LOGISTYKA PRODUKCJI -Funkcja zarządzania przepływem dóbr i informacji w procesach produkcji.
PRODUKCJA- Działalność, której celem jest uzyskanie określonych dóbr zwanych produktami lub wyrobami.
RODZAJE PRODUKCJI ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ ZAANGAŻOWANIA ŚRODKÓW PRODUKCJI
Produkcja kapitałochłonna – duże nakłady rzeczowych składników majątkowych (maszyny, urządzenia, itp.)
Produkcja materiałochłonna – zużycie dużej ilości materiałów (np. przemysł metalurgiczny, spożywczy)
Produkcja pracochłonna – w produkcji przeważają nakłady pracy ludzkiej (przemysł precyzyjny)
RODZAJE PRODUKCJI ZE WZGLĘDU NA RÓŻNORODNOŚC PRODUKCJI
Produkcja jednorodna – przedsiębiorstwa wytwarzające jeden rodzaj produkcji (np. cementownie, cukrownie, kopalnie)
Produkcja różnorodna – przedsiębiorstwa wykonujące różne wyroby (np. fabryka maszyn wytwarzająca różne obrabiarki, zakład przemysłu odzieżowego)
PROCES PRODUKCJI - Podstawowe działanie przedsiębiorstwa przemysłowego, w którym pracownicy oddziałując za pomocą maszyn, urządzeń i narzędzi na surowce i materiały, wytwarzają wyroby, które są sprzedawane na rynku.
RODZAJE PROCESÓW PRODUKCJI
PROCES TECHNOLOGICZNY-Podstawowy element procesu produkcyjnego, w trakcie którego występuje zmiana formy, właściwości chemicznych i fizycznych przerabianego materiału lub surowca.
PROCESY PRACY -Procesy technologiczne, których istotą jest oddziaływanie człowieka na surowce i materiały za pomocą narzędzi, maszyn lub przez stworzenie odpowiednich warunków w celu uzyskania wyrobu gotowego.
PROCESY NATURALNE -Następują bez udziału lub z minimalnym udziałem człowieka i przebiegają w warunkach naturalnych. Przykładami mogą być: suszenie drewna na wolnym powietrzu, proces fermentacji w produkcji piwa.
PROCESY POMOCNICZE -Obejmują takie czynności związane z procesem technologicznym jak przygotowanie, transport, kontrola jakości, magazynowanie.
FAZY TECHNOLOGICZNE -Wynikają bezpośrednio z podziału procesu technologicznego. Fazy różnią się między sobą metodami pracy, zastosowaniem odmiennych maszyn i urządzeń, a nawet organizacją produkcji.
PODZIAŁ PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH-Biorąc pod uwagę udział pracy człowieka w procesach technologicznych, procesy te można podzielić na
PROCESY RĘCZNE -Wykonuje robotnik wyposażony w proste narzędzia bez napędu, jak na przykład malowanie pędzlem lub wałkiem a także obróbka drewna ręcznym strugiem, dłutem lub heblem.
PROCESY MASZYNOWO - RĘCZNE -Polegają na posługiwaniu się maszynami , przy czym udział pracy ręcznej robotnika jest jeszcze dość widoczny. Jeżeli praca jest wykonywana na maszynach stałych a udział manipulacji ręcznych jest jeszcze dość znaczny i mówi się o typowym procesie maszynowo – ręcznym.
PROCESY MASZYNOWE -Procesy, w których maszyna lub urządzenie oddziałuje w procesach pracy przy stosunkowo małym wysiłku fizycznym robotnika. Praca robotnika polega tu głównie na sterowaniu elementami maszyny, zakładaniu przedmiotu pracy, śledzenie procesu pracy maszyny, jak na przykład praca robotnika na krośnie mechanicznym, tokarce, obrabiarce.
PROCESY ZAUTOMATYZOWANE -Eliminują prawie całkowicie pracę człowieka w zależności od stopnia i poziomu automatyzacji. W początkowych fazach automatyzacji (półautomaty) człowiek daje impuls do pracy, obserwuje i steruje pracą automatów. W rozwiniętej fazie automatyzacji udział człowieka zostaje wyeliminowany, a jego funkcja sterowania i kontroli działania maszyny zastępują mechanizmy pełniące w procesie wytwórczym rolę maszyn samosterującym.
