A.Matlakiewicz; H.Solarczyk Szwec

Dorośli uczą się inaczej. Andragogiczne podstawy kształcenia ustawicznego.

R.1.

Nowa orientacja w psychologii – life - span developmental psychology – psychologia rozwoju w ciągu całego życia. Rozwój psychiczny, zmiany ilościowe i jakościowe; różne mechanizmy i ich przebieg; nie musi zmierzać do z góry określonego stanu końcowego. Część osób spełnia rolę matki/ojca.

Zmiana ≠ Rozwój

Poj. zmiana, nie należy jej uznawać za przejaw rozwoju. Musi być ona względnie długotrwała.

Helen Bee – psychiczno-moralny rozwój człowieka – 3 rodzaje zmian:

1. Zmiany uniwersalne; występują powszechnie, odnoszą się do każdego człowieka, powiązane są z wiekiem. Uwarunkowane dojrzewaniem i wpływem społecznym. Zegar biologiczny wyznacza granice; zegar społeczny – odnosi się do normy społecznej wyrażającej przyjęte zachowania w danej kulturze dla określonej roli społecznej. Ludzie podejmują podobne zadania, w podobnym czasie (np. założenie R).

2. Zmiany wspólne; charakteryzują osoby należące do danej grupy, to powoduje uczestniczenie w podobnych sytuacjach, przechodzenie określonych doświadczeń. Funkcjonują określone normy – determinują zachowania. Każde pokolenie funkcjonuje w osobnym kręgu.

3. Zmiany indywidualne; indywidualny los i przeżycia na te zmiany wpływają. Unikatowy bagaż doświadczeń.

Okres krytyczny – dana osoba jest szczególnie wrażliwa na dany rodzaj doświadczeń, aktywnie reaguje na dany rodzaj bodźców.

Przedmiot rozwoju:

1. Teorie holistyczne – ujmują rozwój człowieka całościowo w wymiarze bio-psycho-społecznym w powiązaniu z otoczeniem (Wygotski, Erikson, levison)

2. Teorie parcjalne – badają rozwój w jakimś wyróżnionym obszarze (Piaget, Kohlberg)

Kryteria prawidłowego rozwoju, mogą być:

1. Charakter obiektywny formalny – rozwój prawidłowy zmierza ku integracji, równowadze.

2. Charakter obiektywny treściowy - rozwój prawidłowy zmierza ku osiągnięciu tożsamości, dojrzałości emocjonalnej.

3. Charakter subiektywny – badacz, poszukuje wskaźników rozwoju w sferze przeżyć i poglądów jed.

Do rozwoju przyczynia się :

• Natura (wyposażenie genetyczne)

• Kultura (społeczny i materialny kontekst rozwoju)

• Własna aktywność jed.

Modele zmiany rozwojowej:

1. Model liniowy – rozwój jako proces ciągły, o charakterystycznym dla każdej jed. tempie; rozwój to przyrost w jakimś obszarze; zmiany – ch. Ciągłych zmian ilościowych ukierunkowanych o ch. progresywnym i regresywnym. Ciągły proces nabywania, kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nim, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści dośw. Teoria warunkowania. Teoria społeczna uczenia się. Model addytywny prosty tj.: poprzez dodawanie do siebie poszczególnych elementów. Nie można wyróżnić etapów. Zmiany ilościowe.

2. Model stadialny – rozwój jako proces skokowy, można w nim wyodrębnić określone fazy (stadia, etapy). Zmiany – ch. ilościowy i jakościowy. Problemem – odróżnienie od siebie faz różnicowania, czyli poszerzania dośw. od fazy porządkowania i integracji nowo nabytych info. Model addytywny złożony, tj. elem. tworzą całości, nakładanie nowych całości na stare.. Zmiany ilościowe – jakościowe.

4. Model cykliczno – fazowy – transformacja dośw. Nowe struktury dośw. powstają z elem. doświadczenia już posiadanego, jak i z dośw. nowo nabytych. W procesie rozwoju można wyróżnić cykle, w nich kolejne fazy:

• Progres

• Plateau

• Regres (powstaje konflikt wewnętrzny – dekonstrukcja pomiędzy starym dośw. a nowym; chwiejność; pogorszenie samopoczucia; powolny spadek sprawności w pewnym obszarze, niespójność zach. jed.)

