Bankowość- ćwiczenia

Ćwiczenia 1.

BANK

• Zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997r. art.2 Prawa Bankowego, bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

• Zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997r. art.2 Prawa Bankowego, wyrazy „bank” lub „kasa” mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy banku w rozumieniu art.2.

GENEZA

• Bank- pochodzi od włoskiego słowa „Banco” tzn. ławka, kantor przy którym pracowali włoscy handlarze pieniędzmi. Bankierzy ci zajmowali się przede wszystkim przekazywaniem pieniędzy od jednego klienta do drugiego, także w innych miejscowościach. W tym celu klienci deponowali pieniądz kruszcowy (lub towary) u bankierów, a ci w zamian wystawiali zaświadczenie tzw. weksel na bankiera w innym mieście.

• Tradycyjne definicje banku określają go jako przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega wyłącznie na udzielaniu kredytów i zdobywaniu środków niezbędnych do sfinansowania kredytów. W ujęciu tym nie bierze się pod uwagę, że banki są organizacjami zatrudniającymi ludzi, których kwalifikacje i motywacje wyznaczają sukces przedsiębiorstwa bankowego.

DEFINICJA BANKU

Z punktu widzenia klientów:

Obejmuje wszystkie możliwe rodzaje działalności bankowej. Zgodnie z tym założeniem bank to takie przedsiębiorstwo, które zaciąga i udziela kredyty, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym i kapitałowym oraz obejmuje inne usługi.

Z punktu widzenia ogólnogospodarczego:

Wynika z podziału pracy w gospodarce rynkowej. Z tego punktu widzenia banki są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego a także pośrednikami, którzy dzięki transformacji wielkości, terminu i ryzyka doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu.

BANK JAKO POŚREDNIK FINANSOWY

• Przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów- banki dają możliwość sprawnego oraz taniego transferu środków pomiędzy podmiotami posiadającymi ich nadwyżki i podmiotami mającymi czasowe niedobory pieniędzy.

• Uczestnictwo w społecznym podziale pracy- banki dokonują rozliczeń pieniężnych między kupującymi i sprzedającymi w zamian za odpowiednią opłatę lub prowizję.

• Pośrednictwo w obrocie instrumentami oraz produktami finansowymi – wśród nich wymienić można np. papiery wartościowe, polisy ubezpieczeniowe (bankassource), instrumenty pochodne (mogą zabezpieczać przed ryzykiem lub pełnić funkcję spekulacyjną) znacznie rzadziej nieruchomości, bilety lotnicze oraz bilety na imprezy okolicznościowe.

W praktyce jednym z istotniejszych powodów występowania pośredników finansowych jest asymetria inflacji, która dla banków może oznaczać dodatkowe przychody dla klientów, zaś oszczędność czasu, i pieniędzy (obniżanie kosztów transakcji)

FUNKCJE POŚREDNICTWA FINANSOWEGO REALIZOWANE PRZEZ BANKI

• Funkcja koncentracji pozyskiwania środków

• Funkcja transakcyjna

• Prowadzenie rachunków bankowych

• Wykonywanie rozliczeń pieniężnych krajowych i zagranicznych

• Rozrachunki międzynarodowe

• Inne czynności

• Funkcja transformacyjna

Banki jako pośrednicy finansowi dokonują transformacji:

• Wielkości środków

• Terminów

• Ryzyka

• Przestrzennej

• Informacji

KONKURENCJA MIĘDZY BANKAMI

Podstawowe formy:

1. Konkurencja cenowa – obniżanie oprocentowania kredytów, podwyższanie stóp procentowych lokat.

2. Konkurencja jakościowa – podnoszenie jakości usług klienta.

KONKURENCI BANKÓW W ZAKRESIE FUNKCJI POŚREDNICZĄCYCH

• Instytucje para bankowe i nie bankowe

• Parabanki – Świadczą usługi podobne do banków np. SKOK-i

• Instytucje nie bankowe – świadczą usługi finansowe np. firmy leasingowe, firmy factoringowe, fundusze wysokiego ryzyka.

Ewolucja modeli sektora bankowego

• Model anglosaski- opiera się na rynkach finansowych, co sprzyja uzależnianiu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych.

• Banki inwestycyjne – banki które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy.

- instytucje kredytowe

- firmy inwestycyjne świadczące usługi związane z PW

- także brokerzy, maklerzy, itp.

• Model niemiecko- japoński- zakłada główną rolę systemu bankowego w systemie finansowym.

• Banki uniwersalne- dokonują wszystkich czynności bankowych, łączą transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi. Mamy łatwy dostęp do wszystkich usług. Banki uniwersalne są bardziej elastyczne. W Polsce dominuje ten model. Wiele placówek Polskich bazuje na modelu niemieckim np. banki spółdzielcze, rynki nieruchomości.

Z punktu widzenia ogólnogospodarczego istotne jest:

• Utrzymanie stabilności systemu bankowego (banki uniwersalne mają ułatwione zadanie, dzięki wszechstronności usług pieniężnych)

• Efektywne działanie na rynku kapitałowym to znaczy, maksymalne wykorzystanie źródeł kapitału (banki uniwersalne mogą lepiej wykonać to zadanie, bo mają szerszą ofertę, gęstszą sieć oddziałów: łatwiej mogą dokonywać transformacji ryzyka).

System bankowy obejmuje

- Banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych.

- Banki operacyjne (depozytowo- kredytowe, inwestycyjne, uniwersalne)

- Banki specjalne (hipoteczne: towarzystwa ubezpieczeniowe i regionalne)

- Kasy oszczędnościowe

- Spółdzielczość kredytowa

Na system bankowy składają się wszystkie instytucje bankowe oraz normy określające ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym mówi się wówczas, gdy istnieje układ wielopoziomowy banków.

W praktyce ukształtował się system dwuszczeblowy, z nadrzędną rolą banku centralnego.

Kształt sektora i powiązań między jego elementami składowymi, zależne są od szeregu aspektów m.in. od prawodawstwa, etapu rozwoju oraz aktywności rynku finansowego, polityki państwa, popytu na usługi bankowe, a także od tradycji i czynników kulturowych.

Rodzaje banków

Kryterium	Rodzaje banków
Funkcje pełnione w systemie bankowym	- banki centralne - banki emisyjne - banki apeksowe (banki banków) - banki gospodarki narodowej państwa - banki operacyjne
Specjalizacja funkcjonalna	- banki uniwersalne - banki o zadaniach specjalnych
Specjalizacja branżowa	- banki rolnicze - banki rzemieślnicze - banki budowlane - banki przemysłowe - banki handlu zagranicznego
Rodzaj wykonywanych czynności	- banki handlowe (depozytowo-kredytowe, komercyjne) - banki rozwojowe (inwestycyjne i kredytu długoterminowego) - banki lokacyjne (oszczędnościowe i depozytowe) - kasy oszczędnościowe
Przedmiot działania	- banki depozytowo- kredytowe - banki hipoteczne - banki inwestycyjne - banki rozliczeniowe - banki dewizowe
Siedziba centrali banku	- banki krajowe - banki zagraniczne
Rodzaj udzielanych kredytów	- banki kredytu krótkoterminowego - banki kredytu średnioterminowego - banki kredytu długoterminowego
Terytorialny zasięg działania	- banki lokalne - banki regionalne - banki krajowe - banki międzynarodowe
Rodzaj obsługiwanej klienteli	- banki obsługujące ludność - banki obsługujące podmioty gospodarcze
Skala prowadzonej działalności	- banki typowo hurtowe - banki typowo detaliczne - banki hurtowo- detaliczne

O każdym banku można powiedzieć, że działa na podstawie prawa bankowego i ustawy o NBP oraz na podstawie odrębnych ustaw wynikających z wykonywanych przez nich czynności. Jest to przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysku przy minimalizacji kosztów.

• Nadzór bankowy ma zapewnić bezpieczeństwo wkładów gromadzonych przez banki i zapewnić stabilność sektora bankowego. Nadzór ten jest sprawowany przez Bank Centralny, Ministerstwo Finansów lub organizację niezależną. Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczanie do:

1. Naruszenia prawa bankowego i innych przepisów prawnych obowiązujących banki.

2. Utraty płynności finansowej przez banki.

3. Takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją.

Nadzór bankowy

• Zewnętrzne formy ostrożnościowe uzgodnione przez komitet Bazylejski są tworzone i egzekwowane przez system nadzorczy. Obejmują one:

1. Minimum kapitałowe dla banków

2. Definiowanie składników kapitału

3. Ważenie ryzyka aktywów

4. Ocenę zarządzania portfelem kredytowym i rezerw celowych

5. Kontrolę koncentracji (limity ostrożnościowe)

6. Kontrolę kredytów powiązanych

7. Kontrolę ryzyka kraju

8. Kontrolę ryzyka rynkowego (rezerwy, standardy)

9. Ocenę kontroli wewnętrznej

• Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Dlatego też dąży on do reglamentacji warunków konkurencji w zakresie bankowości, a w związku z tym jest instytucją, która udziela zezwoleń na uruchomienie instytucji bankowych. Stosuje się dwie metody:

1. Metoda koncesji- zezwolenie po spełnieniu określonych warunków przez założycieli, konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych.

2. Metoda normatywna- każdy, kto stosuje się do określonych norm, może prowadzić operacje bankowe.

Nadzór bankowy w Polsce

Obecnie sprawuje go Komisja Nadzoru bankowego. Decyzje i zadania określone przez Komisję są wykonywane przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

• Nadzór bankowy oddziałuje na polskie banki w następującym zakresie:

• Licencjonowanie działalności banku

• Zewnętrzne regulacje ostrożnościowe, w Polsce nadzór dotyczy następujących obszarów:

• Wysokość funduszy własnych

• Współczynnik wypłacalności

• Limit koncentracji wierzytelności

• Rezerwy ogólne

• Rezerwy celowe

Ćwiczenia 2.

1. Powstanie NBP

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim (31.01.1989r.) i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa. Do głównych obszarów działalności NBP należą:

•prowadzenie polityki pieniężnej,

•działalność emisyjna,

•rozwój systemu płatniczego,

•zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,

•obsługa Skarbu Państwa,

•działalność edukacyjna i informacyjna.

Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

• Prezes jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych. Ustala on:

- stopę rezerw obowiązkowych banków, oprocentowania kredytu refinansowego

- jednolite zasady rozrachunku między bankami

• Rada Polityki Pieniężnej (RPP) ustala:

- coroczne założenia i realizuje politykę pieniężną państwa

- wysokość podstawowych stóp procentowych

- określa zasady operacji otwartego rynku

- ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej

- zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

• Zarząd kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6-8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą:

- okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego

- nadzorowanie operacji otwartego rynku

- ocena funkcjonowania systemu bankowego

- przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

2) Cele i zadania NBP jako banku centralnego

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Zadania:

• współdziałanie przy opracowywaniu koncepcji społeczno - gospodarczego rozwoju kraju i kształtowaniu systemu funkcjonowania gospodarki narodowej;

• udzielanie kredytów refinansowych innym bankom i kontrola ich wykorzystania oraz przyjmowanie lokat;

• organizowanie i realizowanie obrotów dewizowych, a także administrowanie państwową rezerwą dewizową;

• spełnianie funkcji nadzoru bankowego nad całym systemem bankowym w kraju;

• współdziałanie w kształtowaniu i realizacji polityki dewizowej;

• kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji;

• emisja znaków pieniężnych oraz organizowanie obiegu gotówkowego

• organizowanie i przeprowadzanie rozrachunków międzybankowych;

• obsługa kasowa jednostek budżetu centralnego;

• reprezentowanie interesów Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych;

• oddziaływanie na system bankowy w kierunku realizacji założeń polityki pieniężno - kredytowej;

• oddziaływanie na inne banki za pośrednictwem limitu kredytowego i platform kredytowych, a także nowego instrumentarium ekonomicznego.

• organizowanie oraz realizowanie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych

3) Rola i funkcje banku centralnego

Rola banku:

• pośrednika – bank dokonuje transformacji otrzymanych depozytów w kredyty,

• płatnika – bank dokonuje płatności w imieniu swoich klientów,

• agenta – bank działa w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządza ich aktywami na ich zlecenie,

• gwaranta – bank udzielając gwarancji popiera klientów w spłacie ich zobowiązań,

• instrumentu realizacji polityki gospodarczej kraju – oddziaływanie banku centralnego, regulującego podaż pieniądza, na działalność banków komercyjnych

Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje:

• banku emisyjnego,

• banku banków,

• centralnego banku państwa.

Bank emisyjny

NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków

NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.

Centralny bank państwa

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

4) Niezależność banku centralnego

Niezależność banku centralnego - NBP - Przesłanki niezależności Narodowego Banku Polskiego (NBP):
- fiducjarny charakter współczesnego pieniądza 
- niezależny bank centralny jest bardziej odporny na oddziaływanie polityki
- bank centralny uwolniony od presji politycznej może działać bardziej długofalowo, lepiej chronić stabilność pieniądza
- większej niezależności banku centralnego odpowiada niższe tempo wzrostu cen oraz lepsze wyniki makroekonomiczne.

Niezależność instytucjonalna  - określona przede wszystkim przez usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa oraz sposób powoływania i odwoływania władz banku (kadencyjność, nieusuwalność w czasie kadencji).

Niezależność funkcjonalna – uprawnienia banku centralnego do samodzielnego kształtowania polityki pieniężnej i jej realizacji. Oznacza to nie podleganie w tej dziedzinie przez bank centralny instrukcjom, wytycznym ze strony parlamentu, prezydenta i rządu.

Niezależność finansowa – trwałe określenie zasad tworzenia i podziału funduszy banku centralnego, co uniemożliwiałoby wywieranie nacisku finansowego przez rząd lub parlament na decyzje banku.

5. NBP w strukturze Europejskiego Systemu Banków Centralnych

Europejski System Banków Centralnych (ESBC) rozpoczął swoją działalność z chwilą rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), tj. 1 stycznia 1999 r. Został on utworzony - na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską - jako organ sprawujący zadania z zakresu bankowości centralnej, którego głównym celem jest utrzymywanie stabilności cen. ESBC składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC), który rozpoczął swoją działalność 1 czerwca 1998 r., oraz narodowych banków centralnych (NBC) wszystkich państw członkowskich UE. EBC, mający siedzibę w Niemczech, we Frankfurcie nad Menem, sprawuje wobec NBC funkcję centrali. Poszczególne NBC mają wiele cech wspólnych, jak np. niezależność, cele działalności i zadania (w szczególności spowodowane przystąpieniem do ESBC); z drugiej strony posiadają jednak odrębne cechy: genezę powstania, podstawy prawne funkcjonowania, strukturę organizacyjną, liczbę zatrudnionych pracowników itp.

 

5. Instrumenty i realizacja polityki pieniężnej

Narodowy Bank Polski realizuje założenia polityki pieniężnej stanowione przez Radę Polityki Pieniężnej. Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen.

Od 1998 r. NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. Od początku 2004 r. ciągły cel inflacyjny wynosi 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.

NBP wpływa na poziom inflacji przede wszystkim poprzez określanie wysokości oficjalnych stóp procentowych, które wyznaczają rentowności instrumentów polityki pieniężnej. W celu kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym NBP wykorzystuje

nowoczesne instrumenty polityki pieniężnej, w tym:

Oddziaływanie bezpośrednie	Oddziaływanie pośrednie
Operacje otwartego rynku	Operacje otwartego rynku
Operacje depozytowo-kredytowe	Polityka stopy procentowej dla kredytu redyskontowego i lombardowego
Rezerwę obowiązkową	Normy dopuszczalnego ryzyka walutowego
Pułapy kredytowe

Operując wymienionymi instrumentami, NBP dąży do kształtowania takiego poziomu stóp procentowych w gospodarce, który maksymalizuje prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.

5. Kreacja pieniądza w systemie bankowym

Pieniądz kreowany jest w operacjach kredytowych banków.

Pierwotna kreacja pieniądza

KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym.

We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz – nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem.

Przykłady pierwotnej kreacji pieniądza:

- udzielenie kredytu;

- wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej;

-skup przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz.

Wtórna kreacja pieniądza

KREACJA WTÓRNA jest realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom.

W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:

-wkład pierwotny – następuje tutaj przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza.

- wkład pochodny – stwierdzono że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku, ponieważ tylko niewielka część tych wkładów jest podejmowana w gotówce. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym.

8) Kurs walutowy a polityka pieniężna

• Przy płynnym kursie walutowym (swobodne wahania na rynku walutowym będące wypadkową gry podaży i popytu), Bank Centralny nie interweniuje, nie wywołuje ani spadków ani wzrostów podaży pieniądza

• Bank Centralny jest w stanie kontrolować podaż pieniądza.

• Kurs walutowy kształtuje się na podstawie gry popytu i podaży na rynku.

• Kurs kształtuje się niezależnie od polityki Banku Centralnego.

• Polityka pieniężna jest bardzo skuteczna.

5. Rezerwy obowiązkowe w działalności sektora bankowego

Część rezerw pieniężnych, co do utrzymywania których banki są zobligowane prawem. Obejmuje część rezerw zdeponowaną w banku centralnym oraz rezerwy w skarbcach własnych. Jako instrument wpływania na płynność bankową, kontrola poziomu rezerw obowiązkowych jest instrumentem polityki pieniężnej. Służy ograniczaniu nadpłynności banków. Zmiana poziomu rezerw wpływa na podaż pieniądza. Odbywa się to za pomocą stopy rezerwy obowiązkowej. Jej wzrost powoduje zmniejszenie podaży pieniądza, zaś jej spadek – ekspansję kredytową banków komercyjnych, która przyczynia się do wzrostu ilości pieniądza w obiegu. Bardzo skuteczny instrument finansowania podaży pieniądza.

5. Kredyty refinansowe w działalności banków

• Jeżeli obniżamy stopę redyskontową to jest prowadzona ekspansywna polityka pieniężna, w przeciwnym wypadku prowadzona jest restrykcyjna polityka pieniężna.

• Jeżeli podnosimy stopę redyskontową to osłabia się płynność finansowa banku i zmniejsza akcja kredytowa.

Operacje otwartego rynku- operacje kupna-sprzedaży papierów wartościowych.

Instrumenty sterowania bezpośredniego bankami

- kontrola wartości udzielanych kredytów

-kontrola poziomu stóp procentowych

Operacje bankowe- działalno usługowa realizowana przez bank

Czynność- założenie konta

Operacja- wpływ na lokatę (zawsze związane z rachunkiem bankowym)

Ćwiczenia 3.

1. Operacje bankowe

Operacje bankowe to wszystkie rodzaje czynności bankowych.

Czynności bankowe klasyfikowane w zależności od pozycji banku wobec jego klientów, można podzielić na:

1. Operacje bierne polegają na gromadzeniu obcych środków pieniężnych w celu lokowania ich razem z funduszami własnymi banku w zyskownych operacjach czynnych.

Do operacji biernych (pasywnych) należą:

1. gromadzenie wkładów i lokat bankowych,

2. emitowanie własnych papierów wartościowych przez bank,

3. wykonywanie czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków,

4. emitowanie znaków pieniężnych przez bank centralny

1. Operacje czynne polegają na lokowaniu środków gromadzonych w operacjach biernych oraz funduszów własnych banku.

Do operacji czynnych (aktywnych) należy:

-udzielanie kredytów,

-lokowanie kapitałów własnych banku oraz kapitałów klientów,

-zarządzanie aktywami, ryzykiem kursowym i ryzykiem stopy procentowej banku,

-handel walutami, dewizami, złotem,

-forfaiting, factoring, leasing,

-udzielanie gwarancji bankowych, poręczeń, awali,

-prowadzenie bankowych otwartych funduszy inwestycyjnych.

1. Operacje pośredniczące są operacjami bankowymi wykonywanymi przez banki na zlecenie, rachunek i ryzyko klienta.

Do operacji pośredniczących (usługowych) należą:

- prowadzenie rachunków bankowych klientów,

- dokonywanie rozliczeń pieniężnych gotówkowych oraz bezgotówkowych,

- prowadzenie rachunków inwestycyjnych dla osób fizycznych i prawnych,

- realizacja transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie,

- sprzedaż jednostek uczestnictwa funduszy powierniczych,

- zarządzanie pakietem papierów wartościowych klienta na zlecenie na podstawie pełnomocnictwa udzielonego domowi maklerskiemu przez klienta,

- dostęp do specjalnych biuletynów zawierających bieżące informacje i analizy dotyczące rynku kapitałowego,

- przygotowanie i przeprowadzanie nowej emisji akcji oraz wprowadzanie akcji do obrotu publicznego,

- obsługa krajowych funduszy emerytalnych,

- wynajem skrzynek sejfowych,

- obrót produktami ubezpieczeniowymi.

Inny podział

• Operacje finansujące- polegające na natychmiastowym lub późniejszym zwiększeniu środków płatniczych konta

• Operacje depozytowe

• Operacje związane z obsługą obrotu płatniczego

• Usługi różne- związane z przepływem informacji

1. Rachunki bankowe

Rachunek bankowy - zapis stanu należności między dwoma podmiotami, z których jeden jest bankiem. Zamiennie używa się nazwy konto.

Umowa rachunku bankowego

Umowa rachunku bankowego ma charakter cywilnoprawny, zasady dotyczące jej zawierania regulują kodeks cywilny i prawo bankowe.
W umowie rachunku bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza i do dokonywania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Załącznikiem do takiej umowy jest karta wzorów podpisów zawierająca nazwiska osób upoważnionych do dysponowania rachunkiem oraz wzory ich podpisów. W określonych sytuacjach księgowania na rachunku mogą być dokonywane także z inicjatywy banku (np. pobieranie opłat). Bez dyspozycji klienta dokonywane są też zajęcia z tytułów wykonawczych.

Bank zobowiązany jest do realizacji dyspozycji płatniczych zleconych przez posiadacza rachunku bez zbędnej zwłoki. Bank odpowiada za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem takiej dyspozycji. O przebiegu księgowań klient informowany jest za pomocą wyciągu z rachunku bankowego

Bank zobowiązany jest do zachowania tajemnicy bankowej.

Umowa musi zawierać:

1. Strony umowy

2. Rodzaj otwieranego rachunku

3. Walutę

4. Czas trwania umowy

5. Wysokość oprocentowania

6. Wysokość prowizji

7. Formy i zakres rozliczeń pieniężnych

8. Okres wypowiedzenia umowy

1. Rodzaje i zasady funkcjonowania rachunków bankowych

Prawo bankowe określa rodzaje rachunków. Są to:

• rachunek bieżący - służy do przeprowadzania rozliczeń, tj. otrzymywania należności i regulowania zobowiązań; podmioty gospodarcze mają obowiązek posiadania takiego rachunku; dla osób fizycznych, z wyłączeniem operacji związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, prowadzone są rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe

• rachunek pomocniczy - służy do przeprowadzania rozliczeń w innym banku niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu,

• rachunek lokaty terminowej - służy do przechowywania nadwyżek finansowych przez okres wynikający z umowy z bankiem, zachęca do tego wyższe oprocentowanie w stosunku do rachunków bieżących,¹

• rachunek oszczędnościowy - prowadzony zazwyczaj na rzecz osób fizycznych, dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny, nie wolno używać go do realizowania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą.

• Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy - rachunek bieżący przeznaczony dla osób fizycznych, na który mogą być przekazywane wynagrodzenia, emerytury, renty oraz stałe dochody z innych źródeł, z wyjątkiem wpływów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

• rachunek walutowy - umożliwia prowadzenie w polskim banku rachunku w walucie obcej. Na rachunku walutowym firmy mogą gromadzić waluty wymienialne przekazane z zagranicy bądź pochodzące z tytułów, z których zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa dewizowego możliwy jest transfer walut wymienialnych, a także z tytułów określonych w indywidualnych zezwoleniach dewizowych.

Przedsiębiorstwa mogą otwierać rachunki:

1. bieżące

2. pomocnicze

3. terminowe

Zaś osoby fizyczne:

1. oszczędnościowe

2. oszczędnościowo-rozliczeniowe

Można też wyróżnić inne rodzaje rachunków:

• rachunek wspólny - przeznaczony dla więcej niż jednej osoby fizycznej (np. małżonków), które korzystają z niego łącznie lub oddzielnie,

• rachunek maklerski - prowadzony przez biuro maklerskie, służący zakupowi i sprzedaży papierów wartościowych, w sensie prawnym nie spełnia kryteriów rachunku bankowego, gdyż umożliwia także deponowanie papierów wartościowych, które nie są gotówką,

• rachunek kredytowy - służy do obsługi zaciąganych kredytów, w sensie prawnym nie jest rachunkiem bankowym, ponieważ przy zaciągnięciu kredytu pojawia się na nim saldo ujemne, które zmniejsza się przy każdorazowo spłaconej racie kredytowej,

• rachunek NOSTRO - rachunek banku krajowego w banku zagranicznym,

• rachunek LORO - rachunek banku zagranicznego w banku krajowym

Dwa ostatnie służą do rozliczeń między bankami.

Zasady funkcjonowania rachunków bankowych :
a) W celu otwarcia rachunku bankowego podmiot gosp. składa w oddziale banku wniosek o otwarcie rachunku bankowego.
b) Do wniosku dołączane są dokumenty stwierdzające jego prawną tożsamość np. wyciąg z rejestru handlowego, sądowego, zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, koncesje, zezwolenie
c) Do wniosku dołącza się kartę wzorów podpisów w której wymienia się nazwiska osób uprawnionych do dysponowania rachunkiem oraz oryginalne oraz oryginalne ich wzory podpisów
d) Nowo otwarty rachunek bankowy otrzymuje numer składający się z 3 elementów np.: 11101056 - 115166 - 2700 - 1 - 72 
nr. oddziału nr klienta nr konta syntetycznego z rozwinięciem analitycznym
e) Dyspozycje wpłat i wypłat o rachunku bankowym mogą wydawać osoby, których wzory podpisów zostały złożone w banku

f) Informacje o stanie rachunku bankowe są przekazywane przy pomocy wyciągu bankowego.
g) Bank zapewnia klientom tajemnicę bankową.
Informacje bankowe mogą być udzielone prokuraturze i sądom w związku ze sprawą karną lub karno-skarbową, a także inspektorom NIK-u, dyrektorom urzędów skarbowych w przypadku postępowań karno-skarbowych.
Zamknięcie rachunku bankowego następuje z chwilą rozwiązania umowy lub gdy właściciel podał nieprawidłowe dane przy otwieraniu rachunku bankowego lub nie przeprowadza operacji za pośrednictwem rachunku.

1. Rodzaje i cechy depozytów bankowych

Depozyt bankowy (wkład bankowy) – inwestycja finansowa polegająca na powierzeniu środków finansowych bankowi. W zamian za ulokowane depozyty pieniężne banki płacą deponentom odsetki, zależne głównie od długości zadeklarowanego czasu depozytu i stóp procentowych na rynku. Oprocentowanie może być stałe albo zmienne. Banki uzyskują w zamian prawo do dysponowania powierzonymi im środkami pieniężnymi, udzielając na ich podstawie kredytów lub je inwestując. Depozyty stanowią podstawowe źródło finansowania działalności kredytowej prowadzonej przez banki.

Depozyty mogą mieć także formę rzeczową, np. papiery wartościowe, biżuteria, kruszce szlachetne, numizmaty, dokumenty. Są one przechowywane w skarbcu bankowym za określoną opłatą.

Do najważniejszych cech depozytu bankowego zaliczamy:
- okres umowy (jest to okres, na który depozytariusz powierza środki bankowi),
- oprocentowanie ( jest to stopa procentowa, określająca odsetki od wkładu, które otrzymuje depozytariusz; z jednej strony, determinuje ona stopę dochodu depozytariusza, z drugiej określa koszt długu, jaki zaciąga banku depozytariusza),
- okres kapitalizacji (to okres, po upływie którego odsetki, które narosły, doliczane są do depozytu, a zatem podlegają oprocentowaniu, co oczywiście zwiększa dochód; zasadniczo depozyty kapitalizowane są po upłynięciu okresu umowy, teoretycznie mogą być kapitalizowane w trakcie trwania umowy),
- stałe bądź zmienne oprocentowanie (dla niektórych depozytów oprocentowanie jest stałe w okresie umowy, dla innych bank może je zmienić)
- naliczanie odsetek w przypadku niedotrzymania terminu umowy przez depozytariusza(jest to istotna cecha w sytuacji, gdy depozytariusz z pewnych powodów musi zerwać umowę dotyczącą depozytu terminowego przed upływem jej okresu; często ponosi się konsekwencje w postaci zmniejszenia odsetek bądź ich nieotrzymania)

Rodzaje depozytów:

Depozyty na żądanie (a'vista) – jest to głównie pieniądz transakcyjny gromadzony na rachunkach bieżących i pomocniczych. Ich właściciele mogą dysponować pieniędzmi w każdej chwili. Za depozyty a'vista banki oferują stosunkowo niską lub zerową stopę procentową.

Depozyty terminowe (zwane też lokatami terminowymi) – środki pieniężne, które nie są potrzebne do finansowania bieżącej działalności, a mogą przynieść dochód w postaci wyższego oprocentowania. Ponieważ powierzone bankom środki pozostają do ich dyspozycji przez dłuższy czas, płacą one za depozyty terminowe wyższe odsetki.

1. System gwarantowania depozytów w Polsce

W Polsce instytucją gwarantującą depozyty jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) z siedzibą w Warszawie. Został on powołany do życia ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Ustawa ta weszła w życie 17 lutego 1995 r.

Nadzór nad działalnością Funduszu w zakresie przestrzegania prawa oraz zgodności ze statutem sprawuje minister właściwy do spraw instytucji finansowych. Bankowy Fundusz Gwarancyjny każdego roku przedstawia Radzie Ministrów sprawozdanie z działalności Funduszu za rok poprzedni w tym sprawozdanie finansowe wraz z wynikami badania przez audytora. Rada Ministrów przedstawia sprawozdanie do rozpatrzenia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej.

Powołując do życia Bankowy Fundusz Gwarancyjny, ustawodawca określił zasady gwarantowania depozytów bankowych przez tę instytucję oraz wkomponował go w system instytucji czuwających nad bezpieczeństwem sektora bankowego. Regulacje prawne przyjęte w ustawie o BFG odpowiadają w pełni Dyrektywie 94/19/WE zmienionej Dyrektywą 2009/14/WE.

