Służebność jest to ograniczone prawo rzeczowe, to znaczy, że zapewnia uprawnionej osobie lub osobom tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy, której dotyczy. Służebność daje prawo do korzystania z rzeczy cudzej, ale w sposób ograniczony i ukierunkowany w zależności od rodzaju ustanowionej służebności. Celem służebności jest zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej. Mówiąc wprost służebność jest prawem na rzeczy cudzej.
Tytułem wstępu dodamy, że służebność jest uregulowana w kodeksie cywilnym. Poszczególne artykuły zostaną przez z nas wymienione w trakcie omawiania konkretnych rodzajów służebności.
Rodzaje służebności. Wyróżniamy trzy rodzaje służebności:
Służebność gruntową, o której traktują artykuły 285-295 k.c.; Podmiotem uprawnionym jest aktualny właściciel nieruchomości władnącej;
Służebność osobistą artykuły 296-305 k.c.; Podmiotem uprawnionym jest oznaczona osoba fizyczna;
Służebność przesyłu artykuł 305 k.c.
Treść służebności gruntowej jak i osobistej jest co do zasady taka sama i może ona przybierać postać: służebności czynnych i biernych. Służebnościami czynnymi zwanymi również służebnościami pozytywnymi są te, które polegają na uprawnieniu właściciela jednej nieruchomości do korzystania w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości, gdyż upoważniają do ingerowania w sferę prawa własności innego podmiotu, np. w postaci przejazdu, drogi koniecznej, przeprowadzania bydła. Służebnościami biernymi inaczej nazywanymi służebnościami negatywnymi są te służebności, które zobowiązują właściciela nieruchomości obciążonej do niewykonywania określonych uprawnień względem własnej nieruchomości, czy też nieruchomości władnącej przysługujących mu jako właścicielowi. Uprawniony nie czyni niczego, a jego korzyść z ustanowienia służebności gruntowej polega na tym, że zobowiązany nie może korzystać w określonym zakresie ze swego prawa. Służebności bierne mogą zatem polegać na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej ma obowiązek powstrzymywać się od wykonywania określonych działań względem własnej nieruchomości, które mógłby podejmować w ramach przysługującego prawa własności gdyby nie ustanowiona służebność albo na tym, że musi on powstrzymać się od wykonywania uprawnień, które z mocy przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności przysługują jemu względem nieruchomości władnącej, np. zakaz budowy, zakaz budowy przy granicy.
Służebność gruntowa jest to ograniczone prawo rzeczowe na cudzej nieruchomości, które zapewnia uprawnionemu określone korzyści związane z nieruchomością obciążoną. Służebność gruntowa ma na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości zwanej władnącą lub jej ograniczonej części poprzez ograniczenie zakresu lub sposobu korzystania z innej nieruchomości zwanej obciążoną, ale bez zbędnej szkody dla nieruchomości obciążonej. Zgodnie z art. 285 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności.
W przepisach Kodeksu cywilnego nie sprecyzowano na czym konkretnie ma polegać uprawnienie do korzystania z nieruchomości obciążonej oraz na czym konkretnie ma polegać obowiązek powstrzymywania się właściciela tej nieruchomości od wykonywania przysługującego prawa. Istnieje zatem możliwość ustanawiania różnorodnych służebności gruntowych jednak pod warunkiem, że mają one na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej i ich zakres odpowiada jej potrzebom, a nie wykracza poza ramy art. 285 k.c.
Służebność gruntowa jest ustanawiana celem prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej czyniąc zadość trwałym i obiektywnym jej potrzebom. Dlatego też powinna być ustanawiana bezterminowo. Nie ma jednak żadnych przeszkód, aby czas jej trwania ograniczyć terminem, czy też warunkiem.
