Dydaktyka specjalna
Wykład I 09.10.13
Dydaktyka- z greckiego, didacticos- pouczający
Didasco- uczę-obejmuje oba procesy nauczania i uczenia się, mają wspólny cel, określone metody, formy
i środki.
Dydaktyka ogólna dzieli się na dydaktyki szczegółowe. Dydaktyka określa zależności między treściami, formami i metodami, warunkami pracy nauczyciela i ucznia, a wynikami nauczania oraz na podstawie wniosków formułuje prawidłowości procesu kształcenia.
E
Edukacja, kształcenie, wychowanie, nauczyciel, uczeń.
Kształcenie- proces świadomego i celowego oddziaływania, zmierzający do kształtowania osobowości jednostki.
Nauczanie- zaplanowana, celowa działalność nauczyciela, systematycznie zmierzając do wywołania zmian w wiedzy, umiejętności i całej osobowości jednostki.
Uczenie się- jest to proces, w którym na podstawie doświadczenia, poznawania i ćwiczenia, powstają nowe formy zachowania oraz modyfikują się już istniejące.
Wykształcenie jest efektem kształcenia, czyli nauczania i uczenia się.
Kształcenie jest procesem kształcenia, porzez jedne podmiot, który zdobywa wykształcenie w toku własnej działalności. Jest to samodzielne zdobywanie wiedzy i umiejętności.
System kształcenia- zbiór elementów, związków i zależności zmierzający do realizacji celów.
Na system kształcenia składają się:
Nauczyciel
Uczeń
Treści kształcenia
Warunki kształcenia atmosfera, przygotowanie nauczyciela, chęć uczniów do pracy, odpowiedni wyposażenie sali, warunki domowe, pomoc rodziców, nastawienie nauczyciela, miejsce do nauki, spokój, cisza, wyposażenie ucznia w podręczniki.
Ortodydaktyka- zajmuje się ustaleniem zasad nauczania i uczenia się, dzieci z odchyleniami od normy (upośledzone i bardzo zdolne), nie wkracza jednak w problematykę dydaktyki szczegółowej i metodyki nauczania dzieci z innymi rodzajami upośledzeń.
DYDAKTYKA SPECJALNA
Oligofrenodydaktya
Tyflodydaktyka
Terapeutyczna
Resocjalizacyjna
Dzieci zdolnych
Logopedyczna
Surdodyaktyka
Do pracy z osobami z fragmentarycznymi deficytami i umiejętnościami uczenia się
Ortodydaktyka- określa cele nauczania, zadania, treści kształcenia, formy organizacyjne, zasady, metody, środki dydaktyczne, proces przyswajania wiedzy i umiejętności, wypracowuje proces postępowania dydaktycznego, wychowawczego i organizacyjnego, pracy nauczyciela z uczniem.
Dydaktyka specjalna- dostosowuje się do możliwości psychicznych uczniów.
Zadania ortodydaktyki:
-badanie procesu nauczania i uczenia się niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie.
-gromadzenie doświadczeń dydaktycznych w celu doskonalenie metod, form, środków pracy z osobami odchylonymi od normy.
-wzbogacenie teorii kształcenia specjalnego o dydaktyki szczegółowe
-wypracowanie nowych i skutecznych metod pomiaru dydaktycznego
Cele ortodydaktyki:
-określa cele nauczania, zadania, treści kształcenia, formy, zasady, metody
-określa proces przyswajania wiedzy i umiejętności
-wypracowuje proces postępowania dydaktycznego, wychowawczego i organizacyjnego pracy nauczyciela z uczniem
-dostosowanie procesu kształcenia do możliwości i potrzeb psycho-fizycznych ucznia
Badania procesu nauczania i uczenia się, gromadzenie doświadczeń dydaktycznych w celu doskonalenia metod, form, treści, środków pracy z osobami odchylonymi od normy, wzbogacanie teorii kształcenia specjalnego o dydaktyki szczegółowe, wypracowanie nowych i skutecznych metod pomiaru dydaktycznego.
Zadania dydaktyki specjalnej wg Kirejczyka:
Ustalenie celów dydaktycznych
Ustalenie prawidłowości rządzących nauczaniem uczniów
Ustalenie sposobu przekazywania wiedzy studentom na temat kształcenia
Zasady kształcenia w dydaktyce są to najogólniejsze prawidła, których nauczyciel powinien przestrzegać, podczas całego procesu dydaktycznego, przestrzeganie ich umożliwia realizację celów kształcenia, normy postępowania.
Wykład II 16.10.13
Zasady nauczania wg Okonia:
Zasada systematyczności/systemowości- odnosi się do odpowiedniego układu treści kształcenia w określoną strukturę, która będzie stanowiła logiczną całość. Nauczyciel powinien tak kierować pracą ucznia, aby opanował on system wiedzy i umiejętności, zaś uczeń powinien systematycznie przyswajać wiedzę.
-treści kształcenia powinny być włożone w odpowiedniej kolejności
-nauczyciel powinien nawiązywać do opanowanego już materiału
-podkreślać zagadnienia główne i istotne
-dzielic materiał na fragmenty i odnosić je do całości
-przechodzić do nowych treści po opanowaniu poprzednich
-systematyzował i uogólniać
Zasada świadomej aktywizacji uczniów-mówi o uświadomieni celów i zadań, które mają wykonać uczniowie, w celu osiągnięcia pozytywnych rezultatów.
-uświadomienie celu
-odwołanie się do doświadczeń uczniów
-wywieranie motywacji do nauki
-stosowanie metod wdrażających di samodzielnego zdobywania wiedzy
-uświadomienia uczniom ich postępów
Zasada poglądowości- odnosi się do wielozmysłowego poznawania rzeczywistości, podkreśla konieczność zdobywania wiedzy przez poznanie bezpośrednie zjawisk, rzeczy oraz pośrednie przy wykorzystywaniu środków dydaktycznych (modeli, tabel, plansz), szczególnie w kształceniu specjalnym.
Dzieli się na poglądowość:
Operatywną- samodzielne działania uczniów, eksperymenty, cwiczenia praktyczne.
Główna metoda: obserwacja.
Zadania nauczyciela: podanie celu obserwacji, zadań do wykonania, zaplanowanie obserwacji.
Zadania ucznia: wnikliwość, poszukiwanie zależności, związków, prowadzenie notatek.
Ilustratywną- przy wykorzystaniu tablic, modeli, bierność uczniów.
Zasada przystępności-odnosi się do praktyki, dzięki czemu wiedza jest bardziej trwała, łatwiej przyswajalna, przystępniejsza, należy dostosować materiały, metody i środki dydaktyczne do poziomu rozwoju ucznia i jego możliwości.
-treści przekazujemy od znanych, bliskich uczniowi do nieznanych
-uwzględniamy zróżnicowane temp pracy ucznia
-nie przeciążamy ucznia zbyt dużą ilością zadań
-zaczynamy od treści łatwiejszych.
Zasada łączenia teorii z praktyką- decyduje o wywołaniu pozytywnej motywacji uczniów doz dobywania wiedzy, kształtuje przekonania o jej użyteczności.
-każde działanie praktyczne jest poprzedzone teorią
-działania praktyczne winny rozszerzać zasób wiedzy teoretycznej
Zasada trwałości wiedzy i umiejętności- łączy się z zasadą wiązania t z p, odnosi się do umiejętności odtworzenia wiedzy i umiejętności w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych.
Przy stosowaniu tej metody ważne jest: wzbudzenie pozytywnego stosunku ucznia do zdobywanej wiedzy, zapewnienie każdemu uczniowi czynnego udziału w zajęciach, po opracowaniu materiału –wielokrotne utrwalenie go, systematyczne kontrolowanie osiągnięć ucznia.
Zasada indywidualizacji i zespołowości- uwzględnia indywidualne potrzeby i możliwości ucznia, uczą współpracy, działania w grupie, zdrowej rywalizacji między uczniami. Nauczyciel powinien wyrównywać braki w wiedzy i wzmacniać pozytywne strony uczniów, opierać się o sposoby dostosowywania treści, różnicowania ich, sprzyja jej rozwiązywanie problemów poprzez współdziałanie.
Zasada samodzielności- samokształcenie, pogłębianie wiedzy, weryfikacja rozwiązań, samodzielne zdobywanie wiedzy.
Zasada efektywności- odnosi się do zależności między celami a efektami naszych zamierzeń, mówi o tym jak sprawdzać wiedzę uczniów, o metodach, środkach do tego potrzebnych, mówi o przyczynianiu się do podniesienia efektywności kształcenia.
Zasada kształcenia umiejętności uczenia się- odnosi się do samokształcenia i mówi jak zaplanować i zorganizować prace własną, jakie metody stosować, odnosi się tez do analizowania i porządkowania wiedzy przez ucznia.
Zasada ustawiczności kształcenia- ciągle dostosowywanie się, rozwijanie wiedzy i umiejętności, wszechstronność w zdobywaniu wiedzy.