Podstawowe zadania BFG to:

- zapewnienie funkcjonowania systemu gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych w bankach,

- udzielanie pomocy finansowej bankom, które zagrożone są utratą wypłacalności i podejmują samodzielną sanację (uzdrowienia, naprawa),

- udzielanie pomocy finansowej bankom znajdującym się w dobrej sytuacji finansowej, które podejmują się sanacji banków zagrożonych, włączając je w swoje struktury organizacyjne lub stając się ich inwestorami (właścicielami) strategicznymi,

- analiza sytuacji sektora bankowego w celu wczesnej identyfikacji potencjalnych zagrożeń sytuacji ekonomiczno-finansowej poszczególnych banków.

System gwarantowania depozytów oparto na zasadach powszechności i obligatoryjności. Wszystkie banki z mocy prawa mają obowiązek uczestniczyć w systemie zarówno komercyjne jak i spółdzielcze. Pomoc udzielana bankom w przypadku utraty, bądź zagrożenia ich wypłacalności ma charakter uniwersalny, wszystkie banki są traktowane w podobny sposób. Działanie profilaktyczne Funduszu polega na udzielaniu bankom pożyczek, gwarancji i poręczeń na warunkach bardziej korzystnych od zwykle stosowanych przez banki.

Zasada powszechności i obligatoryjności odnosi się również do zasad partycypacji banków w finansowaniu realizacji ustawowych zadań przez BFG. Obecnie gwarantowane są w 100% depozyty do równowartości 100 000ϵ.

1. Zadania

Zadanie:1

Jaki dochód uzyska się ze złożonej w depozyt w maju kwoty w wysokości 5mln zł na okres 3 miesięcy przy stałej stopie procentowej równej 6,1%?

$$\text{Doc}hod = \frac{\text{kapita}l \times \text{stopa}\ \text{procentowa} \times \text{okres}\ \text{depozytu}\ w\ \text{dniac}h}{100\% \times 365}$$

$$\text{Doc}hod = \frac{5000000 \times 6,1\% \times 92}{100\% \times 365} = 76876,7123$$

Zadanie:2

Jaki dochód uzyska się od lokaty złożonej na 12 miesięcy od kwoty 3 mln zł przy stałym oprocentowaniu 6,7%?

$$\text{Doc}hod = \frac{\text{kapita}l \times \text{stopa}\ \text{procentowa} \times \text{okres}\ \text{depozytu}\ w\ \text{miesi}a\text{cac}h}{100\% \times 12}$$

$$\text{Doc}hod = \frac{3000000 \times 6,7\% \times 12}{100\% \times 12}201000$$

Zadanie:3

Firma X zdeponowała na rachunku bankowym 2 lata temu kwotę 20 mln zł. Obecnie saldo wynosi 28 mln zł. Jaka była przeciętna stopa procentowa dla tego rachunku?

$$\text{Stopa}\ \text{procentowa} = \left\lbrack \left( \frac{\text{kapita}l\ \text{ko}n\text{cowy}}{\text{kapita}l\ \text{pocz}a\text{tkowy}} \right)^{\frac{1}{\text{lata}}} - 1 \right\rbrack \times 100\%$$

$$\text{Stopa}\ \text{procentowa} = \left\lbrack \left( \frac{28000000}{20000000} \right)^{\frac{1}{2}} - 1 \right\rbrack \times 100\%$$

Stopa procentowa = 18, 32%

Zadanie:4

Przedsiębiorstwo zamierza ulokować pewną kwotę pieniędzy na okres 12 miesięcy.

X	Y
O=6,8% N=12 P=30%	O=11% N=12 P=30%

$$r_{\text{efx}} = \frac{6,8\% \times \left( 100 - 30\% \right)}{100\%} = 0,068 \times 70 = 4,76\%$$

$$r_{\text{efy}} = \frac{11\% \times \left( 100 - 30\% \right)}{100\%} = 0,11 \times 70 = 7,7\%$$

POWTÓRZENIE

1. Operacje otwartego rynku- Operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają one na zakupie lub sprzedaży (krótkoterminowych) papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny.

2. Operacje LORO- operacje banku zagranicznego w banku krajowym.

3. Model Anglosaski- opiera się na rynkach finansowych, co sprzyja uzależnianiu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych.

Banki inwestycyjne – banki które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy.

- instytucje kredytowe

- firmy inwestycyjne świadczące usługi związane z PW

- także brokerzy, maklerzy, itp.

1. Model niemiecko-japoński- zakłada główną rolę systemu bankowego w systemie finansowym.

Banki uniwersalne- dokonują wszystkich czynności bankowych, łączą transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi. Mamy łatwy dostęp do wszystkich usług. Banki uniwersalne są bardziej elastyczne. W Polsce dominuje ten model. Wiele placówek Polskich bazuje na modelu niemieckim np. banki spółdzielcze, rynki nieruchomości.

1. Szczeble bankowości w Polsce- Na system bankowy składają się wszystkie instytucje bankowe oraz normy określające ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym mówi się wówczas, gdy istnieje układ wielopoziomowy banków. W praktyce ukształtował się system dwuszczeblowy, z nadrzędną rolą banku centralnego. Kształt sektora i powiązań między jego elementami składowymi, zależne są od szeregu aspektów m.in. od prawodawstwa, etapu rozwoju oraz aktywności rynku finansowego, polityki państwa, popytu na usługi bankowe, a także od tradycji i czynników kulturowych.

Ćwiczenia 4.

1. Istota i rodzaje operacji bankowych czynnych

Operacje czynne- polegają na lokowaniu środków gromadzonych w operacjach biernych oraz funduszów własnych banku.

Do operacji czynnych (aktywnych) należy:

-udzielanie kredytów,

-lokowanie kapitałów własnych banku oraz kapitałów klientów,

-zarządzanie aktywami, ryzykiem kursowym i ryzykiem stopy procentowej banku,

-handel walutami, dewizami, złotem,

-forfaiting, factoring, leasing,

-udzielanie gwarancji bankowych, poręczeń, awali,

-prowadzenie bankowych otwartych funduszy inwestycyjnych.

Charakterystyka operacji czynnych

Udzielanie kredytów krótko- i średnioterminowych jest podstawowym rodzajem czynnych operacji bankowych. Konsekwencją tej działalności jest poszukiwanie przez banki źródeł jej finansowania w postaci gromadzenia wkładów i oszczędności. Jest to tradycyjny sposób pojmowania istoty działalności bankowej. 
Obok podstawowych operacji w postaci udzielania kredytów, banki przeprowadzają także inne operacje czynne. Należy do nich lokowanie środków własnych i powierzonych przez klientów w papierach wartościowych oraz w innych korzystnych inwestycjach. Cechą operacji aktywnych jest działanie banku na własny rachunek i ryzyko. Jeśli jakieś operacje wykonuje on na zlecenie i rachunek klienta - są to już operacje pośredniczące, czyli komisowe. Innym rodzajem operacji czynnych jest odpłatne udzielanie przez banki różnego rodzaju gwarancji (poręczeń). W operacjach tych banki wprawdzie nie angażują własnych środków, ale przejmują ryzyko za klienta zlecającego udzielenie gwarancji.

1. Kredyty jako największa grupa operacji czynnych

Umowa kredytu- art.69 ustęp 1 Prawa Bankowego

Kredyt bankowy – umowa zawarta w formie pisemnej pomiędzy bankiem, a kredytobiorcą. Bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas, a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek. Na podstawie tej definicji kredyt postrzegany jest jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

• Cechy kredytów

- charakter pieniężny( tzn. przedmiotem kredytowania są zawsze pieniądze)
- zwrotność ( kredyt musi być zwrócony w ściśle określonym terminie zgodnie z umową)
- celowość (bank udziela kredytu zawsze z określonym przeznaczeniem, zmiana celu wykorzystania kredytu wiąże się z wypowiedzeniem umowy kredytowej przez bank)
- odpłatność ( kredyt jest odpłatny w dwóch aspektach:

1. prowizja od kredytu przyznanego
2. odsetki od kredytu wykorzystanego)
- zabezpieczenie ( kredyt musi być zabezpieczony od jego utraty z punktu widzenia banku jest to nie osiągnięcie zysku na operacji, z punktu widzenia klientów to jest utrata części wkładów, które zostały zainwestowane w operacje kredytowe).

• Funkcje kredytu

Emisyjna- wprowadzenie pieniądza do obiegu

Dochodowa- tworzenie korzyści ekonomicznych i finansowych dzięki powiększeniu skali produkcji, zwiększeniu siły nabywczej firmy.

Rozdzielcza- kredyt wpływa na wzrost dochodu w danym regionie, branży oraz zwiększa popyt w określonym segmencie rynku.

Interwencyjna- kredyt jest wykorzystywany jako instrument polityki ekonomicznej, element rynku kapitałowego.

• Cechy charakterystyczne umowy kredytowej

1. Umowa konsensualna- dochodzi do skutku w momencie zawarcia.

2. Jest umową dwustronnie zobowiązującą.

3. Umowa odpłatna.

4. Ma zawsze oznaczony termin.

5. Ma zawsze wskazany cel.

6. Jest zobowiązaniem pieniężnym.

7. Jest umową, która jest zastrzeżona do wyłącznej kompetencji banków.

• Stałe elementy umowy kredytowej

1. Strony, czyli kredytodawca oraz osoba zaciągająca kredyt.

2. Kwota kredytu

3. Waluta kredytu

4. Cel zaciągania kredytu

5. Sposób zabezpieczenia kredytu

6. Zakres obowiązków i praw banku oraz kredytobiorcy

7. Sposób przekazania kredytu

• Rodzaje prowizji

1. Za przygotowanie kredytu

2. Za postawienie środków w gotowość klienta

3. Od części wykorzystanej (kwoty)

4. Od części niewykorzystanej (kwoty)

5. Za przedterminową spłatę kredytu

Stopa procentowa zazwyczaj ma cześć stałą do której dodaje się część zależną os stóp rynkowych.

• Klasyfikacje kredytów

Do najczęściej stosowanych kryteriów przy podziale kredytów bankowych należą:

Kryterium	Rodzaje kredytów
Przedmiot kredytowania	inwestycyjne (przeznaczone do finansowania nakładów inwestycyjnych) obrotowe (przeznaczone na finansowanie działalności eksploatacyjnej). Kredyty na finansowanie projektów inwestycyjnych, oznacza udzielenie kredytu na określone zamierzenie inwestycyjne.
Forma kredytu	kredyt w rachunku bieżącym kredyt w rachunku kredytowym kredyt dyskontowy kredyt akceptacyjny faktoring leasing
Forma spłaty kredytu	kredyty w formie doraźnej transakcji (docelowe), przeznaczone na finansowanie jednej bądź ściśle powiązanych ze sobą transakcji w okresie trwania umowy; kredyty w formie linii kredytowej odnawialnej lub nieodnawialnej, to kredyty w ramach których bank określa maksymalny pułap, do którego kredytobiorca może się zadłużyć okresie obowiązywania danej umowy z tytułu wielu transakcji; kredyty rolowane, to kredyty, w których bank wielokrotnie przedłuża termin spłaty; kredyty pomostowe, udzielane są na finansowanie transakcji jeszcze przed udzieleniem kredytu głównego.
Okres kredytowania	kredyty krótkoterminowe – do 12 miesięcy, średnioterminowe – od roku do 5 lat kredyty długoterminowe – powyżej 5 lat kredytowania.
Osoba kredytobiorcy	kredyty na finansowanie działalności gospodarczej, udzielane wyłącznie przedsiębiorstwom na sfinansowanie działalności gospodarczej. kredyty konsumpcyjne, udzielane osobom fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej.
Waluta kredytu	kredyty w złotych polskich kredyty w dewizach
Sposób zabezpieczenia kredytu	zabezpieczone osobiście, zabezpieczone rzeczowo, w tym: kredyty lombardowe, kredyty hipoteczne, kredyty na cele mieszkaniowe, kredyty nie zabezpieczone.
Bank kredytujący	Udzielone przez jeden bank Udzielone przez jeden bank z partycypacją finansową innego banku Konsorcjalne czyli kredyty udzielone kredytobiorcy wspólnie przez co najmniej kilka banków w celu rozłożenia ryzyka niewypłacenia kredytobiorcy.
Zasad oprocentowania	o stałym oprocentowaniu; o zmiennym oprocentowaniu.
Częstotliwości wykorzystania i spłaty	jednorazowo, w ratach, z wpływów na rachunek. w transzach (ratach); w ciągnieniach – dotyczy linii kredytowych w rachunku bieżącym
Preferencyjność	Komercyjne czyli kredyty udzielane przez banki na warunkach pełnej opłacalności bez żadnych udogodnień dla kredytobiorców Preferencyjne udzielane na korzystniejszych warunkach iż zwykłe kredyty. Kredyty preferencyjne przeznaczone są dla określonej grupy kredytobiorców, oraz na ściśle określone cele
Specjalne warunki kredytowe	kredyty preferencyjne (udzielane na korzystniejszych warunkach na określone cele) kredyty dewizowe ( udzielane w dewizach na transakcje w handlu zagranicznym).

• Rodzaje kredytów

Kredyt obrotowy- kredyt bankowy przeznaczony jest na finansowanie bieżącej działalności przedsiębiorstwa, np. na zakup wyposażenia, towaru. Są to kredyty udzielane przez banki na finansowanie działalności eksploatacyjnej kredytobiorcy.

Kredyt docelowy – przeznaczony na finansowanie jednej określonej transakcji.

Linia kredytowa - to limit w rachunku bankowym, do jakiego kredytobiorca może się zadłużyć w okresie określonym umową. Kredytobiorca korzysta z tego limitu w miarę potrzeb. Bank udostępnia linię kredytową w rachunku bieżącym klienta lub na oddzielnym koncie bankowym.

Kredyt kasowy – rodzaj kredytu obrotowego. Może występować jako kredyt w rachunku bieżącym oraz kredytowym. Kredyt kasowy w rachunku bieżącym polega na tym, iż bank upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej jego pokrycie. Zaciągany jest w sytuacji chwilowego braku gotówki. Jest kredytem krótkoterminowym, który należy spłacić w ciągu kilku dni.

Kredyt na wymagalne zobowiązania- ma zapobiegać krótkotrwałym trudnościom płatniczym. Luka finansowa może pojawić się na skutek np. spiętrzenia się dostaw, powstania przeterminowanych należności, spadku popytu na sprzedawane wyroby.

Kredyt na należności-jest kredytem krótkoterminowym, przeznaczonym na finansowanie bezspornych, zarówno co do zasady, jak i wysokości, należności. Przyznanie tego kredytu jest uwarunkowane udowodnieniem, że należność jest wiarygodna i przysługuje kredytobiorcy, jest uwarunkowane także przelewem na bank przysługującej przedsiębiorstwu należności. Wysokość kredytu nie może być wyższa od kwoty należności będącej przedmiotem kredytowania.

Kredyt sezonowy - kredyty występujące najczęściej w małych firmach, które co określony czas (np. kwartał w roku, pory roku) są spłacane w uprzywilejowanych warunkach, w zależności od oferty danego banku. Jest używany najczęściej w firmach, które zajmują się pracą w określonym kwartale.

Kredyt in blanco- jest to kredyt nie posiadający żadnego zabezpieczenia, udzielany jedynie zaufanemu przedstawicielowi firmy. Osoba taka jest gwarantem spłacenia kredytu. Podpisanie umowy o przyznanie kredytu in blanco poprzedzać musi spełnienie kilku kryteriów: kredytobiorca jest dobrze znany bankowi; posiada dobrą sytuację majątkową i finansową; wysokość kredytu nie przekracza 30% jego środków własnych lub 30% średnich miesięcznych wpływów na rachunek bieżący; kredyt przeznaczony jest na uzupełnienie środków obrotowych.

Stała zaliczka- jest to ustalona kwota stałego zadłużenia na rachunku przedsiębiorstwa przez cały okres obowiązywania umowy kredytowej, jest to kredyt odnawialny. Oznacza to, że po jego spłacie przedsiębiorstwo jest upoważnione do jego ponownego wykorzystania, do czasu trwania umowy. Kredyt taki ma na celu złagodzenie skutków pojawiającej się luki płynności finansowej.

Kredyt inwestycyjny – kredyt bankowy przeznaczany na finansowanie realizowanych przez kredytobiorcę przedsięwzięć, których celem jest powiększenie wartości majątku trwałego.

Kredyt hipoteczny – środki przekazywane są na zakup domu, mieszkania własnościowego, spółdzielczego lub innej nieruchomości. Uruchamiany w całości, bank przelewa kwotę kredytu na rachunek sprzedającego (np. dewelopera) na podstawie umowy kupna-sprzedaży. Zabezpieczeniem jest hipoteka.

Kredyt budowlano-hipoteczny – środki przeznaczone są na budowę domu przez osobę fizyczną, spółdzielnię lub dewelopera. Uruchamiany w całości lub transzach. Przy uruchomieniu w transzach odsetki naliczane są od wykorzystanej kwoty, a nie od całości przyznanej sumy.

Kredyt komunalny- Kredyt jest przeznaczony na finansowanie projektów realizowanych przez spółkę komunalną, która samodzielnie lub wspólnie z jednostką samorządu terytorialnego realizuje przedsięwzięcie inwestycyjne.

Kredyt konsumpcyjny – kredyt bankowy udzielany na określone potrzeby osób, a jego spłata jest indywidualnie ustalana z bankiem. Zabezpieczenia kredytu stanowią najczęściej dochody kredytobiorcy lub poręczenia innych osób, a wysokość kredytu zależy od możliwości spłaty przez osobę zaciągającą kredyt. Może być zarówno gotówkowy jak i bezgotówkowy.

Kredyt lombardowy banku centralnego - kredyt pod zastaw papierów wartościowych, udzielany bankom komercyjnym przez bank centralny.

Kredyt lombardowy banku komercyjnego - udzielany osobom fizycznym lub prawnym. Na czas trwania umowy kredytowej bank przejmuje zastawioną ruchomość, a w przypadku niewywiązania się klienta ze spłaty nabywa możliwość sprzedaży zastawu.

Kredyt w rachunku bieżącym- debet

Kredyt konsorcjaly (kredyt syndykalny) - kredyt przyznawany temu samemu przedsiębiorstwu przez kilka banków tworzących rodzaj stowarzyszenia zwanego konsorcjum bankowym, albo poolem bankowym (nieformalne stowarzyszenie banków wspólnie udzielających kredytu na przeprowadzenie określonej operacji, z reguły wielkiej operacji, np. budowa tunelu pod kanałem czy samolotu Concorde). Konsorcja mogą udzielać różnego rodzaju kredytów, zazwyczaj są to jednak kredyty inwestycyjne, zaciągane najczęściej w celu zabezpieczania długoterminowego finansowania inwestycji, a także na zakup firm czy refinansowania zadłużenia.

Udzielanie kredytu może odbywać się w dwóch trybach:

- Tryb scentralizowany - charakteryzuje się tym ,że podmiot ubiegający się o kredyt omawia z bankiem sprawy dotyczące np. wyrskości kredytu, wysokość oprocentowania- a bank z kolei dąży zawiązuje konsorcjum i angażuje się w czynności przyznania kredytu. Bank prowadzący, bezpośrednio wchodzi w stosunki z kapitałobiorcą i jest reprezentantem całego konsorcjum. Po udzielaniu kredytu , jest on rozłożony na poszczególne banki stosownie do udziału kwotowego. Splata kredytu przez przedsiębiorstwo dokonywana jest na rachunek banku reprezentującego cale konsorcjum.

- Tryb zdecentralizowany kredytowania - polega na tym, że banki wchodzące w skład konsorcjum udzielają kredytu bezpośrednio przedsiębiorcy. Zawierana jest odrębna umowa z każdym bankiem i każdy bank otrzymuje oddzielnie prowizje. Spłata kredytu odbywa się na rachunek poszczególnych banków, bank reprezentujący konsorcjum pełni funkcje koordynatora działań. Aby otrzymać kredyt konsorcjalny przedsiębiorca w pierwszej kolejności powinien zwrócić się do banku, który może zainicjować powstanie konsorcjum i podpisać umowę. Konsorcja weryfikują dokumenty przedstawione przez inwestora i oceniają ryzyko kredytowe. W celu weryfikacji projektu bank może zaprosić do współpracy firmę konsultingową, która analizuje wszystkie aspekty przedsięwzięcia. Po pozytywnej weryfikacji następuje podpisanie umowy kredytowej.

Rodzaje kredytów konsorcjalnych:

- terminowe - udzielane są kredytobiorcy w oznaczonym czasie i na określony cel, jednorazowo lub w transzach. Spłata kredytu może nastąpić na klika sposobów.

- rewolwingowe - pozwala przedsiębiorstwu na pobranie określonej sumy pieniędzy w wyznaczonym przedziale czasu. W umowie określana jest maksymalna kwota kredytu. Przedsiębiorca spłacając kredyt ma możliwość podwyższenia kwoty kredytu i w ten sposób może wielokrotnie korzystać z limitu do dnia wygaśnięcia umowy. Duża zaletą tej formy finansowania jest fakt, że nie ma określonego harmonogramu wypłat i spłat kredytu przez co kredytobiorca może dopasować przepływy środków do swoich potrzeb finansowych

Kredyt pomostowy - przeznaczony jest na finansowanie projektów na rzecz których przyznano dotację ze środków unijnych. Kredyt jest skierowany do klientów dysponujących pełnym udziałem własnym wymaganym przez instytucje wdrażające dlatego jego wysokość nie przekracza wartości przyznanej dotacji, przeznaczony jest na finansowanie kosztów kwalifikowanych inwestycji w okresie realizacji i spłacany jest środkami z dotacji po zakończeniu inwestycji.

Kredyty rolowane - to kredyty, w których bank wielokrotnie przedłuża termin ich spłaty przez okres ustalony w umowie kredytu oraz w określonych w umowie terminach. Kredyt rolowany charakteryzuje się kilkoma cechami:

a). okres, w ciągu którego kredyt jest rolowany, jest zwykle kilkuletni,

b). okres, na jaki kredyt jest przedłużany nie jest dłuższy niż rok,

c). oprocentowanie kredytu jest zmienne, jego wysokość ustalana jest w terminie kolejnych rolowań,

d). jeżeli kredyt został udzielony w walucie obcej, wówczas w terminie każdego kolejnego rolowania kredytobiorca może wybrać walutę kredytu.

1. Kredyt a pożyczka

	Kredyt	Pożyczka
Cel	określony	Nieokreślony
Udzielający	Bank	Każdy
Podstawa prawna	Prawo Bankowe	Kodeks cywilny
Cena	Odpłatny	Odpłatna lub nie
Umowa na papierze	Tak	Tak powyżej 500zł
Czas	Określony	Nie zawsze określony

1. Procedury kredytowe w bankach

Procedura kredytowa – zespół norm, uregulowań, praw i obowiązków pracowników banku w postępowaniu kredytowym. Wewnętrzna instrukcja informująca pracowników placówek bankowych o zasadach udzielania kredytów. Standardowa procedura kredytowa składa się z następujących elementów:

1. Przyjęcie wniosku kredytowego

2. Sprawdzenie kompletności i wiarygodności przyjętych dokumentów oraz ocena samego klienta

3. Ocena zdolności kredytowej osoby (osób) ubiegających sie o kredyt

4. Decyzja w sprawie przyznania kredytu (pozytywna bądź negatywna)

5. Analiza działalności kredytobiorcy

6. Ustalenie (negocjacja) warunków podpisania umowy kredytowej i uruchomienia kredytu

7. Podpisanie umowy kredytowej

8. Monitoring (kontrola)

Procedura kredytowa rozpoczyna się często jeszcze przed złożeniem formalnego wniosku kredytowego, na skutek wszczęcia wstępnych negocjacji przez osobę zainteresowaną kredytem bankowym. Interesant decydujący się na zaciągnięcie kredytu bankowego otrzymuje od banku odpowiedni formularz, który po wypełnieniu składa w banku.
Z punktu widzenia przepisów kodeksu cywilnego wniosek jest skierowaną przez potencjalnego kredytobiorcę do banku ofertą, a zarazem chęcią otrzymania kredytu na warunkach określonych we wniosku. Regulamin kredytowy określa wzór wniosku kredytowego oraz niezbędne załączniki zawierające informacje umożliwiające bankowi dokonanie aktualnej oceny zdolności kredytowej klienta. Od przyjęcia i wpisania prawidłowo wypełnionego i należycie skompletowanego wniosku do stosownego rejestru, rozpoczyna się kolejny etap procedury, obejmujący badanie zdolności kredytowej kredytobiorcy. Jest ona najważniejszym elementem całej procedury, od której bank uzależnia przyznanie kredytu, a która to rozumiana jest jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, oraz od przedłożenia przez kredytobiorcę dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania jej oceny. Ocena tej zdolności dotyczy nie tylko bieżącej sytuacji majątkowej kredytobiorcy, ale także perspektywicznej, umożliwiającej spłatę długu w przyszłości. Analiza banku sprowadza się więc do zebrania informacji, zagregowania zebranych danych, ich analiza i wnioski oraz opracowanie prognoz dotyczących przyszłości.
Na wstępie inspektor kredytowy szacuje, czy proponowana kwota kredytu nie przekroczy możliwości finansowych banku, również pod względem formalnych ograniczeń. Przy wstępnej ocenie bierze się także pod uwagę cel przyszłego kredytu. Z reguły bowiem badanie zdolności kredytowej jest bardzo uproszczone, gdy chodzi o udzielenie kredytu konsumpcyjnego, natomiast przy kredytach inwestycyjnych konieczna jest również dodatkowo ocena efektywności finansowanego projektu. Następnie, na podstawie przedłożonych dokumentów, inspektor określa sytuację finansową kredytobiorcy: w przypadku osób fizycznych – na podstawie zaświadczeń o zarobkach, a w przypadku podmiotów gospodarczych – na podstawie business planów oraz sprawozdań finansowych: bilansów, rachunków zysków i strat, sprawozdań z przepływów pieniężnych oraz sprawozdań z przepływów kapitałowych.

Komitet kredytowy- powoływany w przypadku dużych kredytów. Zadaniem członków komitetu jest wszechstronna ocena wniosku.

1. Prawne formy zabezpieczenia kredytu

Prawne zabezpieczenia kredytów można podzielić m.in. na:

• płynne: gwarancje, awale i poręczenia bankowe

• rzeczowe, czyli niepłynne: hipoteka, zastaw bankowy, które aby zaspokoić wierzytelność banku, muszą zostać najpierw sprzedane.

Prawne zabezpieczenia dzielą się także na:

• osobiste (charakteryzuje je odpowiedzialność osobista osoby dającej zabezpieczenie)- W sytuacji kiedy jest to kredyt na mniejszą kwotę to bankowi wystarczy tylko i wyłącznie zabezpieczenie osobowe. Do nich zaliczamy: poręczenie, weksel, poręczenie wekslowe, gwarancja bankowe, przelew wierzytelności jak również i przystąpienie do długów. 

• rzeczowe (występuje ograniczenie odpowiedzialności do poszczególnych składników majątkowych) -  zastaw na rzeczach i prawach, blokada środków na rachunku bieżącym, kaucja, bon na okaziciela, hipoteka

Bardzo często kiedy zaciągamy kredyt gotówkowy na kwotę powyżej 10 tysięcy bank wymaga poręczenia osoby trzeciej. Tego rodzaju zabezpieczenie w tej sytuacji wydaje się rozwiązaniem najbardziej korzystnym, zarówno dla kredytobiorcy jak i kredytodawcy – banku.

Gwarancja- Umowa gwarancji bankowej jest pisemnym zobowiązaniem banku do zapłaty kwoty maksymalnej wskazanej w gwarancji (sumy gwarancyjnej), w przypadku gdy zleceniodawca gwarancji, na którego została wystawiona, nie wywiąże się ze swojego zobowiązania.

Aval- czynność prawna polegająca na poręczeniu za cudzy dług wekslowy. Poręczyciel wekslowy (awalista) odpowiada za zapłatę weksla tak samo, jak osoba, za której dług wekslowy poręczył.

Poręczenie- Jedna z form zabezpieczenia kredytów. Poręczenie jest umową, na mocy której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela (banku) wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik (kredytobiorca) zobowiązania nie wykonał.

Hipoteka- Na mocy hipoteki wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, kto jest właścicielem w czasie realizacji uprawnienia, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Zastaw bankowy- w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym, z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Przelew wierzytelności (cesja)- przeniesienie na bank należności pieniężnych kredytobiorcy za sprzedane przez niego towary i usługi.

Przejęcie długu- osoba trzecia wstępuje na podstawie umowy, zawartej na piśmie pod rygorem nieważności, w miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony.

Przystąpienie do długu- oprócz dotychczasowego kredytobiorcy do długu przystępuje kolejna osoba, np. wspólnik w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością czy współmałżonek.

Pełnomocnictwo do rachunku bankowego- stanowi upoważnienie banku do korzystania z innego rachunku posiadanego przez kredytobiorcę.

Kaucja- W umowie kaucji kredytobiorca (lub inna osoba trzecia) zobowiązuje się przelać określoną kwotę pieniężną na rachunek banku (zwany rachunkiem kaucji), który zobowiązuje się, że zwróci tę kwotę po spłacie kredytu przez kredytobiorcę. Jako przedmiot kaucji banki dopuszczają również papiery wartościowe na okaziciela (np.bony oszczędnościowe i lokacyjne) oraz rzeczy oznaczone co do gatunku (sztabki złota, platyny, złote monety itp.)

Blokada środków na rachunku bankowym- Blokadę środków na rachunku bankowym ustanawia posiadacz rachunku w celu zabezpieczenia wierzytelności banku, jednocześnie udzielając bankowi nieodwołalnego pełnomocnictwa do pobrania z rachunku całej zablokowanej kwoty lub jej części w razie nieuregulowania w terminie zobowiązań wobec banku.

Weksel własny in blanco (kaucyjny)- bezwarunkowe zobowiązania do zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz banku składane składane przez kredytobiorcę.

Przywłaszczenie na zabezpieczenie- Polega na tym, że dłużnik przenosi na wierzyciela własność swej rzeczy z jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela, że będzie on korzystał z tej własności tylko w granicach zakreślonych w umowie, a także z zastrzeżeniem, że po zaspokojeniu wierzytelności wierzyciel przeniesie własność z powrotem na dłużnika.

