Diagnoza dziecka niedostosowanego społecznie
Opracował Marek Kubiak
Praca socjalna i resocjalizacja, II rok
Gniezno, 08.06.2009 r.
Osoba badana:
Kamil Jasnyk, lat 10, uczeń Szkoły Podstawowej w Rogowie, klasa III, zamieszkały w Rogowie przy ul. Przybrzeżnej 34
Symptomy
U chłopca zauważono trudności w nauce, bierną postawę i częste kłamstwa. Czasami jest również nieposłuszny: nie reaguje na to, co się do niego mówi i nie wypełnia swoich obowiązków. Często pracuje samotnie, jest apatyczny, rzadko się śmieje. Wykazuje brak siły fizycznej, niechętnie bawi się z innymi dziećmi. Jest powolny, przygnębiony, a na przerwach przebywa głównie sam. W czasie lekcji czasami przeszkadza innym –poszturchuje lub kopie. Zdarzyło mu się również uczestniczyć w kilku bójkach. Często i uporczywie kłamie. Powody tego są różne, czasami robi to bez szczególnego powodu.
Chłopiec znajduje się na drugim poziomie niedostosowania społecznego.
Właściwości indywidualne
Z opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej wynika, że chłopiec jest pod opieką jej opieką od 2004 roku. Wówczas przeprowadzono badanie specjalistyczne celem określenia możliwości wcześniejszego uczęszczania Kamila do szkoły. Zalecono uczęszczanie w dalszym ciągu na zajęcia przedszkolne, co miało korzystnie oddziaływać na rozwój umysłowy i emocjonalni-społeczny chłopca. Ponadto zaproponowano terapię logopedyczną na terenie poradni, która po kilku miesiącach została przerwana. Obecnie chłopiec został zgłoszony z powodu trudności w nauce języka polskiego i matematyki. Aktualne badania psychologiczne wykazały, że ogólny rozwój umysłowy chłopca kształtuje się w normie. Posiada on dobry zakres wiedzy ogólnej i przeciętny zasób słownictwa. Zdolność porównywania, klasyfikowania i uogólniania ukształtowały się na dobrym poziomie. Kamil jest dość spostrzegawczy i ma dobre tempo mechanicznego uczenia się wzrokowo-motorycznego. Nieznacznie obniżone jest spostrzeganie i różnicowanie słuchowe. Występuje lateralizacja. Dysfunkcje te wpływają m.in. na trudności w pisaniu. Chłopiec czyta w dobrym tempie i rozumie czytany tekst, a także wykazuje dobre zdolności arytmetyczne.
Kamil ma niskie poczucie własnej wartości. Myśli o sobie, że jest głupi, nielubiany i bezmyślny, a także, że jest marzycielski. Nie jest zadowolony, gdy myśli o sobie, robi się wtedy zły. Zależy mu na tym, aby mama myślała o nim dobrze, a nie że jest zły i niedobry. Nie ma również żadnych planów na przyszłość. Także z testu samooceny wynika, że chłopiec ocenia siebie nisko. Jego ja Realne znacznie odbiega od ideału.
Chłopiec ma niski stopień internalizacji norm moralnych i społecznych jeśli chodzi o uczęszczanie do szkoły. Nie uważa za konieczność chodzenie do szkoły, uważa, że spotkania z kolegami są ważniejsze. Natomiast ma świadomość bycia uczciwym, ale uzasadnia je poprzez pryzmat kary, jaka może za to spotkać.
Umiejętności społeczne chłopca są także na niskim poziomie. Kamil niechętnie nawiązuje nowe kontakty. Bawi się z innymi niechętnie i jest bierny, cichy. Czasami tylko współpracuje z grupą i bawi się z innymi. Zdarza się, że nie potrafi się zachować w pewnych sytuacjach. Szybko także traci równowagę emocjonalną, wpada w płacz i zachowuje się nieadekwatnie do stopnia trudności sytuacji.