Zasady w pedagogice specjalnej:
Zasada życzliwej pomocy- obniża poziom lęku, podnosi na duchu, podnosi poczucie własnej wartości, poczucie bezpieczeństwa, poprawia sytuacje w grupie, buduje zaufanie do nauczyciela, pozytywnie motywuje do nauki.
Zasada aktywności w nauczaniu- aktywizacja sfer najbardziej zahamowanych, przyczynia się do lepszego zapamiętywania materiału, aktywnego myślenia, zrozumienia treści, otwartości na różne obszary, poznawanie swoich możliwości.
Zasada dominacji wychowania nad nauczaniem-realizacja zadań w dyd. specj. zależy od efektów pracy wychowawczej, przekłada się na powodzenie w działaniach dydaktycznych.
Zasada indywidualizacji- należy dostosowywać treści do możliwości i poziomu rozwoju umysłowego ucznia, jego wrażliwości emocjonalnej i do sfer uzdolnień, zainteresowań uczniów.
Co wpływa na skuteczność kształcenia?
Chęć, motywacja ucznia, podejście nauczyciela, poziom wiedzy i umiejętności, warunki szkolne, metody nauczania, poznanie i diagnoza ucznia w celu poznania jego możliwości, dobór metod, różnorodne środki dydaktyczne, osobowość, wiedza, sposób przekazywania wiedzy przez nauczyciela, dobra atmosfera, brak bodźców rozpraszających.
Wykład III 23.10.13
Proces kształcenia- obejmuje nauczanie, uczenie się i wychowanie przy podmiotowym udziale wychowanka. Są to świadome, zaplanowane i celowe czynności nauczyciela i uczniów.
Wymagają one respektowania określonych: celów, warunków, środków.
Proces kształcenia obejmuje: treści kształcenia, nauczycieli, uczniów.
Ogniwa procesu kształcenia
NAUCZYCIEL UCZEŃ
| Działania, które sprzyjają uświadamianiu celów i zadań | Wytworzenie pozytywnej motywacji do nauki |
|---|---|
| Zapoznanie z nowymi zjawiskami, rzeczami | Poznanie nowych rzeczy, zjawisk |
| Kierowanie procesem nabywania pojęć | Tworzenie nowych pojęć |
| Kierowanie procesem poznawania prawidłowości i praw wiedzy | Systematyzowanie wiedzy |
| Kierowanie procesem przechodzenia od teorii do praktyki | Nabywanie umiejętności i nawyków |
| Organizowanie zajęć praktyczno-wytwórczych | Wykonywanie czynności praktycznych służących wprowadzeniu zmian i wytworzeniu przedmiotów |
| Sprawdzanie i ocena osiągnięć | Samokontrola osiągnięć uzyskanych w toku uczenia się |
Uświadomienie celów i zadań:
Wzbudzanie pozytywnej motywacji
Uczeń musi chcieć, jest też odpowiedzialny za proces kształcenia
Poznawanie nowych zdarzeń:
Odbywa się poprzez poznawanie zmysłowe ( obserwacja), która przygotowuje do uogólniania i wymaga samodzielności
Poznawanie zmysłowe poprzez bezpośrednie zetknięcie z obiektem, za pomocą środków pośrednich i za pomocą słowa
Nabywanie pojęć:
Poprzez uogólnianie, poszukiwanie zależności, porównywanie, analizę, syntezę, role odgrywa tu wyobraźnia. Ma kilka etapów:
-kojarzenie nazw z przedmiotami
-tworzenie przedpojęc na podstawie cech zewnętrznych
-nabywanie pojęć naukowych
Działania:
-zestawienie przedmiotu z innym przedmiotem
-wyszukanie podobieństw i różnic
-tworzenie pojęcia na podstawie posiadanej wiedzy (synteza)
-zastosowanie nowego pojęcia w nowych sytuacjach
4 Poznawanie prawidłowości i syntezowanie wiedzy
Odnosi się do posiadanej wiedzy
Odkrywanie prawidłowości przez zestawienie pojęć
Przechodzenie od teorii do praktyki:
Nabywanie umiejętności i nawyków
-uświadomienie podstaw naukowych znaczenia danej czynności
-sformułowanie reguł działania odwołując się do posiadanej wiedzy
-pokaz wzoru danej czynności
-samodzielne wykonywanie pod kontrolą nauczyciela
-systematyczne i samodzielne ćwiczenia w celu wyrobienia nawyku
6. Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych:
Cykliczna kontrola przez cały czas
Wdraża do samodzielności
Wykrywanie braków i nieścisłości
Utrwalenie prawidłowych form działania
Cechy oceniania:
-sprawiedliwe i obiektywne, czyli zgodne z przyjętymi normami.
Rozporządzenie regulujące pracę z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
„Rozporządzenie w sprawie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w przedszkolu, szkołach i placówkach” z 30 kwietnia 2013r.
Cele:
-rozpoznawanie potrzeb dziecka i i ch zaspokajanie
-rozpoznawanie indywidualnych możliwości ucznia
Zgłasza:
-nauczyciel, pedagog, sam uczeń, asystent rodziny, kurator, pielęgniarka itp.
Formy pomocy psych-ped:
-zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla uczniów z niepowodzeniami szkolnymi, które wynikają z uogólnionych trudności w uczeniu się, przejawiających się w trudnościach z opanowaniem podstawy programowej, wynikają z niskiego poziomu możliwości, max 8 osób.
-zajęcia rozwijające uzdolnienia dla uczniów uzdolnionych, wykorzystujące aktywne metody pracy, max 8 osób
-zajęcia specjalistyczne, logopedyczne Alda uczniów z zaburzeniami komunikacji językowej, max 4 osoby
-zajęcia korekcyjno-kompensacyjne dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się oraz z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, max 5 osób
-zajęcia socjoterapeutyczne dla uczniów zagrożonych niedostosowaniem, max 10 osób
-klasa terapeutyczna dla uczniów z jednorodnym lub sprzężonym zaburzeniem, wymagającym dostosowania, organizacji procesu nauczania do specjalnej oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej, max 15 osób
Koordynatorzy pomocy:
-dyrektor
-wychowawca
-uczeń, który ma opinię, działania są dokumentowane w dzienniku
-uczeń który ma ?, wtedy zespół ustala formy pomocy, dokonuje oceny funkcjonowania, dostosowuje wymagania, otoczenie, formy współpracy z rodzicami, zawarte jest to w Indywidualnym Programie Edukacji Terapeutycznej ( IPET)
Wykład IV 30.10.13
Dziecko z trudnościami w uczeniu się.
Trudności w uczeniu się:
Manifestują się w trudnościach z opanowywaniem czynności mówienia, pisania, czytania, liczenia, rozumienia
Przyczyna trudności są uszkodzenia centralnego układu nerwowego
Klasyfikacja trudności ze względu na:
Stopień ciężkości zaburzeń:
Lekki
Umiarkowany
Znaczny
Zakres:
Fragmentaryczne
Globalne
Etiologia:
Podłoże organiczne
Podłoże psychiczne
Charakter objawów
Zaburzenia psychologiczne
Zaburzenia edukacyjne ( pedagogiczne)
Uwarunkowania trudności
Genetyczne
Biologiczne i organiczne (zaburzenia biochemiczne, alergie, niedobór witamin)
Społeczne (nieprawidłowe wzorce, niewdrażanie do wysiłku intelektualnego, ambicje rodziców)
Diagnozowanie trudności- diagnoza pełna, rozwinięta, Ziemski:
Identyfikacyjna rozpoznanie problemu, opis, charakterystyka
Genetyczna
Fazy-, jaki jest etap zaburzenia
Znaczenia- jak niepodejmowanie działań może wypłynąć na rozwój zaburzenia
Prognostyczna-, jaka jest prognoza działań
Cechy diagnozy:
Kompleksowa
Powtarzalna/kontrolna
Pozytywna- uwzględniająca siły jednostki, na których będziemy bazować
Powinna uwzględniać opinie innych specjalistów:
-nauczyciela- podłoże danego zaburzenia
-psychologiczna- poziom rozwoju procesów poznawczych, umiejętności społecznych, IQ
-pedagogiczna- charakter niepowodzeń i ich poziom
-socjologiczna- więzi rodzinne, sytuacja rodzinna
DSM IV- klasyfikacja trudności w uczeniu się
Zaburzenia w czytaniu
Trudności w uczeniu się matematyki
Zaburzenia w pisaniu
Różne-zaburzenia niewyszczególnione w inny sposób
Dysleksja rozwojowa: grupa specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania, dzieci w normie bez zaburzeń, obejmuje 3 węższe zakresy, mogą występować osobno lub razem.
Dysleksja: specyficzne trudności w uczeniu się czytania, wyrażające się przekręcaniem słów, brakiem zrozumienia tekstu lub zrozumieniem fragmentarycznym, dziecko nie dostrzega swoich błędów w czytaniu, czytanie sylab, wolne tempo w syntezie, czytanie liter, wolne tempo czytania, pomijanie wyrazów, przestawianie sylab.