Zastaw rejestrowy- Najważniejsze cechy odróżniające go od zastawu ogólnego: przedmiot zastawu może pozostać w posiadaniu kredytobiorcy lub osoby trzeciej, umowa pod rygorem nieważności zawarta na piśmie i określa przedmiot zastawu powstaje z chwilą wpisania go do rejestru zastawów może dotyczyć praw majątkowych jeśli są zbywalne.

Prawo zatrzymania- Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów.

Roszczenie o ustanowienie hipoteki- dokument w którym kredytobiorca zobowiązuje się do przyszłego zabezpieczenia hipoteką.

Przeniesienie własności nieruchomości- Nieruchomość przechodzi na inną osobę.

Przyrzeczenie przeniesienia własności nieruchomości- Przyrzeczenie że, w przyszłości dana nieruchomość przejdzie na własność innej osoby (wierzyciela).

Hipoteka morska- zastaw na statku wpisanym do rejestru okrętowego. Do jej powstania konieczny jest wpis do rejestru okrętowego. Oprócz statku hipoteka morska obciąża również jego przynależności i niektóre wierzytelności powstałe po ustanowieniu hipoteki.

Przyrzeczenie ustanowienia zastawu- Przyrzeczenie zastawienia w przyszłości danej rzeczy.

Zastaw na prawach- Dotyczy praw zbywalnych, tj. papierów wartościowych, udziałów w spółkach, praw w zakresie wynalazczości.

Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej- wierzyciel, sprzedając rzecz, na piśmie zastrzega sobie, że to on jest właścicielem tej rzeczy aż do chwili uiszczenia przez nabywcę określonej ceny. Tego typu zabezpieczenie będą miały zastosowanie gdy kupujący nie uiszcza od razu pełnej ceny za towar lub też kupuje go z odroczonym terminem płatności.

Egzekucja- Akt notarialny w którym dłużnik poddaje się egzekucji obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany.

Ubezpieczenie kredytu- Ubezpieczenie kredytu (wierzytelności) jest zobowiązaniem zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowania na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika.

Klauzula poręczenia-

Ćwiczenia 5.

1. Ocena zdolności kredytowej osoby fizycznej

• analiza formalnoprawna

• credit scoring

Badanie zdolności kredytowej ma na celu określenie w każdym postępowaniu o przyznaniu kredytu stopniu ryzyka, na jakie jest narażony bank.
Ryzyko pasywne jest w dużym stopniu niezależne od banku i w większości przypadków może być przez bank skompensowane. Natomiast ryzyko aktywne wynika z niepewności, czy przyszły kredytobiorca jest potencjalnie zdolny do spłaty kredytu wraz z procentami.
Badanie zdolności kredytowej w zależności od tego, czy odnosi się do osób fizycznych, czy do osób prawnych ma pewne cechy specyficzne. W pierwszym przypadku, przy udzielaniu kredytu konsumpcyjnego większą rolę przypisuje się tzw. indywidualnej analizie osoby kredytobiorcy.

• Dane jakościowe np. doświadczenie, wykształcenie

• Dane ilościowe np. ilość lat w branży

Analiza zdolności kredytowej osoby fizycznej
W tym przypadku banki muszą dysponować odpowiednimi danymi statystycznymi i wskaźnikami pozwalającymi na ocenę kredytobiorcy. Metoda, którą można tu zastosować jest określana jako

Credit-scoring- polega ona na tym, że przy udzielaniu kredytu konsumpcyjnego uwzględnia się fakt, iż ryzyko kredytowe jest związane z osobistymi cechami kredytobiorcy (dla ludności).

Credit rating- jest systemem szacowania ryzyka inwestycyjnego na rynku finansowym, co często decyduje o bezpieczeństwie operacji finansowych (dla podmiotów gospodarczych). Posiada więcej elementów.
Należy podjąć takie czynności jak:
•    Sprawdzenie, czy osoba starająca się o kredyt jest zdolna do czynności prawnych
•    W przypadku, gdy kredytobiorca jest zdolny do czynności prawnych, następuje badanie jego zdolności kredytowej
•    Przy badaniu zdolności kredytowej osób fizycznych konieczne dane zostają podzielone na osobiste i gospodarcze. Dane mogą być częściowo zawarte na wniosku kredytowym.
Dane osobiste kredytobiorcy obejmują informacje:
•     Stan rodzinny (wiek, płeć, stan cywilny, liczba dzieci, konieczność opieki nad innymi osobami)
•    sytuacja mieszkaniowa (adres, czas zamieszkania, posiadanie telefonu)
•    zatrudnienie (zawód, pracodawca, czas zatrudnienia)
•    ocena wyglądu dokonana przez pracownika bankowego (ubiór, sposób wyrażania się, zachowanie, powierzchowność)

Dane o sytuacji majątkowej kredytobiorcy obejmują informacje o jego:
•     majątku (dom, auto, oszczędności)
•    dochodach (wysokość zarobków, inne dochody)
•    stałych zobowiązaniach (czynsz, ubezpieczenie, alimenty)
•    zaciągniętych wcześniej kredytach
•    posiadanym zabezpieczeniu (kosztowności, papiery wartościowe, nieruchomości)
PKD- Polska klasyfikacja działalności

EKD- Europejska klasyfikacja działalności

Opierając się na tych danych można dokonać odpowiednich obliczeń, które ułatwią podjęcie decyzji kredytowej. U podstaw tej metody leży założenie, że istnieje powiązanie między odpowiednią cechą kredytobiorcy a stopniem ryzyka przy udzielaniu danego kredytu. Zależność ta jest kwantyfikowana na podstawie danych z lat ubiegłych o stopniu niewypłacalności poszczególnych kredytobiorców obarczonych odpowiednimi cechami.
Metoda credit-scoring stanowi próbę zaktywizowanie metod oceny solidności kredytowej kredytobiorcy. Następuje to poprzez ustalenie tych jego cech, które mają pozytywny wpływ na spłatę kredytu. Następnie ustalane jest ryzyko kredytowe poprzez odpowiednie uszeregowanie punktów „otrzymywanych” przez przyszłego kredytobiorcę za każdą pozytywną cechę. Im mniejsze jest ryzyko, tym liczba punktów jest większa. Jeżeli ogólna suma punktów przekracza ustaloną liczbę minimalną (cut-off score), kredytobiorca otrzymuje kredyt. W przeciwnym wypadku następuje odmowa.
W całym tym postępowaniu istotną rolę odgrywają ustalenia w zakresie wag poszczególnych czynników (cech). Ustala się je na podstawie danych z poprzednich lat. I tak np. w poprzednich latach właściciele telefonów byli lepszymi płatnikami aniżeli ci, którzy telefonów nie posiadali, to tym samym jest to cecha pozytywna dająca punkty dodatnie. Jeżeli zaś wszyscy kredytobiorcy-posiadacze telefonów byli dobrymi płatnikami, to waga tej cechy będzie większa niż wagi innych cech, które nie były tak powiązane z solidnością kredytobiorcy.

Ocena zdolności kredytowej przedsiębiorstwa

• analiza opisowa (metoda 6C, metoda Campari + ice)

• credit raiting

• metoda dyskryminacyjna

Analiza zdolności kredytowej przedsiębiorstwa
Także musi dać odpowiedź na pytania, które charakteryzują stosunki między bankiem a pożyczkobiorcą:
•    czy ryzyko kredytowe nie przekracza ustalonej, możliwej do przyjęcia wielkości
•    czy ryzyko to ma charakter długotrwały, tzn. czy będą dokonywane dalsze operacje na rzecz tego klienta
•    czy bank będzie miał do czynienia z klientem ekspansywnym, w którego rozwoju będzie mógł partycypować
•    czy bank będzie musiał liczyć się także z konkurencją innych banków


Ocenę zdolności kredytowej należy uważać za czynność polegającą na przetworzeniu informacji.

W związku z tym, że proces informacyjny nie jest doskonały banki podejmują pewne czynności, żeby nie dopuścić do zbyt daleko idących nieścisłości. Do takich czynności można zaliczyć:
•    korzystanie z wielu źródeł informacyjnych wzajemnie się kontrolujących
•    podział pracy przy dokonywaniu analizy i oceny klienta
•    wprowadzenie odpowiednich form analizy i przymus ich stosowania
•    regularna kontrola sytuacji kredytobiorcy na podstawie aktualnych materiałów
•    nieregularna kontrola wewnętrzna działania grup analizujących i oceniających, przeprowadzania przez komórki kontroli

Istnieją dwa rodzaje zdolności kredytowej:

• zdolność formalno-prawna- czyli wiarygodność prawna kredytobiorcy, co oznacza jego zdolność do podejmowania czynności prawnych, w tym do zawierania umów kredytowych

• zdolność merytoryczna- obejmuje dwa aspekty, a mianowicie ocenę ilościową oraz ocenę jakościową.

1. Ocena jakościowa- analizuje się cechy niemierzalne przyszłego kredytobiorcy, czyli np. dotychczasową współpracę z bankami, pozycję na rynku, ocenę produktu, ocenę zarządzania i kadry kierowniczej.

2. Ocena ilościowa- dotyczy zobiektywizowanych elementów charakteryzujących dotychczasową i perspektywiczną sytuację ekonomiczno-finansową kredytobiorcy.

Badanie zdolności kredytowej nie jest jednorazową analizą i oceną przed udzieleniem kredytu, ale stale powtarzanym procesem, który realizują różne działy banku.

Przy dokonywaniu analizy zdolności kredytowej przedsiębiorstwa bank bierze pod uwagę następujące elementy:
•    dotychczasową działalność kredytobiorcy
•    dane otrzymane od osób trzecich
•    wyniki bilansu rocznego kredytobiorcy

Ponadto – w przypadku uznanych przez bank za konieczne – przeprowadza się analizę zabezpieczenia kredytu.

Analiza dotychczasowej działalności kredytobiorcy 

1.    ocena osobowości I prezentacji kierownictwa przedsiębciorcy pożyczkobiorcy. Kwalifikacje fachowe kierownictwa, jego zdolność do negocjacji, umiejętność dążenia do celu itp. cechy pozytywne są najważniejszym elementem oceny przedsiębiorstwa. Solidność partnera to podstawa do udzielenia kredytu bez zabezpieczenia – “kredyty blanco to najlepsze kredyty”
2.    ocena solidności, fachowości, punktualności w sporządzaniu informacji I ich dostarczaniu do banku
3.    ocena wiarygodności przewidywań finansowych I inwestycyjnych przedsiębiorstwa. Wątpliwości banku mogą wynikać z oceny dotychczasowego stanu wykorzystywania konta (stałe przekraczanie bądź niewykorzystywanie przyznanego limitu)
4.    ocena solidności klienta na podstawie wpłat I wypłat z konta bankowego (regularność I terminowość pokrywania zobowiązań, formy regulowania zobowiązań, płatności podatkowe, podział zysku, wydatki na cele osobiste). Przedmiotem szczególnej uwagi powinny być wszystkie odchylenia od przyjętych norm, jak odwołanie weksla, wystawianie nie pokrytych czeków, protest weksli, zapytania, czy płatność na rachunkach już nastąpiła. Elektroniczna technika obliczeniowa stwarza możliwość stałego obserwowania salda kredytobiorcy (przeciętne, minimalne, maksymalne itd.). Natomiast wszelkie nietypowe zachowanie się klienta powinno być przedmiotem indywidualnej, krytycznej obserwacji ze strony pracownika bankowego. Wyniki obserwacji prowadzonej tak przez maszynę, jak I przez pracownika powinny być zgłaszane do kierownika komórki kredytowej.
5.    ocena wszelkich zapytań na temat klienta ze strony osób trzecich, takich jak: banki (sygnał o konkurencji w udzielaniu kredytu), nowy partner kredytobiorcy (sygnał o ekspansji klienta), starzy partnerzy kredytobiorcy (sygnał o trudnościach finansowych klienta).

Analiza danych otrzymanych od osób trzecich

Dane:
•    urzędowe: onieruchomościach (hipoteka), z rejestru handlowego, rejestru statków morskich
•    z instytucji trudniących się gromadzeniem danych o przedsiębiorstwach (wywiadownie)
•    od partnerów kredytobiorcy, referencje od innych banków, opinia głównych księgowych, itp.

Analiza bilansu rocznego kredytobiorcy
Podstawa wszelkich informacji gromadzonych przez bank!
Bank ma prawo I obowiązek uzależnić udzielenie kredytu od przedstawienia przez kredytobiorcę rocznego bilansu.

Analiza bilansu powinna koncentrować się na 3 następujących dziedzinach:
1.    wynik finansowy – uzyskanie następujących informacji:
•    jak został osiągnięty wynik finansowy, co było źródłem tych osiągnięć, jak duże były podatki, jak ten wynik się kształtuje w stusunku do roku poprzedniego I do wyników osiągniętych przez podobne przedsiębiorstwo
•    jak wykorzystano osiągnięty zysk, jaka część pozostała w przedsiębiorstwie a jaka została przejęta na prywatne potrzeby przedsiębiorcy, jak ten podział wyglądał w roku poprzednim I jak kształtuje się w podobnych przedsiębiorstwach
2.    struktura bilansu – koncentruje się na 3 dziedzinach:
•    strukturze majątku, który posiada kredytobiorca (czy jego kapitał odbiega od struktury w przedsiębiorstwie tej branży)
•    strukturze kapitału, a przede wszystkim wielkości udziału kapitału własnego w całości kapitału (bilansu)
•    wzajemnym stosunku między pojedynczymi elementami strony aktywnej a pojedynczymi elementami strony pasywnej. U podstaw tej analizy, która ma ocenić stopień płynności przedsiębiorstw oraz stopień pokrycia środków trwałych (inwestycji) przez kapitał własny, stoi teza, że określone pasywa powinny finansować określone aktywa
3.    trend rozwojowy – ma podstawowe znaczenie dla oceny przedsiębiorstwa I banku. Koncentruje sie na:
•    wielkość I struktura wzrostu majątku przedsiębiorstwa
•    struktura wzrostu kapitału posiadanego przez przedsiębiorstwo
•    zestrojenie zmian majątkowych I kapitałowych w przedsiębiorstwie

Analiza zabezpieczenia kredytu
Zabezpieczenie kredytu stosowane przez banki stanowią: zastaw przedmiotów wartościowych, ustanowienie hipoteki, cesja należności I ubezpieczenia oraz poręka.
W stabilnych warunkach gospodarczych większość kredytów jest udzielana in blanco – bez zabezpieczenia. Jeśli natomiast bank uzna, że konieczne jest stosowanie zabezpieczenia, należy ustalić w jakim stopniu kwota kredytu ma być zabezpieczona I jakie rodzaje zabezpieczenia mają być wykorzystane.
Ocena zabezpieczenia powinna określić, czy bank będzie mógł dokonać likwidacji tego zabezpieczenia, w jakim terminie może to nastąpić I jaką cenę będzie można uzystać przy spieniężeniu przedmiotu.
Zabezpieczenie nie jest pełną gwarancją dla banku!!! Łączy się także z niepewnością co do możliwej likwidacji zabezpieczenia po przewidywanej cenie.

Metoda punktowa
Banki stosują ją do oceny zdolności kredytowej. Polega ona na tym, że wielkościom poszczególnych wskaźników, charakteryzujących działalność podmiotów gospodarczych, przypisuje się określoną liczbę punktów, co spełnia także rolę wag tych wskaźników.
Każdy bank dokonuje według własnego uznania wyboru wskaźników I kryteriów określających sytuację ekonomicznę swoich klientów. Następnie poszczególnym cechom przedsiębiorstwa (wskaźniki) I stopniu ich realizacji przypisuje sie określoną liczbę punktów. W ten sposów zostaje ustalona punktacja od zera (minimum) do maksimum (max. liczba pkt.). Zsumowanie tych punktów dla każdego kredytobiorcy tworzy łączną ocenę określoną punktowo. W zależności od liczby punktów jaką osiągnął klient banku, zostaje on zaliczony do odpowiedniej kategorii kredytobiorców. Dla każdej kategorii bank ustala inne warunki kredytowania. Mała liczba punktów oznacza dla banku wysokie ryzyko I może być rekompensowana wyższymi odsetkami od kredytu.
Metoda punktowa pozwala na większe zobiektywizowanie oceny przedsiębiorstwa. Jednocześnie ta metoda jest odbiciem preferencji banku, który udziela kredytu (wybór wskaźników, wag), a także, iż wielkości osiągnięte za pomocą tej metody mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od przynależności branżowej ocenianego przedsiębiorstwa. Dlatego też celowe jest odniesienie tych danych do średnich w tej branży.

Obecnie do oceny ryzyka można stosować wiele metod, które możemy zakwalifikować do metod klasycznych (tradycyjnych) i metod zaawansowanych.

Do metod klasycznych zaliczamy:

• metody ratingowe,

• metody oceny ilościowej,

• metody eksperckie,

• metody punktowe.

Metody ratingowe, zwane również klasyfikacyjnymi, bazują na ocenie wypłacalności i wiarygodności podmiotu ubiegającego się o kredyt – tzw. ratingu.

Metody oceny ilościowej opierają się na modelach dyskryminacyjnych. W praktyce najczęściej wykorzystuje się model Altmana, w którym wskaźnik jakości kredytobiorcy wynika bezpośrednio ze sprawozdań finansowych.

Model Altmana- Jest to jeden ze sposobów całościowej oceny wybranego przedsiębiorstwa pod względem jego kondycji finansowej. W wyniku badań porównawczych E.I. Altman wybrał 5 wskaźników, najbardziej przydatnych do oceny przewidywanej zdolności płatniczej, a więc i symptomów zagrożenia firmy upadłością. Został on stworzony na podstawie analizy dyskryminacyjnej danych pochodzących z 66 przedsiębiorstw (33 o stabilnej sytuacji finansowej oraz 33 zagrożonych upadłością). W literaturze przedmioty model ten spotkać można zarówno pod nazwą "model Altmana", jak i "model Z-score".

Tworząc model E. Altman wyselekcjonował 22 wskaźniki przy użyciu których możliwa stawała się ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Podzielone zostały na pięć grup dotyczących :

• Płynności,

• Rentowności,

• Wspomagania finansowego,

• Wypłacalności,

• Obrotowości.

Poziom wskaźnika	Zagrożenie upadłością
<1,81	Bardzo wysokie
1,81-2,99	Nieokreślone tzw. „szara strefa”
>2,99	Niewielkie

Metody eksperckie bazują na wiedzy inspektorów (analityków) kredytowych, oparte są na kryteriach decyzyjnych. Są metodami ilościowo – jakościowymi, bowiem analizowanie twardych wskaźników finansowych uzupełnia się oceną ekspercką. Do najbardziej znanych metod eksperckich zaliczyć można metodą bankowego 5C oraz metodę CAMPARI & ICE. Nazwy metod są akronimami kryteriów oceny.

W metodzie 5C oznaczają one:

• Character – osobowość kredytobiorcy (reputacja),

• Capacity – zdolność do obsługi kredytu,

• Collateral – zabezpieczenie spłaty kredytu,

• Capital – kapitał własny,

• Conditions, cycle – kondycja finansowa i warunki gospodarcze.

6C + Confidence

W metodzie CAMPARI & ICE:

• Character – jak w 5C,

• Ability – zdolność podmiotu do prowadzenia działalności gospodarczej,

• Means – poziom zaangażowania środków własnych kredytobiorcy,

• Purpose – cel kredytu,

• Amount – kwota wnioskowanego kredytu,

• Repayment – deklarację potencjalnego kredytobiorcy w sprawie spłaty kredytu,

• Interest – odsetki, czyli koszt kredytu,

• Income – dochód banku z tytułu udzielenia kredytu,

• Collateral – jak w 5C,

• Extras – pozostałe czynniki brane pod uwagę przy udzielaniu kredytu.

Metody punktowe – credit-scoringowe odwołują się do metod statystycznych, generują syntetyczną ocenę kredytobiorcy, umożliwiając jednoznaczne przypisanie go do grupy ryzyka.

W praktyce wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje modeli scoringowych:

1. służące do selekcji i oceny wniosków kredytowych – tzw. credit-scoring,

2. służące do monitorowania umów w trakcie trwania kredytu – loanreview.

W praktyce banków spółdzielczych właśnie metody punktowe mogą znaleźć główne zastosowanie, przede wszystkim do oceny wniosków kredytowych.

Do zalet stosowania credit-scoringu można zaliczyć:

• wzrost liczby zawieranych transakcji kredytowych,

• zmniejszenie ryzyka kredytowego portfela kredytów konsumpcyjnych,

• jednolitą, obiektywną obsługę wszystkich wnioskodawców,

• zmniejszenie kosztów badania wiarygodności kredytowej,

• możliwość obsługi systemu przez mało doświadczony personel,

• szybkość podejmowanych decyzji kredytowych,

• możliwość dywersyfikacji polityki kredytowej wobec kredytobiorców,

• wzrost wydajności operacji bankowych.

Z kolei wady systemu credit-scoring są związane z następującymi jego elementami:

• koniecznością ciągłej aktualizacji determinant oceny ryzyka kredytowego i ich wag,

• nie zawsze obiektywnym i logicznym doborem kryteriów oceny zdolności kredytowej,

• możliwością nieuzasadnionej dyskryminacji niektórych grup wnioskodawców (np. ze względu na wiek, miejsce zamieszkania, stan cywilny),

• bardzo dużym uzależnieniem sprawności systemu od jakości źródeł (często pozabankowych) pozyskiwanych informacji o kredytobiorcy,

• ograniczonymi możliwościami dywersyfikacji kredytobiorców pod kątem klasy ryzyka kredytowego.

Kluczowymi zaletami metod punktowych w warunkach banku spółdzielczego są przede wszystkim postulowana uprzednio szybkość podejmowania decyzji kredytowych i – co za tym idzie – wzrost liczby zawieranych transakcji kredytowych. Zastosowanie kilku wariantów metody umożliwia dywersyfikację polityki kredytowej wobec kredytobiorców.

Warto ponadto podkreślić, że wskazywane jako wada uzależnienie od jakości źródeł informacji pozyskiwanych od klientów, właśnie w bankach spółdzielczych nie występuje w takiej skali jak w bankach komercyjnych ze względu na lokalny charakter działania i, niejednokrotnie, posiadanie nieformalnej „wiedzy operacyjnej" o kliencie.

Zdobywanie kredytu

Krok 1.

Dokumentacja rejestrowa

Dla osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą: wpis do ewidencji działalności gospodarczej, dowód osobisty

Dla spółek: wpis do KRS, NIP, umowa spółki, regon (w umowie spółki określony jest sposób reprezentacji spółki, oznacza to, że jeżeli przedsiębiorstwo występuje o kredyt to musimy mieć wskazane konkretne osoby).

Dokumentacja finansowa

Dla osób fizycznych: zaświadczenie o zatrudnieniu (>10 tys.) lub oświadczenie (<10 tys.) zaświadczenie podpisuje nam firma, odcinki renty, emerytury, PIT-y, wyciąg z rachunku bankowego (3-mies jeżeli mamy rachunek w banku w którym bierzemy kredyt, 6-mies jeżeli w innym)

Dla spółek: sprawozdania finansowe, sprawozdania podatkowe, opinia z banków o innych kredytach i terminowości ich regulowania, wigor 3 miesięczny (dla przedsiębiorstw), zawiadomienie o nie zaleganiu z płatnościami względem ZUS i urzędu skarbowego

Wniosek kredytowy zawiera:

• kwotę kredytu

• cel

• okres kredytowania

• termin spłaty

• informacje o innych kredytach

• proponowane formy zabezpieczenia

Krok 2.

Zdolność kredytowa- to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.

Krok 3.

Decyzja kredytowa- w zależności od grupy ryzyka otrzymanego w credit-rantingu

Zadania:

Zadanie 1.

Bank A proponuje kredyt o oprocentowaniu 11,9% w skali roku. Bank pobiera odsetki jednorazowo po zakończeniu roku. Bank B proponuje kredyt o oprocentowaniu 9% w skali roku, ale odsetki są płacone z góry. Ponadto bank pobiera 2% prowizji od pełnej Kwoty kredytu w momencie postawienia środków do dyspozycji kredytobiorcy. Którą stopę należy wybrać?

• Stopa porównywalna dyskonta ze stopą kredytową

$$d = \left( \frac{\text{stopa\ procentowa}}{100 - stopa\ procentowa} \right) \times 100$$

• Prowizja w przeliczeniu na roczną stopę procentową

$$p = \left( \frac{\text{prowizja}}{100 - prowizja} \right) \times 100$$

$$d = \left( \frac{9\%}{100 - 9\%} \right) \times 100$$

d = 9, 89

$$p = \left( \frac{2\%}{100 - 2\%} \right) \times 100$$

p = 2, 04%

d + p = 11, 93%

W banku A kredyt jest korzystniejszy.

Zadanie 2.

Bank pobiera odsetki od kredytu obrotowego w wysokości 18% rocznie. Są one inkasowane co kwartał w wysokości 4,5%. Ponadto bank pobiera 2,5% prowizji od pełnej kwoty kredytu w momencie postawienia go do dyspozycji kredytobiorcy. Firma A uzyskała kredyt na 12 miesięcy a firma B na 6 miesięcy. Jaki jest rzeczywisty koszt pozyskania kredytu, jeśli firmy płacą podatek dochodowy według skali 30% ?

$$D = \left\lbrack \left( 1 + \frac{d}{100} \right)^{n} - 1 \right\rbrack \times 100$$

d- stopa procentowa kredytu w przeliczeniu na układ porównywalnych ze sobą odsetek inkasowanych jednorazowo z dołu (płaconych co kwartał).

$$D = \left\lbrack \left( 1 + \frac{4,5\%}{100} \right)^{4} - 1 \right\rbrack \times 100 = 19,25\%$$

Dla banku A:

$$p = \left( \frac{2,5\%}{100 - 2,5\%} \right) \times 100 = 2,56\%$$

Dla banku B:

$$p = \left( \frac{2,5\%}{100 - 2,5\%} \right) \times 100 \times \frac{360}{180} = 5,12\%$$

180- ponieważ wzięliśmy kredyt na pół roku czyli 180 dni.

Łączna stopa procentowa

Dla banku A: 19,25%+2,56%=21,81%

Dla banku B: 19,25%+ 5,12%=24,37%

• Efektywna stopa procentowa= stopa procentowa x (100- stopa podatkowa)

Dla banku A:

$$\frac{21,81\%\left( 100 - 30\% \right)}{100} = 15,27\%$$

Dla banku B:

$$\frac{24,37\%\left( 100 - 30\% \right)}{100} = 17,06\%$$

Mini słowniczek:

Start-up – krótko działające przedsiębiorstwa, dopiero co powstałe.

Ćwiczenia 6.

1. Leasing – istota, rodzaje, strony transakcji, cechy umowy

• Leasing operacyjny a finansowy

Leasing – jest umownym stosunkiem cywilnoprawnym.

W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe).

Nazwa leasing pochodzi od angielskiego słowa to lease oznaczającego tyle, co nająć, wydzierżawić (prawo anglosaskie nie odróżnia najmu od dzierżawy, tak samo jak nie odróżnia od nich leasingu).

Korzyści płynące z leasingu dla leasingobiorcy:

• niewielkie zaangażowanie własnego kapitału,

• optymalizacja obciążeń podatkowych (tarcza podatkowa),

• możliwość rozliczenia podatku VAT.

W polskim systemie prawa umowa leasingu jest regulowana przez Kodeks cywilny w art. 709¹–709¹⁸. Początkowy artykuł tej regulacji stanowi:

„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.”

Rzeczami, w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, są tylko przedmioty materialne (art. 45 KC), zaś przedmioty materialne na gruncie Kodeksu cywilnego są pojęciem znacznie węższym niż dobra materialne wyodrębniane przez ekonomistów. Cechą rzeczy jest materialny charakter oraz wyodrębnienie z przyrody^[2]. Nie są rzeczami ciecze i gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym^[3]. Rzeczami nie są również przedmioty niematerialne, takie jak energia, dobra intelektualne, dobra osobiste, pieniądze, papiery wartościowe, prawa majątkowe^[4].

Dla celów podatkowych definicja umowy leasingu rozszerzona jest o każdą inną umowę, na mocy której jedna ze stron, zwana „finansującym”, oddaje do odpłatnego używania albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie drugiej stronie, zwanej „korzystającym”, podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty^]. Kodeks cywilny wyszczególnia zaś w art. 709¹⁸ umowę, w której jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej własność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, do której stosuje się odpowiednio przepisy o leasingu.

Cechy umowy leasingu:

1. Finansujący nie odpowiada przed korzystającym za wybór przedmiotu leasingu.

2. Finansujący nie odpowiada przed korzystającym za wady przedmiotu leasingu (z wyłączeniem wad powstałych na skutek okoliczności, za którą finansujący ponosi odpowiedzialność).

3. Finansujący kupuje przedmiot leasingu, na warunkach określonych w umowie leasingowej.

4. Z mocy ustawy z chwilą zakupu podmiotu, leasingu, na korzystającego przechodzą wszystkie uprawnienia z tytułu wad rzeczy z wyłączeniem prawa do odstąpienia od umowy ze zbywcą.

5. -przedaż przedmiotu leasingu przez finansującego nie narusza postanowień umowy leasingu

6. w przypadku rozwiązania umowy przed terminem z powodu utraty rzeczy lub w skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, rozliczenie umowy powinno się odbyć poprzez zapłacenie przez korzystającego wszystkich przewidzianych w umowie, a niezapłaconych jeszcze rat pomniejszonych o korzyści jakie finansujący uzyskał w skutek ich otrzymania przed umówionym terminem

Rodzaje leasingu

Biorąc pod uwagę liczbę stron biorących udział w transakcji leasingowej wyróżnia się:

• leasing bezpośredni (gdy producent zawiera umowę bezpośrednio z użytkownikiem),

• leasing pośredni (w transakcji uczestniczą więcej niż dwie strony, tzn. między producentem a użytkownikiem występuje wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe).

Za użytkowanie obiektu leasingobiorca płaci w określonych terminach raty leasingowe składające się z dwóch części: składnika kapitałowego odzwierciedlającego wartość użytkowanego obiektu przypadającego na okres leasingu i składnika odsetkowego, stanowiącego wynagrodzenie dla leasingodawcy.