Jak uprzednio wspomniano służebności gruntowe dzielą się na służebności czynne i bierne. Przykładowymi służebnościami gruntowymi czynnymi są: służebności przechodu lub przejazdu; prowadzenia przez cudzy grunt urządzeń wodnych, elektrycznych i gazowych; pobierania wody, żwiru, piasku itp.; przegonu i wypasu bydła; oparcia ściany o cudzy mur, korzystania z cudzych kominów lub innych urządzeń budowlanych itp. Przykładem służebności gruntowej biernej (której treścią jest ograniczenie właściciela nieruchomości obciążonej w możności dokonywania w stosunku do tej nieruchomości określonych działań) jest możliwość domagania się od właściciela nieruchomości obciążonej, aby nie budował na swoim gruncie żadnych budynków czy urządzeń, bądź tylko niektórych z nich albo niewznosił budynków czy urządzeń ponad pewną wysokość lub sadził drzew wysokopiennych.
(Służebności bierne polegające na obowiązku właściciela nieruchomości powstrzymywania się od wykonywania określonych działań względem własnej nieruchomości straciły jednak na znaczeniu z uwagi na obowiązywanie przepisów prawa budowlanego, ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, czy ustawy o gospodarce nieruchomościami, zapewniających właściwą i dobrze zaplanowaną zabudowę nieruchomości.)
Określając zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania należy kierować się zasadami współżycia społecznego i jednocześnie uwzględniać miejscowe zwyczaje.
Podmioty służebności: W przypadku służebności gruntowej podmiotem uprawnień wynikających ze służebności jest każdoczesny (aktualny w danym czasie) właściciel nieruchomości władnącej. Zobowiązanym ze służebności gruntowej jest każdoczesny właściciel nieruchomości obciążonej. Jeżeli nieruchomości te są przedmiotem współwłasności uprawnionymi jak i zobowiązanymi są wszyscy współwłaściciele. Zarówno uprawnionym, jak i zobowiązanym ze służebności gruntowej może być tak osoba fizyczna jak i osoba prawna, a nawet jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, o której mowa w art. 33' KC, jednak pod warunkiem, iż jest właścicielem nieruchomości odpowiednio - władnącej lub służebnej. Nie zawsze jednak podmiotem służebności gruntowej jest właściciel nieruchomości. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 286 KC, który pozwala na ustanowienie służebności gruntowej na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej bez względu na to, czy jest ona właścicielem nieruchomości gruntowej.
Przedmioty służebności: Przedmiotem służebności mogą być tylko nieruchomości (art. 285 § 1 KC i art. 296 KC). Nieruchomość zostaje obciążona służebnością gruntową na rzecz każdoczesnego właściciela innej nieruchomości. Dlatego też nieruchomość, na której ustanowiono służebność jest nazywana nieruchomością obciążoną (służebną), zaś nieruchomość, dla której właściciela służebność została ustanowiona nieruchomością władnącą. Przedmiotem służebności gruntowej może być także prawo użytkowania wieczystego obciążone przez użytkownika wieczystego w granicach treści przysługującego jemu prawa.
Ustanawianie służebności gruntowej:
Głównym sposobem ustanawiania służebności gruntowej jest umowa zawarta między właścicielami nieruchomości. Oświadczenie właściciela nieruchomości obciążanej wymaga sporządzenia aktu notarialnego, natomiast właściciel nieruchomości władnącej nie jest zobowiązany do składania takiego oświadczenia.
Ponadto służebność może zostać ustanowiona na podstawie orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej wydawanej w trybie właściwym dla wywłaszczenia nieruchomości a także w drodze zasiedzenia. Należy zaznaczyć, że służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w przypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.
Dla ustanowienia służebności nie jest konieczne by nieruchomość władnąca i obciążona bezpośrednio ze sobą sąsiadowały, gdyż w określonych okolicznościach służebność może dotyczyć nieruchomości oddalonych od siebie. Tytułem przykładu można wymienić służebność drogi koniecznej ustanowioną celem zapewnienia nieruchomości władnącej odpowiedniego dostępu do drogi publicznej przez kilka nieruchomości obciążonych (co najmniej trzy).