PROCESY APARATUROWE -Realizowane są w aparatach i urządzeniach, w których następują przeobrażenia fizyczne, chemiczne lub mechaniczne surowców lub materiałów bez udziału człowieka w tych przeobrażeniach. Z procesami aparaturowymi można spotkać się w przemyśle chemicznym (np. produkcja kwasu siarkowego), metalurgicznych (np. wytapianie surówki w wielkim piecu), spożywczym (np. destylacja alkoholu) i innych.
CYKL PRODUKCYJNY-Odcinek czasu między pobraniem surowca lub materiału do produkcji, a przekazaniem wyrobu do magazynu wyrobów gotowych. Duży wpływ na czas trwania cyklu produkcyjnego ma sposób przekazywania przedmiotów pracy na kolejne stanowiska pracy.
RODZAJE PRZEBIEGÓW PRODUKCJI
PRZEBIEG SZEREGOWY -Polega na tym, że każda następna operacja zaczyna się dopiero po zakończeniu poprzedniej w stosunku do całej partii wyrobów i dana partia w całości przekazywana jest na kolejne stanowisko robocze. Szeregowy przebieg wytwarzania stosowany jest w produkcji jednostkowej oraz często w produkcji małoseryjnej.
PRZEBIEG RÓWNOLEGŁY -Charakteryzuje się tym, że następną operację zaczyna się po wykonaniu poprzedniej na jednym wyrobie i na dalsze stanowiska robocze przedmioty produkcji przekazywane są pojedyncze. Występuje w pozostałych odmianach produkcji seryjnej oraz produkcji masowej.
PRZEBIEG SZEREGOWO-RÓWNOLEGŁY -Polega na podzieleniu całej partii przedmiotów produkcji na mniejsze grupy, wykonaniu operacji na danym stanowisku roboczym tylko w odniesieniu do tej grupy i przesłaniu przedmiotów produkcji ze stanowiska na stanowisko pojedynczo lub grupami. Stosowane najczęściej w produkcji seryjnej przy długich cyklach produkcyjnych.
SKRACANIE CYKLU PRODUKCYJNEGO -wpływa na poprawę wyników gospodarczych przedsiębiorstwa. Drogami do skrócenia cyklu produkcyjnego są: likwidacje lub ograniczenie czasu trwania procesów pomocniczych (transport, kontrola), stosowanie wydajniejszych maszyn i technologii wykonania, zwiększenie zmianowości itp. Korzyści osiągane przez przedsiębiorstwo, wynikające ze skrócenia cyklu produkcyjnego, wyrażają się we wzroście produkcji bez potrzeby dodatkowego zatrudnienia lub zainstalowania dodatkowych maszyn, w zmniejszeniu zapasów produkcji nie zakończonej, co ostatecznie powoduje obniżenie kosztów własnych.
TYPY PRODUKCJI -O typie produkcji decydują takie czynniki jak: rozmiar produkcji, asortyment produkowanych wyrobów i ich pracochłonność. Rozróżnia się 3 podstawowe typy produkcji:
PRODUKCJA JEDNOSTKOWA -Charakteryzuje się wytwarzaniem pojedynczych wyrobów lub kilku wyrobów jednego rodzaju. Przykładem produkcji jednostkowej mogą być pojedyncze egzemplarze maszyn ciężkich, statków, aparatury specjalnej, mostów itp. Produkcja ta odznacza się dużą pracochłonnością. Stosuje się w niej maszyny i urządzenia uniwersalne, gdyż za ich pomocą trzeba wykonać różnorodne operacje, przy czym stopień wykorzystania tych maszyn jest stosunkowo niewielki. Pracownicy muszą posiadać wysokie kwalifikacje, ponieważ wykonują czynności różnorodne i zmieniające się wraz ze zmianą produktu. Asortyment produkcji jest bardzo szeroki, gdyż prawie każdy wyrób jest inny. Wszystko to powoduje, że koszt wyrobu produkcji jednostkowej jest bardzo wysoki i przekracza kilka razy, a nawet i więcej, koszt takiego samego wyrobu wykonanego w ramach produkcji seryjnej.