Dysortografia: specyficzne trudności dotyczące komunikowania się za pomocą pisania, dotyczące głównie prawidłowej i poprawnej pisowni ortograficznej i zamieniani liter o podobnym kształcie, błędy ortograficzne mimo znajomości zasad, nieprawidłowe przenoszenie sylab, przestawianie kolejności liter/sylab, najwięcej problemów przy diagnozie.
Jak sprawdzić sprawność pisania?
-pisanie dyktand ze słuchu
-pisanie z pamięci bez wyznaczania czasu, uczeń dokonuje autokorekty
-przepisywanie
Dysgrafia: trudności w opanowaniu poziomu graficznego pisma, brzydkie pismo, mało czytelne, wychodzenie, zbyt duży/mały nacisk, za małe lub zniekształcone litery.
Przyczyny dysleksji rozwojowej i trudności w zachowaniu:
-lateralizacja- nieustalona lub sprzężona, nie trzymanie się w liniaturze
-słabe napięcie, zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa, brak zrozumienia tekstu, trudności w dostosowywaniu się do poleceń
-brak koncentracji uwagi
-problemy we współpracy z grupą
-wrażliwość emocjonalna
-nerwowość
Wykład V 06.11.13r
Planowanie i organizacja pracy w szkole
Organizacja pracy- to harmonijny sposób wypełniania funkcji, tak aby przyczynił się on do powodzenia w pracy, czyli spełniania określonych celów, nad jego organizacją czuwa dyrektor.
Planowanie pracy- to czynność przygotowawcza, opisująca działania zmierzające do realizacji celu nadrzędnego ( do prawidłowej organizacji szkoły), realizowane przez plan i program nauczania, nauczyciel i dyrektor.
Planowanie- zaplanowany, celowy zabieg, wypływający na przebieg procesu dydaktycznego zgodnie z przygotowanym.
Obejmuje:
Zadania
Terminy realizacji
Osoby odpowiedzialne za realizację
Metody
Środki
Sposoby kontroli efektów
Planując należy uwzględnić:
Cele i zadania kształcenia
Treści programowe
Metody, formy i środki
Inne czynniki wpływające na osiąganie celu ( dotychczasowa wiedza, liczebność klasy)
W jakim celu planujemy?
Aby właściwie wykorzystać czas
Aby uchronić się przed chaosem
Aby niczego nie pominąć
Aby móc dokonać oceny, jakie cele zostały zrealizowane
Obszar planów:
Planowanie pracy szkolnej- dyrektor i rada pedagogiczna
Planowanie nauczania i uczenia się- nauczyciel
Rodzaje planów:
Kierunkowy: łączy cele wychowawcze z poznawczymi ( treści przedmiotowe i umiejętności), nauczyciel powinien przeanalizować i dobierać materiał w taki sposób, aby podczas realizacji treści przedmiotowych kształtować pożądane zachowania, postawy i wartości uczniów.
Formułą jest tabela: na górze cele wychowawcze, na boku poznawcze, w wierszach treści działu tematycznego.
Wynikowy: dotyczy wymagań programowych związanych z ocenianiem szkolnym, nauczyciel powinien podzielić wymagania na:
-konieczne- na ocenę 2
-podstawowe-3
-rozszerzające-4
-dopełniające- 5
-Wykraczające- 6
Nauczyciele bierze pod uwagę dział i określa wymagania, przy przydzielaniu wymagań należy uwzględnić: przystępność, niezbędność wewnątrzprzedmiotową ( czy przydatne do dalszych działań), niezbędność między przedmiotami (czy będą wykorzystywane na innych przedmiotach), użyteczność ( w środowisku szkolnym i poza), nauczyciel powinien określić sposób sprawdzania wyników.
Metodyczny: wytycza przebieg zajęć lekcyjnych, które zmierzają do osiągnięcia zamierzonych celów, w tym planie należy uwzględniać: czynności uczniów, które zmierzają do realizacji określonych czynności, czynności nauczyciela, czas na realizację zagadnień.
Składa się z 3ech części:
-wstępna: nauczyciel dokonuje czynności organizacyjnych, ( spr.obecności, wpisywanie tematu, przedstawia cele, które będą realizowane, wzbudza wew. Motywację uczniów)
-główna: odnosi się do przekazywania treści przez nauczyciela, ale także odkrywania wiedzy przez uczniów.
-końcowa: podsumowanie, ocena pracy, planowanie i przedstawienie tego, co będzie, (aby ukazać związek).
Rodzaje planów wg Okonia:
Roczny plan pracy: dla konkretnej klasy, podstawą jest podręcznik, program nauczania, wiedza i umiejętności, braki w wiadomościach oraz materiał rozszerzony i materiał dostosowany do słabych uczniów. Polega na wymienieniu działań które będą realizowane w ciągu roku, jest bardzo ogólny, stanowi podstawę do opracowywania rozkładu materiału, w formie tabeli: temat, czas realizacji, środki dydaktyczne.
Okresowy: opiera się na znajomości celów i zagadnień metodycznych, podręcznika, poziomu wiedzy i możliwości uczniów, jest podrzędny wobec planu rocznego, należy określić wiadomości i umiejętności, które powinny zostać opanowane przez wszystkich uczniów.
Etapy programowania: uwzględniają liczbę godzin, która przypada na realizację przedmiotu w tygodniu, należy przewidzeń czas na wprowadzenie nowych zagadnień i na utrwalenie, należy uwzględniać tematykę lekcji, cele do realizacji, liczbę godzin na daną lekcję, środki dydaktyczne, metody pracy i uwagi własne.
Dzienny: scenariusz/konspekt, uwzględnia temat zajęć, czas realizacji, grupę wiekową, cele ogólne i szczegółowe, metody, formy, środki, plan ogólny pracy, szczegółowy przebieg zajęć.
Nauczanie podające i problemowe
Nauczanie podające: polega na przekazywaniu wiedzy w formie gotowych informacji przygotowanych przez nauczyciela na podstawie jego wiedzy lub podręcznika oraz zapamiętywania jej przez uczniów. Istnieje możliwość powstawania luk w wiedzy, gdy: uczniowie nie rozumieją, nauczyciel pomija treści, nieuważność na lekcji, nienadążanie na lekcji, trudnością jest dostosowywanie tempa( najczęściej bierzemy uczniów średnich, jako punkt wyjścia), istnienie trudności w przeprowadzaniu kontroli rezultatów podczas zajęć, istnieje trudność w opanowaniu dużej ilości materiału, brak wykorzystywania informacji w praktyce.
Nauczanie problemowe: uczniowie zdobywają wiedzę i umiejętności przez rozwiązywanie problemów teoretycznych kluczowe jest zainteresowanie tematem i motywacja do rozwiązywania problemów, istotne jest stawianie pytań, sytuacji problemowych, formułowanie hipotez, weryfikowanie ich, aktywni są wszyscy uczniowie, polega na samodzielnym kierowaniu sytuacji problemowej, generowania pomysłów i sprawdzania ich trafności.
Fazy rozwiązywania problemów:
Stwarzanie sytuacji problemowej
Wzbudzanie chęci do pracy
Sformułowanie problemu
Analizowanie problemu, ustalanie zadań cząstkowych przybliżających do rozwiązania
Poszukiwanie rozwiązań, weryfikowanie ich, wybór najlepszego
Podsumowanie najlepszego sposobu
Wykorzystanie wyników w różnych sytuacjach dydaktycznych
Zasady heurystyczne:
-odroczonego wartościowania: wszystkie pomysły są okej i wszystkie są zapisywane
-wielkości: im więcej pomysłów tym lepiej
-kombinacji/synergii- łączenie pomysłów
-swobody myśli/luźnych skojarzeń (luźnych jak gacie bez gumki;p ) –dowolność, otwartość
Podejście do uczniów/stymulowanie:
-konwergencyjne: odbywa się poprzez rozwiązywanie problemów oparte o analizę dostępnych możliwości, ocenę i wybór najlepszego rozwiązania.
-dywergencyjne: myślenie twórcze
Wykład VII ( dr Szczepanik) 20.11.2013
*Czynniki determinujące relacje nauczyciela z uczniami
Eksperyment Rosenthala
Efekt Rosenthala- odmiana samospełniającej się przepowiedni.
Efekt Rosenthala a szkoła:
-uczniowie słabo się uczą, gdyż nauczyciele tego się po nich spodziewają.
Przeprowadzono testy na inteligencję wśród uczniów, następnie nauczycielom powiedziano, którzy uczniowie mieli najlepsze wyniki w teście. Nauczyciele nieświadomie zmienili podejście do tych osób, co poprawiło ich wyniki w nauce.
