Historia teorii wychowania

- pedagogika ogólna metodologia,

- dydaktyka czyli teoria nauczania i uczenia się,

- teoria wychowania wyrastająca z różnych koncepcji,

- pedagogika społeczna -teoria środowiska wychowawczego,

- pedagogika porównawcza- teoria analizy systemów oświaty i wychowania,

- historia oświaty i myśli pedagogicznej

Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu czyli kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży,

Teorię wychowania interesuje głównie rozwój moralny, społeczny, kulturalny, fizyczny. Natomiast mniej proces umysłowy – tym interesuje się dydaktyka

Teoria jako nauka- jest to zbiór poglądów na dany temat, zbiór pojęć, terminów.

Główne poglądy

1. Formułowanie celów jakie mogłyby być lub powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nim wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności tj. normy, ideały, dezyderaty moralne (utwory, które mówią jak żyć) głoszone w filozofii, religii, etyce, a szczególnie teologii utwory mówiące jak żyć pięknie i dobru świata

(nauka o powinności i obowiązkach, które wynikają z różnych statusów np. kodeks lekarski)

2. Projektowanie działalności wychowawczej czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowawczych jak również umożliwiając wychowankom samo aktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.

3. Teoria wychowania zajmuje sie różnymi czynnikami zwłaszcza psychospołecznymi warunkującymi powodzenie lub nie powodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej:

przedmiotowe traktowanie dzieci młodzieży, racjonalne organizowanie życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umiejętne kierowanie własnym rozwojem.

Okresy teorii wychowania

1. Okres powojenny 1945-1948

powoływanie się do pedagogiki przedwojennej, międzywojennej, poddawanie krytyce niektórych zagadnień np. pajdocentryzm (stawiające dziecko w centrum zainteresowania ) przywiązywano również coraz większą rolę do wiodącej roli wychowawców i nauczycieli w procesie wychowania uważano, że najważniejsza nie jest obserwacja i ułatwianie samorzutnego rozwoju wychowanków lecz świadome kształtowanie ich osobowości.

2. 1949-1956

-coraz większa cenzura, z której uczyniono przedmiot odgórnej manipulacji ubezwłasnowolnienia ze strony władz państwowych i politycznych to był regres w teorii wychowania. W tym czasie polscy pedagodzy mogli głosić jedynie poglądy oferowane przed pedagogikę radziecką. Głównym zadaniem tej pedagogiki było kształtowanie z góry zaprogramowanej świadomości politycznej wychowanków (urabianie ich). Ten okres było okresem bezkrytycznego przyswajanie cudzej myśli pedagogicznej przy dorobku w zakresie wychowania, a treści były wątpliwe pod względem poznawczym(radzieckie) społecznym i naukowym. Popularna w tym okresie była praca z młodzieżą wykolejoną Antoniego Makarenki czyli system wychowania kolektywnego w sposób dosłowny, nie dostosowując tego systemu do realiów w naszym kraju. W tym czasie panowało przekonanie o podobieństwie wychowania do procesu technologicznego w warunkach produkcyjnych czyli zakładano, że każdy wychowanek jest tak samo podatny na działania wychowawcze. W tym czasie teoria wychowania zaczęła powoli wyłaniać się z pedagogiki. (do tego czasu nie było teorii wychowania) Do roku 1960 teoria wychowania nazywała się

filozoficznymi podstawami wychowania po 1960 filozofia wychowania, a 1969 na 5 zjeździe filozoficznym wprowadzono nazwę teoria wychowania.

3.1956-1969 W tym czasie teoria wychowania wkroczyła w bardziej dynamiczny okres rozwojowy głównie dlatego, że nawiązano kontakty Z pedagogami z innych krajów(poza ZSRR) kontakty te szczególnie pomagały w wypracowaniu podstaw metodologicznych badań prowadzonych przez teorię i dzięki temu teoria wychowania nie musiała uchodzić za dyscyplinę jedynie o charakterze normatywno-filozoficznym (funkcja ideologiczna), a stawała się dyscypliną o charakterze

empiryczno- indukcyjnym wtedy zaczęto prowadzić badania. Wiele badań dotyczyło np. samorządu szkolnego jego funkcjonowania, oceny z zachowania, problematyki, zachowania etycznego, w-f oraz pracy z uczniami nie przystosowanymi społecznie

4.1969-1989 Charakteryzuje sie bardzo intensywnym rozwojem wychowania pomimo cenzury. Pedagogika musiała być usłużna.

5. Po 1989 Otwarcie na prądy zachodnie w wychowaniu, brak cenzury w tym czasie mógł się pojawić pluralizm edukacyjny, a także nowość poglądów dotyczących wychowania, swoboda wychowawcza, wychowanie bezstresowe, syndrom Ikara, zachłyśnięcie się wolnością i brak autorytetów.

Sposoby uprawiania teorii wychowania

1. Refleksja poszukująca nad wychowaniem np. w świetle dotychczasowego zasobu wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, a także różnych systemów wartości i koncepcji człowieka powstałych na gruncie filozofii, religii, psychologii

2. Przeprowadzanie badań dotyczących procesu wychowania i niektórych jego uwarunkowań jak i różnego rodzaju badań podstawowych związanych z zagadnieniami wychowawczymi. Badania empiryczne w teorii wychowania są bardzo istotne ponieważ na ostatnim etapie rozwoju wychowania dorobek naukowy można wzbogacić głównie poprzez badania

weryfikacyjne, których celem jest ustalenie zależności między zmiennymi zależnymi i nie zależnymi czy określonymi czynnikami oddziaływań, a ich następstwami w sferze zachowań i postaw innych cech osobowości dzieci i młodzieży.

Najważniejszym warunkiem poprawności tych badań jest nie tyle drobiazgowa analiza zmiennych zależnych lecz szczegółowy i wielostronny opis zmiennych nie zależnych.

Przedmiotem badań teorii wychowania jest ten fragment rzeczywistości społecznej, który nazywamy wychowaniem.

Metody, które stosuje sie do tych badań i techniki socjometryczne, wypracowania, ankiety, wywiady, skale ocen, testy, obserwacja, eksperymenty, analiza dokumentów, i indywidualnych przypadków. Współcześnie badania pedagogiczne typu ilościowego oparte na strategii badawczej stosowanej w naukach przyrodniczych uzupełnia się lub niekiedy

zastępuje badaniami jakościowymi (pytania otwarte, techniki obserwacji, rozmowy nakierowanej)

Zadania teorii wychowania

1. Określenie przedmiotu poznania poprzez ukazywanie jego aspektywnego charakteru.

2. Ustalanie podstawowych założeń np. metodologicznych w oparciu o które dokonuje się na jej gruncie opisów i wyjaśnień przedmiotu poznania

3. Definiowanie, klasyfikowanie, typologizacja oraz ustalenie poprzez eksplikację wzajemnych powiązań pomiędzy podstawowymi pojęciami tak by wytworzyły one określoną strukturę i logiczną całość.

4. Formułowanie problemów badawczych w wyznaczonym polu.

5. Ustalenie i przyjęcie określonej strategii i instrumentalizmu badawczego w celu gromadzenia i opracowania danych empirycznych, a także konstruowanie sądów i twierdzeń wchodzących w skład budowanej teorii.

Funkcje teorii wychowania

1. generalizująca- polega na porządkowaniu, systematyzowaniu, łączeniu wchodzących w jej skład twierdzeń i sądów w pewną logiczną całość.

2.. Deskryptywna- wyraża się rzetelnym opisem badanej rzeczywistości, społecznej którą opisujemy pojęciem wychowania, jego pochodnymi i jej wyjaśnieniem.

3. Komunikatywna- dzięki niej teoria wychowania dostarcza istotnie ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowawczej za pomocą języka, aparatury pojęciowej która jest zrozumiała dla tych którzy uprawiają teorie wychowania lub inne nauki o wychowaniu.

4. praktyczna- polega na tym, że głoszone twierdzenia charakteryzują się społeczną użytecznością.

5. heurystyczna- pozwala na formułowanie nowych problemów i hipotez w świecie przyjętych ustaleń i twierdzeń teoretycznych

6. prognostyczna- pozwala w obrębie teorii wychowania na różnego rodzaju przewidywania dotyczące faktów i zjawisk, którymi ono się zajmuje.

7. ewaluatywna- wyraża sie tym, ze na gruncie teorii wychowania podaje się ocenie zjawiska i fakty badane przez nią z punktu widzenia określonego systemu wartości.

Paradygmat wyraźnie wyodrębniony spośród innych sposób formułowania problemów badawczych ustalania zakresu badanego zjawiska, dobór metod oraz stosowanie określonej terminologii. Paradygmat jest pewnym wzorem prowadzania badań dość powszechnie powielanym przez naukowców w pewnym okresie czasu. Charakterystyczne jest to, że nie

jest znany moment paradygmatyczny, jak również nie są znani jego autorzy. W historii nauki było wiele różnych paradygmatów.

Szkoła naukowa ( szkoła badawcza) jest to zespół osób podejmujących różne zagadnienia badawcze z obszaru jednej nauki lub dyscyplin pokrewnych realizowane za pomocą takich samych metod. Szkołę naukową w przeszłości tworzył zwykle jeden profesor, który skupiła wokół siebie wybitnych badaczy.

Orientacja badawcza jest to sposób interpretowania zjawisk, wyjaśniania procesów społecznych u podłoża której leży określona nauka. Termin ten jest węższy niż szkoła naukowa, ale szerszy niż paradygmat. Wskazuje jedynie ogólny kierunek poszukiwań.