PRODUKCJA SERYJNA -Stosowane jest w wytwarzaniu wyrobów w kolejnych partiach składających się z większej ilości. Liczba wyrobów składających się na jedną serię może być różna i z tego względu dzieli się produkcję seryjną na: Małoseryjną np. produkcja łodzi rybackich Średnioseryjną np. produkcja maszyn liczących Wielkoseryjną np. odbiorników radiowych.Nie ma ściśle określonych granic ilościowych precyzujących zaliczenie do określonej odmiany produkcji seryjnej, gdyż to zależy od rodzaju wyrobu oraz liczby operacji wykonywanych na stanowisku roboczym.
PRODUKCJA MASOWA -Oznacza wytwarzanie dużej liczby jednorodnych wyrobów w nieprzerwanym ciągu. Warunkiem wprowadzenia produkcji masowej jest odpowiednio wysokie zapotrzebowanie na dany wyrób, a więc ten typ produkcji, występuje w wytwarzaniu cementu, stali, mąki itp. W produkcji masowej stosuje się maszyny i urządzenia specjalne dostosowane tylko do wytwarzania określonego wyrobu, kwalifikacje robotników nie są na ogół wysokie, na niektórych stanowiskach roboczych mogą pracować robotnicy przyuczeni z uwagi na powtarzalność czynności, koszty produkcji są stosunkowo niskie.
POTOKOWY SYSTEM PRODUKCJI -Można wyróżnić 2 formy organizacji procesu produkcji:
PRODUKCJA NIEPOTOKOWA -Kierunek przebiegu przedmiotu produkcji między stanowiskami jest zmienny, czyli przedmiot może przechodzić od jednego stanowiska do innych stanowisk w dowolnej kolejności. Więź między stanowiskami nie jest ściśle określona, kolejność operacji natomiast może być zmienna. Tę formę organizacji stosuje się najczęściej w produkcji jednostkowej i małoseryjnej.
PRODUKCJA POTOKOWA -Charakteryzuje się ściśle określonym powiązaniem stanowisk pracy, a przebieg przedmiotu produkcji ma wyraźnie wyznaczoną trasę i ustalony kierunek. Stanowiska pracy rozmieszczone są w kolejności przebiegu procesu produkcyjnego i przedmiot produkcji przechodzi z jednego stanowiska na drugie ściśle określone stanowisko. Obróbka przedmiotu produkcji odbywa się w zasadzie bez przerwy. System potokowy znajduje najczęściej zastosowanie w produkcji masowej i wielkoseryjnej.
PODZIAŁ PRODUKCJI POTOKOWEJ -W produkcji potokowej bardzo ważne jest, by przebieg przedmiotu produkcji z jednego stanowiska pracy na drugie odbywał się równomiernie, możliwie bez przerwy. Uwzględniając ten warunek dzieli się linie potokowe na:
POTOK SYNCHRONICZNY -Forma produkcji, w której czasy wykonania poszczególnych operacji są równe lub stanowią wzajemne wielokrotności. Stanowiska pracy są jednakowo obciążone i między stanowiskami nie powstają zapasy robót w toku, gdyż poszczególne przedmioty przesuwane są bieżąco.
POTOK ASYNCHRONICZNY -Czas trwania pojedynczych operacji nie jest równy i nie stanowi wielokrotności. Stanowiska pracy są różnie obciążone: jedne zajęte są pracą przez cały czas produkcji, na innych stanowiskach nie wykorzystuje się w pełni czasu pracy. Konsekwencją tego jest występowanie produkcji w toku między stanowiskami pracy. Najwyższą formą organizacyjną linii potokowej jest potok zautomatyzowany, w którym prace ręczna są całkowicie wyeliminowane, poszczególne operacje i przemieszczenia przedmiotu produkcji odbywają się samoczynne. Wysoki koszt linii zautomatyzowanej sprawia, że ta forma potoku znajduje zastosowanie prawie wyłącznie w produkcji masowej. Charakterystyczną cechą produkcji potokowej jest jej rytmiczność, której miarą jest takt roboczy czyli czas potrzebny do wykonania operacji na określonym stanowisku pracy.
