Podmiotowość w stosunkach międzynarodowych i prawie międzynarodowym.
Podmiotami są państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych, czyli utrzymania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w org. m., zawieranie umów, ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp.
- Elementy składowe i istota państwa
* trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa: ludność, terytorium i władza najwyższa;
* konwencja z 1933 r. o prawach i obowiązkach państwa – czwartym elementem jest zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami;
* wymóg posiadania efektywnego rządu, jako najważniejszego elementu warunkującego istnienie państwa – np. Polska jako państwo przestała istnieć po rozbiorach mimo istnienia ludności polskiej i terytorium, przyczyną był brak władzy najwyższej.
* Suwerenność – niezbędnym warunkiem istnienia państwa jako podmiotu PM jest niezależność i samodzielność występowania w stosunkach międzynarodowych – tylko gdy państwo jest suwerenne. Istnienie suwerenności jest formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej. Do utraty suwerenności dochodzi w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa.
* Znaczenie ludności – naród jest nosicielem suwerenności (przejaw zwierzchnictwa narodu); państwo jest wyrazem jego woli i interesów.
Pojęcie dyplomacji i realizacja ius missionis we wspólczesnych stosunkach międzynarodowych.
Dyplomacja jest pojeciem węższym od polityki zagranicznej. To główny instrument realizacji polityki zagranicznej, jest wykładnikiem klasowego charakteru polityki wewnętrznej państwa i będącej jej przedłużeniem polityki zagranicznej.
Pojęcie dyplomacji:
-oficjalna działalność kompetentnych organów państwowych, realizujących srodkami pokojowymi cele oraz bieżące założenia polityki zagranicznej
-opierający się na założeniach naukowych zespół metod i sztuka realizacji założen polityki zagranicznej, głównie w prowadzeniu rokowań i zawieraniu traktatów.
-zespół ludzi realizujących cele i zadania polityki zagranicznej, czyli funkcjonariusze służby zagranicznej.
Ius missionis
???????????
Źródła prawa dyplomatycznego
*akty wielostronne:
- do 1961 prawo to opierało się głównie na normach międzynarodowego peawa zwyczajowego
- wyjątkiem był Regulamin Wiedeński 1815 o rangach przedstawicieli dyplomatycznych, obejmował także część prawa dyplomatycznego; włączony do Konwencji Wiedenskiej z 1961 r.
- Konwencja Hawańska z 1928 o przedstawicielach dyplomatycznych obejmuje wszystkie dziedziny prawa dyplomatycznego
- podstawowe źródło współczesnego prawa dyplomatycznego stanowi Konwencja Wiedenska z 1961 o stosunkach dyplomatycznych. (także konwencja o misjach specjalnych, o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, konwencja wiedenska z 1975 o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami m.nar o charakterze uniwersalnym).
*umowy dwustronne:
-zawierane przez państwa, regulujące poszczególne dziedziny prawa dyplomatycznego
*prawo zwyczajowe
-postępująca kodyfikacja prawa dyplomatycznego zawęża jego zakres; najwięcej norm zwyczajowych w powszechnej praktyce państw występuje w dziedzinie przywilejów i immunitetów.
*międzynarodowe zwyczaje
-zasady kurtuazji miedzynarodowej, formy protokolarne, nie majace mocy obowiązującej w sensie prawnym dla państw.
*poszczególne akty uchwalane przez organizacje i konferencje miedzynarodowe
-dotycz ą np. statusu (przywilejów i immunitetów) uczestniczących w nich przedstawicieli państw, a także porozumienia w sprawie statusu siedziby organizacji lub warunków odbycia konferencji m.nar w danym panstwie itp.
*niektóre akty prawa wewnętrznego
-akty ustawodawcze panstw (kodeksy, ustawy, dekrety, orzeczenia sądów krajowych, niektóre akty administracyjne, owiadczenia i akty organów wewnętrznych panstwa o kompetencjach z zakresu stosunków miedzynarodowych np. szefa panstwa, rzadu, MSZ).
*decyzje i opinie
-pochodzące od sądownictwa międzynarodowego, krajowego; mogą one dokonywac interpretacji istniejącego prawa, szczególnie w zakresie prawa zwyczajowego
*doktryna przedmiotu
-czynnik ogólnego rozwoju prawa oraz srodek pomocniczy przy jego interpretacji.