Wygaśnięcie służebności gruntowej: Zgodnie z art. 293 § 1. k.c. służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez dziesięć lat. W przypadku służebności biernej, której treść polega na obowiązku nieczynienia, powyższą zasadę stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od dziesięciu lat stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności. Służebność gruntowa wygasa także w razie zrzeczenia się prawa własności nieruchomości władnącej oraz wskutek nabycia przez właściciela nieruchomości władnącej nieruchomości obciążonej. Wygaśnięcie służebności gruntowej może również nastąpić na mocy orzeczenia sądowego.
Innym sposobem wygaśnięcia służebności jest jej zniesienie. Zniesienia służebności gruntowej może żądać właściciel nieruchomości obciążonej, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej. Zniesienie służebności następuje za wynagrodzeniem przysługującym właścicielowi nieruchomości obciążonej. Natomiast jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej jakiekolwiek znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności nawet bez wynagrodzenia.
Do służebności stosuje się przepisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych. Zgodnie z art. 246 § 1 k.c., Jeśli uprawniony zrzeka się służebności gruntowej, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. Jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie tego prawa z księgi wieczystej. Służebność wygasa jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie na własność rzecz obciążoną. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej a jeżeli prawo to było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron. (k.c. art. 246-248).
Do wykonywania służebności często niezbędne są różne urządzenia. Przy służebności przejazdu potrzebna jest droga, most, nasyp, grobla, urządzenia drogowe. Uprawniony do czerpania wody gruntowej z cudzej nieruchomości potrzebuje w tym celu studni, pomp, instalacji wodnych. Uprawniony ze służebności pobierania piasku i żwiru korzysta ze specjalnych urządzeń do ich pobierania. Wszystkie te urządzenia wymagają należytego utrzymania. Na mocy artykułu 289 k.c. Obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej należy do właściciela nieruchomości władnącej czyli tego, który z niej faktycznie korzysta chyba, że zostanie zawarta umowa, która reguluje tą sprawę inaczej. Jeżeli dojdzie do podpisania umowy i obowiązek utrzymywania urządzeń zostanie nałożony na właściciela nieruchomości obciążonej, właściciel ten jest odpowiedzialny osobiście za wykonywanie tego obowiązku.
Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tą samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej tzw. zasada pierwszeństwa. Jeśli jednak inne przepisy określają pierwszeństwo w odmienny sposób, to stosuje się te inne przepisy. Zgodnie z art. 250 § 1 k.c. pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione. Do zmiany pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi wieczystej. Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.
Co dzieje się ze służebnością w razie, gdy następuje podział nieruchomości? Traktuje o tym art. 290 k.c. mówiący, iż:
§ 1. W razie podziału nieruchomości władnącej służebność utrzymuje się w mocy na rzecz
każdej z części utworzonych przez podział; jednakże gdy służebność zwiększa użyteczność
tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej
od służebności względem części pozostałych.
§ 2. W razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach
utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do
jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.
§ 3. Jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób
wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten w braku porozumienia stron będzie
ustalony przez sąd.
W przypadku podziału nieruchomości władnącej albo obciążonej powstają nowe nieruchomości. Służebności obciążające nieruchomość służebną w konsekwencji podziału tej nieruchomości lub nieruchomości władnącej zarówno nie wygasają z mocy prawa, jak również nie zmieniają swojej treści odpowiednio do zmienionych potrzeb obu nieruchomości. W wyniku podziału nieruchomości tak służebnej, jak i władnącej może jednak powstać potrzeba realizacji nowych sposobów zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Może także ustać potrzeba zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Jeżeli w konsekwencji podziału nieruchomości władnącej ustanowiona służebność gruntowa zwiększa użyteczność jednej lub kilku nieruchomości powstałych w wyniku podziału, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia nieruchomości obciążonej od służebności względem tych nieruchomości władnących, których użyteczności służebność, w konsekwencji podziału, nie zwiększa (art. 290 § 1 KC).
