie z art. 2 pkt 54 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. Nr 98, poz. 602 ze zm.) DMC jest to największa określona właściwymi warunkami technicznymi masa pojazdu obciążonego osobami i ładunkiem, dopuszczonego do poruszania się po drodze. W praktyce określenie DMC dla celów podatkowych jest znacznie skomplikowane. Pomocniczo służy do tego celu baza danych o pojazdach zarejestrowanych przez organ rejestrowy oraz katalog marek i typów pojazdów homologowanych oraz dopuszczonych do ruchu na terytorium RP. Jeżeli organ podatkowy ma wątpliwości co do parametrów technicznych pojazdu, może w razie potrzeby, na podstawie art. 198 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), przeprowadzić oględziny, a jeżeli w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, zgodnie z art. 197 § 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy może powołać biegłego lub biegłych w celu wydania opinii.

Stawki podatku od środków transportowych obowiązujące w 2003 r.

Stawki podatku od środków transportowych są uchwalane przez  radę gminy w granicach zakreślonych przepisami ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. W przypadku nieuchwalenia stawek podatków lub opłat lokalnych  stosuje się stawki obowiązujące w roku poprzedzającym rok podatkowy - art. 20a. Stawki podatku są stawkami kwotowymi zmienianymi w zależności od wskaźnika zmian cen lub przelicznika euro.  W przypadku stawek maksymalnych stosowany jest mechanizm waloryzowania stawek corocznie o wskaźnik wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku, w którym stawki ulegają podwyższeniu, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podwyższenia dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych  w drodze obwieszczenia  w "Monitorze Polskim" (Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 804) - art. 20. Gdy chodzi o poziom stawek minimalnych tego podatku, Polska jest związana dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady z 1999 r. w sprawie pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe. Stawki te są przeliczane corocznie przez ministra finansów zgodnie z procentowym wskaźnikiem euro z 1 października roku poprzedniego, jeśli wskaźnik ten jest wyższy niż 5 proc.

Tak jak przewidywano wcześniej, odwołanie się do relacji złoty-euro przy znacznym wzroście kursu euro w stosunku do złotówki i niewielkich zmianach cen towarów i usług spowodowało zabawną sytuację, że przy wskazanych mechanizmach waloryzacji, niektóre stawki minimalne podatku od środków transportowych mogły być w 2004 r. wyższe od maksymalnych. Aby nie dopuścić do takiej sytuacji dodano przepis art. 10 ust. 3 wykluczający możliwość stosowania stawek maksymalnych, które mogłyby być niższe od stawek minimalnych. Ten sam przepis nakazuje radzie gminy przyjąć w uchwale stawkę minimalną wynikającą z załącznika do ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.

Wysokość stawek podatku zależy od:

Informacja w sprawie zawieszenia pneumatycznego umieszczana jest, w przypadku samochodów nowych, w świadectwie homologacji. Ministerstwo Infrastruktury projektuje dokonanie zmian legislacyjnych, polegających na wprowadzeniu obowiązku zamieszczania informacji o rodzaju zawieszenia, przez producentów i importerów nowych pojazdów, w wyciągach ze świadectw homologacji. O zmianie przepisów poinformujemy natychmiast po ich wejściu w życie

W pojazdach używanych zarejestrowanych, informacji o rodzaju zawieszenia może udzielić producent, importer pojazdu wydając, na wniosek właściciela pojazdu, stosowne zaświadczenie lub duplikat wyciągu ze świadectwa homologacji. Także Stacja Kontroli Pojazdów (SKP) w trakcie badania technicznego może określić, czy pojazd ma zawieszenie pneumatyczne i wydać stosowne zaświadczenie. Wyżej wymienione dokumenty mogą stanowić podstawę do zamieszczenia stosownej adnotacji w dowodzie rejestracyjnym pojazdu na podstawie art. 75 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym.

Rady gmin mogą fakultatywnie stosować (do 2003 roku obligatoryjnie !) następujące dodatkowe kryteria różnicowania stawek podatku:

Kryteria różnicowania wymienione w ustawie mają charakter przykładowy – rady gmin mogą przyjąć także inne kryteria niewymienione w ustawie.

Po nowelizacjach ustawy o podatkach i opłatach lokalnych w 2002 r. zrezygnowano z kryterium: pojemności skokowej silnika, mocy silnika, wartości środka transportowego  (kryterium ładowności zastąpiło kryterium dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu).