Podstawowe informacje dotyczące stosunków konsularnych
- stosunki konsularne są to urzędowe stosunki między państwami ustanawiane w celu realizacji funkcji konsularnych, za pośrednictwem specjalnych organów państwowych zwanych urzędami konsularnymi; mogą być utrzymywane także za pośrednictwem konsulów honorowych lub innych instytucji upoważnionych do pełnienia funkcji konsularnych
- ustanawiane są na zasadzie wzajemnej zgody, z reguły zgoda na ustanowienie stosunków dyplomatycznych pociąga za sobą zgodę na ustanowienie stosunków konsularnych, jednak zerwanie lub zawieszenie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych
- przy nawiązaniu stosunków konsularnych najważniejszą rolę odgrywają umowy dwustronne, tzw konwencje konsularne, w których uprawnieni to jest określane; określają one miejsce siedziby urzędu konsularnego, jego klasę i okręg konsularny
- kandydata szuka szef departamentu, przedstawia ministrowi, następuje procedura dokształcania, bo musi znać przepisy polskie i kraju, do którego się udaje;
- kandydat na konsula musi obligatoryjnie zdać egzamin, jeśli zda, to znowu musi być zgoda państwa przyjmującego, nieformalnie się o nią prosi, choć nie jest to wymóg konwencji wiedeńskiej z 1963
- daje mu prezydent listy komisyjne (listy prowizyjne, patent konsularny, dekret, licencja konsularna), stwierdzające fakt ustanowienia desygnowanej osoby kierownikiem urzędu konsularnego w państwie przyjmującym, zawierają jego imiona, nazwisko, kategorię, klasę, siedzibę, okręg konsularny(zależy od wielkości państwa, w którym działa),;
- minister sprawiedliwości i inni ministrowie przekazują mu część uprawnień, konsul przedstawia te listy w ministerstwie spraw zagranicznych państwa przyjmującego, które udziela mu exequatur (wyrażenie zgody na pełnienie funkcji konsularnych), które zatrzymane są przez kierownika urzędu konsularnego, służą one jako dokument podstawowy, określający jego oficjalny status wobec władz państwa przyjmującego
- moment udzielenia exequatur oznacza początek oficjalnej działalności kierownika urzędu dyplomatycznego i akt definitywnego dopuszczenia go do wykonywania swych funkcji;
- władze państwa przyjmującego zobowiązane są powiadomić o fakcie udzielenia exequatur władze okręgu konsularnego
- nie ma przerwy pomiędzy urzędowaniem starego i nowego konsula, jest tzw. zakładka czyli przez pewien okres jest dwóch konsulów (1 - 2 tygodnie), bo stary konsul musi przekazać stan spraw nowemu konsulowi;
- do czasu udzielenia exequatur kierownik urzędu konsularnego może być tymczasowo dopuszczony do wykonywania swych funkcji
- konsul chroni tylko własnych obywateli, nie może działać jeśli osoba winna ma również obywatestwo państwa przyjmującego
5. Organa wewnętrzne i zewnętrzne państw w stosunkach międzynarodowych
Podział najwyższych organów państwowych, które mają kompetencje w sprawach stosunków m.nar:
-organy ustalające wolę i zasady polityki państwa w dziedzinie jego stosunków m.nar, do których zalicza się głównie parlament lub inne ciała spełniające jego rolę
-organy powołane do realizacji i wyrażania ze skutkiem prawnym tej woli, do których należec będą przede wszystkim: szef państwa, sekretarz partii w krajach socjalistycznych, szef rządu, minister spraw zagranicznych, inni członkowie rządu.
Organy o kompetencjach w zakresie stosunkow m.nar dzielą się na:
-wewnętrzne, działające i mające siedzibę w granicach państwa
-zewnętrzne, działające poza granicami państwa
Organy działające za granicą:
-stałe- ambasady, poselstwa, urzędy konsularne, stałe misje przy organizacjach m.nar, inne stałe przedstawicielstwa i misje
-tymczasowe- misje ad hoc o charakterze dyplomatycznym, np. delegacje do konferencji m.nar, organizacji m.nar, rokowań, przedstawiciele państw w różnych komisjach m.nar oraz misje specjalne, odziały wojskowe, okręty wojenne, znajdujące się poza granicami państwa wysylającego. Poza tym głowa państwa, szef rządu, MSZ i inni ministrowie podczas tymczasowego pobytu za granicą np. w misji specjalnej.