Leasing operacyjny (usługowy) – polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego. Czas ten jest z reguły krótszy niż okres normatywnego zużycia leasingowanej rzeczy. Raty leasingowe stanowią dla leasingobiorcy koszt uzyskania przychodów, a przedmiot leasingu nie podlega u niego amortyzacji. W umowie leasingu operacyjnego leasingobiorca może mieć zagwarantowane prawo zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, za określoną z góry wartość końcową powiększoną o podatek od towarów i usług (VAT). Korzystniejszy dla przedsiębiorcy.

Leasing finansowy (kapitałowy) – polega na oddaniu rzeczy w użytkowanie, w zamian za raty leasingowe. Przedmiot leasingu jest własnością Finansującego, amortyzuje go leasingobiorca, natomiast przeniesienie tytułu własności może być zagwarantowane w umowie. Firma zwiększa więc wartość swojego majątku, nie ponosząc dodatkowych kosztów po zakończeniu umowy, a zwiększona forma amortyzacji pozwala regulować jej koszty i dochody. Leasing finansowy, podobnie jak operacyjny, charakteryzuje się tym, iż zawiera klauzulę opcji na sprzedaż przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu umowy. Oznacza to iż Korzystający ma prawo wykupu (przeniesienia własności) rzeczy oddanej mu w leasing. Leasing finansowy jest więc zbliżony do kredytu lub pożyczki. Przedmiotem "pożyczki" jest tu środek trwały a nie gotówka.

Rata leasingowa w leasingu finansowym podzielona jest na część kapitałową i odsetkową. Część odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu u Korzystającego, a część kapitałowa traktowana jest jak kapitał przy operacji kredytowej – obniża zysk po opodatkowaniu u leasingobiorcy. Leasing finansowy dla celów podatku VAT rozliczany jest tak jak leasing operacyjny. W przypadku leasingu finansowego podatek VAT od rat leasingowych jest płatny z góry za cały okres trwania umowy leasingu (zazwyczaj w ciągu 7 dni po odbiorze przedmiotu leasingu), inaczej niż w leasingu operacyjnym gdzie podatek VAT jest płatny z każdą ratą leasingową.

	Leasing finansowy	Leasing operacyjny
Okres umowy	Z góry określony, brak minimalnego okresu trwania umowy	Z góry określony, występuje minimalny okres trwania umowy i wynosi 40% z normatywnego okresu amortyzacji
Odpisy amortyzacyjne	Dokonuje korzystający	Dokonuje finansujący
Przychodem podlegającym opodatkowaniu są	Dla finansującego tylko odsetki, które są częścią opłaty leasingowej	Dla finansującego cała rata leasingowa (część kapitałowa i odsetkowa)
Kosztem podatkowym są	Dla finansującego odsetki od zaciągniętego kredytu na finansowanie transakcji leasingowych	Dla korzystającego aktualny odpis amortyzacyjny i odsetki stanowiące tylko część raty leasingowej
Przeniesienie własności przedmiotu leasingowego na korzystającego	Może być przeprowadzone po dowolnej cenie, znacznie odbiegającej od ceny rynkowej.	Może być przeprowadzone po cenie znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, nieprzekraczającej hipotetycznej wartości netto rzeczy i praw majątkowych

Leasing zwrotny – występuje, gdy firma posiada liczne środki trwałe, nie posiada jednak gotówki, której potrzebuje; może wtedy oddać część majątku trwałego firmie leasingowej w zamian za gotówkę i wziąć te środki w leasing; dzięki takiemu zabiegowi firma ma jednorazowy zastrzyk gotówki.

Leasing konsumencki – zwany też prywatnym - przeznaczony dla osób nie prowadzących działalności gospodarczej. Produkt ten jest wciąż mało znany na rynku polskim i stanowi zaledwie 2% rynku w Polsce^[6].

Podmioty leasingu

Leasingodawca (finansujący) – to właściciel przedmiotu, który daje ten przedmiot w odpłatne użytkowanie drugiej osobie na określony czas i na określonych warunkach. Najczęściej jest to wyspecjalizowana firma zajmująca się świadczeniem usług leasingu. Rzadziej wytwórca przedmiotów, dla którego leasing jest dodatkową formą zarobkowania, oprócz podstawowej działalności – produkcji. Forma prawna leasingodawcy może być dowolna. W praktyce najbardziej liczą się na rynku spółki prawa handlowego, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.

Leasingobiorca (korzystający) – to osoba korzystająca z przedmiotu leasingu na warunkach określonych w umowie. Najczęściej jest to przedsiębiorca, rzadziej ze względu na niekorzystne przepisy podatkowe, osoba fizyczna. Przeważają więc spółki handlowe, spółki cywilne i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, które prowadzą pełną księgowość.

Zbywca – to osoba, od której finansujący nabywa własność rzeczy. Finansujący obowiązany jest wydać korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta.

Dostawca przedmiotu leasingu-Dostawcą przedmiotu leasingu może być zarówno osoba prawna, jak i osoba fizyczna, np. dealer samochodów, producent lub importer danego przedmiotu leasingu. Ważne jest, aby w momencie sprzedaży środka trwałego dostawca wystawił fakturę VAT.

Schemat transakcji leasingowej

Uczestnicy transakcji leasingu

Poręczyciel – występuje tylko czasami w transakcji leasingu. Jeśli kondycja finansowa lub wiarygodność leasingobiorcy budzi zastrzeżenie leasingodawcy, to do zawarcia umowy dochodzi wówczas, gdy leasingobiorca przedstawi dodatkowe zabezpieczenie transakcji. Może to być poręczenie osoby trzeciej lub zastaw na rzeczy, należącej do osoby trzeciej lub też hipoteka ustanowiona na nieruchomości, której właścicielem jest osoba trzecia. Taki podmiot dostarczający dodatkowego zabezpieczenia, jeśli nie jest nim leasingobiorca, nazywany jest poręczycielem. Może nim być dobrze prosperująca firma lub wiarygodna osoba fizyczna, posiadająca duży majątek, a przez to wypłacalna, np. udziałowiec w spółce. Często firmy leasingowe jako zabezpieczenie przyjmują weksel leasingobiorcy, poręczony przez udziałowców i ich współmałżonków lub też członków zarządu i ich współmałżonków. Oni są wówczas poręczycielami wekslowymi w transakcji leasingu.

Towarzystwo ubezpieczeniowe – ubezpiecza przedmiot leasingu. Najczęściej, jako właściciel, o wyborze ubezpieczenia decyduje leasingodawca. Niektóre firmy leasingowe współpracują z jedną lub dwoma firmami ubezpieczeniowymi i z tytułu stałej współpracy mogą liczyć na korzystniejsze warunki ubezpieczenia. Jeśli leasingobiorcy szczególnie zależy na tym, aby wybrać firmę ubezpieczeniową, może to zrobić, ale wiąże się to z tym, że ponosi koszty ubezpieczenia, a nie może ich zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów w swojej firmie, ponieważ nie jest właścicielem przedmiotu ubezpieczonego. Przy dużej szkodowości, na jaką narażona jest rzecz leasingowa, ponoszenie tych kosztów może się jednakże opłacać, ponieważ leasingobiorca musi płacić raty leasingowe nawet wówczas, gdy przedmiot leasingu jest w naprawie. Jeśli ubezpieczenie zwleka z wypłatą ubezpieczenia, to okres, kiedy leasingobiorca nie może używać rzeczy, wydłuża się, a co za tym idzie, straty z tego tytułu rosną. Przykładem takiej sytuacji jest samochód dostawczy, znajdujący się po wypadku w warsztacie, który warunkuje wydanie naprawionego samochodu dokonaniem zapłaty za naprawę. Zapłaty ma dokonać towarzystwo ubezpieczeniowe. Im dłużej trwa proces wypłaty ubezpieczenia, tym dłużej samochód nie pracuje, a leasingobiorca ponosi koszty z tego tytułu.

Jeśli przedmiotem leasingu jest samochód osobowy, który jest przerabiany na ciężarowy, to pojawia się dodatkowo podmiot przerabiający samochód. Zwykle są to firmy powiązane albo z producentem samochodu, albo z dealerem lub z firmą leasingową. Pojawienie się dodatkowo podmiotu przerabiającego samochód podraża transakcję leasingu, ponieważ wlicza się w raty leasingu zapłatę z tego tytułu. Pamiętajmy, że VAT jest naliczany od zwiększonych rat.

Przedmiotem umowy nazwanej leasingu, zgodnie z Kodeksem cywilnym, mogą być tylko rzeczy. Przedmiotem umowy nienazwanej o charakterze umowy leasingu mogą być rzeczy oraz wartości niematerialne i prawne.

Zazwyczaj przedmioty umowy leasingu dzielą się na:

• obiekty konsumpcyjne,

• obiekty inwestycyjne,

• nieruchomości.

1. Faktoring – istota, rodzaje, strony transakcji, cechy umowy

Faktoring – rodzaj transakcji handlowych, wykształconych w praktyce anglosaskich instytucji finansowych i w rozwiniętej już postaci przeniesionych na grunt europejski w latach pięćdziesiątych XX wieku. Pośrednictwo handlowe, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa (z reguły spółka z udziałem banku) nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych lub przemysłowych niewymagalne roszczenia o zapłatę kwot należnych im z tytułu prowadzonej działalności, zwłaszcza ze sprzedaży.

Mówiąc krótko, dla przedsiębiorcy faktoring to ściąganie należności w jego imieniu przez zewnętrzną instytucję. Oto przykład takiej transakcji. Firma A jest winna firmie B jakieś pieniądze. Firma C ściąga należność od firmy A, w imieniu firmy B. Czyli w transakcji firma C jest pośrednikiem (bierze na siebie ryzyko, związane ze ściąganiem należności).

Usługa faktoringowa cieszy się w Polsce coraz lepszą renomą i rośnie grupa firm zainteresowanych jej zastosowaniem. Obroty faktoringowe pokazują tendencje wzrostową (17 % przyrost obrotu po trzecim kwartale 2011 w stosunku do analogicznego okresu roku 2010).

Największe instytucje faktoringowe w Polsce zrzeszone są w Polskim Związku Faktorów.

Podmiotami biorącymi udział w faktoringu są:

Strony umowy faktoringu:

• Faktorant (klient) – przedsiębiorca trudniący się sprzedażą, dostawą towarów lub świadczeniem usług;.

• Faktor – termin ten wywodzi się z języka łacińskiego (facere) i oznacza podmiot działający (czyniący) za pośrednika. Z praktyki światowej wynika, że faktorami z reguły są:

  • instytucje bankowe

  • wyspecjalizowane spółki faktoringowe

Zaangażowanie banków w transakcje faktoringowe jest w pełni zrozumiałe i uzasadnione, zważywszy, że czynności prawne i faktyczne, jakie wiążą się z istotą faktoringu z natury swej nadają się do włączenia ich do katalogu. Pierwsze spółki faktoringowe powstały w USA. Ich działalność przejawia się głównie w nabywaniu wierzytelności od sprzedawców (dostawców) czy usługodawców oraz udzielaniu kredytów. W ten sposób spółki faktoringowe stały się konkurentami banków i ich tradycyjnej działalności. Nie ma przeszkód prawnych ani faktycznych, aby działalność faktoringową mogła prowadzić osoba fizyczna, zajmując się nią w sposób profesjonalny. W prawie polskim podmiotem gospodarczym może być osoba fizyczna.

• Dłużnik (nie jest stroną umowy) – odbiorca towarów lub usług zobowiązany do zapłaty. Nabywcą towarów i usług w stosunku faktoringowym może być każdy, kto taki towar nabył lub na czyją rzecz wykonano usługę. Mogą być nimi w szczególności przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe czy usługowe, które tym razem były nabywcami określonych dóbr i usług. W stosunku faktoringowym oraz w stosunku między sprzedawcą (dostawcą) lub usługodawcą a nabywcami towarów lub usług, każda ze stron może być wierzycielem i dłużnikiem, ponieważ chodzi o zobowiązania wzajemne.

Schemat transakcji factoringowej

Klauzule stosowane w umowie faktoringu

• Klauzula del credere – mocą tej klauzuli faktor godzi się na ponoszenie względem przedsiębiorcy odpowiedzialności za to, że dłużnik spełni ciążące na nim świadczenie. Jeżeli zaś dłużnik nie uczyniłby tego (np. z powodu niewypłacalności), to faktor jest zobowiązany do spełnienia świadczenia własnym kosztem. W sferze faktoringu będzie chodziło o zapłacenie przedsiębiorcy pełnej kwoty wierzytelności przelanej na faktora pomniejszonej o prowizję należną faktorowi. Jeżeli wypłaci on już zaliczkę, to odpowiedzialność ta obejmuje resztę należności przedsiębiorcy.

• Klauzula wyłączności – jest wyrazem założenia, że faktorowi opłaca się (ma w tym interes prawny i ekonomiczny), aby podmiot gospodarczy, zawierając z nim umowę, uczynił przedmiotem faktoringu wszystkie wierzytelności i aby nie zawierał podobnych umów z innymi faktorami. Zamieszczenie tego rodzaju klauzuli w umowie skutkuje także w stosunku do oddziałów, filii czy agencji prowadzonych przez ten podmiot, chyba że w umowie inaczej postanowiono. W razie gdy kontrahent faktora nie dotrzymuje pod tym względem postanowień umowy, może mu przysługiwać prawo do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym lub nawet odstąpienia od umowy.

• Klauzula eksportowa – oznacza, że przedsiębiorca będący eksporterem towarów i usług ograniczy eksport bądź do niektórych krajów, lub zawierać będzie stosowane umowy tylko na niektóre (w umowie wyszczególnione) towary lub usługi. Wiąże się to z reguły z ułatwieniem dla faktora egzekucji przelanych na niego wierzytelności.

Podstawowe funkcje faktoringu

W kategoriach ekonomicznych faktoring jest konkurencyjnym wobec kredytu bankowego sposobem zapewnienia przedsiębiorstwu środków finansowych o charakterze obrotowym (funkcja finansowania działalności), jak również sposobem zabezpieczenia przed nieściągalnością należności (funkcja gwarancyjna).

• Funkcja finansowania działalności – polega przede wszystkim na finansowaniu przez faktora cyklu rozliczeniowego transakcji. Oznacza to, że faktor (firma faktoringowa/bank) zaliczkuje posiadaną należność, płacąc cenę kupna pomniejszoną o procent, prowizję i ewentualnie marżę stanowiącą zarobek faktora za wykonanie dodatkowych czynności. Część ceny kupna (20-30%) zatrzymywana jest przez faktora na pokrycie dodatkowych kosztów do czasu wykupienia wierzytelności przez dłużnika. Głównym powodem wypłacenia przez faktora jedynie części wartości należności jest zamiar ograniczenia ryzyka. Jednak zamrożenie środków przedsiębiorstwa na dłuższy czas może doprowadzić do trudności przy finansowaniu kolejnych cykli produkcji i zbytu towarów czy surowców. Dlatego bardzo ważne jest uzyskanie przez niego gotówki na poczet przyszłych rozliczeń, nawet w formie kredytu zaliczkowego, na który faktorant wyraża zgodę, podpisując umowę. W zależności więc od momentu zakupu wierzytelności i momentu jej ostatecznego rozliczenia, wyróżnia się dwie metody finansowania faktoranta – tzw. metodę awansową i dyskontową:

  • Metoda awansowa – do natychmiastowej dyspozycji przedsiębiorcy stawia się zaliczkę obejmującą od 50% do 95% wartościfaktury. Warunkiem uruchomienia tych środków jest udokumentowanie przez przedsiębiorcę faktu powstania wierzytelności. Dokumentami uwierzytelniającymi są kopie faktur, dokumentów wysyłkowych lub innych załączników świadczących o realizowaniu dostawy. Pozostała kwota wartości dostawy zostaje zaksięgowana na koncie zablokowanym do momentu wpływu pełnej kwoty należności od odbiorcy lub terminu płatności. Istnieje również możliwość przyznania przez faktora, oprócz zaliczek, także kredytów na finansowanie działalności obrotowej bądź inwestycyjnej.

  • Metoda dyskontowa – polega na zakupie wierzytelności przedsiębiorcy przez faktora z terminem natychmiastowej wymagalności (faktorant otrzymuje natychmiast środki pieniężne). W tym przypadku faktor odlicza od ceny zakupu stawkę dyskonta przyznanego odbiorcom przez przedsiębiorcę oraz opłatę za świadczone przez siebie usługi. Wysokość potrąconej kwoty wynosi 4% do 6% ceny zakupu wierzytelności. Po potrąceniu wyżej wymienionych opłat pozostałość kwoty przekazywana jest na rachunek bieżący przedsiębiorcy do jego dyspozycji.

• Funkcja administracyjna (usługowa) – występuje wówczas, gdy faktor poza nabyciem wierzytelności świadczy na rzecz przedsiębiorcy określone usługi. Często są to funkcje techniczne związane z księgowaniem, dokonywaniem rozliczeń transakcji bezgotówkowych, również elektronicznych oraz sporządzanie wyciągów z kont, dokonywanie zestawień obrotów itp. Stwarza to zatem szansę na obniżenie kosztów osobowych i zwiększenie zysku. Istniejące możliwości wykorzystania nowoczesnych technologii transmisji i przetwarzania informacji pozwalają koncentrować obrót wierzytelnościami oraz umożliwiają wykorzystanie w dużej skali wzajemnych kompensat oraz elastycznych źródeł finansowania majątku obrotowego. Funkcja administracyjna nie musi więc być kojarzona jedynie z obsługą wierzytelności w przedsiębiorstwie, może również wpływać na skuteczność zarządzania przedsiębiorstwem zarówno w sferze produkcji, jak też sprzedaży. Praktyka bowiem dowodzi istnienia ścisłego związku pomiędzy efektywnością zarządzania a skutecznością monitorowania i windykacji wierzytelności.

• Funkcja gwarancyjna (del credere – podjęcie ryzyka) – polega na zakupie wierzytelności przedsiębiorstwa przez faktora, z wyłączeniem prawa regresu wobec sprzedającego wierzytelność, bez względu na ryzyko występujące przy ściąganiu środków pieniężnych od dłużnika. Oznacza to, że faktor zobowiązany jest do zapłacenia swojemu klientowi w uzgodnionych terminach kwot przejętych wierzytelności. Istnieje jednak po stronie faktora możliwość prawa regresu wówczas, gdy kwota przejętych wierzytelności ulegnie zmniejszeniu wskutek np. uzasadnionych reklamacji odbiorcy towaru (usługi) czy zwrotów towaru. Przyjmując na siebie tego typu zobowiązanie, faktor musi właściwie ocenić zdolność dłużnika do zapłaty należności. Dlatego szczegółowo analizuje jego sytuację finansową, terminowość regulowania zobowiązań finansowych czy też opinię, jaką cieszy się wśród przedsiębiorstw i banków. Po dokonaniu oceny wiarygodności dłużnika faktor podejmuje decyzję o włączeniu go (bądź nie) do kręgu tych, za których zobowiązania jest gotów ponosić odpowiedzialność, do wysokości jednak ustalonego limitu. Przy takim zobowiązaniu faktor ma możliwość ograniczyć występujące ryzyko poprzez postawienie swojemu klientowi szeregu warunków formalnych. Przede wszystkim, klient może być zobowiązany do zaoferowania swojemu faktorowi do zakupu wszystkich posiadanych wierzytelności – bieżących oraz przeszłych – powstających w okresie obowiązywania umowy. Pozwala to faktorowi rozłożyć ryzyko oraz zapobiec przejmowaniu wierzytelności od dłużników o wątpliwej płynności finansowej. Faktor może także zastrzec w umowie prawo zmniejszenia lub cofnięcia przyznanego uprzednio limitu. Innym wymogiem stawianym przez faktora może być okres rozliczenia zakupionych wierzytelności powstałych najczęściej na warunkach kredytu kupieckiego, co najwyżej do 90-120 dni, w szczególnych przypadkach do 180 dni. Często zatem z wierzytelnością faktor zakupuje prawo własności towaru dostarczanego odbiorcy, które to prawo faktorant z reguły zastrzega sobie wobec swojego partnera, na wypadek niedokonania przez niego zapłaty. Warto podkreślić, że w praktyce faktor nie przejmuje wszystkich wierzytelności. Wyznacza bowiem dla poszczególnych dłużników limity, w ramach których przejmuje wierzytelności i decyduje się na podjęcie ryzyka. Bez regresowy zakup wierzytelności nie oznacza także natychmiastowej zapłaty za nią. Rozliczenie następuje bowiem w uzgodnionych terminach, bądź w momencie faktycznego wpływu kwoty należności od odbiorcy.

Formy faktoringu

Faktoring pełny, właściwy (bez regresu) – wraz z cesją wierzytelności na faktora przechodzi ryzyko niewypłacalności dłużnika i w przypadku, gdy dłużnik nie jest w stanie spłacić wierzytelności, faktor nie ma prawa regresu w stosunku do zbywcy wierzytelności. Ta forma faktoringu jest korzystna dla zbywcy wierzytelności, bowiem po dokonaniu transakcji sprzedaży towaru lub usługi na rzecz dłużnika faktorant od razu dysponuje środkami finansowymi i wyzbywa się odpowiedzialności za ewentualną niewypłacalność dłużnika. Ciężar odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika spoczywa na faktorze, który przy tej formie faktoringu analizuje głównie sytuacją finansową dłużnika, jako zobowiązanego do zapłaty.

Faktoring niepełny, niewłaściwy (z regresem) – dokonanie cesji wierzytelności nie obejmuje przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika wobec faktora. Jest to de facto zaciągnięcie kredytu krótkoterminowego przez faktoranta, bowiem w przypadku niedokonania zapłaty przez dłużnika, on musi to uczynić na rzecz faktora. Ta forma faktoringu powinna w pierwszej kolejności znaleźć zastosowanie przy finansowaniu kredytów kupieckich udzielanych przez dostawcę dla godnych zaufania odbiorców, kiedy wydłużone terminy płatności wynikają ze specyfiki prowadzonej działalności. Faktorant ponosi odpowiedzialność wobec faktora i musi o tym pamiętać, wnioskując o udzielenie faktoringu niepełnego, bowiem obciążają go skutki niespłacenia kwoty wierzytelności w terminie.

Faktoring mieszany – to połączenie faktoringu pełnego i niepełnego. Faktor przejmuje ryzyko odpowiedzialności dłużnika wyłącznie do pewnej kwoty, natomiast odpowiedzialność spoczywa nadal na faktorancie. Rozwiązanie to jest rozłożeniem odpowiedzialności między faktora i faktoranta.

Rodzaje faktoringu ze względu na moment otrzymania środków pieniężnych za sprzedaną wierzytelność:

• faktoring przyspieszony (advance faktoring): po otrzymaniu faktury od klienta, faktor wypłaca natychmiast 100 proc. wartości wierzytelności;

• faktoring zaliczkowy ( collection faktoring): klient otrzymuje od faktora zaliczkę wynoszącą mniej niż 100 proc. wartości wierzytelności, a której wysokość zależy od wartości wierzytelności i terminu spłaty. Zaliczka wypłacana jest natychmiast po otrzymaniu faktur przez faktora. Pozostałą część wypłaca się w momencie rzeczywistej spłaty przez dłużnika.

• faktoring wymagalnościowy (maturity faktoring): należność wobec klienta jest regulowana w terminie płatności dłużnika; celem operacji zakupu wierzytelności jest więc nie wcześniejsze otrzymanie środków pieniężnych, lecz pomoc w ściągnięciu należności (faktorant nie płaci w tym przypadku faktorowi odsetek, a jedynie prowizję);

Rodzaje faktoringu ze względu na kryterium informowania dłużnika:

• faktoring otwarty (open faktoring) - występuje wówczas, gdy dłużnik powiadamiany jest niezwłocznie umowie między faktorem i klientem;

• faktoring półotwarty - dłużnik zostaje powiadomiony o umowie faktoringu dopiero wtedy, gdy zostaje wezwany przez bank do uiszczenia należności; faktor zawiadamia dłużnika o zawarciu umowy faktoringowej nie wprost, ale wzywa go do uregulowania płatności u siebie (nie u faktoranta!);

• faktoring tajny (silent faktoring) - nie dochodzi w ogóle do zawiadomienia dłużnika o zawarciu umowy przez faktora i faktoranta;

Treść umowy faktoringu

Treść umowy faktoringu obejmuje z reguły dwie części. Część pierwsza, podstawowa, obejmuje postanowienia składające się niejako na „ogólne warunki” takich umów. Są one dlatego nazywane w praktyce „warunkami standardowymi”. Część druga umowy faktoringu obejmuje postanowienia szczegółowe. Na ogół bywa tak, że przedmiotem transakcji są jedynie postanowienia szczegółowe. Jeżeli bowiem przedsiębiorcy nie odpowiadają „warunki ogólne” sformułowane w pierwszej części umowy, to po prostu nie przystępuje w ogóle do pertraktacji co do warunków szczegółowych.

Już z pierwszej części umowy powinno wynikać, czy strony doprowadzą do skutku faktoring właściwy, czy też poprzestaną na faktoringu niewłaściwym. Należy zatem powiedzieć wyraźnie o tym, czy bank faktoringowy bierze na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika, czy też że będzie ono nadal obarczać przedsiębiorcę. W przedstawionej części umowy należy wskazać umowy zawarte pomiędzy przedsiębiorcą a jego dłużnikiem, a z których wynikają wierzytelności przelewane przez przedsiębiorcę na bank faktoringowy. Wskazanie to powinno obejmować co najmniej dokładne oznaczenie stron tamtych umów, daty ich zawarcia, ich przedmioty oraz terminy spełnienia świadczeń na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli między przedsiębiorcą a jego dłużnikami zawarte zostały umowy dodatkowe (zwane w praktyce „aneksami”), to powinny one być wyszczególnione już w części podstawowej z podaniem takich samych danych, jak w wypadku umów pierwotnych. Umowa faktoringu obejmuje nierzadko kilka (kilkanaście) umów dostawy, sprzedaży czy o usługi, jakie doszły do skutku między przedsiębiorcą a jego partnerami. W takiej sytuacji występuje szereg różnych terminów zapłaty należności przedsiębiorcy. Podmioty umowy mogą wówczas uzgodnić tzw. średni termin płatności dla wszystkich tych wierzytelności (z ang. averageduedate). Należy też określić kwotę należną sprzedawcy (dostawcy) czy usługodawcy z tytułu cesji ich wierzytelności. W części podstawowej musi też być określona wysokość prowizji należnej faktorowi. Wysokość ta może być podana w wielkości bezwzględnej lub w odpowiednim procencie (stopa procentowa) w stosunku do wielkości wierzytelności. Na wysokość prowizji wpływa oczywiście nie tylko kwota (wielkość) wierzytelności, ale i pozycja ekonomiczno-prawna nabywcy towarów i usług, zabezpieczenie wierzytelności, przedmiot towarów i usług objętych umowami sprzedaży, dostawy lub umowami o usługi, a także terminy (długie czy krótkie) spełnienia świadczenia przed dłużnika (dłużników). Oprócz zwykłej prowizji, strony mogą sobie zastrzec dla faktora prowizję dodatkową, wynikającą z reguły z zakresu czynności dodatkowych, których ma podjąć się faktor. Oprócz prowizji zwykłej i dodatkowej możliwa jest też prowizja podwyższona. Stosowana jest przy faktoringu właściwym (pełnym) i tylko z tym faktoringiem jest ona w praktyce obrotu wiązana. Podwyższenie prowizji wiąże się tu bowiem z przyjęciem przez faktora ryzyka wypłacalności dłużnika. Należy również zawrzeć postanowienia co do obowiązku płacenia odsetek za korzystanie z cudzego kapitału oraz odsetek za opóźnienie, poza tym umowa powinna zawierać wszystkie inne dane niezbędne dla zawarcia umowy, a więc oznaczenie stron z podaniem adresu, ewentualnych pełnomocników (prokurentów), czas trwania umowy (ściśle określony lub na czas nieoznaczony).

Integralną część kontraktu faktoringowego stanowią warunki szczegółowe. W tej części umowy zawarte są postanowienia poszerzające zakres świadczeń faktora na rzecz faktoranta. Musi się tu znaleźć także dokładny opis świadczeń dodatkowych. Faktor na mocy dodatkowego porozumienia może świadczyć inne usługi, takie jak:

• działalność reklamową i marketingową

• kojarzenie dostawców i odbiorców

• wybór agentów handlowych

• doradztwo prawne i ekonomiczne

• prowadzenie postępowań spornych

Usługi te mogą obejmować ponadto:

• inkaso należności

• windykację należności

• wykupywanie faktur na okres dłuższy, niż to wynika z terminu płatności wskazanego na dokumencie

• ustalenie okresu tolerancji

• prowadzenie rozliczeń transakcji pomiędzy faktorantem i dłużnikiem oraz informowanie go o terminowości wywiązywania się dłużnika z płatności

• kierowanie upomnień do opieszałych dłużników

• zbieranie informacji i gromadzenie danych statystycznych o istotnym znaczeniu gospodarczym dla faktoranta

• opracowanie projektów rozwoju faktoranta.

W części drugiej umowy faktoringowej strony określają również szczegółowe prawa i obowiązki. W praktyce obrotu umowy mogą zawierać:

• zakres uprawnień faktora

• zakres obowiązków sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy.

Charakter prawny faktoringu

W kategoriach prawnych faktoring jest specyficznym stosunkiem prawnym, w którym uczestniczą co najmniej trzy podmioty – faktor, faktorant czyli przedsiębiorca, który w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej zbywa towary lub świadczy usługi za odroczonym terminem płatności oraz klienci faktoranta (dłużnicy).

W polskim systemie prawnym umowę faktoringu zaliczać należy do tzw. umów nienazwanych.

Dopuszczalność zawierania umów faktoringowych wynika z zasady swobody umów (art. 353¹ Kodeksu cywilnego).

Faktoring uważany jest za umowę łączącą elementy różnych umów, np. cesji wierzytelności i umowy zlecenia, jednakże bez całkowitego utożsamienia jej z którąkolwiek z tych umów. Faktor w ramach umowy zobowiązuje się do wykonania czynności dodatkowych, niezwiązanych już bezpośrednio z samą cesją.

Sąd Najwyższy zdefiniował faktoring jako umowę, na podstawie której faktor nabywa lub zobowiązuje się nabywać od faktoranta wierzytelności pieniężne, niewymagalne, krótkoterminowe, płatne zwykle nie później niż cztery miesiące od powstania, z zawieranych przez faktoranta ze swymi klientami w ramach bieżącej działalności gospodarczej umów sprzedaży, zamiany lub umów o świadczenie usług. Często przedmiotem przelewu na faktora są wierzytelności przyszłe faktoranta wobec jego klientów.