Orientacje badawcze w pedagogice:

tradycjonalistyczna- związana jest z tradycją pedagogiczną i z jej związkami z filozofią.

fenomenologiczna- bierze nazwę z dziwiętnastowiecznego nurtu filozoficznego i polegała na tym, że próbowała wprost opisywać praktykę i ją objaśniać bez podejmowania jakichkolwiek założeń teoretycznych czy światopoglądowych. Uzasadniając to tym, że każdy człowiek nosi w sobie jakąś teorie wychowania i pogląd na wiele problemów wychowawczych.

scjentystyczna- wzorowana na naukach przyrodniczych.

Teoria fenomenologiczna i scjentystyczna próbują przezwyciężyć ograniczenia teorii wychowania wynikające z jej bliskich związków z innymi dziedzinami nauki.

Orientacja fenomenologiczna przez ciągłe odwoływanie się do praktyki, a scjentystyczna przez maksymalną obiektywizację procesów badania zjawisk wychowawczych.

Antypedagogika nie można jej do końca nazwać orientacją wychowawczą ponieważ głosi tezę o zniesieniu wychowania jako formy praktyki społecznej proponuje zasadę równo prawności w relacjach dorośli- dzieci. Niektórzy przedstawiciele tego poglądu sądzą że dramatem człowieka jest to, że chce zmieniać rzeczywistość, a nie chce zmieniać siebie. Człowiek widzi wady innych, a o sobie sądzi, że jest ideałem.

W polskiej teorii wychowania są cztery orientacje wychowania, zostały wyodrębnione z różnych źródeł uzasadnień i różnych orientacji naukowych i ideologicznych jak i okres ich głoszenia przez autorów, jak również różne podejścia polskich naukowców do teorii wychowania wynikające z odmiennych punków myślenia o jej istocie, zadaniach czy podstawowych pojęciach:

1. socjologiczna

Znaniecki(1882-1958),

Mysłakowski(1890-1971),

Miller (1906-1983)

1. normatywne: ideologiczna, filozoficzna

Krawczyk ,

Sośnicki ( 1883-1976),

Muszyński (1931- )

Kunowski (1909-1977)

Cichoń (1924-1987),

Kotłowski (1910-1988)

1. psychologiczna

Zaborowski (1926),

Łobocki (1929),

Konarowski (1948)

1. eklektyczna

Góźniewicz,

Petzykowski,

Kuchołowicz,

Kubiak-Szymborowska,

Zając,

de Tchorzewski,

Kopiec

Orientacja socjologiczna jej podłożem jest socjologia, a w niej socjologiczna koncepcja człowieka.

Człowiek to byt społeczny, więc musi wychowywać się w grupie społecznej. Wychowanie jest zdeterminowane przez środowisko czyli oddziaływaniem na jednostkę podstawowych struktur społecznych czy środowisk wychowawczych.

"Teoria wychowania to część socjologii wychowania zawsze przebiega w jakiejś społeczności, dokonuje się w czynach społecznych czyli wychowanie osobnika, który spełniać będzie pewne role społeczne."

F. Znaniecki

Zadaniem teorii wychowania tej orientacji jest z jednej strony badanie społecznych warunków teorii wychowania, a z drugiej zogniskowanie badań na wychowywanym osobniku.

Kategorie ważne dla Znanieckiego

Wychowanie jest to działalność społeczna, która polega na pewnych czynnościach spełnianych przez pewnych ludzi z zamiarem wywołania zahamowania lub zmodyfikowania "zaraz" lub dalszej przyszłości pewnych czynności spełnionych przez pewnych ludzi. Wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie.

1.Rodzaje wychowania wg Znanieckiego

Wychowanie może być bezrefleksyjne dotyczące osób o niskim poziomie kulturowym powielających jedynie wzory osobowe, których nosicielami są dorośli.

Wychowanie tradycjonalistyczne- polega ona na odwoływaniu się starszego pokolenia do tradycji. W sytuacjach gdy zachowanie młodego pokolenia odbiega od pożądanych zachowań.

Wychowanie Utylitarystyczne- sprowadzające się do przystosowania młodego pokolenia do wymagań współczesności.

Przedmiotem wychowania jest osobnik będący kandydatem na członka grupy.

2.Środowisko wychowawcze

Są to osoby i grupy społeczne, które wywołują i regulują działalność wychowawczą. Jest nim odrębny rodzaj środowiska społecznego, które grupa wytwarza dla osobnika zamierzającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

3.Stosunek wychowawczy

jest to stosunek społeczny zachodzący między indywidualnym wychowankiem, a którymkolwiek z osób lub grup wywołujących i regulujących działalność wychowawczą świadomie zdążających do urobienia go według pewnego wzoru.

Celem wychowania był altruizm, bezinteresowna pomoc.

Z. Mysłakowski

Zadaniem teorii wychowania jest wyodrębnienie i analizowanie form wychowania i funkcji jakie pełni wychowanie w całokształcie życia społecznego (teoria wychowania= pedagogika ogólna)

Zachowanie, samowychowanie i środowisko wychowanka.

Definicja wychowania w znaczeniu szerokim

Są to te wszystkie procesy i czynności, którym podlega osobnik przychodzący na świat ze strony otoczenia dzięki którym staje się stopniowo zdolny do samodzielnego istnienia we właściwej mu sferze życiowej.

Natomiast w ujęciu wąskim wychowanie nie opiera się tylko na impulsach instynktownych i na nabytych sprawnościach, ale rozsrzerza swój zasięg na doświadczenia społeczne i kształtuje się pod wpływem pojęć norm i wartości.

Elementy które wpływają na to wychowanie: inni ludzie, sytuacje w których uczestniczymy, zdarzenia, które się obserwuje, rola, która się pełni oraz czas i miejsce.

Samowychowanie jest to proces w trakcie, którego dochodzi do przekształcenia własnej osobowości w kierunku idealnego "ja" zachodząca w środowisku wychowawczym na które składa się wszystko to co w pewien określony sposób wyznacza istocie ludzkiej formę jej egzystencji w stosunku ze światem.

Środowisko wychowawcze pełni funkcję adaptacyjną, dziecko w ten sposób zdobywa wiedze. Zdaniem Mysłakowskiego wychowanie ma charakter nie tylko socjologiczny, ale i wieloczynnikowy.

Czynniki, które składają się na ten proces

- czynniki nabyte i wrodzone

- środowisko materialne

- chów (opieka nad potomstwem)

- wychowanie epizodyczne

- wychowanie planowe

- samokształcenie

a także inne : państwo, Kościół, rodzina

R. Miller

- socjologia

- wychowanie proces uwikłany w wzrastanie w społeczeństwo poprzez udział w rodzinie (przekaz tradycji, języka, kultury i norm społecznych)

Społeczne warunki

- psychoterapia

- rodzina

- grupy rówieśnicze, naśladownictwo, tworzenie nowych więzi społecznych

- Grupy nieformalne i formalne np. szkoła - funkcją szkoły jest inkulturyzacja. Szkoła uczy dyscypliny, poprzez przymus nauki szkolnej.

R. Miller podkreśla rolę wychowawcy. Szkoła uczy kontaktów i więzi społecznych, ważne są też inne instytucje np. oświatowe, wychowawcze.

Orientacje normatywne ( dzielimy na: ideologiczne , filozoficzne)

cechują się tym, że ich zwolennicy na podstawie filozofii człowieka, czyli antropologii filozoficznej, aksjologii lub teorii kultury określają wartości i cele jakimi powinno kierować się wychowanie człowieka w zależności od preferowanych źródeł są nimi określone ideologie, albo wybrany kierunek antropologii filozoficznej.

Takie teorie są zbliżone do nauk praktycznych, których pojęcia i normy jako praca teoretyczna są przekształcone w normy działań pedagogicznych.

ideologiczna była (sztywno) ściśle powiązana z narzuconą społeczeństwu polskiemu po II wojnie światowej ideologią socjalistyczną oraz wynikające z niej przesłanie do uczynienia z tej ideologii przez pedagogów obowiązującym i jedynie słusznym podejściem do wychowania intencjonalnego i instytucjonalnego. Powstała w ten sposób teoria wychowania ideologicznego określająca za pomocą jakich działań można w określonych warunkach ustrojowych osiągnąć postulowane cele

wychowania. Zgodnie z humanizmem marksistowskim człowiek występuje jako wartość pochodna ze względu na ideał życia społecznego.

Wychowanie to manipulowanie wychowankiem w celu osiągnięcia ideału wychowania socjalistycznego. W wychowaniu tym ważny był kolektywizm, czyli bardziej liczył się interes ogółu niż indywidualizm. Wszystko to miała odbywać się w surowej dyscyplinie. Ważne były też instytucje wychowawcze.

Marion Krawczyk

Zadaniem badawczym teorii wychowania miały być znajdowanie problemów wyodrębnionych przez naturalizm pedagogiczny, socjologizm pedagogiczny i pedagogikę kultury.

Drugim zadaniem było budowanie optymizmu, wiary w człowieka i skuteczność oddziaływań wychowawczych.

Heliodor Muszyński

Teoria wychowania powinna zajmować się wychowaniem w wąskim znaczeniu. Podstawowym pojęciem tak zrozumianej teorii wychowania jest proces wychowania moralnego rozumianego jako wychowanie zamierzone , świadome i prawne organizowanie oddziaływań wychowawczych mających na celu spowodowanie określonych przemian w życiu psychicznym wychowanka i ukształtowaniu dzięki temu pożądanej z punktu widzenia interesów danego społeczeństwa i jego postawy moralnej.

Podstawowymi pojęciami dla Muszyńskiego to:

-wychowanie

Samowychowanie ma charakter, który wobec wychowania będąc jego następstwem jako swoisty rodzaj czynności wychowawczych podjętych przez jednostkę względem samych siebie.