Jeżeli w konsekwencji podziału nieruchomości obciążonej wykonanie służebności gruntowej ogranicza się tylko do jednej lub kilku z nieruchomości obciążonych, ich właściciele mogą żądać zwolnienia nieruchomości obciążonej od służebności. Zwolnienie nieruchomości obciążonej od służebności może nastąpić w drodze umowy. Jeżeli właściciele nieruchomości obciążonej i władnącej nie dojdą do konsensusu co do zwolnienia nieruchomości obciążonej od służebności jej właściciel może zwrócić się w tym celu do sądu w trybie art. 290 § 1 i 2 KC. Zwolnienie nastąpi bez wynagrodzenia. Skoro w wyniku podziału istniejąca służebność nie zwiększa użyteczności nieruchomości władnącej należy uznać że utraciła ona wszelkie znaczenie dla tej nieruchomości. Przepis art. 295 KC stanowi zaś, że w takiej sytuacji zwolnienie nieruchomości obciążonej od służebności następuje bez wynagrodzenia.
Jeżeli w konsekwencji podziału nieruchomości władnącej lub obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany jej treści strony w drodze umowy mogą ustalić nowy sposób wykonywania służebności. Zastosowanie znajdzie wtedy przepis art. 248 KC. W braku porozumienia między stronami każda z nich może zwrócić się do sądu z żądaniem ustalenia sposobu wykonywania służebności.
Przepis § 3 art. 290 KC przewiduje możliwość domagania się, w następstwie podziału nieruchomości władnącej lub obciążonej, zmiany treści służebności, ale tylko polegającej na zmianie wykonywania służebności. Roszczenie to przysługuje tak właścicielowi nieruchomości władnącej, jak i obciążonej. Przepis art. 290 KC nie przewiduje przyznania przez sąd wynagrodzenia za zwolnienie
nieruchomości obciążonej od ustanowionych na niej służebności, czy też za zmianę sposobu wykonywania istniejącej służebności. Nieprzyznawanie wynagrodzenia, jeśli chodzi o żądanie zwolnienia nieruchomości obciążonej ze służebności, w świetle treści art. 295 KC, nie budzi wątpliwości skoro jest to związane z faktem, iż zwolnienie następuje w sytuacji, gdy dla nieruchomości władnącej, zarówno tej niepodzielonej, jak i tej powstałej w wyniku podziału, służebność utraciła wszelkie znaczenie. Zwolnienie dokonywane w trybie art. 290 KC w żaden sposób nie uszczupla użyteczności nieruchomości władnącej. Zgodnie bowiem z treścią omawianego przepisu, zwolnienie nieruchomości obciążonej ze służebności może mieć miejsce tylko wtedy, gdy w wyniku podziału nieruchomości władnącej służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nowo powstałych nieruchomości władnących albo wykonywanie służebności ogranicza się tylko do jednej lub kilku z nich w sytuacji, gdy podziałowi uległa
nieruchomość obciążona.
Inaczej rzecz się już przedstawia w sytuacji żądania zmiany wykonywania służebności będącego następstwem podziału nieruchomości władnącej lub obciążonej. Mianowicie to czy sąd przyzna wynagrodzenie będzie uzależnione od tego kto spowodował potrzebę zmiany - podział czyjej nieruchomość wywołał potrzebę zmiany. Orzeczenie wydane przez sąd w trybie art. 290 KC zapada w postępowaniu procesowym i ma charakter konstytutywny. Jeżeli orzeczeniem tym zwolniono nieruchomość obciążoną od służebności, służebność wygasa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, chyba że jest wpisana do księgi wieczystej. Wtedy wygasa z chwilą wykreślenia z księgi wieczystej.
Warto dodać o istnieniu możliwości żądania zmiany treści i sposobu wykonywania służebności. Zmiana treści służebności, czy sposobu jej wykonania zawsze jest możliwa w drodze umowy (art. 248 k.c.), natomiast art. 291 dotyczy sytuacji, gdy strony nie mogą dojść do porozumienia co do zmiany treści łączącego je stosunku lub sposobu wykonywania służebności. Zmiana ta może nastąpić w drodze konstytutywnego orzeczenia sądu wydanego na żądanie właściciela nieruchomości obciążonej w postępowaniu procesowym. Przesłanką do zgłoszenia takiego żądania jest zaistnienie ważnej potrzeby gospodarczej po ustanowieniu służebności. Mimo istnienia takiej potrzeby żądanie nie będzie mogło być uwzględnione w sytuacji, gdy zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.