Efekt Rosenthala= Efekt Pigmaliona
Wnioski dydaktyczne:
Koncentrujemy się na moralnych stronach
Możemy wybierać czy budować na mocy skojarzeń czy wpaść w obsesję na punkcie słabości.
Pigmalion: król Cypru, który ożenił się z Galoteą- ożywionym przez Afrodytę posągiem.
Efekt Galotei- w określonych sytuacjach pod wpływem oczekiwań jakiejś osoby, zaczynami się zachowywać zgodnie z tymi oczekiwaniami, nawet jeśli pierwotny kontekst sytuacji mógł temu nie sprzyjać.
Kompleks Pigmaliona- podniecenie sexualne pod wpływem dotykania rzeź itp.
Golem- istota utworzona z gliny na kształt człowieka, pozbawiona duszy i zdolności mowy.
Efekt Golema- to samo, co efekt Galei ale z negatywnymi oczekiwaniami.
Heurystyka oceniania: silniej zapadają nam w pamięć oraz mają na nas większy wpływ, argumenty trafiające do nas jako pierwotne.
Efekt Halo (aureoli) - gdy pierwsze wrażenie definiuje nam ocenę co do nowej dla nas osoby.
Zdarza się najczęściej, gdy nie mamy czasu na odpowiednia, ocene osoby, bądź ilość informacji o niej jest zbyt duża lub za mała.
Czynniki wpływające na proces oceniania:
Nastrój
Reguła wzajemności
Ocenianie ludzi jest procesem automatycznym
Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych ( SNO)
Dotyczy niepowodzeń szkolnych, wśród uczniów zdolnych, których podłożem jest niewykorzystywanie ich możliwości/ ma charakter epidemiczny.
Przyczyn SNO upatruje się w środowisku rodzinnym i szkolnym.
Wykład VIII (mgr Jaros) 27.11. 2013
Czynniki determinujące:
Efekt Rosenthal’s – odmiana samospełniającej się przepowiedni, wpływ oczekiwań społecznych.
Postanowiono znaleźć odpowiedź na pytanie czy rzeczywiście niektórzy uczniowie słabo spisują się, dlatego, że nauczyciele mają o nich złe zdanie.
Czteroetapowa praca przy niedostosowaniu:
Budowanie akceptacji i pozytywnego klimatu w szkole,
Budowanie szkolnego systemu bezpieczeństwa – zbiór norm i zasad odnoszących Siudo tego co szkoła chce wykształcić
Analiza zachowań, które chcemy wzmocnić,
Ustalenie zasad,
Ustalenie listy przywilejów,
Lista konsekwencji.
Konsekwencje – stały element życia szkoły, zaplanowane następstwo złego zachowania dziecka, nie zależy od nastroju nauczyciela ale od zachowania ucznia, zapowiedziana z góry i adekwatna do przewinienia, musi być przeprowadzona do końca.
Kara – niemożność poradzenia sobie w inny sposób, komunikat dowodzący podziały władzy, często uzależniona od siły przewinienia, nie pomaga w uczeniu się przewidywania następstw zachowania.
Grupowe zajęcia terapeutyczne dla uczniów prezentujących trudne zachowania ( własne dzieci na treningi umiejętności społecznych lub zastępowania agresji).
Indywidualne i grupowe interwencje na terenie szkoły ( przygotowania scenariusza trudnego zachowania ucznia odpowiadając sobie na pytania jak się zachowuje, od kiedy? Itd.).
Zasady pracy zespołu:
Otwartości i szczerości,
Poszanowania odrębności,
Osobistej odpowiedzialności,
Pozytywnego wzmacniania,
Dyskrecji i szacunku.
Graficzna analiza zachowania ucznia:
| TRUDNE ZACHOWANIA DZIECKA/ SYTUACJE | KAMIL LAT 10 | MOCNE STRONY |
|---|---|---|
| Dlaczego dziecko tak się zachowuje? | Co czuje to dziecko? | Co działa na dziecko? |
| Jak możemy pomóc dziecku ? | Czego dziecko potrzebuje? | Co na nie nie działa? |
| Ustalenie: co? Gdzie? Kiedy? |
Pedagog szkolny- pracuje z uczniem, rodzicami i klasą ucznia.
Wychowawca – zajęcia dotyczące opieki nad zwierzętami, nawiązanie kontaktu.
Nauczyciele- wypisywanie pochwał, przypominanie zasad.
Interwencja wychowawcza:
Cichy kącik – miejsce, gdzie uczniowie będą rozwiązywać konflikt przy pomocy nauczyciela, ustala się fakty, jakie towarzyszą uczucia, oczekiwania i sposób rozwiązania.
Gorące krzesło – zapytanie innych, co przeszkadza im w zachowaniu kolegi, jakie ma on mocne strony.
METODA PROJEKTU:
Projekt, jako metoda wychowawcza. Zasady:
Dobro wypiera zło – im więcej pozytywnych stron tym mniej złych.
Prawdziwe życie – dobro musi się realizować w rzeczywistości a nie w deklaracjach.
Podaj dalej, – jeśli ktoś zrobił coś dla ciebie ty zrób coś dla niego.
Rodzaje projektów:
Rozwojowe – skierowane na przyszłość, kształtowanie ról społecznych i prawidłowe ich pełnienie.
Korygujące – polega na zmianie konkretnego zachowania.
Etapy przygotowania projektu:
Wymyślenie nazwy,
Diagnoza problemu,
Diagnoza potrzeb,
Określenie uczestników,
Cele projektów,
Miejsc realizacji,
Rodzaj przedsięwzięcia,
Formy pracy,
Czas realizacji,
Przygotowanie materiałów.
Etapy realizacji projektu:
Zainicjowanie projektu ( przedstawić potrzeby innych ludzi, które uczniowie mogą zaspokoić).
Stworzenie planu,
Realizacja – nauczyciel cały czas towarzyszy.
Finał – wspólne świętowanie sukcesu,
Podsumowanie, – co się udało, a co nie? Co trzeba dopracować? Co czułeś? Plany na przyszłość.
Ocena rezultatów, – czego uczeń nauczył się przez ten projekt.
Obserwacja.
Wykład IX 04.12.13
Dobór treści kształcenia
Treści kształcenia- to całokształt wiadomości umiejętności z obszaru nauki, techniki, kultury, przewidziany do opanowania przez ucznia w procesie kształcenia. Są zaplanowane, wykreowane przez materiał nauczania.
Znaczenie mają: dobór kształcenia, ( który zależy od celów i zadań, stawianych w procesie kształcenia) i od układu treści kształcenia ( w kształceniu specjalnym).
Teorie doboru treści:
Materializmu dydaktycznego: encyklopedyczna, odnosi się do wielostronnego poznawania rzeczy, zjawisk, przedmiotów, bazuje na teorii sensualizmu pedagogicznego, zdobywanie wiedzy i umiejętności, opiera się na doznawaniu zmysłowym ucznia, który zdobywa wiedze w wyniku obserwacji, na tej metodzie bazuje metoda ośrodków pracy.
Formalizmu dydaktycznego: mówi, że źródłem poznania, zdobywania wiedzy jest rozum, podkreśla ćwiczenie pamięci, uwagi, koncentracji, zdolności rozumowania, kojarzenia.
Utylitaryzmu dydaktycznego: opiera się na filozofii pragmatycznej, uznaje jako prawdę wszystko co można zweryfikować, co jest użyteczne.
Kryteria doboru treści:
Powinny wiązać się z zainteresowania ucznia
Wzbudzanie motywacji do uczestnictwa w procesie kształcenia
Treści powinny Stanowic całość i odnosić się do treści wcześniej zrealizowanych oraz zagadnień z życia codziennego ucznia
W toku opracowywania programu, należy zwrócić uwagę na rozwijanie umiejętności praktycznych ucznia
Należy maksymalnie włączać ucznia w życie środowiska, poprze obserwację, wycieczki, doświadczenia, działania praktyczne
Wiązanie teorii z zabawą
Rozwijanie samodzielności, odpowiedzialności chęci zdobywania wiedzy
Czynniki, które należy brać pod uwagę przy planowaniu treści:
Zasób wiedzy ucznia, przydatność wiedzy z innych przedmiotów
Dojrzałość psychoficzyną ucznia, która jest konieczna przy opanowywaniu kolejnych treści
Układ treści:
Liniowy: preferowany przy nauczaniu przedmiotów ścisłych, polega na przechodzeniu od treści prostych do bardziej złożonych, odbywa się tylko po opanowaniu treści wcześniejszych
Koncentryczny: zakłada możliwość kilkukrotnego powracania do tych samych treści, a wtoku całego procesu nauczania, jednak realizowanych na wyższym poziomie
Spiralny: połączenie 2óch pierwszych, opera się na uzupełnianiu treści o nowe teorie, o przesłania naukowe, przechodzi od wiedzy powierzchownej do bogatej metodologicznie
Formy organizacyjne- to rodzaj zajęć dydaktycznych, przyczyniających się do powodzenia procesu kształcenia, określający warunki jego realizacji (system klasowo-lekcyjny itp.)