Proces wychowawczy obejmuje też opiekę pojmowaną jako zaspokajanie podstawowych dla życia i aktualnych dla pełnego rozwoju wychowanka reakcji psychomotorycznych na bodźce zewnętrzne i przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury. W postaci określonych wartości kulturowych. Celem tego procesu miało być wyciąganie wniosków, analiza problemów oraz podejmowanie problemów wychowawczych.

Teoretyczna wiedza o wychowaniu miała być nauką praktyczną i ideologiczną z racji zajmowania się ustaleniem i formowaniem celów wychowania oraz wykrywaniem sposobów umożliwiających ich efektywne osiąganie.

Teoria wychowania jest tez zdaniem Muszyńskiego nauką empiryczną, bowiem odwołuje się do doświadczeń i badań rzeczywistych procesów wychowania.

Zadania teorii wychowania

1. Wypracowanie sposobów działalności wychowawczej umożliwiających osiąganie z góry założonych i akceptowanych celów 2. Dostarczanie praktykom takiej wiedzy, która umożliwia im realizację zadań wychowawczych.

3. Określa ideały wychowania oraz wprowadza z niego, formułuje i uzasadnia bardziej szczegółowo cele wychowania.

4. Opracowywanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej, a więc dochodzenia do znajomości stanu rzeczywistego wyjściowego warunków i osiągnięć wychowawczych.

5. Wyjaśnianie procesów, zjawisk i mechanizmów rozwoju oraz kształtowania się osobowości wychowanka.

6. Gromadzenie, sprawdzanie oraz systematyzacja wiedzy o tym jak organizować i realizować działania wychowawcze.

7. Dostarczanie wiedzy o sposobach skutecznego działania wychowawczego wzbogaconego o wiedzę dotyczącą warunków tej skuteczności.

Orientacje filozoficzne

Stefan Kunowski

Uważał, że wychowanie będące siłą napędową rozwoju człowieka, jest dziełem nie tylko jego natury, ale i kultury społeczeństw oraz wartości w środowisku życia.

Zadaniem teorii wychowania jest zdiagnozowanie istniejącego w wychowaniu stanu rzeczywistego oraz służenie pomocą w konstruowaniu modeli wychowania sprzyjających udoskonaleniu praktyki pedagogicznej.

Schemat osobowości człowieka

BIOS życie, czyli procesy biologiczne- dziedziczne. Cała psychosomatyczna strona osoby ludzkiej, jej pęd życiowy do naturalnego psychologicznego rozwoju organizmu wynikającego z uwarunkowań genetycznych, siły popędu, instynktu, namiętności, ze stanu zdrowia fizjologicznego i psychologicznego jednostki.

ETOS pozytywny lub negatywny wpływ środowiska, społecznie unormowanie zwyczaje i obyczaje życia danego społeczeństwa oraz poziom jego moralności, działania wychowawców w formie opieki i pomocy wychowawczej, które zmieniają się w zależności od czasu i miejsca.

AGOS prowadzić świadomą działalność na wychowanie czynnik silnie pedagogiczny, którego zadaniem jest personalizacja i inkulturyzacja osoby, wyrażająca się w działaniach moralnych i umysłowych wychowawców, którzy wyprowadzają wychowanków ze stanu natury i przeciętności do wyższej kultury, do ideału, doskonały ich wszechstronny rozwój,

aby na tej drodze przekształcić całe społeczeństwo.

LOS niewymierny, tajemniczy i nieprzewidywalny czynnik wychowania. Przypadek, przeznaczenie.

Głównym zadaniem losowym jest spotkanie z wychowawcą, który wskaże cel życia, ukaże sens pracy nad sobą.

Los to siła napędowa do tworzenia się osobowości.

W. Cichoń

Dla niego najważniejsze są wartości moralne, które pojawiają się w treściach, celach i metodach wychowania.

Zadaniem teorii wychowania według niego jest wypracowanie takiego systemy wychowawczego tak usystematyzowanej wiedzy o wychowaniu, które stanowiły uniwersalną podstawę różniących się światopoglądów inspirowanych ideałem jakiejś filozofii. Rdzeniem podmiotowym wychowania moralnego jest ludzkie, osobowe „ja”, które ma charakter wyraźnie aksjologiczny stanowią trwałe podłoże i źródło postępowania człowieka jego postaw i zaangażowania obywatelskiego oraz jego przekonania i poglądy.

Proces wychowawczy jest integracyjną kategorią problematyki aksjologiczno wychowawczej z tej racji, że sam jest procesem realizowania określonych wartości. Jest on postrzegany przez Cichonia jako jedno z wielu oddziaływań międzyludzkich. Składnik współtworzący całą rzeczywistość człowieka, który wpływa na to jaki jest nasz ludzki świat w którym żyjemy.

Sytuacja wychowawcza jest ona splotem konkretnych warunków i okoliczności w jakich przebiega proces wychowawczego oddziaływania. Obejmuje ona wychowanka, wychowawcę, zachodzącą między nimi więc oddziaływań oraz niezbędne do ich przebiegu warunki społeczne.

Samowychowanie to z jednej strony składnik każdego uświadamianego sobie przez wychowanka procesu wychowawczego stając się zarazem warunkiem trwałych jego efektów. Z drugiej zaś strony jest ono dokonywaniem na samym sobie zabiegów wychowawczych nie uciekając się do bezpośredniej pomocy wychowawców. Podstawą tego procesu jest akceptacja określonego zbioru wartości, które kształtują cel i ideał tak rozumianej autoedukacji.

Karol Kotłowski

uważał, że teoria wychowania wywodzi się z filozofii. Stąd korzenie filozoficzne stanowią punkt odniesienia.

kategorie pojęciowe: Wychowanie, akt pedagogiczny, oddziaływanie pedagogiczne, proces wychowawczy i fakt pedagogiczny.

Wychowanie jedno z najbardziej złożonych działań człowieka. Uważał, że wychowaniem jest oddziaływaniem na drugą ludzką świadomość w celach wychowawczych.

Akt pedagogiczny jest nim każda świadoma czynność człowieka, która jest zorientowana na jakiś cel wychowawczy. Akt ten jest dynamiczny polega na tym, że najpierw jest analiza istniejącej sytuacji wychowawczej następnie refleksja pod kątem określonego celu wychowania, następnie obmyślenia sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia danego celu i następuje sam czyn wychowawczy, mający na celu wywołanie, pożądanych zmian w psychice wychowanka w kolektywie wychowawczym i społeczeństwie, czyli wytwarzaniem nowej sytuacji wychowawczej.

Oddziaływanie pedagogiczne jest nim ciąg powiązanych ze sobą i ukierunkowanych na jakiś cel wychowawczy aktów pedagogicznych. W jego trakcie pojedynczy lub zespołowy obiekt tych oddziaływań doświadcza w swej świadomości określonych bodźców wpływając na modyfikację jego postępowania

.

Proces wychowawczy (pedagogiczny) jest nim współdziałanie świadomości określonego podmiotu i przedmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu pedagogicznego(wychowawczego). Te stany świadomości i wywołane przez nie czyny prowadzą do wytworzenia nowych sytuacji wychowawczych, będących podstawą do wykonywania nowych aktów wychowawczych.

Efektem nowych aktów procesu wychowania są akty pedagogiczne i na te fakty składają się:

- pożądane stany świadomości wychowanka

- oparte na nich działania wychowanków

- nowe sytuacje wychowawcze

W odróżnieniu od Muszyńskiego, Kotłowski podkreślał, że wychowania nie można zaliczać do nadbudowy ideologicznej gdyż czym innym są poglądy na ten proces i jego instytucje, a czym innym samo zjawisko wychowania.

Każda nauka, a wiec i pedagogiką jest formą społecznej świadomości i produktem wysiłku wielu epok i generacji ludzkich dlatego nie wolno odnosić się do jednej nadbudowy, a tym bardziej włączać w jej skład.

Lenzen

skrytykował całą orientację normatywną. Twierdził on, że teoria wychowania jest dysfunkcjonalna, ponieważ warunki rzeczywiste w jakich przebiega wychowanie w sposób istotny odbiega od postulowanych stanów rzeczy, a nawet sprzyjają wykorzystywaniu tego procesu do nadużyć w osiąganiu celów politycznych podstawowe problemy badawcze orientacji normatywnych/ideologicznej nie powinny i nigdy nie będą rozstrzygane metodami nauk empirycznych. Ani fakty pedagogiczne ani ich naukowe generalizacje nie mogą same w sobie odpowiedzieć na pytanie co powinno się zrobić, aby osiągnąć postulowany cel wychowawczy, gdyż żadna z udzielonych odpowiedzi nie będzie mogła być analizowana w kategoriach prawdy czy fałszu. Może być jedynie przedmiotem osobistych preferencji jej autora hipotez i indywidualnych wyborów. Ten typ badań pozwala jednak pedagogom toczyć spory o normatywność teorii wychowania konstruowania kolejnych wizji, utopii czy modeli osobo twórczych oddziaływań na innych.

Orientacje psychologiczne ich podłożem jest psychologia. W niej psychologiczna koncepcja człowieka, jego osobowości, zachowań lub charakteru. Wychowanie człowieka to rozwijanie jego osobowości poprzez istnienie tak zwanych mechanizmów

Osobo twórczych jest pięć takich mechanizmów:

1. Osób znaczących ( rodzic, nauczyciel, rówieśnik, idol) człowiek wychowuje się poprzez naśladownictwo cech i poglądów

2. Wpływu grupy, udział w grupie daje człowiekowi uczucie stabilizacji, bezpieczeństwo (naśladowanie zachowań grupy)

3. Mechanizmy kontroli społecznej polega to na tym, że człowiek uczestnicząc w życiu społecznym działa w sposób zgodny ze standardami społecznymi, pomimo tego, że odchodzenie od tych standardów nie grozi surową karą.