Faktoring może zostać także zdefiniowany na podstawie tekstu Układu Europejskiego podpisanego przez Polskę (ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej), gdzie zaliczany jest do usług finansowych. Zgodnie z brzmieniem tego dokumentu usługą taką jest każda usługa o charakterze finansowym świadczona przez usługodawcę finansowego.

Również zarządzenie Prezesa Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej z 9 września 1992 roku w sprawie ochrony znaków towarowych wymienia expressis verbis faktoring jako usługę o charakterze finansowym.

1. Forfaiting – istota, rodzaje, strony transakcji, cechy umowy

   • Forfaiting a faktoring

Forfaiting (franc. Forfaitage, niem. Forfaitierung) – forma operacji rozliczeniowej polegająca na skupie należności terminowych w postaci weksli, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel.

Forfaiting najczęściej wykorzystywany jest przy operacjach zagranicznych i jest formą bezgotówkowej zapłaty w rozliczeniach zagranicznych. Operacje takie są dosyć kosztowne w porównaniu z operacjami wekslowo-kredytowymi. Instytucja przeprowadzająca forfaiting liczy odsetki według wyższej niż nominalna stopy procentowej stąd nierzadko forfaitingiem zajmują się banki.

Przykład transakcji forfaitingowej może przebiegać następująco: bank importera poręcza weksel (awal) importerowi, który przekazuje go eksporterowi jako formę zapłaty. Eksporter nie chcąc czekać do dnia wykupu weksla, odstępuje taki weksel instytucji forfaitingowej, która natychmiast wypłaca środki eksporterowi. Wykup weksla następuje w terminie płatności wskazanym na wekslu za pośrednictwem banku importera, od którego wykupuje weksel sam importer.

Strony operacji forfaitingowej możemy podzielić na:

• forfaitera – nabywcę wierzytelności (instytucja forfaitingowa),

• forfetystę – zbywcę wierzytelności (eskportera),

• dłużnika forfaitingowego – kontrahent, który płaci wekslem (importer).

• Inna instytucja forfaitingowa – pośrednicząca

• Podmiot zabezpieczający wierzytelność

Rodzaje forfaitingu

Forfaiting właściwy- Jeżeli forfaiter przejmie na siebie ryzyko niewypłacalności dłużnika (w tym również ryzyko nieterminowego regulowania należności

Forfaiting niewłaściwy- oznacza, że forfaiter tego ryzyka na siebie nie bierze.

Forfaiting bezpośredni- gdy forfaiter kupuje wierzytelność bezpośrednio od sprzedawcy towarów i usług

 Forfaiting pośredni- gdy forfaiter nabywa wierzytelność za pośrednictwem innej instytucji, czyli gdy zagraniczna firma forfaitingowa korzysta w kraju eksportera z pośrednictwa działającego na jej rachunek lokalnego forfaitera. 

Forfaiting jawny- oznacza, że dłużnik został poinformowany o zawarciu umowy forfaitingowej.

Forfaiting ukryty- dłużnik nie zostanie powiadomiony o tym, że transakcja została objęta umową forfaitingowi

Korzyści wynikające z forfaitingu:

• gwarantuje natychmiastowe uzyskanie środków przez eksportera, po złożeniu weksla w instytucji forfaitingowej,

• dla importera wygodny sposób zapłaty wekslem, zaakceptowany przez eksportera odwleka „fizyczny” wypływ gotówki z firmy,

• łatwy sposób finansowania i brak konieczności załatwiania skomplikowanych procedur, który stoi po stronie instytucji forfaitingowej,

• eliminacja ryzyka (stóp procentowych, handlowego) po stronie eksportera w związku z wykupem przez forfaitera.

Przedmiotem forfaitingu mogą być nie tylko weksle, ale także inne wierzytelności handlowe, które mogą być wykupione przed terminem ich wymagalności. W Polsce jednak forfaiting wykorzystywany jest najczęściej w transakcjach zagranicznych.

Forfaiting a factoring:

Factoring stanowi formę finansowania kontraktów krótko- i średnioterminowych polegającą na refinansowaniu udzielanych przez przedsiębiorstwo kredytów kupieckich poprzez wyspecjalizowaną instytucję zwaną factorem lub instytucję factoringową. W Polsce jest to jeszcze rzadko praktykowane źródło finansowania zewnętrznego, ale popularność jego rośnie z roku na rok. Polskie przedsiębiorstwa najczęściej korzystają z factoringu w transakcjach handlu zagranicznego. W polskim prawie jest to umowa nienazwana, w stosunku do niej stosuje się przepisy cesji przyszłych wierzytelności. W Polsce transakcjami factoringowymi zajmują się m.in. Bank Handlowy S.A., Bank BPH S.A., BRE Bank S.A., Bank Zachodni WBK S.A. Istota tego instrumentu polega na tym, że wyspecjalizowana instytucja lub spółka factoringowa odkupuje należności różnych podmiotów gospodarczych, co oznacza w praktyce zaliczkowanie tych podmiotów do czasu wpływu płatności należności. Inaczej mówiąc factoring ma miejsce wtedy, gdy wyspecjalizowana spółka lub instytucja reguluje należności i następnie sama zajmuje się wyegzekwowaniem ich od dłużnika. Factoring jest alternatywnym do kredytu obrotowego i handlowego źródłem finansowania cyklu rozliczeniowego pomiędzy dostawcą i odbiorcą.

Bardzo zbliżonym źródłem finansowania zewnętrznego obok factoringu są transakcje forfaitinpowe. Bardzo silnie powiązane są one z wymianą międzynarodową. Przedmiotem forfaitingu są przede wszystkim wierzytelności średnio- i długoterminowe. W takich transakcjach średni okres spłaty waha się od 6 miesięcy do 10 lat. W finansowaniu transakcji bierze udział wyspecjalizowana instytucja finansowa zwana firmą lub bankiem forfaitingowym. Podpisuje ona z eksporterem umowę, na mocy której odkupuje od eksportera wierzytelności handlowe wymagane w terminie późniejszym. Niezwykle istotnym jest fakt, iż forfaiter przejmuje wierzytelności bez prawa regresu w stosunku do poprzednich posiadaczy tychże wierzytelności.

W odróżnieni od factora, forfaiter odkupuje 100% wierzytelności wraz z odsetkami. W zamian za odkupione wierzytelności forfaiter wypłaca natychmiast eksporterowi należną mu kwotę pomniejszoną o koszty forfaitingu (wartość bieżącej wierzytelności), na którą składają się stopa dyskonta wierzytelności - na ogół wyższa niż stopa rynkowa, dla krajów o niskiej wiarygodności stosuje się wyższe stopy, okres będący podstawą dyskonta - suma dni od wypłaty wartości bieżącej wierzytelności do momentu wymagalności oraz prowizja, która waha się w granicy 0,5 - 2% wartości wierzytelności rocznie. Firmy forfaiterowe akceptują wierzytelności w walutach wymienialnych. W praktyce wykupowi podlegają wierzytelności trzech typów:

• Wierzytelności wekslowe

• Wierzytelności książkowe

• Wierzytelności z tytułu zapłaty akredytywą z odroczonym terminem płatności.

Różnice między umową faktoringu a forfaitingiem. 

Faktoring czy kredyt nie są jedynymi formami pozyskiwania strumieni pieniężnych, obok nich występuje również m.in. forfaiting. Obok licznych zalet w stosunku do forfaitingu, faktoring ma także wady. Poznanie odmienności tych form pozwoli dokonać lepszego i bardziej przemyślanego wyboru. 

Warto wiedzieć 
Forfaiting - dyskonto należności terminowych, jest zakupem przez bank wierzytelności terminowych w złotych i walutach obcych, powstałych poprzez realizację dostaw towarów lub usług, według uzgodnionej stopy dyskontowej, z wyłączeniem prawa regresu w stosunku do podmiotu zbywającego.

Dokonywany jest przeważnie w formie dyskonta weksli własnych i trasowanych z awalem bankowym lub bez, oraz akredytyw dokumentowych z odroczonymi terminami płatności. 
Podstawowe zalety:

• zamiana należności terminowych na gotówkę,

• eliminacja ryzyka handlowego, politycznego i kursowego,

• brak prawa regresu ze strony banku w stosunku do przedsiębiorcy,

• możliwość finansowania pełnej wartości kontraktu,

• możliwość ustalenia z góry stopy dyskonta.

Forfaiting ze względu na strony transakcji można podzielić na krajowy i eksportowy 

Różnice między umową faktoringu a forfaitingiem

Opis	Faktoring	Forfaiting
Wielkość wykupu	Średnio 80 % wartości należności	100 % wierzytelności
Koszty obsługi	Tańszy	Droższy, bo dotyczy obrotu zagranicznego
Ponoszenie ryzyka niewypłacalności	Faktor lub / i faktorant	Nabywca należności (forfaiter)
Jakich wierzytelności dotyczy	Wierzytelności krótkoterminowe	Wierzytelności średnio- i długoterminowe
Wielkość transakcji wierzytelności	Małe i średnie należności	Duże należności
Rodzaje transakcji	Dyskontowa lub zaliczkowa	Dyskontowa
Kto finansuje	Faktor, czasami ubezpieczenie przez ubezpieczyciela	Konsorcja forfaiterów
Forma spłaty wierzytelności	Jednorazowo	Przeważnie ratalnie, rzadko jednorazowo
Usługi dodatkowe	Co najmniej usługa kredytowa	Brak usług dodatkowych
Zabezpieczenia	Nie zawsze wymagane, z reguły osobiste	Zawsze wymagane

Różnice i podobieństwa faktoringu i forfaitingu z punktu widzenia ograniczania ryzyka walutowego:

Podobieństwa:

• Możliwość zabezpieczenia tylko należności dewizowych
• Zwiększają płynność finansową eksportera
• Uniknięcie strat z tytułu niewypłacalności odbiorcy
• Stosunkowo duże koszty zastosowania tych metod.

Różnice:

- Faktoring

• Jedynie ogranicza ryzyko walutowe
• Instytucje factoringowe nabywają tylko dużą liczbę należności dewizowych
• Obejmuje wierzytelności krótkoterminowe
• Występują liczne usługi dodatkowe, świadczone przez faktora
• Stosowane przez podmioty, które nie chcą zabezpieczać wszystkich otwartych pozycji dewizowych

- Forfaiting

• Eliminuje ryzyko walutowe
• Instytucje nabywają tylko pojedyncze należności dewizowe
• Obejmuje wierzytelności długoterminowe, które dodatkowo muszą spełnić ostre kryteria
• Brak usług dodatkowych
• Wykorzystywana w przypadku zabezpieczania wszystkich otwartych pozycji w walucie obcej

Ćwiczenia 7.

Bankowe rozliczenia pieniężne

• gotówkowe (czeki gotówkowe, wpłaty i wypłaty bankowe)

• bezgotówkowe (czeki rozrachunkowe, polecenie przelewu, polecenie zapłaty, zlecenie stałe, karty płatnicze, akredytywa, inkaso, okresowe rozliczenia saldami, GOBI)

• krajowe i zagraniczne

Operacje płatnicze- rozliczenia pieniężne, polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych w postaci strumieni pieniężnych, które w rozliczeniach bezgotówkowych przybierają formę zapisów na kontach bankowych rozliczających się podmiotów, w rozliczeniach gotówkowych polegają na fizycznym przemieszaniu banknotów i bilonu.

Rozliczenia pieniężne - świadome i zgodne z prawem przemieszczanie środków pieniężnych między podmiotami gospodarczymi, instytucjami, osobami fizycznymi. Rozliczenia pieniężne zaliczamy do rodzajów operacji pośredniczących banku komercyjnego.

Formy rozliczeń

Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane w formie gotówkowej bądź bezgotówkowej.

Do form gotówkowych rozliczeń zaliczamy:

• wpłaty bankowe,

• wypłaty bankowe.

• czeki gotówkowe - zlecające bankowi wypłatę gotówki

Z bezgotówkowych form rozliczeń korzystają, we wzajemnych stosunkach rozliczeniowych głównie podmioty gospodarcze i inne osoby prawne. Gotówka służy do rozliczeń osób fizycznych.

Do form bezgotówkowych zaliczamy:

• polecenie przelewu (od dłużnika) - jedna z form pieniężnych rozliczeń bezgotówkowych. Polega na wydaniu bankowi lub na poczcie dyspozycji przekazania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego inny rachunek bankowy.

Bank powinien zaksięgować otrzymane polecenie przelewu najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym.

Rozliczenia międzybankowe realizuje Krajowa Izba Rozliczeniowa. Do 2004 między rozliczającymi się oddziałami banków przesyłany za jej pośrednictwem papierowy dokument polecenia przelewu (system SYBIR). Obecnie polecenia przelewu dokonywane są w drodze teletransmisji (system ELIXIR).

Dyspozycja polecenia przelewu może być złożona w formie papierowego dokumentu lub za pomocą systemów bankowości elektronicznej. Papierowy dokument polecenia przelewu jest zestandaryzowany, co umożliwia przeniesienie go za pomocą czytnika optycznego na elektroniczne nośniki informacji.

• polecenie zapłaty (od wierzyciela) - bezgotówkowa forma rozliczeń bankowych. Polecenie zapłaty jest polskim odpowiednikiem zachodniego direct-debit. Realizuje je Krajowa Izba Rozliczeniowa w systemie ELIXIR.

Podstawą prawną polecenia zapłaty jest ustawa prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. oraz porozumienie międzybankowe w sprawie stosowania polecenia zapłaty z dnia 1 czerwca 1998 r.

Przeprowadzanie rozliczeń w tej formie wymaga, aby zarówno dłużnik jak i wierzyciel posiadali rachunki w bankach, które zawarły porozumienie o stosowaniu polecenia zapłaty, a dłużnik wyraził zgodę na obciążanie jego rachunku w tej formie. W przeciwieństwie dopolecenia przelewu stroną inicjującą jest wierzyciel. Uznanie rachunku wierzyciela następuje po uzyskaniu środków przez jego bank od banku dłużnika, wystarczających do pokrycia dyspozycji. Można cofnąć przelew. W poleceniu przelewu nie mamy takiej możliwości.

Ograniczenia wynikające z uregulowań prawnych:

• rozliczane mogą być jedynie płatności w złotych polskich,

• limit kwotowy:

  • 1000 EUR - osoby fizyczne,

  • 50 000 EUR - w przypadku pozostałych podmiotów.

• dłużnik może odwołać transakcję polecenia zapłaty:

  • 30 dni kalendarzowych - osoby fizyczne,

  • 5 dni roboczych – w przypadku pozostałych podmiotów.

• zlecenie stałe - jest poleceniem przelewu określonej kwoty pieniędzy w regularnych odstępach czasowych z własnego konta bankowego na konto określone w poleceniu.

• akredytywę to forma rozliczeń krajowych i zagranicznych za pośrednictwem banku stosowana jako instrument zabezpieczający interesy stron kontraktu. Dokument określający warunki tych rozliczeń zwany jest także listem kredytowym (ang. Letter of Credit, L/C,LC, LOC). Bank otwiera ją we własnym imieniu i zobowiązuje się, że dokona zapłaty na rzecz beneficjenta akredytywy po spełnieniu przez niego warunków określonych akredytywą dokumentową.

W obrocie stosowanych jest wiele rodzajów akredytyw, ale wspólny mechanizm ich działania można opisać następująco:

1. Zleceniodawca, którym najczęściej jest kupujący, zabezpiecza w banku określoną sumę, najczęściej poprzez dokonanie blokady na rachunku, złożenie gwarancji lub wykorzystując produkt kredytowy oferowany przez bank.

2. Zleceniodawca instruuje bank, pod jakimi warunkami i do jakiej kwoty strony trzecie (zazwyczaj sprzedający) mają prawo korzystać z tych pieniędzy. Sposób korzystania z akredytywy może być różny, np. może to być kredyt dla sprzedającego, akceptacja weksli sprzedającego, zapłata sprzedającemu itp. jeśli akredytywa służy jako zabezpieczenie interesów sprzedającego, to musi być nieodwołalna.

3. Bank wystawia akredytywę (list kredytowy) zgodnie z instrukcjami.

4. Strona upoważniona (najczęściej sprzedający) korzysta z akredytywy pod warunkiem przedstawienia bankowi dowodu, że wywiązuje się ze swych zobowiązań.

Akredytywa dokumentowa stanowi samoistne, pisemne zobowiązanie banku otwierającego (banku zleceniodawcy) wobec beneficjenta akredytywy do zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty określonej sumy pieniężnej pod warunkiem zaprezentowania przez niego dokumentów zgodnych z zapisami akredytywy i na warunkach w niej określonych. Akredytywa należy do uwarunkowanych form płatności. Jest to rozliczenie dewizowe i może występować jako rozliczenie natychmiastowe lub kredytowe.

Cechy charakterystyczne akredytywy:

1. Akredytywa jest samoistnym, abstrakcyjnym zobowiązaniem banku i dlatego nie mają znaczenia przy realizacji tego typu płatności porozumienia i zapisy kontraktu zawartego między importerem a eksporterem.

2. Bank podejmuje swoje zobowiązanie z tytułu akredytywy wobec imiennie wskazanego beneficjenta.

3. Zapłata ze strony banku lub zabezpieczenie zapłaty jest uzależnione od spełnienia przez beneficjenta akredytywy określonych w niej warunków. Dowód spełnienia musi wynikać z prezentowanych dokumentów.

Strony uczestniczące w akredytywie

1. Zleceniodawca (importer, aplikant)

2. Bank otwierający (bank importera)

3. Bank pośredniczący (awizujący, negocjujący lub potwierdzający)

4. Beneficjent (eksporter, remitent)

Rola poszczególnych uczestników akredytywy dokumentowej

Zleceniodawca

Zleceniodawca przekazuje swojemu bankowi zlecenie otwarcia akredytywy, zapewniając jednocześnie pokrycie środków na wypłatę z niej. Zleceniodawca ma prawo dochodzić od swojego banku wyrównania lub pokrycia strat powstałych na skutek jego działań lub zaniechań. Jednocześnie aplikant jest zobowiązany, na żądanie banku, zapewnić pokrycie kwot wypłaconych beneficjentowi oraz zapłacić ewentualne koszty i prowizje.

Bank otwierający

Bank otwierający na podstawie pisemnego zlecenia, podejmuje samodzielne zobowiązanie zapłaty za prawidłowe dokumenty. Otwarcie akredytywy następuje w wyniku umowy między zleceniodawcą a bankiem. Treść zobowiązania banku sprowadza się do obowiązku zapłaty za prezentowane dokumenty zgodne z wymogami akredytywy. Bank otwierający nie ma obowiązku analizowania faktycznego przebiegu transakcji, a decyzję co do zapłaty lub jej odmowy podejmuje wyłącznie w oparciu o przedłożone dokumenty.

Bank pośredniczący

W zależności od warunków akredytywy bank pośredniczący może pełnić rolę:

• banku awizującego, który jedynie zawiadamia beneficjenta o otwarciu akredytywy na jego rzecz oraz pośredniczy w korespondencji pomiędzy bankiem otwierającym a beneficjentem. Odpowiada jedynie wobec banku otwierającego i nie jest zobowiązany do świadczeń z tytułu akredytywy.

• banku negocjującego, który poza awizacją dokonuje także, na polecenie banku otwierającego, sprawdzenia zgodności dokumentów. Bank taki, wykonując te czynności nie działa w swoim imieniu lecz zleceniodawcy czyli banku otwierającego.

• banku potwierdzającego, który godząc się na potwierdzenie akredytywy, podejmuje własne samodzielne zobowiązanie na tych samych warunkach jak bank otwierający i ma w stosunku do beneficjenta takie same obowiązki, jak gdyby ją sam otworzył. Bank potwierdzający dokonuje płatności na rzecz beneficjenta we własnym imieniu i niezależnie od swoich własnych rozliczeń z bankiem otwierającym. Stosunkiem łączącym oba banki jest umowa zlecenia, w której bank otwierający występuje jako zleceniodawca, a bank potwierdzający jako zleceniobiorca.

Beneficjent

Beneficjent czyli eksporter nie ma żadnych zobowiązań z tytułu akredytywy, ma za to prawo żądać zapłaty, jeśli dopełnił warunków akredytywy czyli zaprezentował dokumenty zgodne z warunkami akredytywy w terminie jej ważności. Uprawnienia beneficjenta i ich uwarunkowania ograniczają się wyłącznie do treści wynikającej z postanowień akredytywy, a nie np. kontraktu.

Rodzaje akredytyw

Praktyka wytworzyła szereg odmian akredytyw wynikających z dostosowania jej do różnych stanów faktycznych. Dla uporządkowania tych odmian przyjmuje się pewną klasyfikację, wynikająca z następujących kryteriów.

Akredytywa pieniężna, odwrotnie niż dokumentowa, jest nieuwarunkowaną formą rozliczeń. Bank otwierający akredytywę, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu, zobowiązuje się pisemnie wobec innego banku, ża zwróci kwoty wypłacone beneficjentowi akredytywy lub skupi straty ciągnione przez niego na ten bank. Zobowiązania banku otwierającego akredytywe, stają się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej beneficjentowi na zasadach określonych w akredytywie.

Z punktu widzenia charakteru zobowiązania banku otwierającego rozróżniamy:

• akredytywę odwołalną, w której bank otwierający zastrzega sobie prawo odwołania lub zmiany swego zobowiązania. Odwołanie takie lub zmiana mogą w tym przypadku nastąpić bez zgody beneficjenta, ale tylko do momentu honorowania dokumentów przez bank pośredniczący.

• akredytywę nieodwołalną, która nie może być zmieniona ani anulowana bez zgody wszystkich zaangażowanych stron czyli: banku otwierającego, banku pośredniczącego, jeżeli dodał do niej swoje potwierdzenie, beneficjenta i zleceniodawcy. Brak zgody któregokolwiek z uczestników powoduje, że odwołanie lub zmiana akredytywy nie może być skuteczna. Zdecydowana większość akredytyw to akredytywy nieodwołalne – zgodnie z jednolitymi zwyczajami i praktyką, jeżeli w treści akredytywy nie stwierdzono wyraźnie że jest odwołalna to przyjmuje się, że jest nieodwołalna.

Ze względu na sposób płatności

Ze względu na sposób płatności rozróżniamy:

• akredytywę gotówkową (a’vista), w której bank otwierający akredytywę zobowiązuje się do zapłaty gotówkowej natychmiast po prezentacji wymaganych dokumentów, zaprezentowanych w terminie jej ważności.

• akredytywę z odroczonym terminem płatności, w której bank otwierający zobowiązuje się do zapłaty w terminie odroczonym, wskazanym w akredytywie (np. 90 dni od daty wysyłki, 30 dni od daty wystawienia faktury) pod warunkiem przedłożenia dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy w terminie jej ważności.

• akredytywę akceptacyjną, w której bank otwierający upoważnia beneficjenta do ciągnienia traty terminowej na niego. Zobowiązanie w ramach akredytywy ogranicza się do akceptowania traty, a po jej zaakceptowaniu wygasa zobowiązanie z tytułu akredytywy, a w jego miejsce wchodzi zobowiązanie wekslowe banku z tytułu akceptu.

• akredytywę negocjacyjną, w której bank otwierający udzielił bankowi pośredniczącemu upoważnienia do negocjowania dokumentów tzn. zbadania ich zgodności z akredytywą, zapłaty beneficjentowi za dokumenty oraz określonego postępowania z weksalmi(akcept, skup, dyskonto). Bank pośredniczący nie ma obowiązku dokonania zapłaty z własnych środków, lecz ze środków banku otwierającego.

Ze względu na rolę banku pośredniczącego wyróżniamy:

• akredytywę niepotwierdzoną (awizowaną), w której rola banku pośredniczącego ogranicza się jedynie do zawiadomienia beneficjenta o otwarciu akredytywy na jego rzecz i przekazaniu mu jej treści. W takim przypadku bank pośredniczący nie podejmuje żadnego własnego zobowiązania, a odpowiada jedynie za właściwe (terminowe i bezbłędne) jej awizowanie oraz za autentyczność awizowanej akredytywy. Rola banku pośredniczącego przy tym typie akredytywy sprowadza się do: stwierdzenia autentyczności akredytywy, przekazania jej treści beneficjentowi, pośredniczeniu w korespondencji między beneficjentem a bankiem otwierającym w tym przekazania dokumentów.

• akredytywę potwierdzoną, w której bank otwierający zleca bankowi pośredniczącemu potwierdzenie akredytywy. Jeśli bank pośredniczący wyrazi zgodę na potwierdzenie akredytywy oznacza to, że podejmuje własne wiążące zobowiązanie na takich warunkach jakie określił bank otwierający akredytywę. Bank pośredniczący ma wówczas, oprócz zwyczajowych czynności banku awizującego, obowiązek zapłaty należności po przedłożeniu przez beneficjenta dokumentów odpowiadających warunkom akredytywy. Bank potwierdzający ponosi odpowiedzialność za zapłatę kwoty akredytywy lub sumy wekslowej w terminie jej wymagalności, nawet w przypadku braku pokrycia ze strony banku otwierającego.

Z punktu widzenia roli klienta danego banku możemy wyróżnić:

• akredytywę importową, jeżeli klient banku pełni w danej transakcji rolę importera i zleca swojemu bankowi otwarcie akredytywy

• akredytywę eksportową, jeżeli klient banku pełni w danej transakcji rolę eksportera, na którego rzecz została otwarta i ewentualnie potwierdzona akredytywa.

Inne rodzaje akredytyw

• Akredytywa w formie listu kredytowego to akredytywa, która jest awizowana z pominięciem banku pośredniczącego i przesłana bezpośrednio beneficjentowi przez bank otwierający akredytywę. Upoważnia ona beneficjenta do wystawienia traty ciągnionej na bank otwierający. Zawiera nieodwołalne zobowiązanie tego banku do wykupienia trat pod warunkiem prezentowania równocześnie dokumentów, zgodnych z terminami i warunkami akredytywy. W praktyce większość tego typu transakcji jest i tak przeprowadzana za pośrednictwem banku eksportera.

• Akredytywa przenośna, to akredytywa, której cechą charakterystyczną jest fakt, że jej beneficjent (pierwotny) ma prawo przenieść swoje uprawnienia z akredytywy, w całości lub częściowo na rzecz innej osoby, względnie innych osób (beneficjentów wtórnych), przy czym akredytywa może być przeniesiona tylko raz. Przeniesienie akredytywy wymaga wyraźnej dyspozycji banku otwierającego poprzez określenie jej jako przenośnej, a przeniesienie może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej dyspozycji pierwotnego beneficjenta. Bank pośredniczący nie ma obowiązku wykonania zlecenia przeniesienia, względnie może je uzależnić od spełnienia dodatkowych warunków.

Elementy, które mogą być zmienione przy przenoszeniu akredytywy:

1. Kwota akredytywy.

2. Cena jednostkowa towaru

3. Data ważności akredytywy.

4. Termin na prezentację dokumentów.

5. Ostateczny termin załadunku.

6. Wartość ubezpieczenia w ujęciu procentowym.

• Akredytywa standby (zabezpieczająca) to akredytywa o charakterze gwarancji bankowej. W swojej istocie nie powinna służyć rozliczeniu. Akredytywa tego typu zawiera zobowiązanie banku otwierającego do zapłaty sumy pieniężnej określonej w akredytywie, na pierwsze żądanie beneficjenta, w przypadku gdy zleceniodawca nie zapłaci w sposób wcześniej uzgodniony między stronami lub nie wywiąże się z innych zobowiązań zabezpieczonych akredytywą standby. Najczęstszymi dokumentami, które występują przy tego typu akredytywie są kopia faktury oraz oświadczenie beneficjenta. Akredytywy standby mogą podlegać UCP 600 lub ISP98 (International StandbyPractices).

• Akredytywa rewolwingowa (odnawialna) to akredytywa która ma zastosowanie przy sukcesywnych powtarzalnych dostawach jednolitego towaru w ciągu dłuższego czasu. Jest to akredytywa, która w ramach ustalonej ogólnej kwoty, określanej jako plafon lub pułap, jest realizowana przez beneficjenta częściami, aż do wyczerpania plafonu. Pozostawiona do dyspozycji beneficjenta część akredytywy zwana nawiązką po jej wykorzystaniu jest automatycznie odnawiana. Akredytywa rewolwingowa może być odnawiana w odniesieniu do czasu oraz w odniesieniu do wartości.

• Akredytywa wiązana back-to-back, która polega na tym, że na podstawie akredytywy otwartej przez kupującego na określonego beneficjenta, otwarta zostaje akredytywa importowa, a wpływy z akredytywy eksportowej zabezpieczają płatności dla otwartej akredytywy importowej. Akredytywa ta jest zbliżona swoim charakterem do akredytywy przenośnej, ale dopuszcza swobodę zmiany warunków przy otwieraniu akredytywy importowej. Dla prawidłowego przebiegu obu transakcji, warunki obu akredytyw muszą być odpowiednio zsynchronizowane.

• Akredytywy zaliczkowe (red clause, greenclause) to akredytywy które zawierają specjalną klauzulę, upoważniająca bank awizujący lub potwierdzający akredytywę do wypłaty zaliczki beneficjentowi przed prezentacją dokumentów, w zamian za zwykłe pokwitowanie. Zaliczkę taką wypłaca się w ciężar zleceniodawcy i/lub banku otwierającego. Występują dwa rodzaje akredytyw zaliczkowych:

1. z czerwoną klauzulą (bez zabezpieczenia rzeczowego wypłaconej zaliczki)

2. z zieloną klauzulą (występuje zabezpieczenie rzeczowe wypłaconej zaliczki np. w postaci cesji kwitu składowego)

Zalety rozliczenia w postaci akredytywy

Dla eksportera

• Zabezpieczenie przed ryzykiem odstąpienia importera od transakcji

• Płatność zabezpieczona zobowiązaniem banku

• Duży wybór rodzajów i bogactwo typów pozwala na elastyczne stosowanie w zależności od potrzeb

• Jednolite procedury na całym świecie

Dla importera

• Zabezpieczenie przed ryzykiem nieuzasadnionej wypłaty należności eksporterowi

• Duży wybór rodzajów i bogactwo typów pozwala na elastyczne stosowanie w zależności od potrzeb

• Jednolite procedury na całym świecie

Wady rozliczenia poprzez akredytywę

Dla eksportera

• Konieczność prezentacji dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy

• Wymagana duża wiedza teoretyczna i praktyczna u eksportera

• Duży koszt

Dla importera

• Nie zabezpiecza przed niewykonaniem transakcji

• Ponoszenie kosztów finansowych w związku z koniecznością zabezpieczenia akredytywy

• Duży koszt

Inkaso - to warunkowa forma płatności, polegająca na pobraniu przez bank od kupującego na rzecz sprzedającego określonej należności, w zamian za wydanie powierzonych przez sprzedającego dokumentów, zgodnie z ustalonymi warunkami.

Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe (np.: faktura, świadectwo pochodzenia, dokumenty transportowe, dokumenty ubezpieczeniowe itd.) i finansowe (np. weksel, czek, kwit depozytowy, banknot, akcja, obligacja).

Wyróżnia się inkaso natychmiastowe, zgodnie z którym podawca inkasa otrzymuje od banku podaną w treści inkasa kwotę niezwłocznie po złożeniu dokumentów oraz inkaso terminowe, które zapewnia płatność należności w wyznaczonym terminie po wydaniu dokumentów płatnikowi.

Inkaso dokumentowe- Znajduje głównie zastosowanie w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związku z ich działalnością gospodarczą. Wierzyciel (dostawca), aby zainkasować należność, składa w swoim oddziale banku odpowiednie dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje je do banku dłużnika, który powiadamia o tym dłużnika. Dłużnik (odbiorca) zleca swojemu bankowi przekazanie wierzycielowi odpowiedniej kwoty pieniężnej z jego rachunku, a bank wydaje mu inkasowe dokumenty, upoważniające do odbioru towaru.

Przy akredytywie najpierw następuje płatność, potem otrzymanie dokumentów, przy inkaso płatność i otrzymanie dokumentów jest równoległe.

Inkaso Bankowe schemat

1. Zawarcie kontraktu pomiędzy sprzedającym a kupującym

2. Wysyłka towarów

3. Zlecenie inkasa oraz przekazanie dokumentów wysyłkowych do banku przekazującego

4. Przesłanie dokumentów wraz z instrukcją do banku inkasującego

5. Bank inkasujący przedstawia dokumenty i/lub tratę importerowi w celu uzyskania zapłaty lub akceptu zgodnie z instrukcjami zawartymi w zleceniu

6. Wydanie dokumentów w zamian za płatność lub akcept traty

7. Przekazanie kwoty inkasa lub zaakceptowanej traty do banku przekazującego (zazwyczaj zaakceptowana trata pozostaje w banku inkasującym do momentu jej zapłaty)

8. Uznanie rachunku zleceniodawcy kwotą inkasa pomniejszoną o należne koszty i prowizje.

Sprzedający wysyłając towar nie ma pewności, czy inkaso zostanie rzeczywiście wykupione, a nabywca nie jest w stanie przed uiszczeniem zapłaty zbadać zgodności towaru z ustaleniami kontraktowymi, dlatego inkaso nie jest polecaną formą płatności dla kontrahentów niedarzących się dużym zaufaniem.

Czeki rozrachunkowe – Stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzielaną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz ustawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku.

• Czek rozrachunkowy może być przedstawiony do rozrachunku ze skutkami zapłaty bezpośrednio u trasata lub w banku, w którym posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie rachunku posiadacza czeku sumą czekową następuje po uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata środków wystarczających do zapłaty. Służy do rozliczeń bezgotówkowych, odbiorcą takiego czeku może być wyłącznie posiadacz rachunku bankowego.

Weksle - rodzaj papieru wartościowego imiennego lub na zlecenie, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany) albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny, sola weksel). Przy wekslu własnym wystawca jest głównym dłużnikiem odbiorcy weksla - odwrotnie niż przy wekslu trasowanym, gdzie dłużnikiem głównym jest trasat, który przyjął weksel (jako akceptant), a dłużnikiem ubocznym wystawca, który odpowiada w razie niewypłacalności dłużnika głównego.

Charakterystyczną cechą weksla, z którą związana jest jego przydatność dla obrotu, jest abstrakcyjność stosunku wekslowego (brak wpływu tzw. causy - przyczyny, podstawy na ważność zobowiązania z weksla), która wyraża się w określeniu "bezwarunkowe zobowiązanie", co oznacza, że sam dokument weksla nie jest związany z jakimikolwiek innymi czynnościami prawnymi (np. umową), a więc zapłata sumy wekslowej nie może być uzależniona od jakichkolwiek innych okoliczności czy warunków.

Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla) przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla

Karty płatnicze -elektroniczny instrument płatniczy wydawany przez bank lub instytucję finansową, stanowiący podstawowe narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym.

Karta płatnicza pozwala na podejmowanie gotówki z bankomatu lub dokonywanie bezgotówkowych płatności za towary i usługi. Jak potwierdzają badania, użytkownicy kart płatniczych są bardziej skorzy do wydawania pieniędzy. Służy do identyfikacji wydawcy i upoważnionego posiadacza.

Rodzaje kart płatniczych

W zależności od przyjętego kryterium klasyfikacji, można usystematyzować karty np. ze względu na budowę karty, funkcje użytkowe, sposób rozliczania, obszar na którym są akceptowalne, korzyści dodatkowe jakie uzyskuje posiadacz karty.

Podział ze względu na sposób rozliczania transakcji

• Kredytowe - związane z przyznaniem przez bank limitu kredytowego. Bank udziela kredytu posiadaczowi karty (zazwyczaj oprocentowanego). Użytkownik karty okresowo dostaje rozliczenie transakcji wykonanych kartą. Wydający kartę kredytową bank daje możliwość zaciągania kredytu do określonego limitu i samodzielnego podejmowania decyzji o terminie zapłaty.

• Z odroczonym terminem płatności

• Obciążeniowe (charge)- funkcjonują na podobnych zasadach do kart kredytowych, w przeciwieństwie do kart kredytowych przy tego rodzaju kartach posiadacz nie może spłacić tylko części zadłużenia. W porównaniu do karty kredytowej posiadacz jest zobligowany do spłaty całej kwoty zadłużenia w terminie wyznaczonym w umowie.

• Debetowe - karty wydawane do rachunku bankowego. Obciążają one konto posiadacza na kwotę transakcji w momencie jej wykonywania. Kwota transakcji nie może przekroczyć stanu konta posiadacza karty.

• Przedpłacone - dokonanie transakcji tą kartą wymaga wcześniejszego zasilenia karty kwotą, do wysokości której następnie autoryzowane są transakcje. Karta taka nie jest związana z rachunkiem osobistym i może być wydana "na okaziciela", tzn. bez personalizacji karty, jako np. karta podarunkowa. Niektóre źródła za karty przedpłacone uważają również Elektroniczne portmonetki.

Z punktu widzenia budowy karty płatniczej karty dzielą się na

• Wypukłe (embosowane) - informacje o karcie takie jak nazwa posiadacza, numer karty, data ważności są wytłoczone na karcie. Obecnie "czyste" karty wypukłe są praktycznie niespotykane. Zwykle posiadają również pasek magnetyczny lub chip.

• Karty z paskiem magnetycznym - nośnikiem informacji jest pasek magnetyczny, na którym zapisane są na 2 ścieżkach (rzadziej 3) informacje pozwalające na dokonanie transakcji (numer karty, data ważności itd.). Na karcie tego typu nie jest zapisywany numer PIN, służący do uwierzytelnienia transakcji.

• Karty pamięciowe

• Karty procesorowe

• Karty z układem elektronicznym (potocznie zwane kartami chipowymi) - są dużo bezpieczniejsze od kart z paskiem magnetycznym. Większość dostępnych systemów transakcyjnych migruje w stronę kart elektronicznych. Standard obsługi transakcji jest opracowywany przez organizację zrzeszającą największych wydawców kart: Europay, Mastercard i Visa (stąd nazwa standardu - EMV).

• Karta zbliżeniowa (bezstykowa, contactless) - karta z układem elektronicznym, ale dodatkowo mająca wbudowaną antenkę pozwalającą na bezkontaktowe (szybsze) przeprowadzanie transakcji. Celem wdrożenia tego rodzaju karty jest doprowadzenie do tego, by także niewielkie płatności były regulowane bezgotówkowo. Na rynku znajdują się obecnie dwa konkurujące ze sobą systemy kart bezstykowych: Visa payWave i MasterCardPayPass.

• Wirtualne - karta jest jedynie zarejestrowanym w systemie rozliczeniowym numerem - nie jest wydawana w fizycznej postaci (z paskiem magnetycznym czy też chipem). Nie można więc dokonywać nią żadnych transakcji w POSach i bankomatach – można nią realizować tylko transakcje typu "card not present". Pod względem sposobu rozliczenia transakcji jest ona podobna do karty przedpłaconej.

• Hybrydowe- łączą cechy wymienionych wyżej

Podział kart według zasięgu ich funkcjonowania wyróżnia

• Kartę krajową - karta ta ma zazwyczaj logo międzynarodowej organizacji płatniczej (np. Visa czy Eurocard/Mastercard), ale zasięg funkcjonowania został ograniczony do jednego kraju. Posłużenie się taką kartą poza granicami danego kraju nie jest możliwe. W obrębie jednego kraju kartą można posługiwać się we wszystkich punktach handlowo-usługowych oraz bankomatachakceptujących ten typ kart. Na kartach krajowych są określone jej ograniczenia poprzez napis np. w Polsce: "ValidOnly in Poland" lub podobny. W ramach kart krajowych funkcjonują również lokalne systemy kart płatniczych - w Polsce przykładem są karty PolCard.

• Kartę międzynarodową - ważna na całym świecie, w każdym punkcie lub bankomacie oznaczonym logo danej karty. Mianem systemów kart międzynarodowych można określić - między innymi Visa, Eurocard/MasterCard, Diners Club oraz American Express.

Inny podział kart:

• Karty lojalnościowe

• Karty wydawane we współpracy z firmami komercyjnymi

• Kart wydawane we współpracy z organizacjami klubowymi

• Karty wydawane we współpracy z organizacjami społecznymi

Podział kart ze względu na użytkownika

• Karty dla klientów indywidualnych.

• Karty dla klientów instytucjonalnych - firmowe (business, corporate).

Dokumentowe formy rozliczeń

1. Akredytywa dokumentowa

2. Inkaso dokumentowe

Okresowe rozliczenia saldami- Mogą znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi lub dostawy i występują wobec siebie w podwójnym charakterze: jako dostawca i odbiorca: czyli jako wierzyciel i dłużnik. Dokonanie rozliczeń w zwykłym trybie wymagałoby składania w banku poleceń przelewu przez obu partnerów. 

Zastosowanie okresowych rozliczeń saldami znacznie uprości procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników rozliczeń będzie w ustalonych odstępach czasu dokonywać rozrachunku, przekazując partnerowi nadwyżkę. Istota okresowych rozliczeń polega więc na zaniechaniu realizowania poszczególnych należności, a ewidencjowaniu wzajemnych świadczeń. 

Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań oraz okresowe rozliczanie salda zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki. Wprowadzenie okresowych 
rozliczeń saldami wymaga zawarcia umowy przez rozliczające się przedsiębiorstwa, której treść należy podać do wiadomości obsługującym kontrahentów oddziałom banków.

Mimo znacznego uproszczenia procedury rozrachunku okresowe rozliczenia saldami praktycznie nie znajdują zastosowania. Wynika to z trudności doboru kontrahentów wzajemnie świadczących usługi i usługi. Niemniej tam, gdzie w stosunkach rozliczeniowych występują wzajemne roszczenia, nie powinno się rezygnować z istniejących możliwości uproszczeń.

• GOBI - Gospodarcze Obciążenia Bezpośrednie(GOBI) - forma bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych pozwalająca na kontrolowanie procesu regulowania należności pomiędzy podmiotami gospodarczymi. GOBI przeznaczone jest dla:

• przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo, które dokonują rozliczeń wewnątrz grupy, Muszą posiadać rachunki w bankach i należeć do porozumienia

• pozostałych przedsiębiorstw realizujących wzajemne rozliczenia handlowe.

Ta forma rozliczeń może być stosowana szczególnie pomiędzy podmiotami planującymi stałe kontakty handlowe oraz w przypadku gdy wierzyciel dostarcza dłużnikom towary lub świadczy usługi o znacznej wartości. Depozytariuszem jest Związek Banków Polskich.

Charakterystyka produktu

Możliwość rozliczania za pośrednictwem GOBI istnieje wyłącznie pomiędzy jednostkami banków będących uczestnikami porozumienia międzybankowego w sprawie stosowania GOBI. Zlecenie dokonania obciążenia w formie GOBI składane jest na dwa dni robocze przed datą realizacji transakcji. Bank obsługujący rachunek dłużnika ma wystarczająco dużo czasu na dokładną weryfikację otrzymanego zlecenia, jak również na ewentualne uzyskanie akceptacji dłużnika na obciążenie jego rachunku konkretną transakcją.

Główne założenia

• transakcje są realizowane wyłącznie pomiędzy rachunkami należącymi do podmiotów gospodarczych, na podstawie wcześniej udzielonej zgody na obciążanie rachunku dłużnika,

• brak kwotowego ograniczenia pojedynczej transakcji,

• brak możliwości odwołania zrealizowanej transakcji (klauzula ostatecznego rozliczenia),

• rozliczenia mogą następować tylko na pełną żądaną kwotę.

Korzyści z zastosowania Gospodarczego Obciążenia Bezpośredniego

• obniżenie ryzyka powstawania należności zagrożonych,

• automatyzacja inkasa należności,

• bezpieczeństwo i wygoda wymiany plików.

Pranie brudnych pieniędzy

Polega na włączaniu do legalnego obiegu pieniądza krajowego i walut zagranicznych pochodzących z przestępstw, zaś w Polsce dodatkowo są to pieniądze pochodzące z nie zarejestrowanej i nie opodatkowanej działalności gospodarczej. Praniem brudnych pieniędzy jest również transferowanie lub używanie tych wartości przez osobę, która wiedziała że pochodzą z działalności przestępczej.

Operacje kasowo-skarbowe

Kasa- tu przyjmujemy i wydajemy gotówkę.

Gotówka- jest liczona sortowana, przez liczników obsługujących maszyny do liczenia banknotów. Gdy banknoty są zniszczone sporządzany jest protokół zniszczenia.

Skarbiec- przekazywane pieniądze zamknięte są w skarbcu. Każdy pracownik ma swoje hasło do skarbca. Istnieje również hasło ogólne które przy otwarciu skarbca uruchamia wezwanie policji/alarm (np. przy włamaniu). Do skarbca zawsze wchodzą 2 osoby.

Wrzutnie- wrzuca się tam utarg. Jest to dodatkowa opłata i nie każdy oddział posiada taką wrzutnię. Jest to tzw. Skarbiec nocny.

Bankomat- ładuje się też w 2 osoby.

Ćwiczenia 8.

Kanały dystrybucji produktów bankowych- to sposoby w jakie banki oferują swoim klientom produkty bankowe.

To właśnie dzięki kanałom bank dostarcza klientom pożądane produkty w odpowiednim miejscu i czasie. Jest więc to sposób w jaki docieramy do klienta.

Pierwszym elementem decydującym o kanale dystrybucji jest określenie segmentu docelowego. Dzięki dokładnym informacja na temat liczebności segmentu, zamożności, popytu, wykształcenia, wieku, przychodach, religii, kulturze oraz pragnieniach, bank może dostosować kanał dystrybucji do oczekiwań i stanu segmentu. Informacje te mają wpływ np. na to ile jest oddziałów, gdzie są one ulokowane jak urządzone itd. Także dzięki tym informacja bank może określić czy będzie to kanał krotki czy długi.

Kolejna cechą decydującą o kanele dystrybucji są właściwości produktu, którego chcemy dystrybuować. Funkcje produktu wpływają, na to jaki jest kanał dystrybucji krotki czy długi. Zawansowanie produktu decyduje o tym czy należy przeszkolić personel do jego dystrybucji, czy konieczna jest reorganizacja personelu, punktu sprzedaży bądź godzin obsługiwania. Cena tego produktu tez odgrywa ważną rolę. W przypadku produktów tanich kanały dystrybucji są długie a obsługa masowa. Natomiast, gdy produkt jest drogi kanał dystrybucji skracany jest do minimum a obsługa personalizowana. Przy wybieraniu form dystrybucji ważne jest także, aby przyjrzeć się działaniom konkurencji. Informacje na temat stopnia dystrybucji i ilości punktów wśród konkurencji mogą przydać się bankowi w podjęciu strategicznych decyzji w walce o rynek.

Kanały dystrybucji można podzielić na

1. stacjonarne

2. scentralizowane.

Kanały dystrybucji produktów bankowych

Tradycyjne kanały dystrybucji	Nowoczesne kanały dystrybucji
Kasjerstwo- dysponencka obsługa w oddziale.	Home/Corporate Banking (usługi telebankingowe poprzez podłączenie komputera klienta do systemu bankowego wykorzystując klasyczne łącza telekomunikacyjne)
Produkty bankowe w centrach handlowych, galeriach itp.	Internet banking (usługi telebankingowe poprzez internetowe podłączenie do bankowego serwera internetowego)
Tak zwane kanały pośrednie, czyli obsługa bankowa za pośrednictwem agentów i partnerów.	Private global banking (usługi telebankingowe poprzez prywatne sieci globalne)
Mobilni konsultanci i doradcy	Office banking dla firm
	Bank (oddział) wirtualny
	Produkty bankowe w centrach handlowych, galeriach itp.

Podpis elektroniczny – pojęcie normatywne zdefiniowane w ustawie z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1450 z późn. zm). Zgodnie z art. 3 pkt 1 ustawy podpis elektroniczny stanowią dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny.

Dokument opatrzony podpisem elektronicznym może być – przy spełnieniu dodatkowych przesłanek – równoważny pod względem skutków prawnych dokumentowi opatrzonemu podpisem własnoręcznym. Podpis elektroniczny będzie mógł być uznany za równoważny podpisowi własnoręcznemu jeśli spełnia warunki umożliwiające uznanie go za podpis elektroniczny bezpieczny. Zgodnie z ustawą bezpieczny podpis elektroniczny to podpis elektroniczny, który:

• jest przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis,

• jest sporządzany za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej podpis elektroniczny bezpiecznych urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego i danych służących do składania podpisu elektronicznego,

• jest powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna.

Skutki prawne związane ze złożeniem oświadczenia woli opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu określa art. 78 § 2 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem oświadczenie wolipodpisane takim podpisem ma takie same skutki prawne, jak oświadczenie woli podpisane podpisem własnoręcznym.

Schemat składania podpisu elektronicznego

Płatności elektroniczne

• karta zbliżeniowa- plastikowa karta elektroniczna przypominająca fizycznie kartę płatniczą, z wbudowanym niewielkim mikroprocesorem, pamięcią i anteną.

• płatności mobilne

• E-przelew- Przekazywanie pieniędzy tą drogą jest równie szybkie i wygodne jak w przypadku płatności kartą. Polacy preferują formę e-przelewu, który uważany jest za bezpieczny, w przeciwieństwie do transakcji kartą, mających niezasłużenie gorszą opinię. Zaufanie w przypadku e-przelewu budzi mechanizm przekierowania na stronę banku w chwili dokonywania płatności. Dzięki niemu dane dostępu do konta podawane są w bezpiecznym środowisku bankowości internetowej, a nie w systemie płatniczym sklepu, uważanym za mniej wiarygodny. Dodatkową zaletą dla kupującego jest również brak dodatkowych kosztów za wykonanie transakcji. Jednak powinniśmy pamiętać, że płacąc e-przelewem korzystamy z ograniczonej kwoty pieniędzy zgromadzonych na naszym koncie, a w przypadku karty kredytowej zyskujemy możliwość skorzystania z krótkoterminowego darmowego kredytu.

• Serwisy płatności online (allegro)

• EBPP –elektroniczna prezentacja i płatność rachunków, jest innowacyjną usługą płatniczą związaną z obsługą płatności masowych, dzięki której można wyeliminować papierowe faktury i rachunki w kontaktach między dostawcą masowym usług a odbiorcami. W Polsce jako pierwsze, tę usługę wprowadziły dwa podmioty- KIR. SA i Blue Media Sa.

Pieniądz elektroniczny

Elektroniczny zapis wartości pieniężnej istniejący w urządzeniu technicznym, który może być szeroko stosowany.

Cechy:

- przeznaczony do dokonywania transferu środków o ograniczonej wartości

- wydawany w zamian za gotówkę

- występuje jako instrument przedpłacony

- wykorzystuje technologie kart procesorowych tzw. elektroniczna portmonetka

Ważne: elektroniczną portmonetkę można doładować

Operacje bankowości elektronicznej e-cash

To forma elektronicznego pieniądza, jest to produkt magazynujący wartość, w którym zapis środków pieniężnych (czyli wartości dostępnej dla klientów( jest przechowywany na urządzeniu elektronicznym pozostającym w posiadaniu klienta (elektroniczna portmonetka).

Certyfikat kwalifikowany to taki, który został wystawiony jego właścicielowi z zastosowaniem odpowiednich procedur weryfikacji tożsamości i klucz prywatny (służący do składania podpisów) jest przechowywany w sposób bezpieczny (np. na karcie elektronicznej).

Zgodnie z prawem polskim tylko podpis kwalifikowany ma automatycznie takie samo znaczenie jak podpis odręczny. Inne rodzaje podpisu mogą być wiążące prawnie jedynie na podstawie umów cywilnych pomiędzy kontrahentami je stosującymi. Podobne prawodawstwo obowiązuje w większości krajów Unii Europejskiej, chociaż występuje między nimi wiele drobnych różnic, na przykład jeśli chodzi o obowiązek korzystania z bezpiecznego urządzenia (SSCD).

Bezpieczny podpis elektroniczny nie zastępuje całkowicie podpisu własnoręcznego. W szczególności nie może go zastąpić, gdy ustawa wymaga podpisu własnoręcznego, jak np. przy testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 k.c.) lub podpisie notarialnieuwierzytelnionym.

Bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowany za pomocą kwalifikowanego certyfikatu spełnia w obrocie prawnym i gospodarczym m.in. następujące funkcje:

• identyfikacyjną,

• dowodową,

• kontraktową.

W prawie wspólnotowym skutki prawne podpisu elektronicznego są przedmiotem regulacji Dyrektywy o Wspólnotowej Infrastrukturze Podpisów Elektronicznych (Dyrektywa 1999/93/EC). Prawo unijne (dyrektywa 1999/93/EC) wyróżnia następujące rodzaje podpisu elektronicznego:

• Podpis elektroniczny – czyli deklaracja tożsamości autora, złożona w formie elektronicznej pod dokumentem. Dane w postaci elektronicznej, które służą do identyfikacji osoby go składającej .

• Zaawansowany (bezpieczny) podpis elektroniczny – czyli podpis, który za pomocą odpowiednich środków technicznych (kryptograficznych) jest jednoznacznie i w sposób trudny do sfałszowania związany z dokumentem oraz autorem. Kategoria ta odnosi się do większości systemów tradycyjnie nazywanych podpisem elektronicznym i wykorzystujących różne algorytmy kryptograficzne dla zapewnienia bezpieczeństwa.

• Kwalifikowany podpis elektroniczny – czyli taki podpis zaawansowany, który został złożony przy pomocy certyfikatu kwalifikowanego oraz przy użyciu bezpiecznego urządzenia do składania podpisu (SSCD).

Od strony technicznej podpis elektroniczny jest realizowany za pomocą mechanizmów podpisu cyfrowego.

Podstawową formą ryzyka jest ryzyko operacyjne. Ryzyko to zależy od możliwości

powstania strat banku z powodu niewystarczającej pewności i spójności systemu

elektroniczno-informatycznego. Produkty bankowości elektronicznej oraz sam pieniądz

elektroniczny jest narażony (tak samo jak to jest w przypadku innych obszarów działalności

Ryzyko bezpieczeństwa

Ta klasa ryzyka ma silny związek z kontrolą dostępu do najważniejszych systemów bankowych związanych z rachunkowością, przesyłaniem informacji. Staje się coraz bardziej istotna, gdyż banki korzystają z bardzo rozbudowanych systemów informatycznych, które tworzone są przez sieć wielu różnych terminali, charakteryzujących się znacznym zróżnicowaniem położenia geograficznego. Zwiększająca się rola tego ryzyka wynika także z wykorzystywania do transmisji danych coraz większej liczby nowych mediów takich jak różne sieci informatyczne w tym internet.

Niedostateczne zabezpieczenie tych systemów w przypadku wykorzystywania ich przez bankowość elektroniczną może w sposób bezpośredni powodować powstanie „sztucznych” zobowiązań bankowych, powstanie dodatkowych zobowiązań klientów banku lub strat bezpośrednich.

Najprostszym przykładem ryzyka bezpieczeństwa systemu jest działanie hackerów. Korzystając z łatwego dostępu do dróg transferu danych np. przy pomocy internetu mogą oni dostać się do niewystarczająco dobrze chronionego systemu uzyskać poufne informacje o klientach banku, zmienić elektroniczne zapisy transakcji dokonywanych przez bank lub po prostu zarazić system banku wirusem komputerowym.

Ryzyko związane z niewłaściwym dostępem do systemów bankowych nie ogranicza się jedynie do dostępu osób trzecich. Systemy te narażone są na nadużycia, które pochodzą z wewnątrz banku, np. dokonane przez jego pracowników. Z tego względu równie istotna jest kontrola dostępu do systemu klientów banku, jak jego pracowników

Ryzyko projektowania i rozbudowy systemu informatycznego

Systemy obsługi pieniądza elektronicznego są z reguły rozbudowane i złożone. Z racji rozwoju technologii oraz stałego rozszerzania się rynku tego typu usług, systemy informatyczne ulegają stałym zmianom.

Wymiana czy też rozbudowa systemu już istniejącego, a także wprowadzanie w nim zmian niesie ze sobą niebezpieczeństwo wadliwego działania systemu po tej korekcie.

Często systemy obsługi pieniądza elektronicznego składają się z głównego systemu obsługiwanego przez bank, który kontaktuje się za pośrednictwem terminali z systemami informatycznymi obsługiwanymi przez klientów banku. Wszelkie zmiany systemu bankowego powoduje możliwość powstania niezgodności systemów na styku bank-klient. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku zmiany systemu, jakim posługuje się klient banku.

W większości wypadków projektowaniem i rozbudową systemów informatycznych dla banków zajmują się dostawcy zewnętrzni. Jest to uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, gdyż kooperacja z firmą wyspecjalizowaną w obsłudze technologii o wysokim stopniu zaawansowania jest tańsza niż zatrudnianie specjalistów w ramach struktury banku.

Rozwiązanie takie choć tańsze naraża bank na kolejny element ryzyka objawiający się dostępem do danych systemu przez zewnętrznego usługodawcę.

Błąd klienta

Ryzyko operacyjne może pojawić się także ze strony klienta, który w sposób niewłaściwy będzie korzystał z udostępnionej mu technologii. Niewłaściwe wykorzystanie może być intencjonalne bądź niezamierzone.

Ryzyko niezamierzonej pomyłki bank może ograniczyć przez właściwe edukowanie klientów w zakresie sposobu korzystania z usług bankowych. Niewłaściwe użycie może być także związane z nieświadomym udostępnianiem przestępcom elementów autoryzujących dostęp do systemu.

Drugim rozważanym ryzykiem jest ryzyko reputacji.

Ryzyko to odnosi się do wpływu błędów w funkcjonowaniu systemów informatycznych na opinię publiczną i zmianę wizerunku firmy.

Skutkiem pogorszenia się wizerunku firmy jest utrata bądź zachwianie źródeł finansowych - depozytów klientów banku. Ryzyko utraty dobrego wizerunku powstaje wtedy, gdy systemy informatyczne podlegają zewnętrznym bądź wewnętrznym atakom skutkującym w stratach banku bądź klientów. Utrata „dobrego imienia” może nastąpić także w wyniku „zwykłego” błędnego funkcjonowania systemu, który będzie wprowadzał dla klientów dyskomfort korzystania z usług banku.

Ryzyko reputacji jest istotne nie tylko dla pojedynczego banku ale dla całego systemu bankowego. Zachowania społeczne w zakresie całego systemu bankowego podlegająmechanizmowi transmisji zachowań i rozprzestrzeniają się także na inne banki.

Ryzyko pogorszenia odbioru społecznego wizerunku banku może wystąpić w wyniku błędnego skojarzenia opinii publicznej wiążącego produkt banku z produktem innego banku działającym wadliwie lub mającym inne negatywne marketingowo cechy.

Jeżeli klienci spotykają się z trudnościami w posługiwaniu się jakimś produktem bankowym mogą przenieść ocenę tego produktu na całą klasę tego rodzaju usług, nawet tych oferowanych przez inny bank.

Zewnętrzny atak może być skierowany bezpośrednio w reputację banku. Przejawiać się on może np. włamaniem hackera na stronę internetową banku i zmianą informacji dotyczących samego banku oraz produktów przez niego oferowanych.

Trzecią klasą ryzyka jest ryzyko prawne.

Bankowość elektroniczna posługuje się nowymi formami transakcji oraz nowymi drogami transmisji danych. Formy te nie zawsze są dobrze opisane przepisami prawnymi. Wobec tego mogą pojawić się sytuacje w których zobowiązania i prawa wynikające z transakcji bankowości elektronicznej nie są do końca określone. Pod znakiem zapytania może stanąć także sama ważność transakcji zawartej w ramach bankowości elektronicznej.

Tradycyjnie operacje bankowe objęte są tajemnicą bankową i nie są dostępne dla opinii publicznej. Bank gwarantuje poufność danych dotyczących klientów i ich rachunków. Jest zobowiązany do tego odpowiednimi regulacjami prawnymi. W przypadku wykorzystywania nowych form przesyłu danych, poufność danych może być zagrożona. Bank, wykorzystując nowe, niedostatecznie zabezpieczone media narażony jest na zarzuty niedostatecznej ochrony danych bankowych. Zarzuty te mogą być podnoszone przez świadomych swych praw klientów a także przez nadzór bankowy.

W ramach ryzyka prawnego mieści się także ryzyko związane z praniem pieniędzy. Za pośrednictwem bankowości elektronicznej proceder ten może być uprawiany szczególnie efektywnie, gdyż operacje odbywają się szybko i w sposób zalgorytmizowany. Wykorzystywanie wyrafinowanych usług bankowości elektronicznej może więc być stosowane w celu ukrycia źródeł pochodzenia pieniędzy.