*głowa państwa (ius representis omnimote) – ma prawo całkowitej, najwyższej reprezentacji, wystawia listy uwierzytelniające, przyjmuje i akredytuje przedstawicieli dyplomatycznych obcych państw, podpisuje umowy międzynarodowe, obowiązki ceremonialne; oświadczenie głowy państwa w sprawach międzynarodowych jest równoznaczne z oświadczeniem woli państwa i powoduje powstanie skutków prawnych, oswiadczenia zawsze maja charakter wiążący; podpisuje i ratyfikujes umowy m.nar. Reprezentuje panstwo w stos m.nar, czyli posiada kompetencję m.nar i prawo przedstawicielstwa wszechstronnego.
*parlament – ratyfikuje wszystkie ważniejsze umowy m.nar, wytycza główną linię polityki zagranicznej, uchwala budżet resortu spraw zagranicznych na cele realizacji stosunków m.nar; sprawuje kontrolę nad rządem przez interpelacjeuczestniczy w powoływaniu głowy państwa, szefa rządu, członków rządu w tym ministra spraw zagranicznych,
w USA nominacja szefów misji dyplomatycznych wymaga zgody parlamentu; parlamenty lub ich przewodniczący występują z własnymi orędziami dotyczącymi aktualnych wydarzeń międzynarodowych; decyduje o wojnie w razie napadu na Polskę ; komisja spraw zagranicznych przesłuchuje kandydatów na ambasadorów ma charakter doradczy i nie musi wpłynąc na decyzję prezydenta; sekcje unii parlamentarnej
model amerykański - wysyłają swoich eksprezydentów
europejsko-azjatycki - rozmowy o charakterze nieoficjalnym, prowadzą jedynie parlamentarzyści z sekcjami innych krajów
*premier – odpowiada za politykę zagraniczną; jest upoważniony do przeprowadzenia bezpośrednio rozmów z przedstawicielami, w tym dyplomatycznymi, obcych państw;mianuje delegatów do podpisania umów rządowych i wystawia im pełnomocnictwa; mianuje delegatów na konferencje międzynarodowe oraz do najważniejszych organów organizacji międzynarodowych; bierze udział w spotkaniach „na szczycie”; Bez specjalnych pełnomocnictw jest upoważniony do prowadzenia rokowań z przedstawicielami obcych państw.
*minister spraw zagranicznych- koordynuje wyspecjalizowane komórki w innych ministerstwach; umacnia międzynarodową pozycje państwa, broni jego interesów, koordynuje działalność traktatową państwa, zapewnia informacje na temat bieżącej sytuacji na świecie; upoważniony do rokowań i zawierania umów bez konieczności posiadania pełnomocnictw, utrzymuje kontakty z przedstawicielami dyplomatycznymi, kieruje bezpośrednio służbą dyplomatyczno – konsularną (urzędami i misjami) kontroluje ich działalnosc; reprezentuje państwo na konferencjach i w organizacjach międzynarodowych; jego oświadczenia są wiążące dla państwa ; minister towarzyszy głowie państwa lub szefowi rządu w spotkaniach zagranicznych; uczestniczy przy składaniu listów uwierzytelniających; kontrasygnuje listy komisyjne konsulom swoim i udziela exequatur obcym; uczestniczy lub mianuje urzędników dyplomatyczno – konsularnych.