Najważniejsza, z punktu widzenia kształtu podatku i kompetencji przysługujących radom gmin, jest regulacja wyznaczająca grupę pojazdów o masie całkowitej równej bądź większej niż 12 ton (DMC pojazdu). Do wszystkich właścicieli bądź użytkowników pojazdów  spełniających warunek masy całkowitej równej bądź większej niż 12 ton:

Pełna charakterystyka opłaty skarbowej

Danina od odpłatnego przeniesienia praw majątkowych - opłata skarbowa - od dawna występuje w większości ustawodawstw państw europejskich(*).  Jest zaliczana do form świadczeń konsumpcyjnych, pośrednich. To co wyróżnia opłaty skarbowe z systemu danin publicznych to postać poboru. Mogą to być znaczki skarbowe wypuszczane przez administrację publiczną, pieczęcie umieszczane na dokumentach, a także wpłaty pieniężne ustalane i pobierane albo przez organy administracji publicznej lub też przez notariuszy, lub inne instytucje do tego upoważnione. Taka postać poboru opłat bezpośrednio wymusza stosowanie stawek kwotowych, rzadziej proporcjonalnych lub progresywnych. Za odrębną formę danin od nieodpłatnego przeniesienia praw majątkowych, uzupełniającą podatki obrotowe (np. podatek VAT) uznaje się opłaty stemplowe (podatki pobierane przy czynnościach cywilnoprawnych).

Opłata skarbowa w Polsce należy do jednych z najstarszych danin publicznych, których konstrukcja nie podlegała zbyt daleko idącym zmianom aż do roku 2001. Z datą tą wiąże się wyodrębnienie z zakresu opłaty skarbowej części związanej z opodatkowaniem czynności cywilnoprawnych, która to część uznawana była - i słusznie -  za część podatkową opłaty! Tym samym opłata skarbowa stała się daniną (obok opłaty administracyjnej) związaną wyłącznie z czynnościami podejmowanymi i prowadzonymi przez organa administracji publicznej na wniosek zainteresowanych osób w ich indywidualnych sprawach. Należy zauważyć, że zabieg ten nie spowodował przekształcenia opłaty skarbowej w daninę publiczną, w ramach której  akcentuje się gównie element ekwiwalentności  świadczenia. Znaczne zróżnicowanie stawek kwotowych opłaty skarbowej, zwłaszcza w odniesieniu do podejmowanej działalności gospodarczej, wskazuje wyraźnie na koncesyjny charakter opłaty skarbowej (np. zezwolenia na oczyszczenie spirytusu, sprzedaż materiałów wybuchowych, energii, paliw, otwarcie banku, rozpoczęcie działalności ubezpieczeniowej, radiowej itd). Obie konstrukcje  danin (opłata i podatek) zachowały dalece idące podobieństwa: system stawek podatkowych, wyłączeń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych.

Jak już wyżej zauważono opłata skarbowa nie jest jedyną opłatą pobieraną od czynności urzędowych wykonywanych przez organy gminy, wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Dopełniający względem opłaty skarbowej charakter mieć będzie opłata administracyjna - art. 18 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 84 ze zmianami), a także np. opłata wprowadzona art. 10 ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - opłata jest pobierana za wyszukiwanie informacji.

Z punktu widzenia systemu danin publicznych, opłata skarbowa stanowi dochód własny jednostek samorządu terytorialnego (gmin). Wpływy z tytułu opłaty skarbowej, odprowadzone na rachunek urzędu skarbowego z punktów sprzedaży znaków opłaty skarbowej i urzędowych blankietów wekslowych, są przekazywane do budżetu gminy, na obszarze której znajduje się ten punkt. Dochody z tytułu opłaty skarbowej są gromadzone na rachunku bankowym urzędu skarbowego i podlegają odprowadzeniu na rachunki gmin najpóźniej w ostatnim dniu dekady następującej po dekadzie, w której wpłynęły na rachunek urzędu skarbowego. W wypadku opóźnienia urzędu skarbowego gminie przysługują odsetki w wysokości równej odsetkom za zaległości podatkowe.

(*) Powszechne stosowanie opłaty skarbowej nie dotyczy państw anglosaskich. Nie występuje w ogóle w USA, ze względu na ochronę zasady wolnego handlu. W Wielkiej Brytanii pojawia się tylko opłata stemplowa, czyli danina od czynności cywilnoprawnych.