Sniffing, czyli podsłuch pozwala osobom postronnym na uzyskanie danych przesyłanych przez sieć, ale nie wpływa na ich zawartość. Informacja niezmieniona i kompletna dociera do odbiorcy. Metoda ta ma charakter bierny, nie stanowi w sposób bezpośredni większego zagrożenia. Jest jedynie narzędziem pozwalającym uzyskać niezbędne dane do realizacji innych przestępstw, bardziej niebezpiecznych i stanowiących bezpośrednie zagrożenie. Na przykład, numer karty kredytowej zdobyty poprzez podsłuch sieci może zostać następnie wykorzystany przez osoby nieuprawnione do realizacji płatności.

Tampering (penetracja) polega na przechwyceniu danych oraz ich modyfikacji przez osoby postronne. W konsekwencji do odbiorcy docierają informacje o zmienionej treści. Metoda ta stanowi bezpośrednie zagrożenie. W najlepszym wypadku może ona doprowadzić jedynie do nieporozumień. Jej skutki mogą być jednak znacznie poważniejsze. Włamywacze mogą zmienić parametry zlecenia przelewu klienta wprowadzając numer własnego rachunku, na który wpłyną pieniądze. W rezultacie naraża to na straty finansowe bank i klienta.

Spoofing (np. inne logo, inny adres) jest to metoda polegająca na podszywaniu się przez oszustów pod inną tożsamość. Sposób jej działania można podzielić na dwie fazy. Pierwsza z nich polega na udawaniu banku przez przestępców. Podobnie, jak sniffing etap ten służy głównie do uzyskania danych beneficjentów takich, jak imię, nazwisko, numer karty kredytowej, a przede wszystkim do zdobycia tajnego identyfikatora i hasła, które klienci wykorzystują podczas logowania się do systemu bankowości internetowej z portalu transakcyjnego banku. Wykorzystywana jest przy tym nieuwaga klientów oraz błędy programowe przeglądarek internetowych. W roku 2004 zdarzały się w Polsce próby tego typu oszustw. Beneficjenci banków PKO BP S.A oraz Citibank Handlowy posiadający konta internetowe w tych instytucjach otrzymywali e-mail'e rzekomo pochodzące od banku. W rzeczywistości były to listy wysyłane przez przestępców, ale do złudzenia przypominające te, które klienci otrzymywali wcześniej od banku. Informowały one, że otwarty został nowy serwis transakcyjny i w celu jego sprawdzenia klienci proszeni są o jak najszybsze zalogowanie się do niego. W liście podawany był odnośnik do strony WWW, na której można było to uczynić. Nie był to oczywiście nowy portal banku. Takiego w ogóle nie było. Serwis, na który trafiały osoby wykonujące instrukcje z otrzymanego e-mail'a był w rzeczywistości fikcyjny, zbudowany przez oszustów i umieszczony na innym serwerze. Do złudzenia przypominał on prawdziwy portal banku. Nawet na pasku adresowym przeglądarki widniał jego rzeczywisty adres. Zatem nie wzbudzało to żadnych podejrzeń wśród klientów, którzy bez większych obaw wpisywali swój identyfikator i hasło w celu zalogowania się, co oczywiście kończyło się niepowodzeniem. Jednocześnie dane umożliwiające dostęp do internetowego konta beneficjenta trafiały w ręce oszustów. Wtedy rozpoczynał się drugi etap spoofing-u, kiedy to przestępcy wykorzystywali nielegalnie zdobyty login i hasło. Podszywając się pod klienta wykonywali transakcje polegające na przelaniu pieniędzy na swoje konta.

Phishing  (np. podobny bardzo adres, mail) kolejny rodzaj metody wykorzystywanej przez internetowych oszustów. Jej nazwa oznacza password harvestingfishing czyli łowienie haseł . Taka też jest najogólniej ujmując idea jej działania, która sprowadza się do nakłonienia klienta do ujawnienia tajnych informacji osobowych, haseł oraz danych finansowych. Choć phishing wyodrębniany jest jako osobna kategoria przestępstw internetowych, to bardzo często bywa utożsamiany z opisanym wcześniej spoofing-iem. Wynika to z faktu, iż właśnie udawanie banku przez włamywaczy jest najczęściej wykorzystywanym sposobem uzyskania od beneficjentów poufnych danych. "Wędkowanie" nie ogranicza się jednak tylko do tej metody. Powszechnie wykorzystywane są inne rozwiązania pozwalające pozyskać tajne informacji od klientów. Są to na przykład keyloggery umożliwiające sprawdzenie, jakie klawisze z klawiatury komputera były naciskane przez klienta podczas logowania, czy umieszczanie w plikach graficznych niebezpiecznych kodów itp. Generalnie phishing bazuje, podobnie jak spoofing, na narzędziach socjotechniki oraz lukach w oprogramowaniu wykorzystywanym przez klienta.

Stealware (z angl. „Stealing Software”- oprogramowanie okradające) służy do okradania użytkowników z pieniędzy.

Ćwiczenia 9.

Bank hipoteczny – bank wyspecjalizowany w udzielaniu kredytów hipotecznych na cele budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego. Środki na finansowanie swojej działalności pozyskuje głównie z emisji hipotecznych listów zastawnych, ale także poprzez przyjmowane lokaty terminowe, emisję obligacji i zaciągane kredyty.

Bank hipoteczny – bank specjalistyczny tworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej.

Działalność banku jest skoncentrowana na podstawowych czynnościach:

1. Udzielaniu kredytów hipotecznych

2. Emisji listów zastawnych

Bank hipoteczny

1. Działalność banku hipotecznego jest ściśle związana z rynkiem nieruchomości

2. Bank hipoteczny może być utworzony wyłącznie w postaci spółki akcyjnej.

3. Minimalna wysokość kapitału założycielskiego wynosi 5mln euro.

4. Bank i hipoteczne mogą powstawać poprzez wydzielenie Banku hipotecznego z Banku uniwersalnego, jego przekształcenie lub przez założenie Banku hipotecznego.

Podstawowe czynności

1. Udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką

2. Udzielanie kredytów niezabezpieczonych hipoteką

3. Nabywanie wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz wierzytelności z tytułu kredytów niezabezpieczonych hipoteką.

Dodatkowe czynności

1. Przyjmowanie lokat terminowych (jednak tylko od zaufanych klientów i tylko od tych, co już długo współpracują z bankiem)

2. Zaciągnie kredytów i pożyczek

3. Emitowanie obligacji

4. Przechowywanie papierów wartościowych

5. Nabywanie akcji i udziałów innych podmiotów nie może przekroczyć 10% kapitału własnego i muszą być mało ryzykowne

Kredyt hipoteczny - udzielany przez baki uniwersalne i hipoteczne na długi czas, z relatywnie niskim oprocentowaniem (niższym, bo zabezpieczeniem jest hipoteka, która sama w sobie jest bardzo wartościowa). Jest to forma kredytu mieszkaniowego, w której niezwykle istotnym aspektem jest zabezpieczenie.

Cechy kredytu:

1. Długi okres spłaty

2. Niższe w stosunku do innych kredytów oprocentowanie

3. Zabezpieczenie na nieruchomości

4. Możliwość sprzedaży wierzytelności hipotecznych na rynku kapitałowym lub za pomocą długoterminowych papierów wartościowych, takich jak listy zastawne czy papiery zabezpieczone na kredytach.

Rodzaje kredytów hipotecznych:

- ze względu na formę wypłaty:

• Gotówkowe

• Bezgotówkowe

- ze względu na okres spłaty:

• Krótkoterminowe

• Średnioterminowe

• Długoterminowe

- ze względu na walutę kredytu:

• Złotowe

• Walutowe

• Denominowane w walucie

- ze względu na typ rachunku rozliczeniowego:

• W rachunku kredytowym

• W rachunku bieżącym

- ze względu na system spłat:

• Indeksowane z możliwością odroczenia spłaty części odsetek – spłacana jest część odsetek, a reszta jest dopisywana do zadłużenia

• Z karencją spłaty kapitału przy pełnej obsłudze odsetek ( kredyty z „wakacjami kredytowymi”)

• Z pełną spłatą bieżących odsetek i kapitału

- ze względu na rodzaj rat:

• O stałych ratach spłaty

• O malejących ratach spłaty

- ze względu na wycenę i zabezpieczenie kredytu:

• Mieszkaniowe

• Hipoteczne

• Na zakup mieszkania lub domu

• Budowlane

• Na remont i rozbudowę

Ryzyko w bankowości hipotecznej

• Ryzyko kredytowe

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko cen nieruchomości

• Ryzyko kursu walutowego

Uwarunkowania rynku kredytów hipotecznych

Kredyt hipoteczny -To kredyt przeznaczony na sfinansowanie inwestycji w nieruchomości, zabezpieczony hipoteką na nieruchomości stanowiącej własności kredytobiorcy.

Cechą wyróżniającą tę formę kredytu jest właśnie wpis rejestrujący w księdze wieczystej obciążenie nieruchomości, umożliwiający kredytodawcy zaspokojenie swych roszczeń w razie odmowy spłaty kredytu przez dłużnika w drodze sprzedaży nieruchomości nawet wówczas, gdy nieruchomość zmieni właściciela.

Kredyt hipoteczny przeznaczony jest przede wszystkim na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych w drodze zakupu lub remonty mieszkania, adaptacji lokali użytkowych na cele mieszkaniowe, dopłaty związanej ze zmianą domu lub mieszkania, a także uzupełnienie wkładu budowlanego w spółdzielni mieszkaniowej lub firmie deweloperskiej.

Kredyt hipoteczny – długoterminowy kredyt bankowy, którego zabezpieczeniem jest hipoteka. Udzielany najczęściej na budowę lub zakup nieruchomości.

Podział

• Ze względu na cel:

  • Kredyt hipoteczny – środki przekazywane są na zakup domu, mieszkania własnościowego, spółdzielczego lub innej nieruchomości. Uruchamiany w całości, bank przelewa kwotę kredytu na rachunek sprzedającego (np. dewelopera) na podstawie umowy kupna-sprzedaży.

  • Kredyt budowlano-hipoteczny – środki przeznaczone są na budowę domu przez osobę fizyczną, spółdzielnię lub dewelopera. Uruchamiany w całości lub transzach. Przy uruchomieniu w transzach odsetki naliczane są od wykorzystanej kwoty, a nie od całości przyznanej sumy. Do momentu uzyskania pozwolenia na zamieszkanie lub odbioru na podstawie protokołu ze spółdzielni spłacane są tylko odsetki bez kapitału. Do wniosku o kredyt załącza się kosztorys celem późniejszego rozliczenia wydatków na podstawie faktur.

  • Pożyczka hipoteczna – środki są przekazywane na dowolny cel (niekoniecznie związany z budową lub zakupem nieruchomości).

• Ze względu na walutę:

  • Kredyty w walucie krajowej.

  • Kredyty walutowe (1.typowy walutowy, 2.denominowany)

Typowy kredyt walutowy – kredyt udzielany jest w walucie krajowej, ale w dniu podpisania umowy jego wartość jest przeliczana na walutę obcą (np. EUR, USD, JPY, CHF) według bieżącego kursu. Harmonogram rat podany jest w walucie obcej. Spłata dokonywana jest w walucie krajowej po przeliczeniu według kursu waluty przypadającym na dzień spłaty. Najkorzystniejszy jest kredyt spłacany na podstawie fixingu (kursu średniego) ze względu na brak różnicy w wartości tjspreadu. Jednak większość kredytów jest przyznawana systemem: udzielenie – suma podzielona przez kurs kupna danego banku, spłata – rata pomnożona przez kurs sprzedaży. Ten system powoduje, iż w momencie udzielenia kredytu mamy wyższą kwotę do spłaty wynikającą z różnicy kursów.

Kredyt walutowy denominowany – w umowie mamy konkretną kwotę w walucie krajowej PLN. Kwota dzielona jest na transze i przeliczana na walutę obcą.

Opcje wyliczenia wartości w walucie krajowej:

• umowę zawiera się na określoną kwotę waluty krajowej

• umowę zawiera się na określoną kwotę waluty obcej – to rozwiązanie w przypadku ceny zakupu nieruchomości ustalonej w PLN (nieruchomość kupiona w PLN, kredyt spłacany w walucie)

może prowadzić do niedoboru środków do ceny zapłaty w przypadku niższego kursu w chwili przeliczenia niż zakładany

Zabezpieczenia

• Docelowe: hipoteka.

• Tymczasowe (do czasu ustanowienia hipoteki):

  • ubezpieczenie kredytu,

  • poręczenie według prawa cywilnego,

  • weksel,

  • blokada środków na rachunku (np. lokaty),

  • poręczenie osoby trzeciej, posiadającej zdolność kredytową.

Koszty

• Prowizja bankowa

• Ustanowienie hipoteki (wpisem w księdze wieczystej prowadzonej przez sąd)

• Koszty notarialne

• Założenie księgi wieczystej dla nieruchomości jej nie posiadających lub przy wydzieleniu odrębnego lokalu w nieruchomości

• ubezpieczenie od zdarzeń losowych z cesją praw z polisy na bank kredytujący (niezbędna w całym okresie kredytowania w odróżnieniu od ubezpieczenia kredytu – tylko do momentu ustanowienia hipoteki)

• Ubezpieczenie na życie z cesją na rzecz banku (coraz częściej i chętniej stosowane przez banki)

Zabezpieczenie kredytu hipotecznego

Docelowym zabezpieczeniem kredytu hipotecznego jest prawomocny wpis hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości. Kredyt może być zabezpieczony nawet na kilku nieruchomościach, należących do kredytobiorcy lub osób trzecich. Hipoteka pozwala bankowi dochodzić praw do nieruchomości, nawet jeśli nastąpi zmiana właściciela nieruchomości. Kiedy kredyt zostanie spłacony w całości, bank wystawi pismo - zezwolenie na wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej kredytowanej nieruchomości. Wykreślenie hipoteki przez sąd, to zgodnie z umową kredytową, ostatni etap współpracy z bankiem. Banki wymagają także cesji z polisy ubezpieczeniowej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. W okresie przejściowym, czyli do czasu uprawomocnienia się wpisu hipoteki do księgi wieczystej banki stosują różnorodne zabezpieczenia przejściowe takie jak: ubezpieczenie kredytu, podwyższone oprocentowanie, weksel własny in blanco itp.

Odwrócona hipoteka (reversemortgage)

Odwrócona hipoteka jest swego rodzaju umową kredytową, w której bank zobowiązuje się do wypłacania dożywotniej renty w zamian za posiadaną przez właściciela nieruchomość, przy czym właściciel ma prawo do śmierci ją zamieszkiwać.

Reversemortgage to produkt, który po raz pierwszy pojawił się na rynku w latach 30. XX w. w Wielkiej Brytanii. Z czasem pojawił się w krajach Europy Zachodniej takich jak Francja, Niemcy czy kraje Skandynawii. Od 1961 roku jest dostępny w Stanach Zjednoczonych, gdzie do tej pory cieszy się ogromną popularnością wśród seniorów. W Polsce produkt ten jest dostępny od niedawna za pośrednictwem Funduszu Hipotecznego DOM.

Klientami, do których kierowana jest odwrócona hipoteka są osoby starsze, będące w posiadaniu nieruchomości, na zawarcie umowy nie ma wpływu ich zdolność kredytowa. Renta hipoteczna zależy wyłącznie od wartości nieruchomości a także wieku seniora. W przypadku Funduszu Hipotecznego DOM wiek wymagalny to minimum 65 lat a nieruchomością zabezpieczającą może być mieszkanie hipoteczne, spółdzielcze własnościowe a w niektórych wypadkach klientami mogą być także lokatorzy mieszkań spółdzielczych i komunalnych przeznaczonych do wykupu.

Zgodnie z umową FHD zobowiązuje się do wypłacania posiadaczowi nieruchomości świadczeń pieniężnych. Może to być jednorazowa wypłata bądź dożywotnia renta czy też uruchomiona linia kredytowa o z góry ustalonym limicie, z której osoba starsza korzysta w miarę potrzeb. Wraz z zaprzestaniem wypłat renty przez Fundusz, klient automatycznie odzyskuje pełnię praw do nieruchomości. Ponadto instytucja pokrywa koszty czynszu. Klient nie płaci także podatku od renty hipotecznej otrzymywanej od FHD. Środki otrzymane od FHD mogą być dowolnie dysponowane przez klienta, nie ma nakazu przeznaczenia ich na konkretny cel jak w przypadku umowy kredytowej.

Maksymalnie odwrócona hipoteka może być zabezpieczona do 50% wartości nieruchomości, co ma na celu  zabezpieczenie przed spadkiem wartości nieruchomości i innymi ryzykami ponoszonymi przez instytucję (np. średnia długość życia systematycznie rośnie w związku z tym nie wiadomo jak długo będzie żył klient, a co za tym idzie jak długo będzie wypłacana renta). Istnieje też ryzyko błędnej wyceny nieruchomości.

Właściciel nieruchomości ma prawo w niej mieszkać do końca swojego życia. Jedynym obowiązkiem jest utrzymywanie jej w nie pogorszonym stanie celu zachowania wartości nieruchomości. Instytucja ma prawo sprzedać nieruchomość dopiero w wypadku śmierci klienta bądź jego stałej przeprowadzki. Poprzez sprzedaż bank odzyskuje pożyczone klientowi środki wraz z odsetkami. W wypadku gdy kwota uzyskana ze sprzedaży jest wyższa od tej sumy, nadwyżka zostaje przekazana prawnym spadkobiercom. W przypadku gdy jednak sprzedaż nieruchomości nie pokryje kosztów instytucji, nie ma ona prawa żądać dodatkowych opłat od klienta i jego krewnych.

Dodatkowo w umowie klient może zastrzec wysokość spadku dla swoich bliskich, która to kwota zostanie wypłacona po sprzedaży nieruchomości przez instytucję. Istnieje też możliwość odkupienia nieruchomości przez rodzinę.

Spopularyzowanie tej formy dodatkowego „świadczenia emerytalnego” w polskich warunkach nie będzie łatwe. Przede wszystkim problem może stanowić mentalność osób starszych. Strach przed nieznanym dotąd produktem, nieustanne komentarze na temat kryzysu wywołanego przez instytucje finansowe mogą wzbudzać niechęć. Ponadto kwestie prawne zwłaszcza dotyczące dziedziczenia niewykorzystanych pieniędzy z odwróconej hipoteki utrudniają funkcjonowanie w tej branży. Brak też nadzoru nad instytucjami, które miałyby oferować odwróconą hipotekę a nie są bankami, co zwiększa ryzyko klientów w kwestii ochrony praw konsumentów.

Niewydolność polskiego systemu emerytalnego, starzejące się społeczeństwo, wysoki odsetek samotnych starszych osób a także niekiedy brak wsparcia, opieki i zainteresowania ze strony rodziny losem seniorów sprawia, że odwrócona hipoteka stanowi bezpieczne i pewne źródło dodatkowych środków, które można dowolnie przeznaczyć. Na opiekę medyczną, wykupienie niezbędnych leków, wsparcie rodziny czy wymarzoną podróż.

1. Instrumenty finansowe zabezpieczone hipotecznie

2. Kredyty hipoteczne jako podstawowe źródło finansowania nieruchomości

Ćwiczenia 10.

1. Istota banku inwestycyjnego

Bank inwestycyjny – to bank specjalizujący się w transakcjach inwestycyjnych. Zajmuje się przede wszystkim emisją i handlem papierami wartościowymi dla swoich klientów. Może zajmować się również przejęciami oraz fuzjami.

Podstawowe czynności ze względu na charakter usług:
-usługi o charakterze dochodowym (transakcje zawierane na rynku pierwotnym i wtórnym, udzielanie gwarancji i udział w procesie fuzji i przejęć, tworzenie i zarządzanie funduszami inwestycyjnymi
-usługi o charakterze wspomagającym – polegają na świadczeniu usług rozliczeniowych w zakresie transakcji finansowych, działalności badawczej i analitycznej oraz dystrybucji informacji (doradztwo)

Czynności banków inwestycyjnych w ujęciu przedmiotowym:
-operacje na rynku papierów wartościowych
-zarządzanie aktywami (majątkiem)
- doradztwo i inżynieria finansowa
-operacje na rynku derywatów (instrumenty pochodne)

Inżynieria zadłużenia – cały zestaw technik i instrumentów służących do zastosowania innowacyjnych rozwiązań z zakresu kreacji i zarządzania…

Zarządzanie aktywami we współczesnej bankowości inwestycyjnej to powierzenie wyspecjalizowanemu podmiotowi wolnych środków pieniężnych w zarządzanie. Głównym celem jest osiągnięcie stóp zwrotu wyższych od ustalonego poziomu odniesienia.

Portfele, w których znajdują się papiery wartościowe:
-portfele papierów dłużnych
-portfele rynku pieniężnego
-portfele obligacyjne
-portfele zrównoważone
-portfele akcyjne
-portfele timingowe (udział dłużnych papierów wartościowych waha się od 0% do 100%, zależnie od przewidywanej przez zarządzającego koniunktury giełdowej).

W porównaniu do banków depozytowo-kredytowych, bank inwestycyjny:

1. Nie zbiera depozytów od ludności i podmiotów gospodarczych, ale pożycza środki na rynku międzybankowym. Nawet jeśli posiada sieć oddziałów, to wśród produktów bankowych nie ma rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych czy lokat terminowych.

2. Charakteryzuje się wysoką stopą zwrotu inwestycji, ale i również wyższym ryzykiem.

Sygnałem do rozwoju bankowości inwestycyjnej w Stanach Zjednoczonych było wprowadzenie w 1934 r. ustawy Banking Act, zwanej także Glass-SteagallAct, która zakazywała łączenia działalności depozytowo-kredytowej z usługami bankowości inwestycyjnej. Dzięki temu system bankowy został rozdzielony na banki inwestycyjne koncentrujące się na obrocie papierami wartościowymi orazgwarancjach emisji i doradztwie oraz na tradycyjną bankowość depozytowo-kredytową. Podział ten występował do końca lat 80. Wówczas czynniki takie jak, wzrost fuzji i przejęć, boom na rynku obligacji hipotecznych, szybki rozwój rynków kapitałowych, krach na Wall Street z 1987 r. oraz nowa strategia największych banków niemieckich, ukazały bardzo słabe strony takiego podziału. Ostatecznie podział usunięto w 1999 r., za pomocą ustawy Gramm-Leach-BilleyAct, która zniosła obowiązywanie poprzedniej ustawy Banking Act. Od tej pory banki komercyjne i inwestycyjne konkurują ze sobą na prawie każdym polu i ww. podział już w zasadzie nie istnieje, a występują raczej wyłącznie banki uniwersalne^[1].

Od końca lat 80. XX wieku można zaobserwować przejmowanie banków inwestycyjnych przez większe banki uniwersalne. Na kontynencie europejskim podział ten nie występował w zasadzie nigdy, funkcjonują tu w większości banki uniwersalne.

1. Inżynieria finansowa w bankowości inwestycyjnej

Inżynieria finansowa jest dziedziną nauki bazującą na wiadomościach z zakresu matematyki finansowej. Jej celem jest analizainstrumentów pochodnych rynku finansowego, metodami wyceny tych instrumentów oraz sposobami ich wykorzystywania w zarządzaniuryzykiem finansowym. Szerokie zastosowanie mają również modele fizyczne, które z powodzeniem znajdują właśnie w ekonomii swoje zastosowanie. Inżynieria finansowa rozumiana może być również jako sposób finansowania przedsięwzięć gospodarczych, w których wykorzystywane są różne kombinacje instrumentów, form i instytucji finansowych. Działalność taka czasami nazywa się również montażem finansowym. Inżynieria finansowa posługuje się różnymi narzędziami finansowymi: fundusze hedgingowe, opcje, kontrakty terminowe.

1. Zarządzanie aktywami we współczesnej bankowości inwestycyjnej

Zarządzanie aktywami (ang. asset management) należy do podstawowych usług finansowych. Głównym zadaniem instytucji finansowych (przede wszystkim kredytowych) jest zarządzanie majątkami klientów indywidualnych i instytucjonalnych np. private equity.

Celem zarządzania aktywami jest osiągnięcie wysokiego wzrostu wartości przy danym kapitale lub osiągnięcie założonego wzrostu przy możliwie najniższej wartości zainwestowanego kapitału.

1. Kierunki inwestycji bankowości inwestycyjnej

Można wyróżnić dwa kierunki inwestycji bankowości inwestycyjnej:

• Inwestycje klasyczne
  -papiery wartościowe
  -instrumenty rynku walutowego
  -instrumenty pochodne
  -towary
  -fundusze inwestycyjne
  *produkty rolne
  *metale
  *energia
  *limity wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń

• Inwestycje alternatywne

Tradycyjna bankowość komercyjna zasadniczo różni się od bankowości inwestycyjnej. Do czynności związanych z bankowością inwestycyjną zaliczamy przeprowadzanie i gwarantowanie emisji (underwriting), przygotowywanie i przeprowadzanie fuzji i przejęć (mergers and acquisitions - M&A), utrzymywanie płynności na rynku wtórnym dla akcji i papierów dłużnych (market making), zarządzanie funduszami inwestycyjnymi (fund management) i kapitałami podwyższonego ryzyka (venture capital management) oraz działalność analityczną i doradczą (investment research and financial consulting).

Banki inwestycyjne są nieodzownym elementem prawidłowej alokacji kapitału. Umożliwiają i ułatwiają kreację kapitałów oraz ich transfer od dostawców do inwestorów, organizują obrót wyemitowanych instrumentów pomiędzy ich posiadaczami, a uczestnikami rynku poszukującymi możliwości ulokowania oszczędności. Działalność banków inwestycyjnych przynosi korzyści zarówno poszukującym źródeł finansowania (optymalizacja kosztu kapitału), jak i inwestorom (szeroki zakres możliwości inwestycyjnych, instrumentów o różnych stopach zwrotu i poziomach ryzyka).

Obserwując rozwój polskiego rynku kapitałowego oraz instytucji świadczących na nim coraz bardziej wyrafinowane usługi, można pokusić się o próbę określenia kierunków rozwoju sektora. Problem jest istotny ze względu na to, że Polska znajduje się ciągle na etapie ustalania standardów usług oferowanych klientom. Poza tym zwraca uwagę niski poziom świadomości polskich przedsiębiorców odnośnie korzyści związanych ze współpracą z bankiem inwestycyjnym.

Brak jednoznacznego zdefiniowania pojęcia bankowości inwestycyjnej w przepisach Unii Europejskiej wydaje się przesądzać o tym, że Polska nie przyjmie modelu amerykańskiego. Do rozwoju sektora przyczynią się głównie banki uniwersalne zarówno poprzez własne domy maklerskie, jak i inne wyodrębnione z ich struktur podmioty zależne. Wewnętrzna polityka banków komercyjnych w Polsce sprawia, że ta koncepcja rozwoju bankowości inwestycyjnej napotyka istotne bariery. Podmioty zajmujące się bankowością inwestycyjną borykają się często z brakiem odpowiedniej ilości kapitałów własnych, co w znacznej mierze przyczynia się do ograniczenia sfery ich działalności.

Jest to szczególnie istotne przy obsłudze przedsiębiorstw na rynku pierwotnym, gdzie tylko największe biura maklerskie mogą pozyskać dużego klienta. Umowy o subemisję inwestycyjną stanowią znaczącą pozycję w strukturze przychodów biura maklerskiego będąc często najbardziej rentowną oferowaną przez nie usługą.

Przygotowanie i przeprowadzanie dużych emisji oraz udział w prywatyzacji największych państwowych przedsiębiorstw są najskuteczniejszymi sposobami na uzyskanie dobrej reputacji - najważniejszego choć niemierzalnego aktywu bankowości inwestycyjnej.

Dlatego ostatnio niektóre banki w sposób znaczący dokapitalizowały swoje biura maklerskie umożliwiając im zajęcie czołowych pozycji na coraz bardziej konkurencyjnym rynku.

Należy pamiętać, że obecnie bankom uniwersalnym coraz bardziej zależy na kompleksowej obsłudze swoich klientów. Dowodem na to mogą być operacje przeprowadzone przez banki zachodnioeuropejskie (w szczególności niemieckie) mające na celu włączenie w swoje struktury jako jednostki zależnej banku inwestycyjnego.

Pośrednictwo na rynku wtórnym to najbardziej charakterystyczna i najstarsza usługa biur maklerskich. Jego rentowność wydaje się jednak maleć w związku z rosnącą konkurencją, dużymi kosztami sieci punktów obsługi klienta (technicznymi, osobowymi) oraz oferowaniem coraz bardziej kompleksowych usług. Obecna sytuacja na światowych rynkach kapitałowych, przekładająca się na nasz rynek rodzimy w postaci niskich obrotów na giełdzie, pozwala przypuszczać, że będziemy w najbliższym czasie świadkami zmniejszania się liczby podmiotów oferujących usługi brokerskie - zarówno dzięki procesom konsolidacyjnym zachodzącym na rynku, jak też rezygnacji zarządów niektórych banków komercyjnych z dotowania niedochodowej działalności.

Wynikiem tego typu procesów może być postępująca specjalizacja biur maklerskich i domów inwestycyjnych w innych dziedzinach bankowości inwestycyjnej. Od kilku lat obserwuje się rosnące zainteresowanie klientów oraz podmiotów oferujących usługami z zakresu zarządzania kapitałem. Podmioty gospodarcze i dobrze sytuowani klienci indywidualni poszukują sposobów inwestowania dających wyższe stopy zwrotu niż tradycyjna lokata terminowa. Usługa zarządzania kapitałem zapewnia nie tylko profesjonalne, ale również indywidualne podejście do każdego klienta, które w przeciwieństwie do lokowania w fundusze inwestycyjne pozwala na stworzenie unikatowych strategii inwestycyjnych.

W miarę rozwoju polskiego rynku kapitałowego rośnie zapotrzebowanie przedsiębiorstw na usługi z zakresu M&A (fuzje i przejęcia).

Stopniowe otwieranie się gospodarki na zagraniczną konkurencję sprawia, że w poszczególnych branżach rozpoczynają się procesy konsolidacyjne. Ekstensywny wzrost jest dla wielu przedsiębiorstw jedynym sposobem na szybkie wzmocnienie swojej pozycji rynkowej.