Emocjonalność chłopca: poziom empatii Kamila jest na wysokim poziomie, ale także jest drażliwy i skłonny do szybkiej irytacji zachowaniem innych, wykazuje również nagłe spadki energii. Dziecko nie potrafi skupić uwagi na szczegółach lub popełnia nierozważne pomyłki w pracy szkolnej. Często sprawia mu trudność skupienie przez dłuższy czas uwagi na wykonywanym zadania. Sprawia wrażenie, że nie zwraca uwagi na kierowane bezpośrednio do niego komunikaty. Często nie spełnia poleceń oraz nie potrafi dotrwać do końca zajęć szkolnych (nie jest to spowodowane negatywnym nastawieniem czy niezdolnością zrozumienia lekcji). Miewa trudności w zorganizowaniu sobie zajęć i czynności. Unika, nie lubi bądź jest niechętnie nastawione do zadań wymagających dłużej trwającego wysiłku umysłowego (np. praca szkolna lub wykonywanie zadań domowych). Często gubi rzeczy i przedmioty niezbędne do wykonywania określonych zadań (np. zabawki, przybory szkolne, kredki, książki, narzędzia pracy). Jest podatny na odwrócenie uwagi pod wpływem bodźców zewnętrznych. W trakcie codziennych czynności zapomina co robi.
Środowisko szkolne i rówieśnicze
Kamil chodzi do klasy III b do Szkoły Podstawowej w Rogowie. Chłopiec uczy się słabo, ma dużo zaległości, niechętnie uczestniczy w zajęciach. Uważa, że szkoła jest okropna i nie lubi do niej chodzić. Podczas sprawdzianów odczuwa lęk i strach. Gdyby tylko miał taką możliwość porzuciłby szkołę natychmiast. Na lekcjach zachowuje się tak, jak tego oczekują nauczyciele i stara się, aby byli z niego zadowoleni.
Kamil uważa, że jako uczeń jest grzeczny, spokojny i koleżeński. Bardzo nie lubi swojej wychowawczyni, ponieważ często krzyczy na uczniów. Dobrze natomiast mówi o panu od matematyki ponieważ jest miły. Może z nim porozmawiać o swoich kłopotach.
Kamil ma problemy z przyswajaniem sobie nowej wiedzy. Jest zdenerwowana, gdy nauczyciel zbyt szybko tłumaczy nową lekcję, patrzy mu na ręce i gdy chodzi po klasy. Bardzo boi się klasówek, w czasie ich trwania nie może się skupić i obawia się, że nie zdąży napisać jej do końca. Również boi się, gdy jest pytany. Z niecierpliwością czeka na dzwonek w czasie lekcji, na której nauczyciel robi powtórkę. Stres czasami doprowadza chłopca do płaczu i innych zaburzeń somatycznych. Kamil ma swobodne podejście do nauki, nie wstydzi się swojej niewiedzy i często nie zwraca uwagi na jakość odrobionych lekcji. Nie martwi się również zaległościami, ani przejściem do następnej klasy. Nie ma również złego samopoczucia związanego za szkołą.
Chłopiec nie lubi się uczyć. Robi to, ponieważ „musi”. Bardziej interesuje ją wiele innych rzeczy. Nie lubi odrabiać lekcji, ale również ich nie odpisuje. Zadania domowe sprawiają jej trudność, chociaż uważa, że zawsze stara się jak może. Najbardziej lubi matematykę, wychowanie fizyczne i informatykę. Natomiast na ostatnim miejscu znalazły się języki.
Każda nowa lekcja zachęca Kamila do pracy, chociaż jednocześnie uważa, że są one nudne. Na lekcjach zdarza się jej myśleć o czymś innym. Rozwiązywanie trudnego zadania sprawia jemu przyjemność. Nie robi jednak więcej, niż tego wymagają nauczyciele. Mimo to chciałby być najlepszym uczniem w klasie i lubi przyjaźnić się z dobrymi uczniami. Wszelkie niepowodzenia szkolne zniechęcają go do nauki. Nie martwi się jednak złymi stopniami.
Kamil nie jest zbyt lubiany w klasie. Przez część dzieci jest izolowany. Jest cichym i spokojnym chłopcem, zamkniętym w sobie. Ma problemy w kontaktach z innymi dziećmi. Jest słabym uczniem, często nie odrabia zadań domowych, ma ciągłe zaległości. Na lekcji stara się nie zwracać na siebie uwagi, nie jest aktywny. Często wyłącza się i sprawia wrażenie nieobecnego. Nauczyciele starają się go zachęcać do aktywnego uczestnictwa w lekcji i do pracy w grupie. Czasami poświęcają mu więcej czasu, aby dowiedzieć się czy nie ma problemów osobistych, rodzinnych. Kamil jednak zachowuje się tak, jakby bał się klasy. Czasami zachowuje się impulsywnie i nerwowo, drży i jest bliski płaczu.