Przedmiot daniny

Przedmiotem tej opłaty, co do zasady, są tylko te przedmioty, które są wymienione expressis verbis w przepisie art. 1 ust. 1 ustawy o opłacie skarbowej. Ze względu na ich charakter można je przyporządkować do jednej z 5 grup:

  1. podania (żądania, wnioski, odwołania, zażalenia) i załączniki do podań:

    • w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej,

    • podania i załączniki do podań, zaświadczenia i zezwolenia wydawane przez podmioty inne niż organa administracji rządowej i samorządowej w ramach zadań z zakresu administracji publicznej wykonywanych przez te podmioty,

  2. czynności urzędowe dokonywane na podstawie zgłoszenia lub na wniosek zainteresowanego,

  3. zaświadczenia wydawane na wniosek zainteresowanego,

  4. zezwolenia (pozwolenia, koncesje) wydawane na wniosek zainteresowanego,

  5. dokumenty:

    • stwierdzające ustanowienie pełnomocnika i ich odpisy (wypisy),

    • weksle,

    • dokumenty zwierające oświadczenie woli poręczyciela.

Ustawa zawiera - częściowo identyczne (*), chociaż szersze niż w podatku od czynności cywilnoprawnych - wyłączenia z daniny(art. 2 i 3), m. in. dla podań i załączników do podań, czynności urzędowych, zaświadczeń, zezwoleń oraz dokumentów stwierdzających ustanowienie pełnomocnika oraz ich odpisy (wypisy) w sprawach:

Nie podlegają opłacie skarbowej podania i załączniki do podań, czynności urzędowe, zaświadczenia oraz zezwolenia, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów podlegają innym opłatom o charakterze publicznoprawnym lub są od tych opłat zwolnione (dlatego też za pewnego rodzaju niedopatrzenie ustawodawcy uznać należy sytuację, gdy wprowadzana jest opłata skarbowa od pozwoleń budowlanych dotyczących sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych, gazowych, cieplnych oraz dróg, które objęte są opłatą adiacencką). Nie podlegają opłacie skarbowej czynności organów administracyjnych podejmowane z urzędu.

Podmiotami obowiązanymi do zapłaty opłaty skarbowej są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, jeżeli wystawiają (sporządzają) dokumenty, składają podania i załączniki do podań, albo jeżeli na ich wniosek dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje zaświadczenia albo zezwolenia.

Płatnikami opłaty skarbowej są notariusze - od sporządzanych przez nich dokumentów.

Powstanie obowiązku zapłaty opłaty skarbowej

Czynności i dokumenty związane z opłatą skarbową
Szczegółowe zasady dotyczące zapłaty opłaty skarbowej od poszczególnych jej przedmiotów i sposobu prowadzenia rejestrów tej opłaty określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2000 r. w sprawie sposobu pobierania, zapłaty i zwrotu opłaty skarbowej oraz sposobu prowadzenia rejestrów tej opłaty - (pdf) - Dz. U. z 2000 r. Nr 110, poz. 1176 oraz z 2002 r. Nr 207, poz. 1758.

Podstawa opodatkowania

"Podstawa jest zróżnicowana nie sprecyzowana. Powinna zależeć od rodzaju składanego pisma, podania, rodzaju i pracochłonności przedsięwziętej czynności urzędowej jak również kosztów działania urzędu. Wyjątkowo podstawa może być określona kwotowo: wartość limitu obrotu rocznego alkoholem, bądź ilościowo: ilość m2 powierzchni użytkowej budynku, na budowę którego uzyskuje się zezwolenie". [Leksykon Samorządu Terytorialnego. pod red. M. Chmaja. Warszawa: Graf-Punkt 1999 r. s.156].

Stawki opłaty skarbowej

Stawki mają w zasadzie charakter kwotowy, wyjątkowo procentowy i są zróżnicowane w zależności od stopnia pracochłonności lub znaczenia gospodarczego dokonywanej czynności urzędowej. W części mają koncesyjny charakter. W pewnych sytuacjach przybierają postać zbliżoną do  podatku akcyzowego np. od eksportu dóbr kultury. Część stawek opłaty przybiera postać tzw. zniżek stawek (np. przy rozbudowie lub przebudowie oraz remoncie obiektu budowlanego opłata skarbowa wynosi 50 % stawki dla obiektu nowo wnoszonego).