Do usług oferowanych przez banki inwestycyjne w zakresie M&A należą:

• wyszukanie na rynku przedsiębiorstwa odpowiadającego pożądanym przez zainteresowaną firmę celom,

• przygotowanie i przeprowadzenie operacji fuzji lub przejęcia,

• restrukturyzacja i rekapitalizacja przedsiębiorstwa.

Do małych i średnich firm działających w rozwojowych branżach i charakteryzujących się ponadprzeciętną stopą zwrotu są adresowane usługi z zakresu Venture Capital. Specjalne fundusze zajmują się finansowaniem działalności o wysokim ryzyku uniemożliwiającym pozyskaniem kredytu bankowego. Dynamiczny rozwój polskiego rynku, duże zapotrzebowanie na kapitały oraz rosnące zainteresowanie ze strony zagranicznych inwestorów pozwalają przypuszczać, że w najbliższym czasie zarówno liczba funduszy Venture Capital, jak i ich zaangażowanie kapitałowe znacząco wzrośnie.

1. Współczesne światowe tendencje w bankowości inwestycyjnej

Ostatnio granice między bankami komercyjnymi i inwestycyjnymi zacierają się. Wielkie komercyjne banki amerykańskie, widząc dochodowość bankowości inwestycyjnej, zaczęły na niektórych polach współzawodniczyć. Wywołało to silny nacisk na złagodzenie barier, wprowadzonych przez ustawodawstwo. Z drugiej strony, banki inwestycyjne przy wielkich operacjach, same stawały się kredytodawcami, np. przy kredytowaniu pomostowym (a nie tylko organizowały finansowanie). Za bankami amerykańskimi poszły banki europejskie.; jeszcze w latach 70-tych bankowość inwestycyjna w Europie była bardzo słabo rozwinięta. Cały szereg zmian na światowych rynkach finansowych, określany mianem "rewolucji finansowej; globalizacja rynków, rozwój instrumentów pochodnych, etc. zmusiło banki europejskie do rozwoju bankowości inwestycyjnej.

Przede wszystkim relacje w samym sektorze instytucji finansowych

Zmieniły się warunki przetwarzania informacji. Rozwój elektronicznego przetwarzania informacji (komputery) i telekomunikacji umożliwił tworzenie potężnych zborów danych i zmniejszył koszt gromadzenia i przetwarzania informacji. Bezpośrednie pozyskiwanie kapitału (a nie za pośrednictwem banków komercyjnych) stało się prostsze. Firmy stały się mniej zależne od banków komercyjnych. Ten trend działał na korzyść banków inwestycyjnych.

Zwiększanie się potencjału rynku kapitałowego i dominacja wielkich inwestorów instytucjonalnych z kolei zmniejszyło popyt na usługi banków inwestycyjnych. Wielcy inwestorzy instytucjonalni - np. towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze emerytalne - zarządzają olbrzymimi kapitałami i muszą posiadać własną kadrę fachowców, banki informacji, sieci sprzedaży produktów finansowych.

Rozwój telekomunikacji zmniejszył koszty transakcji na rynku kapitałowym, które wcześniej wymagały pośrednictwa banków inwestycyjnych. Wielkie korporacje mogły też korzystać przy lokowaniu emisji obligacji z pośrednictwa inwestorów instytucjonalnych (przez ich łącza i oddziały). W USA np. wielkie emisje obligacji rozprowadził Metropolitan Life Insurance Co. Ta konkurencja wymusiła obniżenie stawek banków inwestycyjnych. W londyńskim City np. w końcu lat 80-tych banki inwestycyjne zmniejszały zatrudnienie. Niektóre wielkie korporacje ponadnarodowe tworzyły własne banki inwestycyjne na własne potrzeby: np. British Petroleum. Podnosi się też, że banki inwestycyjne utraciły dawne przodownictwo w zarządzaniu finansowym firmy (np. kosztami) i księgowości zarządczej. Wyspecjalizowały się natomiast w tworzeniu nowych instrumentów finansowych.

W przeciwieństwie do banków komercyjnych, banki inwestycyjne obciążone są większymi kosztami - konieczność utrzymywania nieoprocentowanych rezerw i wymaganej wielkości kapitału. Zmniejsza się też wielkość kredytów dla wielkich spółek.

Przykładem wtargnięcia banków inwestycyjnych w pole dotąd zajmowane przez banki komercyjne jest powstanie funduszy pieniężnych, które odciągnęły wielkie sumy z banków komercyjnych. Przedtem spekulacje na rynku walutowym były domeną banków komercyjnych. Banki inwestycyjne weszły także na rynek pieniężny poprzez organizowanie emisji kredytów krótkoterminowych.

W USA w reakcji można obserwować wyraźny trend zmierzający do osłabienia, a w końcu likwidacji różnic (osłabienie restrykcji prawnych), pomiędzy bankami komercyjnymi i inwestycyjnymi. Konkurencja na rynku kapitałowym wymusza tworzenie wielkich grup kapitałowych - holdingów które łączą banki komercyjne, inwestycyjne i czasem ubezpieczeniowe. Koncentracja aktywów umożliwia operacje na wielką skalę. Być może za 10-15 lat będzie na świecie kilkanaście takich wielkich grup finansowych. Tak więc wyodrębnienie banków inwestycyjnych - tam, gdzie istnieje, ulega zatarciu.

Mini kompendium bankowości inwestycyjnej

Banki inwestycyjne są szczególnymi instytucjami finansowymi, które operują głównie na rynku kapitałowym i nie przyjmują depozytów ani nie udzielają pożyczek i kredytów. W systemach kontynentalnych przyjęto system banków uniwersalnych. W sensie czysto formalnym można by więc powiedzieć, że w Polsce nie ma czystych banków inwestycyjnych. Byłoby to jednak pół prawdy. Jak pamiętamy, nasze banki uniwersalne mogą wykonywać cały szereg czynności bankowych, które są operacjami pośrednictwa na rynku kapitałowym - a więc są operacjami typowymi dla banków inwestycyjnych. Dlatego np. polscy autorzy, pisząc o bankach inwestycyjnych w naszych warunkach, określają je jako "instytucje finansowe zajmujące się sprzedażą nowych usług finansowych różniących się od produktów do tej pory oferowanych przez polskie banki komercyjne". Wyprzedzając dalsze rozważania, można powiedzieć w skrócie, że takimi typowymi usługami należącymi da bankowości inwestycyjnej są:

• obrót papierami wartościowymi i zarządzanie funduszami

• doradztwo finansowe i zarządzanie finansami

• operacje rynku pieniężnego.

Otóż, czynności takie są wykonywane u nas przez banki. Istnieje więc w Polsce bankowość inwestycyjna, tyle, że jest prowadzona przez banki uniwersalne. Ale i to sformułowanie nie jest do końca prawidłowe, bowiem istnieją w Polsce filie zagranicznych banków inwestycyjnych i dodatkowo niektóre nasze banki coraz bardziej zaczynają się specjalizować w bankowości inwestycyjnej. Jest też kwestią sporną, czy powstaną w przyszłości w Polsce podmioty, które będzie można nazwać bankami inwestycyjnymi. Nasz system instytucji finansowych znajduje się bowiem ciągle w fazie tworzenia. I jego struktura podmiotowa nie jest do końca przesądzona.

W warunkach polskich - braku typowych banków inwestycyjnych - można by ograniczyć się do wymienienia i opisu różnych czynności bankowych, zaliczonych do bankowości inwestycyjnej. Ale są to czynności bardzo różne i nie powiązane ze sobą i opis taki byłby zarówno uciążliwy , jak i chaotyczny. Co ma bowiem wspólnego prowadzenie skrytek bankowych, zarządzanie portfelami inwestycyjnymi klientów, analiza na zlecenie opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych klientów, organizowanie fuzji czy obrót derywatami na własny rachunek? W dodatku zakres czynności zaliczanych do bankowości inwestycyjnej jest praktycznie nie ograniczony - ciągle pojawiają się nowe instrumenty, wymagające nowych operacji. Rozwijający się dynamicznie rynek usług finansowych sam stwarza popyt ciągle na nowe usługi.

Pojęcie "banki inwestycyjne", używany był najpierw w USA, następnie wszedł do międzynarodowego języka finansów. Jak przyznają to jednak podręczniki, jest to termin "cokolwiek mylący". Główną funkcją ekonomiczną banków komercyjnych (depozytowych) jest, jak wiadomo, przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów; wszystko to możliwe jest dzięki otwieraniu rachunków bieżących, co z kolei umożliwia kreację pieniądza bankowego. Banki, zwane inwestycyjnymi, nie przyjmują depozytów i nie otwierają rachunków, w zasadzie też nie udzielają kredytów z własnych aktywów. Po tym, co powiedziano wcześniej, nie powinno też nas dziwić, że i sama definicja banku inwestycyjnego, w przeciwieństwie do banków komercyjnych, będzie sporna, ponieważ zajmują się one bardzo różną działalnością na rynku kapitałowym. Jedna z prac specjalistycznych wyróżnia np. aż 4 możliwe definicje, ze względu na możliwy zakres działań banków inwestycyjnych: w najszerszym sensie banki inwestycyjne prowadzą wszelkie możliwe działania na rynku kapitałowym - od ubezpieczania emisji wielkich korporacji międzynarodowych po przez marketing detaliczny na różnych rynkach kapitałowych do wszelkiego rodzaju usług finansowych.

• Definicja trochę węższa również obejmuje wszelkie rodzaje aktywności na rynku kapitałowym (ubezpieczanie emisji, organizowanie finansowania, przejęcia M.& A, wiarygodne opiniowanie i konsulting, zarządzanie funduszami). Nie obejmuje natomiast sprzedaży detalicznej papierów wartościowych, pożyczek na zakup nieruchomości, produktów ubezpieczeniowych. Obejmuje natomiast transakcje na rynkach finansowych, kiedy bank inwestycyjny działa na własny rachunek, w tym pierwotną i wtórną sprzedaż papierów wartościowych "w blokach" instytucjom finansowym jako ostatecznym nabywcom.

• Węższa definicja obejmuje tylko aktywność na rynku kapitałowym. Wyłącza więc zarządzanie funduszami (funt management), venture capital, transakcje na rynkach towarowych i mające za przedmiot ryzyko zarządzania. Nie obejmuje ona także badań rynku na produkty finansowe, jeśli mają na celu sprzedaż detaliczną.

• Najwęższa - ogranicza działalność banków inwestycyjnych do jego historycznych korzeni: ubezpieczania emisji, podnoszenia kapitału na pierwotnym rynku i obrót papierami wartościowymi na wtórnym rynku (a zatem M & A byłoby wyłączone, jest to bowiem nowa działalność).

Inni autorzy proponują drugą definicję i taką też przyjmują dalej. Ponieważ współczesne banki inwestycyjne są workami, do których można wrzucić bardzo różną działalność na rynkach finansowych, prościej będzie określić je przez ich główną funkcję na rynkach finansowych. Na rynkach tych są zawsze podmioty, które w danym czasie mają nadwyżkę lub niedobór środków finansowych. Zgłaszane roszczenia (popyt) mogą być zaspokajane przez pośredników lub bezpośrednio. Otóż banki komercyjne działają zawsze jako pośrednicy pomiędzy podmiotami z nadwyżką i z deficytem. Banki inwestycyjne działają na rynku bezpośredniego zdobywania kapitału.

Można je zatem określić jako firmy, które specjalizują się w pomaganiu biznesowi (prywatnym firmom) i rządowi w zdobywaniu dodatkowych środków poprzez sprzedaż papierów wartościowych, (własnościowych lub dłużnych). Kiedy zaś rynki pierwotne są już pełne, banki inwestycyjne mogą brać udział w obrocie wtórnym jako brokerzy lub dealerzy.

Wyraźne wyodrębnienie banków inwestycyjnych - jako odrębnej klasy instytucji finansowych - wywodzi się w istocie z tradycji amerykańskiej, gdzie restryktywna regulacja prawna po Wielkim Kryzysie nakazała oddzielenie banków inwestycyjnych od komercyjnych. Banki zwane w USA "inwestycyjnymi" zajmowały się przy tym głównie aktywnością na rynku kapitałowym, pomagały w bezpośrednim zdobywaniu środków finansowych. Nieco odmienne były przyczyny powstania banków niekomercyjnych w Wielkiej Brytanii, zwanych tam "kupieckimi". Otóż zaczęły one powstawać jeszcze przed utworzeniem giełdy i ubezpieczały handel Wielkiej Brytanii z innymi krajami (które w warunkach brytyjskich jest handlem zamorskim - międzynarodowym). Dla klientów zagranicznych łatwiej było zaufać kupcom, z którymi już handlowali i którzy cieszyli się zaufaniem, jako pewni i wypłacalni w terminie. Ponieważ już od dawna obrót towarowy (hurtowy) był rozliczany wekslami (z więc należność nie była płacona od razu w pieniądzu, ale rozliczana przez bank czy kompensowana), eksporter, np. brytyjski mógł, dla dalszego finansowania działalności, przekazać cudzy weksel lub wystawić własny do lokalnego banku, który go dyskontował. Ale dyskonto takie było drogie, obejmowało bowiem koszt faktycznej pożyczki i premii za ryzyko. Ta ostania mogła być bardzo duża. Dlatego drobniejsi kupcy zwracali się do większych o udzielanie gwarancji lub akceptacje ich weksli, a ci pobierali prowizję akceptacyjną od wartości weksla. Niektórzy więksi kupcy z czasem doszli do wniosku, że działalność taka jest bardziej opłacalna niż samo handlowanie towarami i przekształcili swoje przedsiębiorstwa w banki kupieckie lub domy akceptacyjne. Ponieważ banki te ubezpieczały obrót - a także mogły wspomagać emisje i handlować akcjami i obligacjami - zwane też były "prywatnymi" (privatebanks), ponieważ nie przyjmując depozytów nie podlegały rygorom i nadzorowi banku centralnego. Zapewne udzielały one czasem pożyczek, ale generalnie użyczały swojej nazwy, cieszącej się zaufaniem a nie pieniędzy.

Z czasem niektóre z nich przeniosły główną działalność na rynek kapitałowy, ale i tam ich głównym atutem są nie pieniądze do pożyczenia, ale zaufanie, doświadczenie i wiedza o przeprowadzaniu skomplikowanych operacji finansowych.

Jeszcze innymi drogami poszedł rozwój sektora bankowości w większości krajów europejskich, np. w Niemczech czy Francji. Nie było tam restryktywnych regulacji ograniczających działania banków i banki komercyjne stały się bankami uniwersalnymi. System banków uniwersalnych oznacza, że banki mogą równocześnie przyjmować depozyty, otwierać rachunki i udzielać pożyczek, ubezpieczać emisje akcji i obligacji prywatnych firm - ale równocześnie je kupować i sprzedawać na własny lud cudzy rachunek (dealerzy lub brokerzy), brać udział we wtórnym obrocie, prowadzić cały szereg innych usług finansowych, wreszcie zajmować się także ubezpieczeniami.

Te dwa systemy - banków inwestycyjnych i uniwersalnych - istnieją współcześnie, ale coraz bardziej się przenikają. Należy też zauważyć, że tylko w nielicznych krajach o bardzo rozwiniętym rynku kapitałowym (USA i WB) istnieje odpowiednio duży rynek kapitałowy i tradycja zdobywania pieniędzy przez papiery symbolizujące własność, aby mógł istnieć i rozwijać się konkurujący rynek banków inwestycyjnych. W krajach europejskich np. istnieje zdecydowana przewaga finansowania przez pożyczki, a nie papiery udziałowe (equity).

Rodzaje działalności banków inwestycyjnych

1. Organizowanie pierwotnej emisji na rynku kapitałowym. Jest to działalność najbardziej charakterystyczna dla banków inwestycyjnych - organizowanie emisji papierów dłużnych (rządu lub firm prywatnych), lub akcji w tzw. pierwotnej ofercie (primaryissues). Jeżeli emitent nigdy nie oferował takich papierów wartościowych przedtem, mówi się o ofercie pierwotnej (IPO - initialpublic offering). Jeżeli papiery emitenta były już oferowane, mówimy o emisji wtórnej (seasonaloffering). Organizacja oferty pierwotnej jest najtrudniejsza ponieważ wiąże się z dużym ryzykiem zbyt wysokiej lub zbyt niskiej wyceny. W obu przypadkach emitent może ponieść straty. Przy emisji wtórnej, wyznaczenie rynkowej ceny równowagi jest prostsze, zazwyczaj wyznacza się cenę nieco niższą (z dyskontem) od rynkowej ceny papierów już sprzedawanych. Emisja mogą dotyczyć obligacji rządu, obligacji spółek nie notowanych, obligacji komunalnych, akcji spółek krajowych, wprowadzania na rynek akcji spółek zagranicznych, papierów wartościowych międzynarodowych instytucji finansowych.

Przy emisji można wyróżnić 3 typowe fazy:

• analiza sytuacji i zaprojektowanie emisji. Bank pomaga emitentowi w analizie projektu i potencjalnego rynku, określa wielkość emisji i formę (obligacje - akcje), najlepszy okres wejścia na rynek i wreszcie cenę. W wyniku projektowania może powstać papier o nowych, oryginalnych cechach. W ten sposób powstały np. rozwiązania hybrydowe, łączące cechy akcji i obligacji, junkbonds, etc.

• Bank inwestycyjny przygotowuje niezbędne dane wymagane dla Komisji Papierów Wartościowych, a po dopuszczeniu do emisji - prospekt emisyjny (prospectus). Wzór takich regulacji stworzyła amerykańska ustawa o SEC (Security and Exchange Comission) z 1934 roku.

• Ubezpieczenie emisji (underwritting) jest najważniejszą usługą banku inwestycyjnego. Potocznie oznacza to zobowiązanie do kupna określonej ilości (minimum) lub kupna pozostałej ilości oferowanych papierów wartościowych po określonej w umowie cenie. W ten sposób bank inwestycyjny gwarantuje, że emisja zostanie wchłonięta przez rynek, nawet przy słabym popycie. Cena, po której zobowiązuje się do kupna bank inwestycyjny jest niższa niż cena emisyjna, tzn. z dyskontem. Jeżeli jest ono określone procentowo, to procent jest tym mniejszy im większa jest ogólna wysokość emisji. Ponieważ typowa transakcja emisji jest ryzykowna, bank inwestycyjny zmuszony jest rozdzielić ryzyko poprzez formowanie syndykatu firm (lub instytucji finansowych) ubezpieczających emisję. Może tam pełnić, ale niekoniecznie, rolę lidera. Niekiedy syndykaty są bardzo liczne i zawierają kilka kręgów underwriterów, o różnym poziomie zobowiązań i ryzyka.

Inne warianty to:

• umowa o przygotowanie emisji "z najwyższą starannością", ale bez zobowiązań kupna papierów - tzw. boughtdealdla emisji obligacji. Leader, bądź grupa ubezpieczająca oferuje warunki (oprocentowanie i czas wykupu) w krytycznym momencie przed emisją, które emitent może przyjąć lub odrzucić. Jeżeli przyjmuje underwritermoże zmienić warunki oferty emisji na rynku

• aukcja (competitivebidding) - zainteresowani składają oferty

• prawo pierwokupu dla już istniejących posiadaczy (przy emisji wtórnej)

• standbyunderwriting: ubezpieczający nabywa resztę niesprzedaną. IPO ma zastosowanie zwłaszcza przy prywatyzacji.

• sprzedaż i dystrybucja. Bank inwestycyjny lub syndykat musi odsprzedać papiery, które nabył jako underwritter. Jeżeli jest to syndykat, oferuje je po wspólnej uzgodnionej cenie. Jeśli oferowana ilość akcji nie znajdzie nabywców - syndykat rozwiązuje się i każda ze stron oferuje papiery na własną rękę. I na własnych warunkach.

Rozprowadzanie papierów może być skierowane do inwestorów instytucjonalnych (sprzedaż hurtowa - "w blokach") lub drobnych nabywców. W tym przypadku bank inwestycyjny działa przez sieć swoich oddziałów lub domy maklerskie. Często regionalne banki inwestycyjne prowadzą sprzedaż detaliczną.

1. Obrót na wtórnym rynku. Bank inwestycyjny może działać na wtórnym rynku jako broker lub dealer. W pierwszym przypadku tzw. brokerki bank tylko kojarzy oferty dla zbywców i nabywców, otrzymując prowizję. W drugim prowadzi handel na własną rękę i na jego zysk składa się wówczas różnica i ewentualnie zysk kapitałowy (aprecjacja wartości papieru).

Aby osiągnąć taki zysk stosuje się strategie:

• poszukiwania zysków arbitrażowych bez ryzyka

• arbitraż z założonym ryzykiem

1. Privateplacement. Oznacza to oferowanie i sprzedaż przez bank wybranym inwestorom. Jest to przeciwieństwo oferty publicznej. Ma to sens w stosunku do dużych inwestorów instytucjonalnych. W 1990 w USA ulokowano w ten sposób 200 mld $.

Ograniczona sprzedaż wybranym inwestorom jest prostsza niż publiczna oferta, ponieważ nie wymaga rejestracji w organie dopuszczającym papiery do obrotu publicznego (w Polsce - KPWiG). W Polsce ograniczona oferta musi być skierowana do mniej niż 300 inwestorów. PP stosuje się przy prywatyzacji, gdzie jest ograniczony krąg potencjalnych inwestorów strategicznych.

Wymagane jest też memorandum (zestaw informacji), ale nie musi ono zawierać tylu informacji, ile prospekt i nie podlega zatwierdzeniu (dopuszczeniu do obrotu).

W drodze PP wypuszcza się na rynek nowe typy papierów wartościowych. Jeżeli rynek je "przetestuje", następnie są wprowadzane do obrotu publicznego. Dotyczy to zwłaszcza papierów o zwiększonym ryzyku lub mniejszej wiarygodności emitenta. Wynagrodzenie banku (fee) jest większe i bardziej zróżnicowane.

1. Sekurytyzacja aktywów. Sekurytyzacja aktywów (np. kredytów bankowych) jest nowym produktem oferowanym przez banki inwestycyjne. Może mieć zastosowanie do tzw. trudnych kredytów (np. banków komercyjnych). Sekurytyzacja należności - np. kredytów banku komercyjnego - jest to proces zamiany tych aktywów na papiery wartościowe, które mogą być łatwiej wycenione i sprzedane na rynku. Tworzy się pewne pole istniejących papierów, które są zabezpieczeniem dla nowych emisji, o większej płynności.

W praktyce ASA i GB dotyczy to głównie należności z kredytów hipotecznych, kredytów na zakup samochodów, należności od instytucji ubezpieczeń zdrowotnych, etc. Obecnie w USA prawie 40% kredytów zamieniono na obligacje. (pośrednikiem była specjalna agencja rządowa). Dana instytucja (np. bank) poprawia swoją płynność. Poprawia to wskaźniki (płynności i zwrotu z kapitału), tym samym zmniejsza koszt kapitału.

Sekurytyzacja zakłada przegrupowanie i powtórną klasyfikację należności. Np. zmianie ulega okres spłaty lub stopa procentowa.. Zmienia się też szacowane ryzyko.

Konieczne jest też utworzenie specjalnej instytucji finansowej (trustu inwestycyjnego), który podejmuje się wykupu danych należności.

Obecnie obok morgage-backed securities są też emitowane także tzw. assed-backedsecyrities (np. zabezpieczeniem są należności z kart kredytowych). Bank może sekurytyzować aktywa w imieniu klienta i ubezpieczyć emisję nowych papierów (wówczas spread jest bardzo duży).Może także kupić aktywa będące zabezpieczeniem i kreować własne papiery wartościowe.

1. Fuzje i przejęcia (M.&A). Połączenia i przejęcia zachodziły zawsze, ale szczególnie od lat 60-tych ( w latach 80-tych był boom na M.&A). Jest to wysoce profesjonalna działalność, banki tworzą wyspecjalizowane departamenty z wysoko wykwalifikowanym personelem. Ekonomicznym uzasadnieniem jest tzw. efekt synergii: wartość dwóch firm połączonych może być większa niż ich prosta suma. Często banki inwestycyjne jako doradcy, angażowane są z dwóch stron. Np. przy transakcji Conoco First Boston i Morgan Stanley zarobili po 15 mln $.

M.&A może także zachodzić:

• Przez tzw. lewarowanie kapitałem, pożyczanym na wykupienie akcji dotychczasowym członkom zarządu (LBO)

• Przy restrukturyzacji, zakładającej np. wyprzedaż części wydzielonych spółek

• Przeprowadzenie legalnego bankructwa (upadłości

Bank inwestycyjny może:

• Wynajdywać kandydatów

• Doradzać stronie zainteresowanej (aktywnej)

• Bronić stronę pasywną

• Pomagać spółce przejmującej w znalezieniu funduszy

• Ustalać wartość firmy przejmowanej.

1. Bezpośrednie finansowanie (merchant banking). Kiedy bank inwestycyjny angażuje swoje własne fundusze (w equity bądź debt) wówczas działa jako merchant banking. Kiedy wchodzi jako udziałowiec, zwykle zajmuje znaczącą pozycję. Jako kredytodawca organizuje zazwyczaj tzw. bridgefinancing (kredytowanie pomostowe; ma to miejsce, kiedy gwałtownie trzeba zdobyć brakujące środki na przejęcie (np. przy LBO). Wówczas oprocentowanie pożyczki jest duże, ze względu na ryzyko.

2. Bank inwestycyjny jako konsultant i doradca. Szereg banków inwestycyjnych ma departamenty lub własne firmy konsultingowe. Kapitałem są ludzie, doświadczenie i informacje. Banki inwestycyjne bardzo dbają o reputację na tym polu, ponieważ jest to forma marketingu i reklamy.

3. Kreacja instrumentów kontroli ryzyka. Służy temu emitowanie derywatów (pochodnych) np. kreacja opcji, debt-to-equity swaps.

4. Zarządzanie funduszami (np. portfelami inwestorów) tzw. money management.

5. Inne czynności:

• przechowywanie papierów wartościowych

• udzielanie kredytów na zakup oferowanych papierów wartościowych

• zarządzanie otwartymi rachunkami inwestorów.

Nowe trendy w bankowości inwestycyjnej

Ostatnio granice między bankami komercyjnymi i inwestycyjnymi zacierają się. Wielkie komercyjne banki amerykańskie, widząc dochodowość bankowości inwestycyjnej, zaczęły na niektórych polach współzawodniczyć. Wywołało to silny nacisk na złagodzenie barier, wprowadzonych przez ustawodawstwo. Z drugiej strony, banki inwestycyjne przy wielkich operacjach, same stawały się kredytodawcami, np. przy kredytowaniu pomostowym (a nie tylko organizowały finansowanie). Za bankami amerykańskimi poszły banki europejskie.; jeszcze w latach 70-tych bankowość inwestycyjna w Europie była bardzo słabo rozwinięta. Cały szereg zmian na światowych rynkach finansowych, określany mianem "rewolucji finansowej; globalizacja rynków, rozwój instrumentów pochodnych, etc. zmusiło banki europejskie do rozwoju bankowości inwestycyjnej.

Przede wszystkim relacje w samym sektorze instytucji finansowych

Zmieniły się warunki przetwarzania informacji. Rozwój elektronicznego przetwarzania informacji (komputery) i telekomunikacji umożliwił tworzenie potężnych zborów danych i zmniejszył koszt gromadzenia i przetwarzania informacji. Bezpośrednie pozyskiwanie kapitału (a nie za pośrednictwem banków komercyjnych) stało się prostsze. Firmy stały się mniej zależne od banków komercyjnych. Ten trend działał na korzyść banków inwestycyjnych.

Zwiększanie się potencjału rynku kapitałowego i dominacja wielkich inwestorów instytucjonalnych z kolei zmniejszyło popyt na usługi banków inwestycyjnych. Wielcy inwestorzy instytucjonalni - np. towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze emerytalne - zarządzają olbrzymimi kapitałami i muszą posiadać własną kadrę fachowców, banki informacji, sieci sprzedaży produktów finansowych.

Rozwój telekomunikacji zmniejszył koszty transakcji na rynku kapitałowym, które wcześniej wymagały pośrednictwa banków inwestycyjnych. Wielkie korporacje mogły też korzystać przy lokowaniu emisji obligacji z pośrednictwa inwestorów instytucjonalnych (przez ich łącza i oddziały). W USA np. wielkie emisje obligacji rozprowadził Metropolitan Life Insurance Co. Ta konkurencja wymusiła obniżenie stawek banków inwestycyjnych. W londyńskim City np. w końcu lat 80-tych banki inwestycyjne zmniejszały zatrudnienie. Niektóre wielkie korporacje ponadnarodowe tworzyły własne banki inwestycyjne na własne potrzeby: np. British Petroleum. Podnosi się też, że banki inwestycyjne utraciły dawne przodownictwo w zarządzaniu finansowym firmy (np. kosztami) i księgowości zarządczej. Wyspecjalizowały się natomiast w tworzeniu nowych instrumentów finansowych.

W przeciwieństwie do banków komercyjnych, banki inwestycyjne obciążone są większymi kosztami - konieczność utrzymywania nieoprocentowanych rezerw i wymaganej wielkości kapitału. Zmniejsza się też wielkość kredytów dla wielkich spółek.

Przykładem wtargnięcia banków inwestycyjnych w pole dotąd zajmowane przez banki komercyjne jest powstanie funduszy pieniężnych, które odciągnęły wielkie sumy z banków komercyjnych. Przedtem spekulacje na rynku walutowym były domeną banków komercyjnych. Banki inwestycyjne weszły także na rynek pieniężny poprzez organizowanie emisji kredytów krótkoterminowych.

W USA w reakcji można obserwować wyraźny trend zmierzający do osłabienia, a w końcu likwidacji różnic (osłabienie restrykcji prawnych), pomiędzy bankami komercyjnymi i inwestycyjnymi. Konkurencja na rynku kapitałowym wymusza tworzenie wielkich grup kapitałowych - holdingów które łączą banki komercyjne, inwestycyjne i czasem ubezpieczeniowe. Koncentracja aktywów umożliwia operacje na wielką skalę. Być może za 10-15 lat będzie na świecie kilkanaście takich wielkich grup finansowych. Tak więc wyodrębnienie banków inwestycyjnych - tam, gdzie istnieje, ulega zatarciu.

---

1. Trzy pierwsze punkty głównie dla osób prawnych↩