4. Mechanizm karania i nagradzania polega na tym, że człowiek chce zdobywać nagrody i unikać kar.

5. Mechanizm pełnienia roli społecznej polega na tym, ze jednostka jest gotowa akceptować działanie grupy, które ocenia negatywnie, aby ocalić swą rolę w tej grupie. Wówczas pojawia się zjawisko Konformizmu

Zbigniew Zaborowski

Teoria wychowania to pewien wewnętrznie zintegrowany układ twierdzeń. Wyjaśniających ściśle określoną dziedzinę zjawisk wychowawczych.

Wyróżnia teorie ogólne i teorie o średnim zasięgu, których przedmiotem są zjawiska z określonej węższej dziedziny ( np. w-f – Teoria wychowania moralnego) Uważał, że nie ma jednej teorii wychowania. Centralnym czynnikiem w procesie wychowawczym determinującym zarazem jego efektywności są stosunki wychowawcze między wychowawcą a wychowankiem.

Wychowanie to kształtowanie osobowości dziecka. Uważał, że wychowanie należy przeciwstawiać takim kategorią jak kontrola, organizacja czy manipulacja, gdyż istotą tego procesu nie jest podejście mechaniczne do drugiej osoby, ale twórcze- odwołujące się do jej własnych możliwości rozwojowych.

Zadania teorii wychowania

1. Bada fakty i zjawiska wychowawcze, klasyfikuje je, ustala i wyjaśnia zależności między nimi.

2. Uogólnienie ,teoretyzuje, systematyzuje teoretyczne twierdzenia ogólne o wychowaniu, co prowadzi do uściślenia teorii wychowania oraz jej rozbudowania i teoretyzacji.

3. Formułuje dyrektywy praktyczne wskazówki, dzięki czemu służy różnym praktyką wychowawczym, wzbogaca wiedzę na temat procesu wychowawczego, kształtowania postaw wychowawczych i pobudzenia wychowanków do kreatywności.

4. Próbuje stworzyć modelowe teorie wychowania, konfrontuje różne teorie i modele w celu wyłonienia ważnej dla rozwoju nauki problematyki badawczej.

Najważniejszym pojęciem dla Zaborowskiego była sytuacja wychowawcza jest to interpersonalny układ między ludźmi, a także zespół bodźców i czynników wpływających na wychowanka w kierunku zakreślonym przez cele wychowawcze.

Czynniki, które determinują skuteczność procesu wychowania:

1. Pewne pożądane procesy lub stany rzeczy związane z osobowością dziecka i jej właściwościami, które zamierzamy kształtować.

2. Konkretny kształt osobowości i aktualne warunki ją kształtujące.

3. Historyczne i cywilizacyjne zadania człowieka..

Mieczysław Łobocki

uważał, ze teoria wychowania jako nauka praktyczną powinna ułatwiać rozwiązywanie konkretnych problemów wychowawczych jej zadaniem jest podejmowanie poszukującej refleksji nad wychowaniem powinno to się odbywać w świetle dotychczasowego zasobu wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, a także systemów wartości i koncepcji człowieka.

Powstałych na gruncie filozofii psychologii i religii.

Wychowanie to proces tworzenia ludzkiej osobowości poprzez uczestnictwo danej osoby w mechanizmie osób znaczących. Jego zdaniem wychowanie to również wspomaganie rozwoju człowieka powinno być swobodne, otwarte, bez przymusu. Wychowanie to trwające całe życie kontaktowanie się jednostki z różnymi grupami, które umożliwiają rozwój

osobowości w wychowaniu nie można określać, która grupa jest ważniejsza, bo wszystko kształtuje człowieka.

Cechy wychowania:

- złożoność

- intencjonalność

- relatywność

- długotrwałość

Źródłem teorii wychowania powinny być badania diagnostyczne cech oraz dynamiki funkcjonowania faktów i zjawisk wychowawczych w tym szczególnie obserwacje i eksperyment pedagogiczny, a także własne doświadczenia pedagogiczne w zakresie wychowania dzieci i młodzieży.

Krzysztof Konarzewski

uważał, ze teoria wychowania to teoria zmian ludzi. Teoria oddziaływań wychowawczych źródłem każdej takiej teorii powinna być zweryfikowana empirycznie wiedza naukowa zwłaszcza trafna teoria psychologiczna o mechanizmach ludzkiego zachowania.

Zadaniem teorii wychowania jest:

1. Dostarczenie uporządkowanej wiedzy o sposobach wywoływania zmian u człowieka.

2. Dokładne określanie czynników, które wpływają na skuteczność metod wychowania.

Uważał że, mamy taką teorię jaką przyjmiemy zmianą psychologiczną. Dla teorii wychowania punkt odniesienia ma stanowić psychologia. Ma stanowić również strukturę porządkując jej twierdzenie o wychowaniu i jego skuteczności.

Konarzewski uważał, że wychowanie to celowa działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić drugiego człowieka.

Istotą wychowania jest zatem dostarczenie dziecku okazji do takich doświadczeń, które doprowadzają do kolejnej zmiany rozwojowej. Są to:

- oddziaływania na jednostkę za pomocą grupy społecznej,

- oddziaływania bezpośrednio na względnie wyizolowaną jednostkę.

Konarzewski przedstawia model pedagogiki behawioralnej

1. Wychowanie jest procesem warunkowania i modelowania zachowań. W tym przypadku dominuje metoda wzmocnień negatywnych i pozytywnych (nagrody i kary)

2. W relacjach wychowawczych nie uwzględnia się wewnętrznych doświadczeń dziecka i pedagoga.

3. Zadania edukacyjne i wychowawcze formułują dorośli. Nie ma tutaj miejsca na kreatywność czy twórczość wychowanka.

4. Zarówno wychowanek jak i pedagog muszą się orientować na wymierny efekt, z którego następnie są rozliczani.

Józef Górniewicz, Petrykowski, Kułakowski, Zając, Kopiec, De Tchorzewski

Przedstawiciele tej koncepcji nie formułują żadnych własnych zwartych teorii wychowania. Nie rozwiązują najbardziej typowych dla niej problemów, ale skupiają swoją uwagę na rekonstrukcji najistotniejszych dla tej subdyscypliny zagadnień.

Tu znajdziemy poglądy i stanowiska dotyczące wychowania które, albo nie mają jednego wspólnego źródła, albo stanowią swoistą mieszankę wcześniej omówionych orientacji, albo stanowią tak zwany dyskus edukacyjny, czyli rozmowy na określony temat dotyczący wychowania, które odbywa sie nie bezpośrednio lecz poprzez publikacje naukowe.

Wychowanie to żywienie, utrzymywanie kogoś przez dostarczanie mu środków do życia. Odnoszono często ten termin do roślin i zwierząt.

Trefein (utrzymywanie pieczy na chłopcem )

pedagogika -> zabiegi, czynności i umiejętności związanych z jego formowaniem umysłowym i moralnym

Na przełomie V i IV w.p.n.e. sofiści wprowadzili termin paideia -> czynności związane z kształceniem ucznia w zakresie gramatyki, retoryki i dialektyki.

Dopiero w XIXw. pojawił się termin educare- wyprowadzenie ku górze. Do dziś termin wychowanie ma wiele znaczeń, trwa spór o istotę wychowania. Badacze nie mogą zgodzić się czy wychowawca intencjonalnie orientuje sie w relacjach z wychowankiem na potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewnętrzne czy raczej uwzględnianie przede wszystkim podmiot owych oddziaływań zdobytych przeń tożsamości osobowej, a także urzeczywistnienie samego siebie. W obu sytuacjach wychowawca zmierza do wywołania trwałych zmian w osobowości ,postawach, zachowaniach wychowanka dokonuje tego mniej czy bardziej świadomie i systematycznie korzystając z presji, przymusu i urabiania albo z wolności wspierania i wyzwalania.

Termin wychowanie formowany jest zwykle dwojako:

- jako proces- swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych starszego pokolenia na młodsze,

-wynik tego rodzaju oddziaływań

Rolą wychowania jest wspomaganie procesów ludzkiego dorastania i dojrzewania. Umacnianie sposobów stawania się człowiekiem.

W wychowaniu chodzi przede wszystkim o ruch dotyczący „ja” o kształtowanie jednostki ponieważ wychowanie zwraca się do głębi istoty ludzkiej, aby ona sama stawała się sobą, by szukała i odnalazła siebie.

Współcześnie wychowanie zwykle utożsamiane jest dwojako:

- z dyrektywnym- czyli bezpośrednim- kierowaniem rozwojem wychowanków. Wychowawca jest w pełni odpowiedzialny za ich rozwój, wie najlepiej czego potrzebują, w jakim dokładnie kierunku powinni podążać, co im zagraża i od czego ich chronić.

- wychowanie jest rozumiane przez wspomaganie wychowanków w ich samodzielnym, czy osobistym kierowaniu własnym rozwojem. W tym przypadku wychowawca czuje się współodpowiedzialny za ich wychowanie i rozwój.

- Wychowywać- wyzwalać, dodawać odwagi uwalniać od ubezwłasnowolnienia, sprzyjać naturalnemu rozwojowi, mobilizować aktywność.

Podział grup definicji wychowania S. Kunowskiego

1. Prakseologiczne- najstarsze, podkreślające jako istotne dla wychowania przede wszystkim działania wychowawców. Wpływanie na wychowanków i urabianie ich pomimo różnicy celów dotyczą problemu metody czyli jak działać, by wychowywać.

"wychowanie jest planowanym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych"

Waitz

"wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształtującym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, żeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życia społecznego"

William

" wychowanie to świadome urzeczywistnianie wartości w kimś"

Kerchensteiner

2. Ewolucyjne, podkreślające, nie celowe urabianie wychowanka przez wychowujące społeczeństwo, ale swobodny proces rozwojowy jednostki.