Kryteria podziału form:
Liczba uczniów uczestniczących w procesie, nauczania –uczenia się
Miejsce uczenia się
Czas trwania zajęć
FORMY ORGANAZACYJNE KSZTAŁCENIA:
SZKOLNE
Koła zainteresowań, zajęcia świetlicowe,
Korekcyjno- kompensacyjne, logopedyczne,
Socjoterapeutyczne
Lekcyjne: Pozalekcyjne
Zajęcia edukacyjne
Zajęcia w pracowniach
Dydaktyczno- wyrówancze
POZASZKOLNE:
Prace domowe
Wycieczki
Domy kultury
Dotyczące wyrobu kierunku kształcenia
System klasowo- lekcyjny: wszystkich uczniów szkoły, dzieli się na grupy pod względem zasobu wiedzy, doświadczenia, poziomu rozwoju umysłowego, tworząc klasy. Istotny elementem tego systemu jest lekcja.
Lekcja to: ograniczone czasem i uporządkowana całość działań nauczyciela i ucznia, ukierunkowana na osiąganie celów, istnieją 3 części lekcji: faza przygotowawcza, wykonawcza i kontrolna.
Typy lekcji:
PODAJĄCE: oparte na przyswajania wiadomości, struktura lekcji obejmuje poznanie celu, przygotowanie, podanie treści, powiązanie, zebranie, zastosowanie. Dzieli się na lekcję utrwalającą i sprawdzającą.
3 części lekcji podającej:
Przygotowawcza: organizacja, przygotowanie lekcji, sprawdzenie pracy domowej, powtórzenie materiału, nawiązanie do nowego tematu.
Podstawowa: podanie treści, zrozumienie i opracowanie
Końcowa: utrwalenie, powtórzenie, omówienie, zadanie pracy domowej
PROBLEMOWE: nastawione na rozwój myślenia, rozwiązywanie problemów, aktywność, odkrywanie, eksplorowanie.
3 części lekcji problemowej:
Przygotowawcza: organizacja, sprawdzenie pracy domowej, powtórzenie materiału, nawiązanie do nowego tematu, stworzenie sytuacji problemowej.
Podstawowa: zetknięcie uczniów z trudnością, określenie trudności i sformułowanie problemu, pomysł, plan, realizacja i weryfikacja.
Końcowa: usystematyzowanie wiedzy, powtórzenie, utrwalenie, zadanie domowe, wzbogacenie poznanych zagadnień.
ĆWICZENIOWE: ich celem jest rozwijanie określonych sprawności intelektualnych lub praktycznych.
3 części lekcji ćwiczeniowej:
Przygotowawcza: czynności porządkowo-organizacyjne, sprawdzenie pracy domowej, nawiązanie do poprzedniego materiału/
Podstawowa: podanie tematu, uświadomienie celu i zadania, omówienie zasad i reguł, dotyczących określonych umiejętności, wzorcowy pokaz czynności wraz z wyjaśnieniem, próbne wykonanie czynności przez uczniów pod kontrola nauczyciela, synteza, ocena umiejętności.
Końcowa: podsumowanie wyników, zadanie pracy domowej.
EKSPONUJĄCE: opierają się na kształtowaniu postaw, wartości, uczuć, rozwoju procesów emocjonalnych, eksponują wartości etyczne, estetyczne, moralne, społeczne, polityczne.
3 części lekcji eksponującej:
Przygotowawcza: czynności porządkowo-organizacyjne, sprawdzenie pracy domowej.
Podstawowa: poznanie wiadomości dotyczących eksponowanego dzieła, eksponowanie dzieła, analiza, dyskusja, wyrażanie uczuć na temat dzieła, wyrażenie dzieła poprzez indywidualne formy.
Końcowa: zadanie pracy domowej.
FORMY ORGANIZACJI PRACY UCZNIÓW:
Jednostkowa: zadania indywidualne, niezależne od siebie, pomoc nauczyciela
Grupowa: wszyscy są aktywni i zaangażowani w pracę.
Zbiorowa: wszyscy uczestniczą, ale nie tak samo aktywnie.
RODZAJE PRAC DOMOWYCH:
Polekcyjna: utrwala poznane wiadomości, wdraża do praktycznego wykorzystywania wiedzy.
Uzupełniająca: tzw. dla chętnych, rozszerza, uzupełnia materiał, rozwija zdolności samodzielnego dochodzenia do wiedzy.
Przedlekcyjna: przygotowuje do nowej lekcji.
FUNKCJE PRACY DOMOWEJ:
Dydaktyczna
Wychowawcza
Profilaktyczna
Dzięki pracy domowej, uczniowie opracowują materiał, przygotowują się do dalszej pracy w szkole, pogłębiają zrealizowane już treści przygotowują bądź zbierają pomoce naukowe, rozwijają nawyki i umiejętności takie jak: samodzielność, systematyczność, samodzielne myślenie i dochodzenie do wiedzy, poznają techniki swobodnego uczenia się, są wdrażani do samokształcenia.
ZADAWANIE PRACY DOMOWEJ:
Stworzenie sytuacji motywujące, wzbudzenie zainteresowania tematyką
Dokładne określenie i wyjaśnienie tematu, rodzaju, treści zadania
Podanie celu wykonania zadania domowego
Udzielenie instrukcji wykonywania pracy
Wykazanie środków praktycznych potrzebnych do wykonania zadania
Odpowiedzi na pytania uczniów
Ukazania samokontroli pracy domowej ( cokolwiek to kurwa jest!)
Wykład X 11.12.13
KONTROLOWANIE I SPRAWDZENIE OSIĄGNIEC SZKOLNYCH UCZNIÓW:
Sprawdzanie-używane zamiennie z kontrolą.
Kontrola: ma węższy zakres, dotyczy monitorowania i oceniania osiągnięć uczniów pod kątem stopnia opanowania materiału programowego, polega na porównywaniu stanu faktycznego z założonymi celami.
Sprawdzanie: dotyczy nie tylko osiągnięć uczniów, ale też sprawdzania wyników pracy dydaktycznej nauczyciela, programu nauczania oraz warunków procesu kształcenia.
Cele:
Określenie efektów pracy dydaktycznej po zakończeniu kształcenia, podsumowujące sposoby kontroli
Określenie aktualnego poziomu wiedzy i umiejętności, w celu eliminowania braków i niepowodzeń szkolnych, która odbywa się przez cały czas
Poprawa organizacji i udoskonalenie procesu kształcenia, odnosi się do przebiegu procesu kształcenia w odniesieniu do programu nauczania
Określenie poziomu wiedzy uczniów, diagnoza wstępna, której celem jest dostosowanie materiału do wiedzy i umiejętności ucznia.
Funkcje:
Diagnostyczna- odnosi się do oceny, opanowania sprawności, umiejętności, wiedzy w odniesieniu do programu kształcenia.
Profilaktyczna- polega na eliminowaniu czynników negatywnych oddziałujących na proces uczenia się
Prognostyczna- planuje dalsze efekty pracy uczniów
Dydaktyczna- stymuluje i porządkuje wiedzę, koryguje błędy, uzupełnia wiadomości
Selektywna- klasyfikuje uczniów, pod względem umiejętności i wiadomości
Poznawcza- umożliwia systematyczne gromadzenie przez nauczyciela, informacji na temat procesu kształcenia, wyników uczniów, przyczynia się do przeprowadzania analiz osiągnięć uczniów, interpretacji danych, wyciągania wniosków, przekazywania ich rodzicom lub radzie pedagogicznej
Kształcąca-zwiększa motywację do opanowywania materiału, rozwijania umiejętności samokontroli, systematyczności, aktywizuje uczniów
Wychowawcza-odnosi się do odpowiedzialności za proces kształcenia, kształtuje postawy i zachowania uczniów.
Warunki przeprowadzania kontroli:
Powinna obejmować cały proces kształcenia, nie tylko efekt końcowy
Powinna być urozmaicona, nie tylko testy itp., Ale też odpowiedzi ustne, quizy
Musi być obiektywna, nie zawsze połączona z oceną
Powinna eliminować lęk i strach przed nią,
Powinna sprawdzać wiedzę
Rodzaje sprawdzania:
WSTĘPNE: diagnozowanie zasobu wiedzy i umiejętności ucznia, przed rozpoczęciem procesu kształcenia, na początku roku szkolnego, wiąże się z przekroczeniem kolejnego progu edukacyjnego
BIERZĄCE/KSZTAŁTUJĄCE: odnosi się do systematycznego sprawdzania postępów ucznia, zapobiega nawarstwianiu się braków i powstawaniu luk w opanowywaniu treści.