Służebność osobista: polega na obciążeniu nieruchomości prawem na rzecz konkretnie oznaczonej osoby fizycznej (Tym też różni się od służebności gruntowej, która przysługuje każdoczesnemu właścicielowi oznaczonej nieruchomości bez względu na to czy jest to osoba fizyczna, czy też prawna.), którego treść odpowiada treści służebności gruntowej. Zobowiązanym ze służebności osobistej jest każdoczesny właściciel nieruchomości obciążonej. Niedopuszczalne jest ustanowienie służebności na rzecz osoby prawnej. Celem służebności osobistej jest zaspokojenie osobistych potrzeb osoby uprawnionej. Sposób wykonywania i zakres służebności osobistej oznacza się mając na uwadze osobiste potrzeby uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.
Przedmiotem służebności osobistej, tak jak służebności gruntowej, również są tylko nieruchomości. Jednak w konstrukcji służebności osobistej występuje tylko nieruchomość służebna, brak jest zaś nieruchomości władnącej. Podmiotem uprawnionym nie jest bowiem każdoczesny właściciel nieruchomości, ale oznaczona osoba fizyczna. Służebność osobista obciąża całą nieruchomość nadal nazywaną nieruchomością służebną.
Zasadniczo służebność osobista powstaje w drodze czynności prawnej między właścicielem nieruchomości obciążonej a uprawnionym. W drodze konstytutywnego orzeczenia sądowego służebność osobista powstaje tylko w sytuacji opisanej w art. 146 k.c. Teoretycznie istnieje również możliwość ustanowienia służebności osobistej w drodze decyzji administracyjnej w trybie art. 112 i 120 GospNierU. Brzmienie tych przepisów nie wyłącza bowiem możliwości powołania w drodze decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu służebności osobistej. Jednak ustanawianie służebności w postępowaniu wywłaszczeniowym ma służyć zabezpieczaniu interesów właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości sąsiednich wskutek wywłaszczenia lub innego niż dotychczas zagospodarowania wywłaszczonej nieruchomości, zatem mają zapobiec zmniejszeniu użyteczności tych nieruchomości a nie zaspokajaniu potrzeb osobistych oznaczonych osób fizycznych. Może powstać również na drodze rozporządzenia testamentowego.
Służebność osobista może być czynna lub bierna. Najczęściej spotykaną służebnością osobistą jest oczywiście służebność czynna polegająca na przyznaniu oznaczonej osobie fizycznej uprawnienia do korzystania z cudzej nieruchomości np. służebność mieszkania. Przepis jednak stanowi, że służebność osobista odpowiada treścią służebności gruntowej, zatem służebność osobista może również polegać na zobowiązaniu się właściciela nieruchomości obciążonej do niewykonywania określonych uprawnień-służebność bierna-, które ma względem swojej lub innej nieruchomości na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności. Jednak podmiotami tego stosunku prawnego są właściciel nieruchomości obciążonej oraz oznaczona z imienia i nazwiska osoba fizyczna.
Jedną z form służebności osobistej jest służebność mieszkania. Celem tej służebności osobistej jest zaspokojenie potrzeb uprawnionego i jego bliskich poprzez uznanie jego prawa do zajmowania mieszkania. Osoba, która posiada służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości. Można się również umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi, ale wymaga to odrębnego zapisu w umowie. Mający służebność mieszkania posiada takie same prawa jak inni mieszkańcy więc może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku wszystkich mieszkańców budynku.