Wychowanie jako proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczeń nabywanego przez wychowanka.

"wychowanie jest procesem wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku"

Dewey

" wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w indywidualnej jednostce, jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na to środowisko"

Doughtton

" wychowanie jest procesem zdobywania przez jednostkę doświadczeń"

Bagley

Drogą do tych doświadczeń jest uczenie się. Głównym problemem jest wyjaśnianie na czym polega rozwój człowieka.

3. Sytuacyjne - podkreślające znaczenie warunków i bodźców środowiska wychowawczego przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka.

Głównym problemem jest: jak organizować środki wychowujące

Zwraca się uwagę na nieświadomie działające wpływy zajęć, odpoczynku, kina, czytelnictwa.

Decroly " wychowanie to pierwotna funkcja duchowa, która jest przepojeniem i udoskonaleniem ludzkiej formy życia przez wspólnotę duchową rodziny, narodu, ludzkości.

Wychowanie to szkoła wspólnoty, organizowanie przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę ekspresję twórczą, uroczystości itp., jako tak zwane sytuacje wychowawcze

4. Adaptacyjne dotyczące osiąganych skutków i wytworów działania wychowawczego utożsamiające proces wychowania z jego wynikiem, którym ma być przystosowanie się wychowanka do społeczeństwa.

Durkheim "Wychowanie jest procesem oddziaływania pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych jakich domagają się od niego i społeczeństwo polityczne jako całość i środowisko specjalne do którego jest ono szczególnie przeznaczone.

Definicja wychowania w szerokim znaczeniu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowymi uczuciowym jednostki jest również na sferze jej motywacji i jej konkretnych działań czyli wychowanie takie utożsamiane jest z rozwojem osobowości pod względem wszystkich jej cech (chodzi o całość psychiki człowieka)

Obejmuje zarówno nauczanie i uczenie się jak i wychowanie w wyższym znaczeniu, a w wąskim znaczeniu rozumie się przede wszystkim kształtowanie charakteru jednostki.

" W wychowaniu stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe w tym przede wszystkim na cele moralne" - Nawroczyński

W teorii wychowania stosowane są różne definicje wychowania

Definicje sprawozdawcze- są to definicje, które w miarę wiernie starają się odtworzyć sens definiowanego pojęcia zawierające się również w języku potocznym

" Wychowanie to wpływ świadomy i systematyczny, który wywiera dorosły, na nie dorosłego, aby umysłowi jego nadać zmieniony kształt"

Definicje projektujące " nadają pojęciu wychowanie nowe znaczenie, które tylko w niewielkim stopniu uwzględniają znaczenie tego pojęcia w języku naukowym i potocznym

.

"Wychowanie jest nie tylko rzeczywistością aktualną, ale racjonalną nadzieją na ich przekształcenie nie tylko żywą i konkretną troską o przygotowanie ludu do życia w dzisiejszych warunkach czasu i miejsca, poziomu, bytowania, form pracy, ciężaru wszelkich konieczności danego etapu historycznego, ale również w miarę możliwości przyspieszenia tępa doskonalenia warunków oraz stwarzania realnych możliwości wszechstronnego rozwoju ludzi" Suchodolski

Definicje regulujące mają na celu częściowe dostosowanie treści definiowanego pojęcia do znaczenia stosowanego w języku nauki lub potocznym, a zarazem częściowo je zmieniają np.

" Wychowanie jest to włączenie człowieka dojrzałego w proces rozwoju psychicznego, który rozgrywaj się na jego oczach w człowieku mniej dojrzałym. Wychowanie może być świadome lub nieświadome może być jednym i drugim jednocześnie"

Sujak

Definicje perswazyjne wykorzystują przy definiowaniu jakiegoś pojęcia takiego zbioru, jego właściwości który ma pozytywny lub negatywny emocjonalny ładunek oceny

Używając słowo wychowanie myślimy o:

-działaniu wychowawczym czyli o czynnościach wychowawców

- warunkach, okolicznościach i bodźcach czyli o sytuacjach wychowawczych

- o wyniku czyli wytworze wszystkich działań i warunków

- o zachodzących zmianach

Wychowanie jako proces jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka. Chodzi tu szczególnie o przeobrażenia w osobowości i zachowaniach zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i ich wartości.

1. Wychowanie jako wywieranie wpływu

Antonina Górycka " wychowanie to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego"

Stefan Kunowski " Wychowanie to społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia"

Heliodor Muszyński "Wychowanie to działanie zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno- walicjonalnych kierowanych w osobowości jednostki"

Ryszard Wroczyński "Wychowanie to system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych"

Tomasz Wujek, Tadeusz Pickl " Wychowanie to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących do życia w społeczeństwie"

Widoczne jest nadmierne kierowanie rozwojem człowieka w procesie wychowawczym (manipulowaniem wychowankami i ich uprzedmiotowianie)

2. Wychowanie jako wspomaganie w naturalnym i spontanicznym rozwoju. Można to rozumieć jako dodawanie odwagi czyli uwalnianie od ubezwłasnowolnienia, usuwanie wpływów zagrażających naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi, przygotowywanie do przyszłego życia przez mobilizację do własnej aktywności oraz pobudzanie do zachowań zgodnych

z oczekiwaniami społecznymi np. z zasadami moralności.

Górycka "Wychowanie to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbioru wpływów zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specyficznych rolach z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej lub bardziej, ale świadomie złożonego przez wychowawcę projektu jego osobowości"

Ruciński "Wychowanie to wprowadzania do życia wartościowego czyli wprowadzanie w wartościowy sposób życia aktywizowanie własnej aktywności, której kierunek nie jest narzucony lub świadomie wytyczany przez wychowawcę”

Bagley " Wychowanie to proces zdobywania przez jednostkę doświadczeń"

Dewey " Wychowanie to proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku"

Kunowski " Wychowanie to proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka"

Wnioski

1. Znaczenie ma współdziałanie i współpraca. Porozumiewanie się w warunkach partnerstwa i demokratyzmu.

2. Unika się narzucania sposobu życia, umożliwia się jedynie ich poznawanie oraz pomaga w zdobywaniu wiedzy o świecie i o sobie samym.

3. O efektywności nie decyduje ilość i jakoś przekazywanej wiedzy lecz przyswojenie metody rozumienia wiedzy i wartości.

Klasyfikacja definicji wychowania Śliwerskiego

Definicje jednostronne - traktowanie wychowania jako jednostronne oddziaływanie wychowawcy na wychowanka

- jest to świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

-formowanie, kształtowanie, zmienianie czyjejś osobowości

-wyzwalanie człowieka spod ucisku wszelkiej nie imanętnej dla niego transcendencji.

2. Relacja dwustronna traktowanie wychowania jako swoisty rodzaj relacji dwustronnej w toku której, dochodzi do zwrotnego oddziaływania osób na siebie

- praca z człowiekiem i nad człowiekiem przy jego udziale, jako osobę która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju

- jest to szczególna relacja międzyludzka, której podmiotem czynów wychowujących jest osoba

- szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób dzięki któremu każda z nich powoli się zmienia

3. Jako proces zachodzący w środowisku życia człowieka (wymiana zjawisk psychospołecznych, dziejowych i kulturowych)

-Życie - proces zależności wzajemnej pomiędzy jednostką, a środowiskiem fizycznym i społecznym, którego funkcją jest najlepsze dostosowanie jednostki do tego środowiska przez stopniowe wzbogacanie jego doświadczenia.

- proces czyli ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka uważany czasowo za nowy i dokończony

Cechy wychowania:

1. Złożoność zachowanie człowieka jest zależne zarówno od uwarunkowań zewnętrznych np. oddziaływań wychowawczych jak i uwarunkowań osobistych doświadczeń i przeżyć człowieka, potrzeb, aspiracji i motywów. Świadczy o niej fakt - proces adaptacji do obowiązujących norm postępowania

Akomodacja- przystosowanie się do norm dopiero co zdobytych

Asymilacja- przyswajanie nowych norm, które podlegają odpowiedniemu przeobrażeniu pod wpływem norm uprzednio poznanych i bardziej lub mniej uwewnętrznionych czyli uznanych za własne.

2. Intencjonalność- polega na tym, że wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Nie jest możliwe całkowite rezygnowanie z jakichkolwiek celów- elementarnym celem jest nie szkodzić tym, których nie wychowuje.

Wychowanie obejmuje wyłącznie wpływy intencjonalne czyli świadomie ukierunkowane których celem jest oddziaływanie na rozwój zwłaszcza społeczny i moralny wychowanków lub wspomaganie ich w tym rozwoju.

3. Interakcyjność- polega na współdziałaniu ze sobą wychowanka i wychowawcy. Proces wychowawczy ma zwykle miejsce w interakcji. Współdziałanie polega na sprężeniu zwrotnym. Polega na tym, że każdy z partnerów jest zarówno podmiotem i przedmiotem oddziaływań wychowawczych. Interakcyjność wiąże się z umożliwieniem wychowankowi

kontaktów z innymi ludźmi. Charakter interakcji musi mieć samowychowanie. Proces wychowawczy jest tym bardziej skuteczny im częściej oddziaływania jakim jest poddawany wychowanek włącza ją w sferę własnej aktywności i im bardziej wychowawca ma na uwadze ową aktywność w dalszych kontaktach interpersonalnych.

4. Relatywność dotyczy przewidywania skutków oddziaływań wychowania ( raczej hipotetycznych niż kategorycznych)

"Nigdy nie jest tak aby wychowawca był sam z wychowankiem, aby go kształtował jak rzeźbiarz swoje dzieło, jest zawsze tak, że wychowawca ma mniej lub bardziej jawnych wspólników i dom i życie albo czasem dom i ulice - one współkształtują wychowanka za którego losy i instytucje wychowawcze i zatrudnieni w nich fachowcy maja ponosić odpowiedzialność"

Poza wychowaniem na psychikę i zachowanie dziecka wywierają wpływ inne czynniki np. środowisko rówieśnicze czy media.