Formy sprawdzania bieżącego:
-indywidualna-odpytanie, referowanie, recytowanie
-frontalna-skierowana do wszystkich uczniów, sprawdziany, klasówki
-mieszana- 2 powyższe, np. matura
KOŃCOWE/SUMUJĄCE: odnosi się do podsumowania pracy podczas całego etapu kształcenia, semestr, rok itp., określa czy uczeń jest gotowy, aby przejść do kolejnego etapu.
Wady i zalety sprawdzania ustnego i pisemnego:
| X | USTNE | PISEMNE |
|---|---|---|
| WADY | Czasochłonne Duży stres dla ucznia Brak przekrojowości |
Uczeń może ściągać Mogą być ‘przecieki’ od innych klas Sprawdzanie jest czasochłonne |
| ZALETY | Uczeń nie ściąga Elastyczność przy kształtowaniu pytań Od razu dostajemy informacje zwrotną (ocena, wiedza ucznia) Od razu można wyjaśnić wątpliwości |
Uczeń może się skupić, zastanowić, wrócić do pytania na które wcześniej nie znał odpowiedzi Oszczędność czasu w trakcie trwania Mniejszy stres wśród uczniów Przekrojowość materiału |
Metody sprawdzania:
Ustne: dyskusja pod koniec lekcji, podsumowanie wiedzy uczniów
Pisemne: kartkówki, klasówki, wejściówki, wypracowanie, prace domowe, karty pracy, referaty, dyktanda
Praktyczne: sprawdzanie umiejętności wykonywania określonych czynności, np. laboratoria, w takim spr uwzględnia się rzetelność, dokładność, kolejność, czas, płynność.
Praca z książką: umiejętność rozumienia i analizy tekstu
Obserwacja ucznia: poznawanie sposoby pracy ucznia, postawy, aktywności, sposoby wykonywania pracy
TESTY OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH:
Jest to zbiór zadań do czytania dla ucznia, identyczny dla wszystkich, w tekście określone są ścisłe warunki i kryteria dotyczące zaliczenia, sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów, poziomu opanowania wiadomości.
Warunki testu: musi być obiektywny, każdy ma takie same pytania i powinien tak samo na nie odpowiadać pytania powinny być jednoznaczne, musza być określone kryteria dla wszystkich uczniów, eliminujemy ściągnie, stwarzamy takie same warunki pracy dla każdego, powinny być sprawdzane w określonym czasie.
Testy powinny być trafne- wyniki powinny być jednoznaczne z tymi które uzyska uczeń podczas innych form sprawdzania.
Test powinie być czuły- różne stopnie trudności zadań, w celu wyłapywania uczniów i różnicowanie ich pod kątem posiadanej wiedzy i umiejętności.
Test powinien być diagnostyczny- wykrywa zarówno wiedze jak i braki uczniów.
Zalety testu: łatwość przeprowadzenia pomiaru dydaktycznego, w krótkim czasie na dużej grupie uczniów, dobra czytelność kryteriów oceny.
Wady testu: losowanie odpowiedzi przez uczniów, brak indywidualnego podejścia do oceny ucznia, ograniczenia w sprawdzaniu umiejętności.
Rodzaje zadań testowych:
JEDNOKROTNEGO WYBORU: składają się z wyjaśnienia zdania oraz przygotowanych odpowiedzi, tylko jedna odpowiedź jest prawdziwa.
Wskazówki do budowania poleceń w pytaniach:
-sposób sformułowania polecenia powinien narzucać rozwiązanie bez czytania odpowiedzi
-powinny to być pytania lub polecenia a nie zdania niedokończone
-polecenie nie powinno zawierać niepotrzebnych informacji
-powinno być od 3 do 5 odpowiedzi
-polecenie powinno być jednoznaczne, logiczne, uporządkowane, bez odpowiedzi, które coś sugerują
ZADANIA NA DOBIERANIE: składają się z haseł, do których uczeń musi podporządkować odpowiedź
Wskazówki do budowania poleceń:
-powinny opierać się na zadaniu, które wymaga logicznego myślenia, rozumowania, wyszukiwania związków, zależności
-wybór 1do1
-od 8 do max 10 haseł
-bez zdań niedokończonych, zdania całego np. definicje
-odpowiedzi muszą być krótsze od haseł
-znacznie więcej odpowiedzi
-wszystko na tej samej stronie
-zachowany porządek np.: alfabetyczny
ZADANIE PRAWDA VS FAŁSZ: polegają na wyborze jeden z dwóch odpowiedzi, duże prawdopodobieństwo trafienia w dobrą odpowiedź
Wskazówki:
-nie umieszczamy w jednym zdaniu 2óch twierdzeń
-twierdzenia musza być jednoznaczne
-unikać długich, skomplikowanych zdań
-tylko samo zdań fałszywych, co prawdziwych
-zwracać uwagę na stosowane słownictwo
ZADANIA KRÓTKIEJ ODPOWIDZI I ZADANIA Z LUKAMI: wymagają jednoznacznej odpowiedzi, bądź wstawienia liczby czy symbolu, zadania z luką- uzupełnienie luki, dokończenie zdania
Wskazówki:
-odpowiedź krótka i jednoznaczna
-luka jak najbliżej końca zdania
-nie kopiujemy zdań z podręcznika
- maxymalna liczba luk w zdaniu-2
-nie sugerować treścią zdania odpowiedzi
ZADANIA ROZSZEŻONEJ ODPOWIEDZI: wymagają umiejętności wypowiedzi przez ucznia
Wskazówki:
-prawidłowo i jednoznacznie sformułowane zadanie
-wyjaśnić kryteria oceny zadania
-zadanie jednakowe dla wszystkich uczniów
-odwołanie do wiadomości uczniów, skierowanie ich uwagi na wykorzystywanie wiedzy w nowej sytuacji
Wykład XI 18.12.2013 r.
Metody kształcenia – (wcześniej metody nauczania). Pochodzi od metodos – droga dochodzenia do wiedzy, badanie, poszukiwanie prawdy; jest to wypróbowany i systematycznie stosowany schemat czynności realizowany przez nauczycieli i uczniów w celu spowodowania zmian w osobowości ucznia. O wartości metody świadczy:
aktywność emocjonalna, poznawcza i praktyczna uczniów
Grupy metod kształcenia:
1. Grupa metod asymilacji wiedzy – opierają się na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym (to metody podające)
Metody asymilacji wiedzy
Reproduktywne – polegają na sięganiu do wiedzy, którą dysponuje nauczyciel bądź wiedzy dostępnej w innych źródłach
a) pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami (kierowana); nauczyciel zadaje pytania uczniom, na które zna odpowiedzi
pogadanka wstępna – cel: wytworzenie gotowości do poznawania, analizowania, doświadczania, gotowości do podjęcia nowego tematu
pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości- cel: przekazanie wiedzy w jak najbardziej przystępny sposób, tak żeby została prawidłowo zrozumiana przez uczniów. Ważne jest aby łączyć wcześniejszą wiedzę z nową
pogadanka utrwalająca- systematyzowanie wiedzy, tworzenie całości, uogólnianie
b) dyskusja – wymiana zdań między nauczycielem i uczniami bądź samymi uczniami; odnosimy się do własnych lub prezentowanych przez innych poglądów
dyskusja wywiązująca się w toku rozwiązywania problemów
dyskusja kształtująca przekonania uczniów (wartości, zasady)
dyskusja uzupełniająca wiedzę – jest poprzedzona sięganiem do źródeł
c) wykład – bezpośredni lub pośredni sposób przekazywania wiedzy określonemu audytowi (powinien trwać 20 minut)
wykład konwencjonalny – treści są przekazywane przez nauczyciela bez czynnego udziału uczniów, są one wyselekcjonowane
wykład konwersatoryjny – przeplata się elementy wykładu tradycyjnego, np. dyskusją lub zadaniem praktycznym
Od czego zależy zapamiętywanie wykładu?:
stosowania środków dydaktycznych
od zasobu doświadczeń ucznia
od aktywności słuchania
d) opis – to zapoznanie uczniów z nieznanymi faktami, postaciami, zjawiskami
e) opowiadanie- przedstawienie przez nauczyciela określonej rzeczywistości fikcyjnej bądź realnej
f) praca z książką (tekstem) – odwołanie się do podręcznika i innych źródeł wiedzy pisanej
2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy:
a) klasyczna metoda podaniowa – opiera się na wytworzeniu sytuacji problemowej, formułowanie problemów i możliwości ich rozwiązania, weryfikacji pomysłów i porządkowaniu i odnoszeniu pomysłów do teorii (łączenie teorii z praktyką). Założenie: wytworzenie interakcji, rozwijanie wiary we własne siły, współpraca między nauczycielem i uczniem
b) metoda przypadków – analizowanie, rozpatrywanie przez uczniów określonego przypadku, który dotyczy jakiegoś zagadnienia ; następnie uczniowie odpowiadają na pytania zadane przez nauczyciela; często formułują pytania problemowe
c) metoda sytuacyjna – opiera się na zapoznaniu uczniów z wybraną przez nauczyciela sytuacją; analizowanie pozytywów i negatywów sytuacji; bazujemy na tym, żeby uczniowie postawili siebie w danej sytuacji i określili skutki zachowań
d) giełda pomysłów (burza mózgów) – odnosi się do rozwiązania problemu, wyszukiwanie możliwości rozwiązania problemu – na początku każdy pomysł jest dobry – nie ocenia się tego co mówią uczniowie, dopiero później, w drugiej części wybiera się najlepszy pomysł
e) mikronauczanie – twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych; dajemy uczniowi zadanie – nauczyciel je nagrywa i uczeń dzięki temu dostaje informację zwrotną z analizą tego zadania a później wykonanie tego samego zadania w wersji poprawionej
f) gry dydaktyczne – występuje element zabawy, są tu reguły, których trzeba przestrzegać; spełniają funkcję wychowującą i kształcącą; uczą współdziałania w grupie
g)zabawy inscenizacyjne – odnoszą się do odgrywania przez uczniów przydzielonej lub wybranej przez nich roli (postać realna lub fikcyjna)
h) gry symulacyjne – odtwarzanie sytuacji problemowej, wcielanie się w rolę przez ucznia – dotyczy jakiejś trudnej sytuacji o wyszukiwania rozwiązania
3. Metody waloryzacyjne (eksponujące wartości) – kształtują wartości, przekonania uczniów, postawy; wpływają na rozwój uczuć wyższych. Najczęściej są omawiane na zajęciach plastycznych, muzycznych, przy analizie wiersza, lektury, obrazu itd.