• Kryzys – zach. impulsywne, wahania nastroju; kryzys rozwiązany – domknięcie cyklu; wracamy do progresu (rozw. konfliktu wewnętrznego)

Model konstruktywno-destruktywny, tj.: nowe elem. rozbijają stare całości. Nowa całość (Freud, Ericson) i ze starych i z nowych elem. Zmiany ilość – jakość.

Zad. rozwojowe – specyficzne doświadczenia, które wymuszają rozwój określonych problemów; postawy, umiejętności, wiedza – które jed. powinna osiągnąć w danym okresie życia.

Źródłem zad. rozwojowych jest dojrzewanie fiz., oczekiwania kulturowe oraz osobiste aspiracje i wartości jed.

Zad -> sukces -> rozw. ->przystosowanie -> kolejne zad.

Zad -> porażka -> społ. dezaprobata -> nieprzystosowanie

Powodzenie w realizacji zadania rozwojowego jest uwarunkowane jego rozw. w odpowiednim czasie nazwanym przez badacza momentem wyuczalności czyli pewnej gotowości rozwojowej, która jest określona przez fizjologiczną dojrzałość, czynniki motywacyjne i presje społ.

Levinson:

1. dzieciństwo i dorastanie 0-22

2. wczesna dorosłość 17-45

3. średnia dorosłość 40-65

4. późna dorosłość 60 i więcej lat

Granice er nie są sztywne. Zachodzą na siebie. Odmienna jest, w każdej erze, struktura życia jed. Owa struktura determinuje zachowanie człowieka w danym odcinku czasu, wyraża się w podejmowanych rolach społ., postawach, celach, wartościach. Wkraczaniu w nową erę towarzyszy okres przejściowy. Z czasem okres ten i stworzona nowa struktura okazuje się niezadowalająca, a w następnej erze zostaje zastąpiona przez nową.

Okres – 3 podokresy:

1. faza nowicjatu (zaczyna się tworzyć struktura)

2. faza pośrednia

3. faza kulminacyjna (końcowe ustabilizowanie się struktury) Levinson

Brzezińska:

• wczesna dorosłość 20-35 rok życia (bliższe naszej rzeczywistości społeczno-kulturowej)

• średnia dorosłość 30/35 – 60/65 rok życia

• późna dorosłość powyżej 65 roku życia

Wczesna dorosłość (20-35) INICJACJA/NEOFICJAT

• największe zmiany i wyzwania

• najlepsza wydajność organizmu (kondycja, siły witalne, energia życiowa)

• zakończony proces wzrostu, kostnienia

• psych. dojrzałość do wydania potomstwa

• wielość podejmowanych zad.

• wybór drogi zawodowej, partnera, potomstwo, opuszczenie domu rodzinnego (samodzielność), gr. Społecznej

• kobiety wykształcone decyzje o dziecku podejmują ok. 30 roku życia

• dominujący model R 2+1 (Polska)

• wzrastająca w Polsce liczba rozwodów

• 20% kobiet nie wychodzi za mąż

• decyzje + konsekwencje

Dojrzałość intelektualna – zdolność do podejmowania wyzwań, ich oceny, wyboru decyzji, sprostaniu trudnościom

Dojrzałość emocjonalna – odporność na stres, inicjowanie i podtrzymywanie trwałych relacji

Dojrzałość społeczna – przyjmowanie odpowiedzialności za siebie i innych

Średnia dorosłość STABILIZACJA

• względna stabilizacja

• rozwój zawodowy (awans); poczucie stagnacji/satysfakcja

• badania Gutmanna: uwalnianie się od stereotypów ról męskich i kobiecych

• podejmowanie kształcenia dla samych siebie (kursy)

• wzrost dyspozycyjności dla pracodawcy (dzieci starsze)

• wzrost czasu wolnego

• mniej nowych znajomości

• rola babci/dziadka

• czas podsumowań/refleksji/ocena dokonań

• spadek wydolności organizmu; menopauza/andropauza

• zmiany w równowadze hormonalnej

Późna dorosłość DOJRZAŁOŚĆ/MĄDROŚĆ

• Jaki mechanizm? Na starość trzeba oszczędzać?