Wygaśnięcie służebności: Na mocy art. 299 k.c.: Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego, został bowiem spełniony cel dla jakiego stosunek prawny został ustanowiony. Służebność osobista nie podlega zatem dziedziczeniu (art. 922 § 2 KC). W przypadku służebności mieszkania, zgodnie z treścią art. 301 § 2 KC, strony mogą się jednak umówić, iż po śmierci uprawnionego będzie ona przysługiwała jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi.
Służebności osobiste są niezbywalne, nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania na inną osobę. Służebności osobistej nie można także nabyć przez zasiedzenie. Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swojego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.
Ostatnią omawianym rodzajem służebności jest służebność przesyłu.
Służebność przesyłu: została wprowadzona do kodeksu cywilnego w sierpniu 2008, w celu uregulowania stosunków prawnych dotyczących urządzeń przesyłowych między przedsiębiorcami przesyłowymi i właścicielami nieruchomości, na których takie urządzenia znajdują się, oraz ułatwienia dalszych inwestycji w sieci przesyłowe, gdyż służebność taka może być ustanowiona także w odniesieniu do urządzeń dopiero planowanych. Służebność przesyłu pozwala na umożliwienie prawnego uregulowania dostępu do nieruchomości, na której posadowione są słupy napięcia, przez które przechodzą urządzenia, wybudowane i eksploatowane przez przedsiębiorstwa przesyłowe. Przedsiębiorca przesyłowy może korzystać z nieruchomości, na której posadowione są urządzenia przesyłowe w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania tych urządzeń. Służebność przesyłu może zostać ustanowiona tylko na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub jest właścicielem urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej, nienależących do części składowych nieruchomości, lecz wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Służebność przesyłu może zostać ustanowiona tylko w zakresie zgodnym z przeznaczeniem tych urządzeń. W razie sprzedaży przedsiębiorstwa lub urządzeń, służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę tych urządzeń. Źródłem służebności przesyłu powinna być umowa zawarta w formie aktu notarialnego między przedsiębiorcą przesyłowym i właścicielem gruntu, na którym są lub mają zostać zainstalowane urządzenia przesyłowe.
Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa. Po wygaśnięciu służebności przesyłu przedsiębiorca ma obowiązek usunięcia urządzeń utrudniających korzystanie z nieruchomości. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest zobowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody. Na mocy art. 305 k.c. do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy i służebnościach gruntowych.
Omówiłyśmy już rodzaje służebności, teraz poruszymy kwestie odpłatności.
Co do zasady odpłatność nie należy do treści służebności. Poza sytuacjami ustanawiania mocą orzeczenia sądowego służebności w prawie sąsiedzkim (art. 145 § 1 i 151 KC) oraz mocą decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu (art. 112 i 120 GospNierU), a także zmiany z ważnych potrzeb gospodarczych treści czy sposobu wykonywania służebności (art. 291 KC) kwestia ta została pozostawiona decyzji stron. Wolą stron wynagrodzenie może zostać ustalone jako świadczenie jednorazowe ale także jako świadczenie okresowe.
Podsumowując: Służebność to ograniczone prawo rzeczowe, prawo na rzeczy cudzej.
Służebność powstaje na drodze:
Umowy;
Orzeczenia sądowego np. o ustanowieniu służebności drogi koniecznej;
Zasiedzenia - zasiedzenie służebności jest możliwe tylko gdy służebność gruntowa polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Koniecznym jest także upływ czasu 20 lat w razie nabycia posiadania służebności w dobrej wierze i 30 lat w razie nabycia jej posiadania w złej wierze. Nie jest możliwe nabycie służebności osobistej w drodze zasiedzenia;
Decyzji administracyjnej w obowiązującym stanie prawnym mogą to być jedynie decyzje wywłaszczeniowe na cele użyteczności publicznej.
Służebność wygasa w szczególności na skutek:
upływu terminu określonego w umowie,
zrzeczenia się jej przez uprawnionego,
nabycia przez osobę, której przysługuje prawo służebności prawa własności nieruchomosci tzw. konfuzja praw,
nie wykonywania jej przez lat 10,
zniesienia służebności prawomocnym orzeczeniem sądu.