Szczegółowy wykaz przedmiotów opodatkowania, zwolnień przedmiotowych oraz stawek opłaty skarbowej określa załącznik do ustawy. Dzieli on stawki na 5 części:

Stawki opłaty skarbowej ulegają podwyższeniu proporcjonalnie do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych o ile wzrost wyniesie ponad 15 %.  Wskaźnik wzrostu cen ustala się na podstawie komunikatów Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego ogłoszonych w  „Monitorze Polskim”. Również w „Monitorze Polskim” publikowane jest przez ministra właściwego do spraw finansów obwieszczenia o zmianie stawek opłaty.

Zwolnienia w opłacie skarbowej są niemal identyczne ze zwolnieniami w podatku od czynności cywilnoprawnych. Węższy charakter zwolnień w opłacie skarbowej wynika po części z normy zawartej w art. 3 ustawy o opłacie skarbowej, która odwołuje się do wyłączenia z opodatkowania czynności opodatkowanych innymi opłatami publicznoprawnymi lub zwolnionych z opodatkowania wprowadzonego innymi przepisami.Zwolnienia w opłacie skarbowej mają zamknięty charakter, co oznacza, że jednostki samorządu terytorialnego nie mają możliwości stosowania własnych ulg w opłacie.

 Pełna charakterystyka opłaty targowej Jedna z najstarszych danin publicznych w Polsce stanowiąca w całości dochód własny gmin. Zobowiązanie z jej tytułu powstaje bez udziału organu podatkowego, w drodze wystąpienia okoliczności faktycznych, z zaistnieniem których przepisy prawa łączą powstanie zobowiązania.

Opłata targowa uznawana jest za uproszczoną formę opodatkowania sprzedaży dokonywanej na targowiskach. Przemawia za tym m.in.: fakt odprowadzania daniny niezależnie od innych opłat za korzystanie z urządzeń targowych; brak zwolnienia sprzedawców od obowiązku podatkowego w zakresie innych zobowiązań publicznoprawnych w przypadku zapłaty opłaty targowej; włączenie z opłaty podmiotów, które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach. W tym kontekście trudno również mówić o typowo ekwiwalentnym charakterze opłaty targowej.

Przedmiotem opłaty targowej jest sprzedaż dokonywana na targowiskach (niezależnie od tego, czy jest to targowisko prowadzone przez gminę, czy osobę prywatną). Podmiotami zobowiązanymi do wniesienia opłaty są  osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

Za targowiska uważa się wszelkie miejsca, w których prowadzony jest handel, w tym targowiska pod dachem oraz hale używane do targów, aukcji i wystaw. Węższa definicja targowiska, pojawiająca się w orzeczeniach NSA w związku z funkcjonowaniem opłaty targowej,  znajdowała się w dekrecie z dnia 2 sierpnia 1951 r. o targach i targowiskach. Ostatecznie jednak dekret został uchylony ustawą z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej.

Wyłączenie z opodatkowania i zwolnienia podmiotowe. Opłacie nie podlega sprzedaż dokonywana w budynkach lub ich częściach (we Wrocławiu od 2003 r. dodatkowo uściślono, że opłacie nie podlega działalność handlowa prowadzona przez podmioty  przed sklepami lub kioskami o ile jest zgodna z przepisami prawa i asortymentowo pokrywa się z towarami oferowanymi w sklepie). Opłatą nie są objęte podmioty które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach - w tym przypadku ustawa co prawda wspomina o zwolnieniu jednakże charakter tego zwolnienia świadczy raczej o wyłączeniu z opodatkowania czynności objętych innymi daninami.

Podstawa wymiarowa w opłacie targowej nie jest jasno określona w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Może nią być rozmiar prowadzonej działalności handlowej, wielkość obiektu służącego do sprzedaży, powierzchnia sprzedaży, liczba punktów sprzedaży, ładowność pojazdu, typ pojazdu itp. W praktyce konkretyzacja podstawy następuje w uchwałach rad gminnych.

Obowiązek podatkowy. Obowiązek  podatkowy  z  tytułu opłaty targowej powstaje z chwilą przystąpienia do wykonywania sprzedaży na targowisku, a przynajmniej z wyjściem z ofertą sprzedaży, polegającą na wystawieniu towaru z oznaczeniem jego ceny.