5. Długotrwałość przypomina o konieczności dokonywania zmian w procesie wychowawczym nie tylko w osobowości wychowanków lecz także wychowawców, każdy człowiek podlega przemianą przez całe życie, łączy się z systematycznością czyli ma znaczenie dla ciągłego pogłębiania i przetwarzania osiągniętych wyników.

Rodzaje wychowania

1. W zależności od przedmiotu wychowania (sferę wyodrębnioną w osobowości wychowanka)

-umysłowe

-religijne

-moralne

-seksualne

-estetyczne

2. Ze względu na wiek osoby wychowywanej

-dzieci

-dorośli

-ludzie starsi

3. Uwzględniając podejście do wartości

-normatywne

-aksjologiczno- relatywistyczne

4. Ze względu na sposób kierowania procesem wychowania

- dyrektywne- autorytarne

- nie dyrektywne- funkcjonalne

Socjalizacja w znaczeniu szerokim jest to zarówno kształtowanie osobowości społecznej (kompetencji) jak i wchodzenie w kulturę (inkulturzyacja) natomiast w wąskim znaczeniu to proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian także w sferze osobowości.

Jest procesem włączania jednostki w społeczeństwo umożliwiającym integrację z nimi czyli zaadaptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgodę na obowiązujący system wartości oraz zgłoszone tam opinie, wierzenia, idee.

Socjalizacja według J. Górniewicza to przygotowanie do życia w społeczeństwie poprzez udział w grupach społecznych i ich kulturze. Jest procesem wywierania wpływu na jednostkę przez ogół mniej lub bardziej kompetentnych członków społeczeństwa. Skutkiem tego procesu jest nabycie przez dana osobę kompetencji do pełnego, aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Socjalizacja określa się jako część wpływu społecznego która wprowadza jednostkę w świat wartości. Socjalizacja to taki wpływ społeczny który powoduje modyfikację zachowań ludzkich, uczy współżycia ze społeczeństwem,

uczy pełnienia ról społecznych, uczy norm, panowania nad emocjami, wpaja człowiekowi aspiracje, daje mu kwalifikacje, sprawności, umiejętności techniczne, prowadzi do konformizmu czyli życia w zgodzie z przyjętymi zasadami czyli zachowania zgodnego z oczekiwaniami społecznymi.

Wpływy społeczne są bezpośrednie i pośrednie, one modyfikują zachowania jednostki poprzez owe zachowania i ich wytwory społeczeństwo ocenia poziom rozwoju jej kompetencji społecznych. Kompetencje to wyjątkowa zdolność rozumienia bądź odczuwania i wyczuwania pewnych zjawisk społecznych i kulturowych. Kompetencje obejmują sferę świadomości

i podświadomości, obejmują sferę perpecji, rzeczywistości i wykonawstwa. Kompetencje są stopniowalne (występują różne poziomy) Zależy to od motywacji, zainteresowań, aspiracji wraz z osiąganiem coraz wyższych stopni rozwoju społecznego i moralnego człowiek nabiera też kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym (publicznym)

Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w ujęciu szerokim, a nadrzędna do wychowania w ujęciu wąskim. Każde wychowanie w wąskim znaczeniu jest socjalizacją, a nie każda socjalizacja jest wychowaniem w wąskim znaczeniu.

Są dwie strony w procesie socjalizacji

1) Wpływ zewnętrzny skierowany na wychowanka

2) Skutki tego wpływu dokonujące się w osobowościach czyli uczenie się.

Definicja psychologiczna

Uczenie się jest to trwała zmiana w zachowaniu człowieka.

Jakie wartości, normy czy wiadomości przyswoi sobie jednostka zależy od jej stopnia zdolności do uczenia się. Obiektywnemu procesowi socjalizacji odpowiada subiektywny proces uczenia się. Występują różne procesy socjalizacyjne czyli czynniki społeczne i psychiczne przyczyniające się do nabywania i utrwalania określonych zachowań społecznych jednostki np.

-pełnione role społeczne będące głównym atrybutem osobowości. Wyznaczają pełniącej jej role jednostce pozycje w strukturze grupy.

Odruchy warunkowe, które powstają na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca. Jest to najbardziej pierwotny mechanizm w rozwoju człowieka, który powoduje odrzucanie pierwotnych, popędowych odruchów organizmu nie docierające do niego bodźce ze środowiska -kanalizacja-społeczeństwo determinuje sposoby zaspokajanie potrzeb przez jednostkę, aby to zrobić społeczeństwo stosuje jeden lub kilka sposobów, które stosuje dana osoba i realizuje je w swoim życiu. Zresztą chyba nie pozostawia zbytniego marginesu swobody w wyborze tych środków i stosowania określonych sposobów

Motywy- jest to czynnik popychający ludzi do działania. Przejawia sie w wybiórczej aktywności skierowanej na osiągniecie jakiegoś celu. Charakterystycznym stanem motywu jest wyraźnie odczuwalne napięcie czy niepokój spowodowany brakiem zaspokojenia potrzeby. Początkowo są to potrzeby fizjologiczne, a z czasem mające charakter społeczny

np. dążenie do przywództwa w grupie.

Aspiracje społeczne- podobnie jak motywy angażują człowieka do realizacji określonych celów, które są na ogół odległe, a droga do nich prowadząca jest najeżona trudnościami. Różnią się od motywów pod względem siły, wyrażającej się w efektach podejmowanych działań. Są aspiracje możliwe do realizacji (aspiracje wyrównane), niektóre jednak przewyższają możliwości jednostki (aspiracje zawyżone), są też aspiracje zaniżone.

Identyfikacja- jest pewnym stosunkiem jednostki wobec grupy jest to proces oparty nie na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb, jak odruchy bezwarunkowe i kanalizacja, czy na zaspokajaniu własnych potrzeb jak motywy i aspiracje, ale oparty na bezpośredniej konfrontacji jednostki z grupą.

Internalizacja- jest to reakcja jednostki na reprezentowane przez grupę wartości. Jest to proces prowadzący do utożsamiania własnych interesów człowieka z interesami i wartościami grupy i w skutek tego podporządkowania się wymaganiom stawianym przez grupę czyli jednostka akceptuje jej normy i wartości. Broni stanowisko wyrażane przez jej członków. Występują różne stopnie identyfikacji jednostki z grupą.

Wyróżnione mechanizmy prowadzą do uspołecznienia jednostki czyli nabywanie przez nią określonego stopnia dojrzałości społecznej.

Inkulturyzacja- proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społeczeństwa. Wychowanie różni się od inkulturyzacji że, stanowi świadomą próbę interwencji w procesy socjalizacyjne, inkulturacyjne. Wszystkie te procesy są długotrwałe. Zarówno wychowanie, socjalizacja i inkulturyzacja jednakże wychowanie występuje z przerwami lub incydentalnie.

Edukacja jest to ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie i otoczeniu z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi. Edukacja jest podrzędna w stosunku do wychowania.

M. Łobocki podzielił definicje wychowania na:

-pierwsze, które wywierają bezpośredni wpływ na rozwój, życie dzieci i młodzieży, chodzi o wpływ z góry ukierunkowany. To podejście jest charakterystyczne dla rzeczników socjologizmu pośredni wpływ na rozwój dzieci i młodzieży to podejście charakterystyczne jest dla zwolenników naturalizmu, a w skrajnej postaci antypedagogiki.

Górniewicz Józef Wychowanie podzielił na urabiające i wyzwalające

- wychowanie urabiające jest to edukacja szkolna oparta o przygotowany przez jakąś instancję nadrzędną program nauczania i wychowania. Jest to przygotowana przez nauczyciela kontrola poczynań pedagogicznych oparta na wskaźnikach ilościowych ocenach i stopniach zgodności wiedzy uczniów z założeniami programowymi ujemną stroną tego typu wychowania jest blokowanie pomysłowości ucznia, blokowanie inicjatywy w wychowaniu, rozwijanie nowych form i metod kształcenia. Wychowanie to zdejmuje z ucznia poczucie odpowiedzialności za samorozwój zawodowy, kary przeważają nad nagrodami choć wykonawcy czyli nauczyciele i uczniowie przyjmują pozycje behawioralną tzn. ze w swoich poczynaniach próbują unikać kar, a pozyskiwać uznanie i nagrody. Natomiast wychowanie wyzwalające polega na zapewnianiu dzieciom znacznego marginesu swobody w ich działalności szkolnej oraz usuwaniu barier i ograniczeń w pasji poznawczej dzieci.

Są dwie odmiany wychowania wyzwalającego oscyluje wokół zapewnienia dzieciom zupełnej swobody jest to oparta na przesłance, że warunki socjalne (społeczne) i materialne w jakich funkcjonuje wychowanek same w sobie stwarzają system naturalnych nagród i kar. Dziecko wybiera takie formy aktywności, które je interesuje jednak realizacja tych zainteresowań nie może napotykać na sprzeczne interesy innych osób. Jeśli wychowanek napotyka bariery w swoim działaniu przeżywa stan frustracji, porażki, zniechęca się do takiej formy działania i na ogół dokonuje przewartościowania swoich dotychczasowych form aktywności. Zupełny liberalizm w wychowaniu może być czynnikiem sprzyjającym pełnemu rozwojowi dziecka, może jednak niekiedy prowadzić na margines życia społecznego, a czasami wręcz do wchodzenia dziecka w konflikt z prawem. Może być tak, że dziecko mające spory margines swobody w funkcjonowaniu w szkole lub w domu rodzinnym nie potrafi dokonać wyboru właściwych form twórczej aktywności. Przechodząc od jednej formy na drugą a następnie na kolejną nie utrzymuje trwałego zainteresowania jakąś z nich. Rozczarowuje się wynikami swojej działalności, poszukując nowych stymulacji osobowościowych może znajdować je niekiedy w własnej wyobraźni. Zamyka się wówczas na świat przeżywa rzeczywistość ograniczoną do wewnętrznych doznań.