RODZAJE LINII POTOKOWYCH -Ze względu na sposób podtrzymywania rytmu linii można wyróżnić:
LINIA POTOKOWA O RYTMIE SWOBODNYM -Polega na tym, że pracownicy sami przestrzegają ustalonego taktu i sami powodują przemieszczenie przedmiotu produkcji na następne stanowisko pracy.
LINIA POTOKOWA O RYTMIE PRZYMUSOWYM -Rytm narzucony jest przez mechanizmy transportowe przesuwające wyrób ze stanowiska w sposób ciągły lub sposób skokowy, po upływie czasu określonego taktem.
Normowanie czynników produkcji -Polega na określeniu norm stanowiących przyjęta miarę lub wzorcową wielkość wyznaczającą nakłady związane z działalnością produkcyjną przedsiębiorstwa. W praktyce przedsiębiorstwa przemysłowego stosuje się normowanie czynników produkcji dotyczących:
Normowanie wydajności maszyn i urządzeń -Polega na ustaleniu norm określających wielkość produkcji konkretnej maszyny lub urządzenia na jednostkę czasu, np. maszynogodzinę, maszynozmianę. Podstawą do obliczenia norm wydajności maszyn powinny być wskaźniki dotyczące danego urządzenia produkcyjnego, np. liczba obrotów na minutę, moc zainstalowanych silników, prędkość walcowania. Dane te powinny wynikać z dokumentacji technicznej urządzenia.
Normowanie surowców i materiałów -Polega na ustaleniu normy zużycia surowców i materiałów, oraz norm zapasów.
Normowanie pracy ludzkiej -Określenie wielkości zadań wyznaczonych pracownikom do wykonania w danych warunkach. Podstawowymi rodzajami norm są norma czasu i norma ilościowa.
Norma czasu(norma pracochłonności) -Określa czas potrzebny na wykonanie wydzielonego zadania produkcyjnego i wyrażana jest jako stosunek czasu do jednostki wyrobu np. 12 min/szt.
Norma ilościowa -Oznacza ilość produktów wyrażoną w jednostkach naturalnych (kg, szt., itp.), wyznaczoną do wykonania w określonym czasie, np. w godzinie na zmianę roboczą.
Norma obsługi -Określa liczbę maszyn lub urządzeń, którą powinien obsługiwać jeden pracownik lub zespół pracowników. Norma obsługi może np. określać, że konserwacją 10 maszyn, przeprowadza dwóch mechaników lub trzy krosna obsługuje jeden robotnik.
Norma obsady(norma zatrudnienia) -Określa wielkość zespołu pracowników tworzącego jedną obsadę przydzieloną na stałe do określonego stanowiska pracy lub określonego urządzenia.
Proces przygotowania produkcji -Działania przygotowawcze poprzedzające uruchomienie produkcji wywierające duży wpływ na przebieg procesu produkcyjnego i jego efektywność. Proces ten składa się z przygotowania technicznego produkcji oraz z przygotowania organizacyjnego (operatywnego) produkcji.
Przygotowanie techniczne -Polega na opracowaniu dokumentacji konstrukcji wyrobu i procesu technologicznego potrzebnych do podjęcia produkcji nowych lub ulepszonych wyrobów. Przygotowanie techniczne obejmuje przygotowanie konstrukcyjne i przygotowanie technologiczne.
Przygotowanie konstrukcyjne -W ramach tego procesu ustala się charakterystykę wyrobu, jego cechy i parametry, sporządza się opis wykonania wyrobu, dokumentację podstawową obejmującą rysunki oraz opis technicznych warunków odbioru i eksploatacji wyrobu, w niektórych wypadkach wykonuje się model lub prototyp wyrobu. Przygotowanie konstrukcyjne produkcji poprzedzone jest badaniami w trakcie których ustala się celowość podejmowania produkcji określanego wyrobu, określa się przyszłe zapotrzebowanie w ten wyrób, ocenia efektywność ekonomiczną wyrobu z punktu widzenia producenta i odbiorcy. Opracowanie konstrukcyjne nowych wyrobów może być oparte na wynikach własnych badań krajowych, kopiowaniu obcych wzorów lub też na zakupie licencji. Kiedy zachodzi tego potrzeba, opracowuje się wstępnie kilka projektów, by umożliwić wybór optymalnego rozwiązania spośród różnych wariantów.