Stawki w opłacie targowej mają generalnie charakter kwotowy. Ustawa określa jedynie nieprzekraczalną, maksymalną kwotę stawki (w 2004 r. wynosiła ona 579,32 zł dziennie), które samorządowe organa stanowiące nie mogą swoimi uchwałami przekraczać. Ustawowa stawka opłaty targowej ulega corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku, w którym stawki ulegają podwyższeniu, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podwyższenia dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych  w drodze obwieszczenia  w "Monitorze Polskim" (Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 804).

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych nakłada na rady gmin obowiązek uchwalenia wysokości stawek opłat obowiązujących na ich terenie. Ustawa nie określa zasad różnicowania stawek przez rady, które tym samym nabywają znaczną swobodę w kształtowaniu stawek opłat targowych na swoim terenie. Stawki różnicowane są w oparciu o kryteria np. położenia punktu sprzedaży, wielkości targowiska, wielkości miejscowości, powierzchni sprzedaży, rodzaju pojazdu, charakteru sprzedaży, przedmiotu sprzedaży itd. Spotykane były również przypadki stosowania stawek o charakterze restrykcyjnym, w miejscach, w których gmina nie chce, aby był dokonywany handel. Taka praktyka spotyka się jednak z negatywnym stanowiskiem orzecznictwa podkreślający fiskalny a nie karny charakter opłaty targowej.

Pełna charakterystyka opłaty miejscowej

Dawna opłata kuracyjna, następczyni taksy i opłaty kuracyjnej nazywana opłatą klimatyczną. Ujmując rzecz odrobinę żartobliwie -  jedyna danina publiczna w Polsce, której wielkość zależy od pogody. Wszystkie te określenia i sformułowania odnoszą się do opłaty miejscowej.

Opłata miejscowa regulowana jest przez  ustawę o podatkach i opłatach lokalnych. Zobowiązanie z jej tytułu powstaje bez udziału organu podatkowego, w drodze wystąpienia okoliczności faktycznych, z zaistnieniem których przepisy prawa łączą powstanie zobowiązania. Z punktu widzenia systemu podatkowego jest w całości dochodem własnym gmin, przy czym o dosyć ciekawej zasadzie wskazywania podmiotów uprawnionych - w wykazie sporządzanym przez odpowiedniego miejscowo wojewodę w porozumieniu z ministrem środowiska.

W systematyce podatków i opłat publicznych miejsce opłaty miejscowej jest również wyjątkowe. Sama konstrukcja nawiązuje do zryczałtowanego podatku od osób fizycznych o charakterze konsumpcyjnym, pobieranego od osobistych dochodów w fazie ich wydatkowania.  Sposób poboru wskazuje na pośredni charakter takiej daniny i pewnego rodzaju podobieństwo z grupą tzw. podatków turystycznych szczególnie "hotelowego", "restauracyjnego", "pokojowego"  itp.

W reszcie, odwołując się wprost do materii odjętej przepisem ustawy, opłatę miejscową można postrzegać jako daninę koncesyjną nakładaną na korzystanie z zasobów środowiska naturalnego (traktowaną jako przypadek szczególny opłat za udzielenie praw). Zasadniczo za wprowadzeniem tego rodzaju opłaty przemawiać muszą ważne względy merytoryczne inne niż czysto fiskalne np. ochrona ograniczonych, częściowo nieodnawialnych zasobów wodnych, leśnych itd. Twórcy koncepcji daniny koncesyjnej podkreślają, że tego rodzaju daniny istnieją obok opłat za korzystanie z urządzeń publicznych i opłat za czynności administracyjne.

Przedmiotem opłaty miejscowej jest czasowy pobyt w celach wypoczynkowych, zdrowotnych szkoleniowych lub turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach. Poza oczywistymi warunkami jak: korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe, odpowiednie warunki umożliwiających pobyt ludzi w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych, gminy muszą wykazać m. in., że na ich terenie nie znajdują się zakłady zanieczyszczające środowisko. Nie wszystkie gminy które mają walory krajobrazowe i turystyczne oraz odpowiednią infrastrukturę, mogą pobierać opłatę miejscową. Istnieją dodatkowo warunki formalnoprawne, którym gmina musi sprostać. Najważniejszy to złożenie stosownego wniosku i uzyskanie wpisu na listę gmin uprawnionych do pobierania opłaty, którą sporządza wojewoda po uzgodnieniu wniosku z ministrem właściwym do spraw środowiska. Obok wniosku gmina składa również specjalną ankietę. W ankiecie znajdują się pytania dotyczące m.in. jakości i czystości wody, zagrożeń ekologicznych, hałasu, spalin, ilości miejsc noclegowych, gastronomicznych, handlowych, krajobrazu, plaży, przystani i bibliotek.