6. Definicja i rodzaje sporów międzynarodowych
Definicja sporu i konfliktu międzynarodowego
· wg MTS z 1950 spór oznacza „sytuację, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne”
· wyrok STSM z 1924 identyfikacja sporu z „brakiem zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami”
· Karta NZ wymienia w art.1 wśród celów ONZ „łagodzenie lub załatwianie pokojowymi sposobami sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju”
· pakt Ligi Narodów w art.11 wymienił obok sporów także „wszelką okoliczność, która może wpłynąć na stosunki międzynarodowe, grożąc zamąceniem pokoju lub dobrego porozumienia miedzy państwami, od którego utrzymanie pokoju zależy”
· napięcie w stosunkach między państwami określa się jako stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu, istotne dla każdej racjonalnej dyskusji
· kryzys międzynarodowy powstaje dopiero wówczas, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów
doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do
usunięcia
· konfliktami nazywa się spory, które przybrały ostrzejszą formę i w których grozi użycie sił zbrojnych albo też siły takie zostały już użyte (konflikty zbrojne)
Rodzaje sporów międzynarodowych
* podział w Karcie NZ:
- zagrażające i nie zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu
*podział sporów międzynarodowych na prawne i polityczne:
-polityczne mają miejsce wówczas, gdy brak jest reguł prawnych, które mogłyby być zastosowane do
rozstrzygnięcia sporu; strony powołują się na inne niż prawne argumenty
-prawne jeżeli strony opierają swoje pretensje na argumentacji natury prawnej, na obowiązującym
przepisie prawnym
* organy polityczne przy załatwianiu sporów powinny uwzględniać aspekt prawny zagadnienia
-sądy międzynarodowe bardzo często opierają swe decyzje nie tylko na przesłankach prawnych, ale
również politycznych
* spory nadające się do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego dotyczą (już art. 13 Paktu LN):
-interpretacji traktatu
- jakiegokolwiek zagadnienia prawa międzynarodowego
- zaistnienia faktu który, gdyby został stwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego
- charakteru lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego
7. Problematyka związana z umiędzynarodowieniem konfliktu
8. Dyplomatyczne metody rozstrzygania sporów w teorii i praktyce.
9. Rozstrzyganie sporów międzynarodowych w systemie ONZ.
· Karta NZ kładzie główny nacisk na działalność zmierzającą do utrzymania pokoju, zachęcając do załatwiania sporów poza ONZ
· ONZ spełnia funkcje centralnego kanału, poprzez który przechodzi ogromna większość sporów międzynarodowych o większym znaczeniu politycznym; spory nie przekazane do ONZ to przeważnie spory, w których jedna ze stron lub obie strony nie są reprezentowane w ONZ
· najczęściej spory dostają się na forum ONZ wskutek wniesienia ich przez strony sporu lub inne państwo. Wiele sporów wniósł na forum zgromadzenia ogólnego komitet do spraw dekolonizacji, domagając się podjęcia środków w celu przyspieszenia tego procesu.
10. Arbitraż międzynarodowy a spory miedzynardowe
· arbitraż międzynarodowy czyli rozjemstwo polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony
o I konwencja haska w art. 37 podaje, że arbitraż „ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów z własnego wyboru i na zasadzie prawa”
· cechą charakterystyczną arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu sądzącego, a także możność ustalenia przez strony podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych (procedura może mieć charakter poufny)
· arbitraż może mieć charakter:
o fakultatywny, jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron
o obowiązkowy (obligatoryjny) – jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się ,że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż
o fakultatywny niezorganizowany – strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów i arbitraż
o fakultatywny zorganizowany – gdy istnieje stały sad rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory
· arbitraż różni się od koncyliacji tym, że arbitrzy rozstrzygają spór, stosując przepisy obowiązującego prawa, natomiast organ koncyliacyjny może oprzeć swe wnioski na zasadach słuszności; ponadto orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron
· dwa systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:
o tradycyjny system „europejski” przekazanie sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranego trzeciego państwa
o system „amerykański” polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej (joint commission);
komisja jest pięcio- lub trzyosobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane
przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron
· system mieszany w skład sądu rozjemczego wchodzą: po jednym przedstawicielu stron uczestniczących w sporze i trzech arbitrów wybranych spośród państw trzecich
· w przypadku sądu rozjemczego nie ma odwołania
11. Rola opinii doradczych i wyroków Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w rozstrzyganiu sporów międzynarodowych ( wybrane przykłady )
12. Europejski Trybunał Praw Człowieka i jego rola w rozstrzyganiu sporów międzynarodowych.
13. Klasyfikacja sporów międzynarodowych w UE
14. Dyplomatyczne metody rozstrzygania sporów w Unii Europejskiej.
15. Jurysdykcja TSUE a spory pomiędzy państwami członkowskimi UE.