a) metody impresyjne – nauczyciel organizuje uczestnictwo uczniów w różnego rodzaju przedsięwzięciach, np. wystawy, wycieczki do muzeów, teatrów; uczeń: zdobywa wiedzę o dziele, jego twórcy, uczestniczy w eksponowaniu tego dzieła; aktywność ucznia poprzez interpretację dzieła i tzw, wnioski praktyczne: jak dzieło odnosi się do mnie, moich zasad i przekonań. Metody te nastawione są na odczuwanie i przeżywanie
b) metody ekspresyjne – wyrażanie siebie, własnych wartości; zadanie nauczyciela: zainicjowanie sytuacji (np. odgrywanie scenek)
4. Metody praktyczne – uczniowie wykorzystują posiadaną wiedzę, odwołują się do własnych wartości
a) metody ćwiczebne – opierają się na wielokrotnym wykonywaniu czynności przez ucznia, zmierzające do coraz większej sprawności umysłowej i praktycznej; nauczyciel podaje temat zajęć, przedstawia problem pod kątem teoretycznym, opisuje daną czynność z użyciem środków poglądowych, zwraca uwagę na narzędzia potrzebne do wykonania zadania, pokaz wzorowego wykonania zadania; odwołanie się do uczniów: sprawdzenie czy zrozumieli, uświadomienie przepisów bezpieczeństwa i ostrzeżenie przez błędami
b) metody realizacji zadań wytwórczych – uczniowie mają do wykonania konkretne zadanie; nauczyciel uświadamia cel, zwraca uwagę na zastosowanie środków dydaktycznych, określa efekt końcowy, opracowuje harmonogram prac. Przygotowuje narzędzi do pracy, wykonanie i kontrola.
W szkole specjalnej:
Metoda pokazu w szkole specjalnej:
zaczynamy od poznawania bezpośredniego i stopniowe przechodzenie do pośredniego. Obrazy i zjawiska powinny posiadać charakterystyczne dla siebie cechy, aby uczeń mógł ich doświadczyć, zachowanie rzeczywistych proporcji i kolorów; nie stosować zbyt wielu pomocy, odpowiednia ekspozycja: na białym tle, w odpowiedniej odległości, dostosowanie czasu pokazu do możliwości uczniów, przechodzenie od obserwacji swobodnej do kierowanej
Metoda pogadanki w szkole specjalnej:
zwrócenie uwagi na odpowiednie słownictwo, jasne polecenia i pytania, unikamy pytań rozstrzygnięcia – gdy zadajemy pytanie to bezpośrednio do konkretnego ucznia; nie określamy czasu na odpowiedź – gdy odpowiedź jest błędna to korygujemy ją i prosimy ucznia o powtórzenie
Metoda problemowa w szkole specjalnej:
dokładne przemyślenie problemów do rozwiązania, biorąc pod uwagę możliwości uczniów. Stopniowanie złożoności problemów; dobrze przedstawić go w sposób poglądowy (graficzny), powinny być rozwiązywane grupowo – łączymy w grupy dzieci o różnych możliwościach. Przypominamy z jakiej wiedzy mogą korzystać.
Metoda 6 kapeluszy – twórca Edward de Bono; pomaga w rozwiązywaniu sytuacji i spojrzeniu na nią z różnych perspektyw, celem jest uporządkowanie myślenia na dany temat. Opiera się na 6 obszarach, każda z grup zajmuje się jednym obszarem. Jest to metoda grupowa.
Kapelusze:
Biały – neutralność i obiektywność, logiczne podejście do problemu, przedstawia fakty na temat zagadnienia
Czerwony – umożliwia wyrażenie emocjonalnego punktu widzenia na sprawę (np. wybuchy płaczu, krzyk)
Czarny – wszystko widzi w negatywnych barwach, krytyka (zagrożenia, niepowodzenia, błędne rozwiązania, pokazywanie wad)
Żółty – pozytywny; przedstawia sprawę w superlatywach, jest optymistyczny i koncentruje się na teorii ale także na idealizacji, marzeniach
Zielony – twórczy, przedstawia pomysły, alternatywne rozwiązania, mogą być nawet szalone, nierealne
Niebieski – chłodny, obserwator, udziela głosu, nie opowiada się po żadnej ze stron; (nauczyciel) podsumowuje, narzuca dyscyplinę
Wykład XII 08.01.2014 r.
METODA OŚRODKÓW ZAINTERESOWAŃ
Metoda ośrodków zainteresowań Decroly – została wprowadzona w Belgii do kształcenia wszystkich dzieci. Autor krytykował ówczesny system nauczania ze względu na:
brak spójności między nauczanymi treściami
brak związku między zainteresowania ucznia a materiałem nauczania
niekorzystny podział na przedmioty (bo jego zdaniem powinno być nauczanie zintegrowane)
zbyt obszerny materiał nauczania
pamięciowy sposób zapamiętywania
podział i uprzywilejowanie przedmiotów, które były werbalne, mniejszą uwagę przywiązywało się do praktyki
małą samodzielność pracy uczniów
W metodzie ośrodków zainteresowań treści obejmowały obszary:
dziecko, rodzina, szkoła, społeczeństwo
dziecko, zwierzęta, rośliny
dziecko, ziemia, woda, powietrze, kamienie
dziecko, słońce, księżyc, gwiazdy
Nauczyciel miał wzbudzać motywację do podejmowania wysiłku przez uczniów
Etapy metody ośrodków zainteresowań:
Obserwacja określonych zjawisk, przedmiotów, rzeczy – nauczyciel stwarzał możliwość ich obserwacji, diagnozował wiedzę ucznia i korygował ją
Kojarzenie – zadaniem ucznia jest odniesienie wiedzy zdobytej na podstawie obserwacji z posiadanymi informacjami, poszukiwanie związków, łączenie w całość
Ekspresja - etap wyrażania zdobytych wiadomości i umiejętności
Sposoby zdobywania wiedzy:
a) bezpośrednie – uczeń za pomocą zmysłów bezpośrednio doświadcza i poznaje określone zjawiska
b) pośrednie – uczeń zdobywa wiedzę za pomocą doświadczeń
Cechy metody ośrodków zainteresowań:
Nie korzystano z podręczników
Uczniowie bazowali na dzienniczkach obserwacji
Referaty uczniowskie – uczniowie je przygotowywali, później prezentowali. Sporządzali je na podstawie obserwacji jakichś źródeł ale uczeń miał odwołać się do własnych zainteresowań
METODA OŚRODKÓW PRACY
Metoda ośrodków pracy – twórczyni Maria Grzegorzewska. Metoda ta została opracowana w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej. Opiera się na metodzie ośrodków zainteresowań i podobnie jak ona odwołuje się do zainteresowań uczniów.
Cechy metody ośrodków pracy:
Oparta na potrzebach i zainteresowaniach uczniów
Rezygnuje z przedmiotowego przekazywania treści na poczet nauczania zintegrowanego
Występuje koncentryczny układ treści
Praca poznawcza opiera się na obserwacji, kojarzeniu i wyrażaniu
Obejmuje integrację treści w 3 obszarach, celów i metodyczno – organizacyjną
Przy doborze treści nauczyciel odwołuje się do indywidualnego sposobu zdobywania wiadomości, do możliwości uczniów, do zainteresowań i potrzeb, do poziomu rozwoju ucznia.
Zaczynamy od treści znanych uczniowi poprzez takie, które może bezpośrednio poznawać i stopniowo rozszerzać o takie, które poznaje za pomocą poznania pośredniego.