Przygotowanie technologiczne -Polega na: ustaleniu procesu technologicznego, doborze materiałów wyjściowych oraz maszyn i oprzyrządowania, opracowaniu bazy normatywnej obejmującej normy zużycia materiałów, normy pracy, normy zużycia energii itp., określeniu organizacji i metod kontroli jakości, ustaleniu kosztów produkcji. Do przygotowania technologicznego należy również wykonanie produkcji próbnej. Ten etap przygotowania produkcji bazuje na przygotowaniu konstrukcyjnym i powinien uwzględniać wszystkie warunki umożliwiające uzyskanie wyrobu jak najlepszej jakości przy najmniejszych kosztach.Zagadnienie technicznego przygotowania produkcji nabiera różnego znaczenia w poszczególnych branżach i rodzajach produkcji. W przemyśle wydobywczym nie ma np. przygotowania konstrukcyjnego, gdyż właściwości produktu oraz jego cechy określa sama przyroda (węgiel, ropa naftowa). Tym bardziej należy tu zwrócić uwagę na przygotowanie technologiczne i organizacyjne.W przemyśle obuwniczym lub odzieżowym najważniejsze jest przygotowanie konstrukcyjne ustalające nowe wzory obuwia czy odzieży zgodnie z wymogami mody, sam proces technologiczny jest natomiast w zasadzie opanowany i nie wymaga szczególnego przygotowania. W przemyśle chemicznym i farmaceutycznym najważniejszą rolę odgrywa przygotowanie technologiczne ustalające recepturę i ścisłe warunki przebiegu produkcji.
Przygotowanie organizacyjne -Odbywa się w okresie bezpośrednio poprzedzającym uruchomienie produkcji i nazywane jest również przygotowaniem operatywnym lub wykonawczym. Polega ono na opracowaniu operatywnych planów produkcji i rozdzieleniu pracy na stanowiska robocze, zamówieniu i przygotowaniu materiałów, narzędzi i oprzyrządowania, przygotowaniu stanowisk pracy, organizacji transportu itp. Do tego etapu przygotowania produkcji należą również czynności związane z przygotowaniem dokumentacji produkcyjnej, np. wystawienie kart obiegowych, zleceń produkcyjnych, kart pracy. Ważną sprawą jest dobór odpowiednich pracowników, ich przeszkolenie i zaznajomienie z nową technologią i nowym przebiegiem procesu technologicznego.
Rytmiczność produkcji -Polega na równomiernym, zgodnym z harmonogramem, wytwarzaniu i przekazywaniu wyrobów oraz równomiernej i odpowiednio zharmonizowanej pracy poszczególnych odcinków produkcyjnych w przedsiębiorstwie. Oznacza to, że na stanowisku pracy lub w określonej jednostce produkcyjnej wytwarza się w jednakowych kolejno odcinkach czasu taką samą wielkość produkcji. Praca przebiegająca rytmicznie odznacza się jednakowym natężeniem i równomiernością wykonania zadań. Brak rytmiczności produkcji prowadzi do nierównomiernych dostaw towarów na rynek.
Znaczenie rytmiczności produkcji -Nierytmiczna produkcja powoduje niepełne wykorzystanie załogi i urządzeń produkcyjnych w jednych okresach, a nadmierne przeciążenie i pracę w godzinach nadliczbowych w innych okresach. Często duże napięcie i przemęczenie pracowników w okresach natężenia pracy jest przyczyną spadku jakości produkcji. Można stwierdzić, że rytmiczność produkcji na stanowisku pracy zapewnia dobrą jakość produkcji, eliminuje przestoje maszyn i urządzeń, zapewnia racjonalne zużycie energii oraz mniejsze zmęczenie pracowników, gdyż praca przebiega z jednakowym natężeniem.