Podmiotami zobowiązanymi do wniesienia opłaty są  wyłącznie osoby fizyczne.

Podstawa wymiaru jest  liczba dni pobytu czasowego w miejscowości posiadającej walory opisane ustawą, z których wynika prawo poboru opłaty.

Stawki opłaty

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych nakłada na rady gmin obowiązek uchwalenia wysokości stawek opłat obowiązujących na ich terenie. Ustawa, z jednym wyjątkiem, nie różnicuje stawek opłaty miejscowej gminach, które tym samym nabywają znaczną swobodę w kształtowaniu stawek opłaty miejscowej na swoim terenie. Ustawa wprowadza podstawowe rozróżnienie na gminy uzdrowiskowe i pozostałe oraz nieprzekraczalne limity górnych stawek jakie mogą być przyjęte przez rady gmin w swoich uchwałach. Ponieważ stawka opłaty miejscowej nie stanowi dużego obciążenia dla budżetów osobistych, w praktyce uchwalane są stawki zbliżone do maksymalnych. Stawka ustawowa w 2004 r. wynosi 3,22 zł dziennie dla gmin uzdrowiskowych i 1,61 zł dla pozostałych gmin, na terenie których pobierana może być opłata miejscowa.

Wprowadzenie rozróżnienia stawek na gminy uzdrowiskowe i pozostałe stanowi pewnego rodzaju nowum.

Ustawowa stawka opłaty miejscowej ulega corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku, w którym stawki ulegają podwyższeniu, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podwyższenia dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych  w drodze obwieszczenia  w "Monitorze Polskim" (Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 804). W przypadku nieuchwalenia stawek opłat lokalnych stosuje się stawki obowiązujące w roku poprzedzającym rok podatkowy.

Katalog zwolnień

Ustawa przewiduje szereg zwolnień głównie o charakterze podmiotowym. Pośród nich przeważają zwolnienia o charakterze społecznym. Zwalnia się od opłaty miejscowej: osoby przebywające w szpitalach, osoby niewidome i ich przewodników; zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej.

W opłacie miejscowej, podobnie jak w opłacie skarbowej i opłacie od czynności cywilnoprawnych, wprowadzono warunkowe (na zasadzie wzajemności)  zwolnienie dla członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz innych osób zrównanych z nimi na podstawie ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są obywatelami polskimi i nie mają miejsca pobytu stałego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa zwalnia od opłaty miejscowej osoby fizyczne, które posiadają domy letniskowe w miejscowościach, w których pobiera się opłatę i z tego tytułu są podatnikami podatku od nieruchomości. Ponieważ motywem zwolnienia jest nie pobieranie dwóch opłat cywilnoprawnych od tych samych osób, z tego samego tytułu, zwolnienie to ma raczej charakter wyłączenia.

W porównaniu ze stanem prawnym  lat 90-tych zaszły dwie istotne zmiany. Zrezygnowano ze zwolnienia przysługującego dla osób przebywających czasowo w zakładach uzdrowiskowych lub sanatoriach, wprowadzono zwolnienie, w miejsce ulgi 20%-50% dla zorganizowanych grup dzieci i młodzieży.

Zwolnienia przedmiotowe przysługują radzie gminy. Może ona wprowadzić je w drodze uchwały.

Terminy i sposoby płatności opłaty miejscowej

Zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek (w ustawowych granicach) opłaty miejscowej, określa w uchwale rada gminy. Również rada może zarządzić pobór opłaty w drodze inkasa oraz określić inkasentów (osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którymi najczęściej są właściciele pensjonatów, kwater prywatnych, czy też administracje ośrodków wypoczynkowych) i wysokość wynagrodzenia za inkaso. Tym samym ustalona wysokość wynagrodzenia inkasenta ma charakter czasowy.

Organem podatkowym właściwym w sprawach wszystkich podatków i opłat lokalnych jest wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Pełna charakterystyka administracyjnej

Czynności urzędowe wykonywane przez  organa administracji publicznej stanowią klasyczny przykład podstawy do nałożenia opłaty. W polskim systemie danin publicznych podstawa ta wykorzystywana jest głównie w opłacie skarbowej i uzupełniającej wobec niej opłacie administracyjnej - art. 18 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.