Środowisko rodzinne
Rodzice Kamila mają wykształcenie zawodowe. Matka uczyła się w zawodzie krawcowej, a ojciec jako stolarz. Matka zajmuje się domem i dziećmi, natomiast ojciec czasami pracuje dorywczo. Mieszkają w bloku w dwupokojowym mieszkaniu. Rodzice i dzieci mają swój pokój. W domu nie brakuje bieżącej wody, toalety, jest gaz i elektryczność. Zakupy co parę dni robi matka, w zależności ile jest pieniędzy. Czasami dostaną zapomogę z gminy. Z reguły raczej żyją na kredyt. Część pieniędzy przeznaczana jest na alkohol i papierosy. Rodzina jest czteroosobowa. Składa się z ojca, matki i dwójki dzieci-Kamil jest najstarszy, Karolina ma 4 lata. W rodzinie mało się rozmawia. Dużo jest kłótni i awantur.
Kamil jest kontrolowany przez swoją matkę. Zawsze musi mówić gdzie i z kim wychodzi, oraz o której wróci. Interesuje się również jego nauką. Wie co dziecku sprawia trudność. Problem w rodzinie wynika głównie z alkoholizowania się ojca, a także z despotycznego charakteru matki. Wydaje ona polecenia w formie rozkazów, nie potrafi słuchać, nie akceptuje odmiennego zdania.
Podczas rysowania rodziny chłopiec był nerwowy i niechętnie chciał to robić. Kamil na początku zaczął rysować dom, jednak po krótkim czasie odwrócił kartkę na drugą stronę i przystąpił do rysowania nowej pracy. Umieścił dom z prawej strony kartki i postać z lewej strony kartki. Po narysowaniu tych elementów upomniał się o kolejną kartkę. Dom był pierwszym narysowanym elementem (podobnie jak na pierwszym rysunku), co może potwierdzać silne emocje i trudności związane z domem rodzinnym chłopca. Wiek rysunku odpowiada wiekowi badanego. Jest on bardziej racjonalny, linie są w większości proste i sztywne. Rysunek sprawia wrażenie podzielonego na dwie części. Z lewej strony kartki znajduje się rodzina. Ta część rysunku jest kolorowa, cieplejsza (kolorowe postaci, żółte słońce umieszczone w lewym górnym rogu kartki). Po prawej stronie na kartce znajduje się dom. Ta część rysunku jest smutna, sprawia wrażenie chłodnej. Silny nacisk kredki, zwłaszcza w elementach głów postaci, mówi o silnym napięciu, czasem gwałtowności. Jasne kolory mówią o pogodnym nastroju dziecka. Rodzina narysowana jest w lewej dolnej ćwiartce kartki, symbolizującej narodziny, początek życia, a także wyrażającej potrzebę czułości, bliskości, bezpieczeństwa. Może również wskazywać na regresję. Ponadto chłopiec rysował od prawej do lewej strony (regresja). Kamil narysował kolejno: matkę, młodszą siostrę, siebie i ojca. Ważną osobą dla chłopca jest matka. Narysowana jako pierwsza, w centrum kartki, z wypracowanym elementem - papierosem w ustach. Umieszczenie ojca z brzegu, jako ostatniej postaci, świadczy o jego dewaloryzacji w rodzinie. Siostra jako jedyna z postaci jest uśmiechnięta, co wskazuje na pozytywne emocje chłopca w stosunku do niej. Kamil umieścił siebie pomiędzy mamą a resztą rodziny. Może to podkreślać konflikt występujący między matką, a rodziną. Tułów postaci chłopca zwrócony jest w stronę postaci mamy, sprawia wrażenie odsuwającego się od reszty rodziny, co może być wyrazem nieakceptowania konfliktów rodzinnych.
Rysunek sprawia ogólnie wrażenie pustego, chłodnego.