• J.Marczak – 2 okresy przebywania na emeryturze

1. Wczesny – poczucie zadowolenia z wolności, swobody

2. Po pewnym czasie – stabilizacja, podsumowania, brak „świeżości”, niska pozycja społeczna

• 3 typy zachowania emerytów:

1. Typ praktyczny – wielość zajęć, codzienna krzątanina, nastawienie na innych

2. Typ zewnętrzny – aktywność społeczna, uczestniczy w akcjach/zebraniach

3. Typ samodzielny, samotny – zainteresowania intelektualne, artystyczne, społeczne, turystyka, przyjaźnie

„ Bujany fotel” – osoba bierna w domu, TV, nadmiernie interesująca się życiem innych.

• Uspokojenie, wyciszenie, refleksja, spadek intensywności życia

• Pogodzenie się z fazą starzenia się (niedołężność, zależność)

• Utrata współmałżonka – wzrost aktywności o charakterze religijnym

• 2020 r. (prognozy) – Polska ¼ populacji osiągnie wiek 60 lat i powyżej

• Średnia długość życia wydłuża się

Erikson – każda zmiana rozwojowa jest jednocześnie kryzysem (wymaga przewartościowania). Poradzenie sobie z nową sytuacją stanowi kolejny krok rozwojowy.

Wczesna dorosłość – konflikty typu:

1. Małżeństwo vs. Praca

2. Praca vs. Dziecko

3. Rozwój osobisty vs. Działania na rzecz innych

4. Działania w celu zaspokojenia potrzeb vs. Przyszłe efekty

5. Ja vs. Grupa

6. Różnorodne potrzeby vs ograniczone zasoby finansowe

Średnia dorosłość

1. kryzys wieku średniego (refleksja 40/50 rok życia)

2. kryzys zatrzaskujących się drzwi (wrażenie, że coś ucieka, coś bezpowrotnie minęło)

3. oznaki starzenia się – nowe aktywności

4. syndrom pustego gniazda

5. emerytura (wyższa umieralność mężczyzn niż kobiet w okresie 3 lat od przejścia na emeryturę

Późna dorosłość

1. regresyjne zmiany własnego organizmu

2. choroby – stan psychiczny jed.

3. zależność od innych

4. wyuczona bezradność

5. samotność

6. zbliżająca się śmierć

Trendy rozwojowe dorosłości:

• stabilizacja tożsamości

• głębsze związki interpersonalne

• pogłębienie dziedzin: praca, nauka, zainteresowania

• dostrzeganie głębszych problemów

Sujak – rozwój intelektualny/emocje/świadomości/potrzeb/wartości/uspołecznienia/sumienia-moralny/myślenia refleksyjnego/religijny

Zmiany fizyczne:

• zmniejsza się pojemność życiowa płuc

• wydłuża się czas reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe

• maleje masa mięśni i szybkość ruchów dowolnych

• słabnie wzrok/słuch/wrażliwość dotykowa/szybkość reakcji

• spada zdolność akomodacyjna oka

• źrenica zmniejsza się – zmniejsza się ilość światła dochodzącego do siatkówki

• od 14 roku życia pogarsza się słuch, tony wysokie – słabiej słyszane, a większość spółgłosek w mowie zawiera wysokie tony – trudności w rozumieniu mowy

• słabnie prędkość słyszenia (wolniej przekazywać info)

Sfera poznawcza:

Wechster – każda zdolność człowieka po początkowym wzroście osiąga swoje maksimum i następnie zaczyna maleć. Ten spadek jest początkowo bardzo wolny, lecz po pewnym czasie rośnie w sposób zauważalny. Wiek osiągnięcia max. jest dla poszczególnych zdolności niejednakowy, lecz rzadko następuje ono po 30-stce, głównie 25 r.ż. Gdy już rozpocznie się spadek przebiega on nieprzerwanie. Miedzy 30-60 r.ż. – linearny. Najmniejsze pogorszenie warunków odnotowano w testach wymagających znajomości i rozumienia wielu słów, większe w testach wymagających zapamiętywania i wykonywania operacji arytmetycznych.