Opłata administracyjna w całości stanowi dochód własny gmin. Zobowiązanie z jej tytułu powstaje bez udziału organu podatkowego, w drodze wystąpienia okoliczności faktycznych, z zaistnieniem których przepisy prawa łączą powstanie zobowiązania. 

Przedmiotem opłaty miejscowej są za czynności urzędowe wykonywane przez organy gminy, wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Chociaż przedmiot opłaty administracyjnej określony jest dosyć lakonicznie to łatwiej wskazać czynności, które nie są objęte opłatą niż jej dotyczą.

Nie będą np. mogły podlegać opłacie administracyjnej czynności placówek służby zdrowia polegające na rejestracji pacjentów, gdyż czynności te nie są czynnościami urzędowymi, ani też nie są one wykonywane przez podległe radzie gminy organy. Nie można również uznać za czynności urzędowe, od których może być ustalona przez radę gminy opłata administracyjna, czynności podejmowanych przez organy gminy w sporach między członkami wspólnoty samorządowej , z wyjątkiem wypadków określonych w k.p.a. (art. 13).Do czynności takich nie można też zaliczyć przesłuchania świadków ani komisyjnego oszacowania szkody. Przesłuchania świadków oraz szacowania szkód dokonują organy w ramach prowadzonego przez nie postępowania administracyjnego przy załatwianiu indywidualnych spraw i stanowią jedynie przeprowadzenie dowodów, które nie kończy postępowania. O przyznaniu stronie określonego uprawnienia, zwolnienia lub ulgi rozstrzyga dopiero organ w formie decyzji administracyjnej. Również ewentualne inne wydatki związane z czynnościami procesowymi (jak np. oględziny, opinia biegłego) stanowią koszty postępowania w sprawie. których wysokość ustala organ wydający decyzję. Brak jest zatem podstaw do ustalania w takich sytuacjach opłat administracyjnych. Sporządzenie testamentu allograficznego, wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, poświadczone kopie ww. dokumentów,  sporządzenie odpisu dokumentu, rejestracja pojazdów, wpis do ewidencji gospodarczej to najczęstsze przykłady czynności objętych opłatą administracyjną.

Wyłączenie z opłaty dotyczy wszelkich czynności objętych przepisami o opłacie skarbowej, także zwolnionych z opłaty. Wprowadzenie przez rady gmin opłaty administracyjnej od takich czynności urzędowych niszczyłoby praktycznie ulgi i zwolnienia od opłaty skarbowej, przewidziane w przepisach ustawowych.

Podmiotami obowiązanymi do zapłaty opłaty skarbowej są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

Podstawa wymiarowa w opłacie administracyjnej nie jest jasno określona - charakter opłaty nakazuje wiązać podstawę z kosztem świadczeń publicznych - stopniem pracochłonności czynności urzędowych.

Stawki opłaty administracyjnej w praktyce są bardzo zróżnicowane. Jest to wynikiem określenia w ustawie jedynie ich maksymalnej wysokości, która aktualnie nie może przekroczyć 193,31 zł. Natomiast konkretne stawki muszą być określane przez rady gmin w stosownej uchwale.

Ustawowa stawka opłaty administracyjnej podlega corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku, w którym stawki ulegają podwyższeniu, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Podwyższenia dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych  w drodze obwieszczenia  w "Monitorze Polskim" (Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 804).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
podział i charakterystyka podatków w Polsce(1), kosmetologia
podział i charakterystyka podatków w Polsce
charakterystyka podatku VAT, Ekonomia, ekonomia
Wniosek o umorzenie podatku z tytułu łącznego zobowiązania pieniężnego, podatku rolnego, leśnego,
Aneta Suchoń Z problematyki podatku rolnego
Podanie o odroczenie podatku rolnego
Charakterystyka systemu podatkowego
podział podatków charakterystyka, Rachununkowość
Moje - Kryteria podziału podatków oraz ich charakterystyka w polskim systemie podatkowym, biznes, ek
charakterystyka systemu podatkowego (6 stron) ODXFXLKIHBFSNU2WDGHGCI7JUOSOYMQ6LX2L7SY
Pojęcie podatku i jego charakter jako dochodu publicznego
charakterystyka systemu podatkowego (2 str)
CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU PODATKOWEGO
finanse publiczne Podatki (173 okna)
opieka nad dawcą pełna wersja
charakterystyka kuchni słowackiej
Najbardziej charakterystyczne odchylenia od stanu prawidłowego w badaniu

więcej podobnych podstron