Polityka fiskalna
to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.).
działania te mają na celu zmniejszenie bezrobocia (wzrost aktywności gospodarczej) – mówimy wtedy o polityce ekspansywnej lub ograniczenie inflacji –polityka restrykcyjna
Rozróżniamy dwa warianty polityki fiskalnej:
aktywna i pasywną,
ekspansywną (miękką) i restrykcyjną (twardą),
Polityka aktywna – to bieżące, doraźne dostosowywanie decyzji państwa do zmiany warunków w gospodarce. Może ją wprowadzić rząd w obszarze wydatków elastycznych lub państwo poprzez zmiany w ustawie budżetowej. Polityka ta jest bardzo silnie krytykowana, przede wszystkim z powodu odstępów czasowych pomiędzy zaistniałym nowym stanem w gospodarce a rzeczywistą zmianą w ustawie i jej wykonywaniu.
Polityka pasywna – polega ona na ustaleniu takich regulacji prawnych stałych, które będą dostosowywały narzędzia polityki fiskalnej automatycznie do zmian warunków w gospodarce. Należą do nich autonomiczne stabilizatory. Powodują one tendencję do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i w okresie recesji nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji gospodarczej.
Polityka ekspansywna – zwiększenie podaży pieniądza (obniżenie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych). Występuje gdy rząd przez swe działanie chce pobudzić gospodarkę, przyśpieszyć wzrost PKB. Stosuje ją w fazie załamania gospodarczego i dna cyklu koniunkturalnego.
Polityka restrykcyjna – zmniejszenie podaży pieniądza. Rząd prowadzi ją w fazie ożywienia i szczytu cyklu koniunkturalnego, hamuje wzrostową tendencję wywołaną przez mechanizm rynkowy. Skutki tej polityki zależą od wysokości wszystkich dochodów w gospodarce.
Narzędzia polityki fiskalnej – to regulacja prawna wykorzystująca możliwość kształtowania podatków, wydatków, deficytu budżetowego oraz ekonomiczne związki pomiędzy wielkościami a gospodarką.
Wyróżniamy następujące narzędzia polityki fiskalnej:
narzędzia podatkowe – możliwość kształtowania i różnicowania podatku ( nie podatek),
narzędzia zasiłkowe – możliwość kształtowania i różnicowania zasiłków (nie zasiłek),
narzędzia związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i finansowanie programów miany kwalifikacji zawodowych – odpowiednie operacje na podatkach i wydatkach np. odroczenie płatności, częściowe umorzenie podatku, zaniechanie poboru podatku,
wydatki na restrukturyzację gospodarki – przejście do struktury, która prowadzi lepszy rozwój,
wydatki na roboty publiczne,
deficyt budżetowy – możliwość kształtowania długu publicznego,
dług publiczny,
Poszczególne zasady budżetowe
zasada zupełności budżetu – polega na zestawieniu w budżecie wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa.
zasada jedności – oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.
zasada jawności – polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) są zaznajomieni z budżetem, jego treścią, sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym.
zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.
zasada szczegółowości – oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny.
zasada równowagi – jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.
zasada jasności – (przejrzystości) polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy).
zasady charakterystyczne dla zarządzania finansami przedsiębiorstwa – przy konstruowaniu budżetu należy dążyć do oszczędności, efektywności, elastyczności itp.
zasada jednostronnej dyrektywności budżetu - budżet jest wiążący tylko po stronie wydatków. Dochody są tylko prognozami.
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Polityka zatrudnienia – czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników.
Jej początki wywodzą się ze znanych w XIX w. oddziaływań ustawodawczych w ramach tzw. polityki pracy, a jej rozwój to lata 30. We współczesnych systemach społeczno-gospodarczych nadrzędnym celem polityki zatrudnienia jest walka z bezrobociem i jego skutkami.
Wyróżnia się dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:
funkcję społeczną, związaną z warunkami rozwoju społecznego,
funkcję ekonomiczną, związaną z rozwojem gospodarczym.
Dodatkowo, wyróżnia się też:
funkcję poznawczo-normatywną, dotyczącą systemu kształcenia,
funkcję dochodową, związaną z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.
Ponadto do zadań polityki zatrudnienia możemy zaliczyć:
bilansowanie zatrudnienia w skali krajowej i lokalnej,
kształtowanie jego struktury zgodnie z potrzebami i profilem demograficznym ludności,
dostosowanie kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb gospodarczych,
organizacja rynku pracy i związanego z nim pośrednictwa oraz poradnictwa zawodowego,
udzielanie pomocy w znalezieniu zajęcia grupom społecznym mającym szczególne trudności w aktywizacji zawodowej (np. młodocianym, niepełnosprawnym, kobietom, zwalnianym z zakładów karnych itp.),
motywowaniem do pracy.
Polityka antyinflacyjna to zespół działań i decyzji zmierzających do ograniczenia inflacji do poziomu nie zagrażającego sprawnemu funkcjonowaniu gospodarki w sensie osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego mierzonego wzrostem realnej wielkości dochodu narodowego. Poziom wzrostu cen określa się na kilka procent w stosunku rocznym.
D. Begg i S. Fischer uważają, że istnieją trzy sposoby przeciwdziałania inflacji:
można zastosować zdecydowane środki polityki gospodarczej po to, aby utrzymać inflację pod kontrolą,
można zmienić prawo i instytucje w ten sposób by inflacja nie mogła się łatwo pojawić,
można nauczyć się żyć z inflacją.