Planowanie treści – od zagadnień ogólnych do bardziej szczegółowych
Treści (podział):
okresowe
tygodniowe
dzienne
Treści zintegrowane wokół różnych przedmiotów: edukacja polonistyczna, matematyczna, plastyczna itd. Muszą być zintegrowane wokół ośrodka okresowego, np. jesień.
Integracja celów – łączenie celów nauczania i wychowania.
W obszarze wychowania społeczno – moralnego wyróżnia się cele:
Rozwijanie motywacji do nauki
Wyrabianie poszanowania pracy własnej i innych
Rozwijanie wiary we własne możliwości w obszarze pokonywania przeszkód
Kształtowanie szacunku wobec własnego i cudzego mienia
Kształtowanie postawy opiekuńczej wobec innych osób (starszych, słabszych i innych)
Kształtowanie postawy tolerancji
Respektowanie zasad i norm na zajęciach
Integracja metodyczno – organizacyjna – określony układ zajęć, konstrukcja, które są prowadzone przez jednego nauczyciela; treści są złożone w logiczną całość, która dotyczy jednego tematu. Rezygnuje się z 45 minutowej jednostki lekcyjnej. Przerwy dostosowane są do potrzeb uczniów.
Metoda ta wykorzystuje różne metody poznawania: wielozmysłowe.
Schemat pracy metody ośrodków pracy:
Zajęcia wstępne – (czynności organizacyjno – porządkowe) sprawdzanie obecności na specjalnej tablicy, ćwiczenia kalendarzowe (data, pogoda, dzień, pora roku), powitanie, wprowadzenie do tematu – zmotywowanie do pracy, przedstawienie celu
Praca poznawcza :
a) obserwacja – na początku bezpośrednia, uczniowie dyskutują o tym co zobaczyli, później obserwacja kierowana. Celem obserwacji jest poznanie i zrozumienie otaczających zjawisk
b) kojarzenie – odnosi się do obserwacji i wniosków z niej płynących, łączy wiadomości z wcześniej zdobytymi przez ucznia
c) ekspresja – podsumowanie wiadomości zdobytych wcześniej i powiązanie ich ze stanami emocjonalnymi
d) czynności końcowe – ocena pracy uczniów na lekcji, podsumowanie wkładu pracy, wysiłku ucznia, czynności porządkowe, podsumowanie zajęć, np. prezentacja prac uczniów, podsumowanie (utrwalenie) wiadomości, pożegnanie
Znaczenie rewalidacyjne tej metody:
Praktyczne zastosowanie wiedzy, odwołanie się do czynności dnia codziennego
Samodzielne zdobywanie wiedzy, praca zespołowa (każda osoba czuję się znacząca i potrzebna)
Łączenie treści co pozwala na zaprezentowanie się i wykazanie się uczniów w swojej dziedzinie
Doskonalenie umiejętności obserwacji
Rozbudzanie zainteresowań
Usprawnianie motoryki małej
Odniesienie do specjalnych potrzeb ucznia
Atmosfera życzliwości, współpracy i pomocy
Szkoła francuska i techniki Freineta
Freinet krytykował tradycyjne podejście do kształcenia. Mówił, że nauczanie przedmiotowe, lekcje 45 minutowe oraz konieczność trzymania się schematu (np. podręcznika) są niekorzystne. Negatywnie odnosił się także do schematycznych ćwiczeń, nie uwzględniających indywidualnych potrzeb uczniów.
Celestyn Freinet nie przywiązuje uwagi do programu nauczania, a zwraca uwagę na potrzeby ucznia i do nich dostosowuje pracę na zajęciach.
Metody Freineta opierają się na:
1. Pełnej aktywności uczniów (twórczej)
Swobodnej ekspresji słownej, wyrażaniu siebie ( na to zwraca szczególną uwagę, bo dzięki temu nauczyciel może lepiej poznać ucznia), artystycznej, muzycznej itd.
Wszelkie działania, które podejmują uczniowie na zajęciach przekładają się na życie codzienne
Freinet mówił o wychowaniu przez pracę. Dzieci powinny same zdobywać wiedzę poprzez działanie, poszukiwanie, rozwijać się dzięki pracy nad sobą
Przeciwnik metod wykładowych
Ocenianie – przeciwnik oceniania stopniowego; ocena pracy ucznia poprzez grupę i nauczyciela – to dla niego było prawidłowe ocenianie
Samorządność uczniowska – współdziałanie, współdecydowanie uczniów o zespole klasowym
Celestyn Freinet – klasa to obszar, w którym spotykają się uczniowie z nauczycielem, od nich zależy jak będzie ta klasa wyglądać.
Pracownie u Freineta:
Z kartami pracy, słownikami, podręcznikami
Z narzędziami, przyborami do konstruowania i pomiarów
Do ćwiczeń eksperymentalnych
Drukarska
Artystyczna z materiałami do zajęć twórczych
Do zajęć opierających się na wykonywaniu z drewna i metalu
Do hodowli zwierząt i roślin
Do tkania, szycia, gotowania
Techniki pracy szkoły Freineta:
1. Swobodny tekst – polega na stworzeniu sytuacji, w której uczeń przelewa na papier swoje myśli, uczucia, wrażenia. Rozwija twórcze myślenie, podnosi sprawność językową, umożliwia wyrażanie siebie, rozwija wyobraźnię
ETAPY:
a) pisanie swobodnego tekstu na wybrany przez ucznia temat
b) wybór najciekawszego tekstu
c) zbiorowe omawianie tekstu w celu poprawy
d) zapisanie do zeszytów
Teksty mogą być ilustrowane czy umieszczane w gazetce szkolnej.
2. Doświadczenia poszukujące – opierają się na obserwacji pewnych zjawisk (najczęściej przyrodniczych) i wypełnianiu karty pracy przygotowanej przez nauczyciela. Ważna jest rola wycieczek oraz referaty pisane i wygłaszane przez uczniów
3. Fiszki autokorektywne (samokontrolne) – graficzno – pisemna forma, w której uczeń wykonuje pracę zadaną przez nauczyciela i kontroluje ją.
Fiszka składa się z części:
a) informacyjno – zadaniowa – po jednej stronie fiszki przedstawione jest zadanie do wykonania dla ucznia; nauczyciel dodatkowo wyjaśnia ustnie na czym polega zadanie; ewentualnie daje wskazówki jak wykonać zadanie
b) działaniowa – jest zbiorem poleceń uporządkowanych w formie konkretnych operacji, np. krzyżówka, uzupełnienie tabeli, rebus itd.
c) końcowa – sprawdzenie wyniku ze stanem faktycznym, dziecko samodzielnie sprawdza poprawność wykonania zadania np. wyszukując w kartotece
Założenia pracy z fiszkami:
Stopniowe wdrażanie do samodzielnej pracy
Zadania muszą być sformułowane jasno i zrozumiale
Fiszka powinna być wykonana estetycznie
Musi być zachowany określony porządek działań
Powinna uwzględniać możliwości intelektualne ucznia
Powinna wyjaśniać co po kolei należy zrobić, jaka jest formuła pracy
4. Swobodna ekspresja plastyczna – przedstawienie stanów emocjonalnych, uczuć, przeżyć poprzez określoną formę pracy
5. Gazetka klasowa – prezentowane są prace uczniów; Księga życia klasy – przedstawiane są najlepsze teksty swobodne
6. Korespondencja międzyszkolna – wymiana informacji, doświadczeń między szkołami. Najczęściej wymiana księgo życia klasy, gazetki klasowej między szkołami; współpraca międzyszkolna
7. Planowanie pracy indywidualnej i zespołowej – pod nadzorem nauczyciela jak i samodzielnie oceniają pracę, kontrolują siebie nawzajem
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:
Dydaktyka, czym jest, czym się zajmuje, definicje nauczanie, uczenie się, samokształcenie, kształcenie, wychowanie.
Składowe systemu kształcenia
Ortodydaktyka i jej cele
Zasady kształcenia (+ specjalnego)
Składowe procesu kształcenia
Rozporządzenie:, co reguluje, jakie zajęcia, ilość uczniów na zajęciach
Różnica między opinią a orzeczeniem
Dziecko z trudnościami w uczeniu się
Rodzaje planowania
Nauczanie podające i problemowe: różnice, wady, zalety
Czynniki determinujące efekt Pigmaliona
Metoda projektu: zalety, umiejętności nabywane przez uczniów
Teorie doboru treści dydaktycznych
Układ treści kształcenia
Typy lekcji
Formy organizacji pracy uczniów
Sprawdzanie: funkcje i rodzaje
Testy: typy, wady, zalety
Metody ośrodków pracy
Grupy metod kształcenia.
Metody stosowane głownie w k. specjalnym.
Metoda Ośrodków Pracy wg Grzegorzewskiej.
Technika swobodnego tekstu i fiszki autokorektywne