Pedagogika przyzwolenia dopuszcza interwencje dorosłych w zachowanie dziecka. Kiedy jest ono nie zgodne z przyjętym w danej kulturze wzorem roli społecznej. Kiedy interwencja może uratować zdrowie lub nawet dobre imię dziecka.

Łobocki Wychowanie jako wspomaganie w rozwoju wychowanków. O skuteczności tego typu wychowania decyduje nie tyle wymyślna technologia bezpośrednich oddziaływań wychowawczych ile dyskretne dopingowanie wychowanków do osobistego angażowanie się w proces samowychowania, czy samorealizacji lub pracy nad sobą. Zadaniem wychowawcy jest organizowanie wartościowego życia wychowanków i współpracy z nimi w tym dialogu na temat celów i wartości w życiu człowieka unika sie narzucania dzieciom i młodzieży sposobu życia według ustalonych z góry wzorów postępowania umożliwia się jedynie ich poznawanie oraz pomaga w zdobywaniu wiedzy o świecie i o sobie samym nie wskazane jest nadmierne przekazywanie wiedzy gotowej i sugerowanie arbitralnych rozstrzygnięć w procesie wychowania.

opieka- to zaspokajanie pilnych potrzeb które, trudno byłoby mu samemu zaspokoić.

Samorealizacja- jest to dążenie człowieka do odblokowywania zgromadzonej energii, która jako już wyzwolona uruchamia jego potencjalne zdolności

Samo urzeczywistnianie- traktowanie jest wężej niż samorealizacja jest to proces odblokowywania tylko tych zdolności człowieka, które służą subiektywnie pojmowanej pomyślności w życiu tego człowieka. Są powiązane z czynnikiem dobra jako wartości uniwersalnej. (te 2 ostatnie)

Koncepcje wychowania

1. Koncepcja behawiorystyczna

2. Koncepcja psychospołeczna

3. Koncepcja humanistyczna

4. Koncepcje pedagogiczne

a) Janusz Korczak

b) Aleksander Kamiński

c) Celestyn Freined

d) Wasyl Suchomiński

W każdej z tych koncepcji podejmuje się próbę określenia tego co falezy rozumieć przez osobowość. W ten sposób kreśli się pewną wizję człowieka o którego warto zabiegać w procesie wychowania.

Ad.1.

Można wyróżnić kilka odmian tej koncepcji od skrajnej do umiarkowanej. Wszystkie odmiany koncepcji łączy przekonanie, że człowiek jest istotą z zewnątrz sterowaną (reaktywną) jego zachowanie zależy od warunków zewnętrznych w związku z tym wychowanie polega na bezpośrednim oddziaływaniu na wychowanków w formie różnego rodzaju manipulacji czyli indoktrynacji połączonych i z różnego rodzaju zestawem nagród lub kar (albo jednych i drugich jednocześnie)

1. odmiana skrajna ( J.Watson 1919)

według tej teorii przeżycia wewnętrzne człowieka są jego osobistą sprawą i w związku z tym nie powinny interesować innych, a co więcej może ich nawet nie ma. Uważał, że wszelkie zachowania człowieka, są jedynie reakcją na bodźce zewnętrzne ( te bodźce mogą być pojedyncze lub tworzyć układ.

s- bodźce R - reakcje - wyznaczają

S - R (bodziec wpływa bezpośrednio na reakcję )

R = f (s)

reakcja jest funkcją rożnego rodzaju bodźców.

Powiązania które tutaj zachodzą mają charakter mechaniczny. Na tej podstawie można określić reakcję i na odwrót.

Wychowanie zgodnie z tą koncepcją jest jedynie bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem. Wychowanie w tym wypadku polega też na nie uwzględnianiu czy lekcjo ważeniu przysługującemu wychowankowi prawa do własnej aktywności i samodzielności. Rozumiane w ten sposób wychowanie usprawiedliwia wszelkie przemiany manipulacji i wywierania wpływu na wychowanka, to jest ważniejsze niż uświadomienie sobie kim każdy z wychowanków jest czyli ważniejsze od postanowienia godności wychowanków. Bywa stosowana wobec niego określona strategia oddziaływań wychowawczych czyli wychowankowie mają przyswoić odpowiednie zachowanie społeczne. W odpowiedzi na dyrektywne względem nich zachowania wychowanką odmawia się prawa do własnej decyzji i podmiotowego traktowania. Wychowanka się uprzedmiotowia. Uważa się, że człowieka można dowolnie formułować. Ta koncepcja miała wielu krytyków przede wszystkim, że ludzie różniej reagują na bodźce

2. Odmiana umiarkowana ( Hovland, Sears, Dallard) Charakterystyczne było tu to, że przedstawiciele docenili oprócz zmiennych nie zależnych, także zmienne pośredniczące. Nazywali je inaczej interweniujące albo niezależne -zakłócające one warunkują zachowania człowieka. te zmienne wspomagają lub osłabiają oddziaływanie zmiennych niezależnych.

S - O - R

O- zmienne pośredniczące

Zwolennicy tej koncepcji są zdania że wszelkie reakcje ludzi mają na ogół charakter reakcji nabytych czyli są poddawane reakcji uczenia się

warunkowanie instrumentalne - jest to pewien zabieg, który polega na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub negatywnych.

Wzmocnienia pozytywne- oddziaływania, które zwiększają tendencję do powtórzenia reakcji pożądanych. One przybierają formę pochwały lub innego typu nagradzania natomiast wzmocnienia negatywne są stosowane w chwili występowania zahamowań nie pożądanych. Mają na celu ich zanikanie, przejawiają się w formie nagany lub kary

Uwarunkowanie instrumentalne w procesie uczenia się polega na odpowiednim manipulowaniu wzmocnieniami pozytywnymi lub negatywnymi. Zakłada się, że brak tych wzmocnień wyzwala tendencję do zanikania wyuczonej reakcji. Uważa się również, że kary w procesie wychowawczym raczej nie eliminują zachowań niepożądanych, a jedynie nie tłumią na pewien czas. Stwierdzono również, że dzieci i młodzież, aby uniknąć wzmocnień negatywnych mogą nadal postępować w pewien sposób aspołeczny, jednak trudniejszy do wykrycia. Przedstawiciele teorii umiarkowanej opracowali kilka metod kształcenia możliwych do zastosowania w szkole np. inżynieria behawiorystyczna, technologia zachowania, nauczanie programowe, a także techniki terapii behawioralnej np. desensitization (odwrażliwianie) i modelowanie.

Koncepcje psychospołeczne Adler, Fromm, Horney, Sullivan

Stworzyli własne koncepcje, ale łączy ich przekonanie o tym, że na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają nie tyle czynniki biologiczne, ile uwarunkowania społeczne. Różnią sie także sposobem wyeksponowania określonych aspektów uwarunkowań np. Adler ma na myśli całe społeczeństwo, którego częścią składową jest jednostka, natomiast Fromm kładzie nacisk na strukturę społeczeństwa i działające w nim siły. Harney koncentruje się na stosunkach społecznych między rodzicami i dziećmi. Sullivan zajmuje sie stosunkami międzyludzkimi w okresie niemowlęctwa, dzieciństwa i wieku dorastania. wszyscy doceniają istnienie pewnych wrodzonych predyspozycji, a więc nie uznają rozwoju człowieka wyłącznie od uwarunkowań społecznych.

Twierdzą, że lęk nie jest predyspozycją wrodzoną lecz wytworem interakcji społecznych. Uważają, że człowiek jest istotą społeczną czyli związaną z innymi ludźmi i od nich zależną. O jego zachowaniu decyduje najczęściej sytuacja społeczna z jaką spotyka się on w rodzinie, zakładzie pracy, szkole, .

Specjalny nacisk kładą na interakcję w jakie uwikłany jest człowiek w środowisku społecznym. Są to różnego rodzaju oddziaływania, przybierające formę wzajemnego porozumiewania się. Jednostka podlega różnym wpływom stosunków międzyludzkich.

Jedną z podstawowych teorii jest teoria Sullviana teoria interpersonalna

Głównym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne. Szczególnie chodzi o stosunki panujące w środowisku w którym człowiek aktualnie się znajduje. Mówi się np. o sytuacji interpersonalnej, w której dziecko tworzy zespół najpierw z rodzicami, potem z rówieśnikami.

Od stopnia zażyłości lub dezorganizacji tych stosunków zależy nie tylko postępowanie jednostki, ale także sposób widzenia przez nie innych ludzi i siebie samego. Zdaniem Sullivana charakter interpersonalny mają nawet takie formy psychiczne jak spostrzeganie, myślenia, zapamiętywanie.

Charakter taki przysługuje w szczególny sposób interakcjom werbalnym. W związku z tym Sullivan postuluje konieczność otwartej i szczerej wymiany opinii i stanowisk podczas wzajemnego porozumiewania się. Uważa, ze często nie właściwe rozumienie ukrytego sensu przekazanego komunikatu prowadzi do wzajemnych konfliktów i związanych z tym stanów lękowych. te stany Sullivan uważa za najbardziej destrukcyjną siłę w stosunkach interpersonalnych i główne źródło zaburzeń w zachowaniu człowieka.

Ważne jest także stwierdzenie takie jak poczucie bezpieczeństwa. To nieodzowny warunek prawidłowego rozwoju każdej jednostki.