Jako, że dom zajmuje centralne miejsce i największą przestrzeń, można wnioskować, że łączą się z nim silniejsze emocje chłopca. Może to być również przejawem tendencji do zwracania na siebie uwagi. Podkreślony, ciężki dach wskazuje na postawę obronną, obronę przed marzeniami, przed fantazją. Okna umieszczone wysoko, z firankami wskazują na dużą potrzebę ochrony własnej prywatności, ostrożność i kontrolowanie relacji z otoczeniem. Małe drzwi świadczą o nieśmiałości i lęku. Dym wydobywający się z komina wskazuje na silne, wewnętrzne napięcie spowodowane prawdopodobnie konfliktami w rodzinie.
Stopień niedostosowania społecznego
Chłopiec przejawia agresję symboliczną i gwałtowne zachowania. Źródeł tego zjawiska, można dopatrywać w wewnętrznych napięciach jakie przeżywa dziecko w związku z trudną sytuacją rodzinną. Jest niestabilny emocjonalnie, ma problemy w kontaktach z innymi. Niechętnie także podchodzi do uczenia się. Brak mu motywacji, a także widać u chłopca tęsknotę za uczuciem miłości i akceptacji od rodziców, a także przyjaźni. Główna przyczyną może tu być problem alkoholowy ojca, bowiem komunikacja między ojcem alkoholikiem a dzieckiem jest niewielka. Niekorzystne są również czynniki związane ze szkołą, m.in. pozycja dziecka w klasie, brak kontaktu z grupą rówieśniczą, a także stosunek do nauki szkolnej. Sytuacja bycia izolowanym lub odrzucanym przez klasę jest konsekwencją zachowań charakterystycznych dla niedostosowania, a zarazem mechanizmem wzmacniającym takie zachowania. Kamil nieakceptowany przez klasę czuje się sfrustrowany, chciałby nawiązać satysfakcjonujące relacje. Niestety, nie potrafi tego zrobić. Powtarzając swoje dotychczasowe zachowania, jak zbyt gwałtowne reakcje czy agresja, zwiększa odrzucenie.
Wskazówki do dalszej pracy
Zaleca się wizyty u psychologa w celu:
-Wzmocnienia poczucia własnej wartości chłopca w atmosferze ciepła, bezpieczeństwa, akceptacji
-Wykształcenia w chłopcu akceptacji zasad i norm społecznych, poprzez zabawę w grupie
Wykształcenie u mamy umiejętności stawiania jasnych reguł i ich egzekwowania względem Kamila
-Wzbogacania relacji syna z matką i ojcem, poprzez włączanie mamy do wspólnej zabawy z chłopcem
-Emocjonalnego wsparcia matki
Zalecenie dla matki zgłoszenia się do poradni zdrowia psychicznego, w celu skorzystania z terapii indywidualnej.
Rozpoczynając działania w celu dostosowania Kamila do grupy rówieśniczej i do wdrożenia do osiągania sukcesów szkolnych należy zacząć od rodziny. Trzeba przeprowadzić rozmowę z rodzicami na temat skutecznego wychowania dziecka ze szczególnym uwzględnieniem potrzeby nauki i bycia rówieśnikiem/kolegą. Należy postawić na ścisłą i systematyczną współpracę z rodzicami dotyczącą kontroli osiągnięć edukacyjnych, edukacyjnych także w sferze społecznej.
Tak w rodzinie, jak i w szkole trzeba organizować dużo czasu na pracę indywidualną. Trzeba zapewnić dziecku dostęp do książek i materiałów do pisania, tak aby mogło w domu i w szkole czytać i pisać.
Ważne, by uświadomić matkę i chłopca o konieczności wykonywania poleconej pracy i postępowania wg ustalonych zasad oraz umiejętnego reagowania na sytuacje problemowe w domu i w szkole. Znaczenie miała będzie rozmowa z chłopcem na temat konsekwentnego przestrzegania zasad opracowanych wspólnie ze wszystkimi dziećmi dotyczących zachowania w szkole.
Na zajęciach powinno się stosować dużo twórczych i zabawowych metod i form pracy. Dużo uczulać na ład i porządek w swoim otoczeniu. Bardzo ważne jest stosowanie krytyki i pochwał wobec chłopca.
Istotne jest także namówienie ojca Kamila do próby zerwania z nałogiem, jakim jest alkoholizowanie się.