Erich Fromm uważa, ze najważniejszą rolę w życiu człowieka odgrywają kontakty z ludźmi. Po za tymi kontaktami człowiek czuje się samotny i wyobcowany.

Fromm przywiązuje duże znaczenie do więzi międzyludzkich opartych na uczuciach miłości twórczej. Miłość twórcza wiąże się z szacunkiem i rozumieniem dla innych oraz z okazywaną im opiekuńczością. Miłość ta wynika z naturalnej potrzeby człowieka wzniesienia się ponad zwierzęcą naturę, która obok natury ludzkiej jest w nim stale i uważa, że społeczeństwo, które nie zaspokaja w sposób wystarczający potrzeby wartości jest społeczeństwem chorym, w którym człowieka traktuje się jak przysłowiowego robota.

Horney- Jednym z głównych czynników zachowań ludzkich jest poczucie osamotnienia i bezradności. Pozbawienie dzieci poczucia bezpieczeństwa i nadmiar przeżywanego przez nie lęku wzmagają w nich tendencję do odsuwania się i izolowania od innych ludzi lub wręcz niechętnego i wrogiego występowania przeciw nim.

Podsumowując te wszystkie teorie psychospołeczne" zachowania ludzkie nie dają się zrozumieć w izolacji od szerszego tła warunków społeczno-kulturowych.

Postępowanie jednostki jako istoty społecznej jest często ubocznym produktem owych uwarunkowań.

Z założeń teorii psychospołecznej wynika, że wychowanie nie jest odosobnionym czynnikiem rozwoju człowieka. Na rozwój ten znaczący wpływ wywierają także warunki życia społecznego, w jakich żyją dzieci i młodzież.

Warunki te mogą sprzyjać procesowi wychowania bądź wyraźnie go ograniczać lub wpływać na niego destrukcyjnie. Dlatego nie jest obojętne w jakim środowisku społecznym odbywa się proces wychowania. Jeśli uczeń sprawia kłopoty w szkole to prawdopodobnie przyczyny tego tkwią w środowisku poza szkolnym, najczęściej w rodzinie. Nierzadko procesowi oddziaływań wychowawczych należałoby poddać nie tylko trudnego ucznia lecz także jego rodziców.

Samowychowanie polega w szczególności na odpowiednim organizowaniu współżycia i współdziałania dzieci, młodzieży i dorosłych, czyli na zabieganiu o poprawne stosunki interpersonalne, o interakcje w formie porozumiewania się słownego i bezsłownego

Wychowanie w koncepcji humanistycznej (Maslof, Rogers, Perls - lata 30)

Polski przedstawiciel - lekarz K. Dąbrowski

Ta koncepcja wywodzi się z psychologii humanistycznej. Poza tym, że ta koncepcja nawiązuje do filozofii podmiotu - egzystencjalizm, personalizm, fenomenalizm.

Te wszystkie dziedziny nauk dostarczały psychologii humanistycznej koncepcje natury człowieka, który jest wzorcem pozytywnym. Uważali, że człowiek jest ze swej natury jednostką aktywną i samodzielną, a nie bezwolnie ulegającą wpływom środowiska. Uważali, ze każdy człowiek jest podmiotem działania odpowiedzialnym za kierowanie własnym losem. Dlatego odrzucili wszelkie próby degradowania człowieka do roli przedmiotu i to bez względu na stopień jego dojrzałości umysłowej i społecznej, a także pochodzenie socjalne i poglądy, Zwolennicy tej teorii twierdzą, że jednostka ma prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój oraz aktualizowania drzemiących w niej możliwości. Uważa, że człowiek powinien w sposób bardziej dojrzały wpływać świadomie na kształt swojego życia. Taki efekt uzyskuje się dzięki procesowi samorealizacji. Z góry zakładano, ze człowiek z natury jest dobry natomiast zły staje się w wyniku wadliwego uczenia się, w wyniku odejścia od samo aktualizacji i w wyniku przesadnego poddawanie się mechanizmom obronnym. Uważano, że niedosyt lub brak samorealizacji może być źródłem poważnych zaburzeń w zachowaniu. Powodem tych zaburzeń może być również uświadomienie sobie własnej izolacji czy to faktycznej czy iluzorycznej oraz poczucie bezwartościowości.

Jednostka jest sterowana głównie przez własny sposób postrzegania siebie i swego otoczenia, a zatem zachowanie człowieka jest zdeterminowane w szczególności przez obraz, wiedze, opinie lub poglądy jakie ma o swoim świecie wewnętrznym i zewnętrznym. Postuluje się, że aby pomóc człowiekowi należy koncentrować się nie tyle na jego otoczeniu ile na nim samym. Chodzi o to aby poznać jakim obrazem on dysponuje oraz jak postrzega zjawiska, rzeczy ludzi i wartości, żeby patrzeć na człowieka z jego punktu widzenia (jego oczami) Po za tym zakłada się ż o wartości człowieka nie decyduje to kim był w przeszłości czy kim może zostać w przyszłości lecz to kim jest aktualnie. Zasadnicze zadanie polega na aktualizowaniu drzemiących w nim możliwości.

Według Parlsa okazuje się, że człowiek realizuje ukryte w nim możliwości zaledwie w kilkunastu procentach ale uważa się, że w wykryciu tych ukrytych możliwości może człowiekowi pomóc nie przez bezpośrednie ingerencje w formie pouczania, namawiania czy rozkazywania, ale w formie stwarzania mu odpowiednich warunków sprzyjających samorealizacji. Człowiek musi stawać się bardziej świadomy tego co robi, tego kim jest. Uważa się również, ze nic nie może pomóc człowiekowi bardziej niż on sam. Poglądy rzeczników teorii humanistycznej przeciwstawiają się tradycyjnie pojmowanemu wychowaniu. Uważają, że wychowanie stanowi przede wszystkim oddziaływania o charakterze stymulującym i inspirującym wyklucza się jego charakter interwencyjny i w nadmiarze intencjonalnym. Uważa się, że skoro człowiek jest z natury dobry to nie zachodzi konieczność ścisłego programowania jego zachowań czy bezpośrednie kierowanie jego rozwojem. Uważali, że każdemu człowiekowi poczynając od małych dzieci, a kończąc na dorosłych, przysługuje prawo do indywidualnego rozwoju. Wychowanie " ma jedynie dopomóc stać sie osobą w pełni funkcjonującą, otwartą na nowe doświadczenia, o poczuciu własnej wartości utrzymujący poprawne stosunki z innymi ludźmi nie poddający się łatwo reakcją obronnych i świadomą tego co robi. Tak więc ideałem człowieka jest człowiek o wysokim stopniu świadomości, niezależny, nastawiony w większym stopniu na eksplorację swej przestrzeni wewnętrznej, niż świata zewnętrznego. Odnoszący się z lekcjo ważeniem do dogmatów głoszonych przez autorytety i do konformizmu.:

Wychowanie tradycyjne depersonalizuje dzieci i młodzież czyli nie pozwala im się rozwijać zgodnie z drzemiącymi w nich możliwościami i wręcz uniemożliwia w nich proces samorealizacji. To, ze uważają, że człowiek jest z natury dobry, oznacza, że dąży bezinteresownie do cudzego dobra. Koncepcja humanistyczna wyklucza wszelkie narzucanie dzieciom i młodzieży czegokolwiek i celowo rezygnuje z jakiejkolwiek formy przymusu w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględności podporządkowania się dorosłym. W tej koncepcji przywiązuje sie dużą rolę do indywidualnych i zespołowych kontaktów z wychowankami. Kontakty te przybiera formę spotkań, których istota polega na tzw. byciu z sobą nawzajem. Podczas tych spotkań wychowawca pełni rolę partnera Facylitatora czyli nie występuje w roli eksperta jak ma to miejsce w wychowaniu tradycyjnym.

Rogers opracował koncepcję " terapii skoncentrowana na kliencie " centralnym pojęciem tej teorii jest "ja" Rodzaje "ja" : "ja" idealne - jaki chciałbym być, "ja" realne - to jaki naprawdę jestem. Przyjmuje się, ze rozbieżność między nim jest wskaźnikiem stosunku do samego siebie określonego jako poziom samoakceptacji. Wystąpienie takiej niespójności wiąże się z niespełnieniem osobistych nadziei i pragnień rodzą emocje rozczarowania i frustracje. Jedną z technik redukowania rozbieżności jest kreowanie siebie według pewnego wzorca czyli ludzie zachowują się w sposób zgodny z posiadanym obrazem samego siebie i odrzucają napływające informacje które są zagrażające dla "ja:.

A. Maslof stworzył teorie potrzeb. Charakterystyczne dla tej teorii jest to, że stworzył dwa rodzaje motywacji. Motyw obrony czyli potrzeby redukcji fizjologicznych napięć np. głód czy pragnienie, a motyw wzrostu, który związany jest z potrzebą rozwijania się i wykraczania poza swój stan aktualny.

Według Maslofa mechanizm sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby pojmowane jako brak czegoś i wywołujące jednocześnie do zaspokojenia tego braku.

Te potrzeby tworzą układ hierarchiczny i Maslow stworzył taki układ, który nazywamy "piramidą Maslowa" Zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższych.

Potrzeby fizjologiczne

Potrzeby bezpieczeństwa

Miłość i przynależność

Uznanie i szacunek

Poznawcze ( poszukiwanie wiedzy, kompetencje)

Estetyczne

Samorealizacj jest określona jako meta potrzeba czyli jej pojawienie się warunkuje zapokojenie pozostałych potrzeb.

Ta koncepcja humanistyczna daje wiele nadziei, że każdy człowiek posiada możliwości do twórczego rozwoju. Główne zarzuty opierają sie na trudnościach w weryfikacji tej teorii bazującej na nieścisłych definicjach.