Inteligencja płynna – wrodzona. Cattell -> testy: porównywanie serii prostych rysunków i wykrywania prawidłowości ukrytych w ich zróżnicowaniu i sposobie uszeregowania.

Inteligencja skrystalizowana rozwija się w wyniku procesu uczenia się, nabywania wprawy. Reprezentowana przez wyćwiczone czynności umysłowe, znajomość języka, posiadaną wiedzę. Jej rozwój determinuje środ., w którym się wyrasta, a także aktywność i zainteresowania jed.

Badania Horna i Cattell’a -> u dorosłych obniża się z wiekiem intel. Płynna, co wyraża się w spadku zdolności do intensywnej koncentracji uwagi i jej podzielności pozwalającej kontrolować kilka działań jednocześnie. Pogarsza się ukrwienie mózgu i zaopatrzenie w tlen pewnych jego obszarów. Dorosły potrafi kompensować spadek inteligencji płynnej przez rozwój skrystalizowanej.

Osoba dorosła – dłuższy czas ekspozycji treści, powolniejsze tempo, zwiększenie powtórzeń.

Thorndike’a – sprawność uczenia się osiąga swoje max. ok. 25 r.ż., po czym powoli opada, jest to jednak spadek powolny, mniej niż 1% rocznie, tak iż pomiędzy 25 a 40 r.ż. człowiek wykazuje większą sprawność uczenia się, aniżeli w latach dzieciństwa.

Słabnie wraz z wiekiem pamięć mechaniczna. Im mniej zróżnicowany jest materiał utrwalony, tym trudniejsze jest jego zapamiętanie.

Pamięć:

• trwała

• szybkość

• dokładność

• gotowość do odtwarzania

• pojemność

Dorosły analfabeta o niskiej inteligencji potrafi uczyć się tych umiejętności szkolnych, szybciej, aniżeli by to uczynił będąc w wieku 10-12 lat.

Streszczanie/słowa klucze

Elaboracja – powiązanie przyswajanego materiału z już posiadaną wiedzą. Wzbudzić postawę krytycznego analityka.

Działanie refleksyjne!

Badania Gutmanna (rozwój osobowości)

• młodzi mężczyźni zainteresowani siłą, pracą, zwyciężaniem

• starsi mężczyźni zainteresowani wspólnotą, bardziej wrażliwi na ból, z wiekiem stają się mniej agresywni

• starsze kobiety bardziej władcze, autokratyczne, zainteresowane własnym działaniem, aniżeli wspólnotą

Wyzwolenie się spod presji, ról, stereotypów.

DOROŚLI.

• Brak czasu (dostatecznie by poświęcić na naukę)

• Dłuższa przerwa w nauce – odwyknięcie od uczenia się

• Brak zainteresowania nauką (treść jak nieprzydatna – trudniej przyswajalna)

• Złe nastawienie (wcześniejsze dośw.)

• Motywacja do nauki (kszt. zawodowe)

N

• Uczenie poprzez słuchanie wykładów jak i wykonywanie czynności (wypełnienie PIT-a)

• Nauka przebiega lepiej, gdy treść nauczania ma odzwierciedlenie w rzeczywistości zawodowej/życiowej

• Nawiązywać do ich dośw.

• Strategia PQ4R

  • Przeglądanie tekstu

  • Stawianie pytań, do każdej w nim części

  • Uważne czytanie każdej części, w celu znalezienia odpowiedzi

  • Zastanowienie się nad fragmentem, zrozumieć w kontekście już posiadanej wiedzy

  • Zaktualizowanie info., z uwzględnieniem odpowiedzi

  • Myślowe przejrzenie tekstu, sformułowanie odpowiedzi

• Związek z działaniem

• Atmosfera życzliwości

• Akronimy – metoda ta polega na wymyśleniu słowa albo wyrażenia, w którym pierwsze litery odwołują się do zapamiętywanych informacji

• Akrostychy – tworzymy zdanie, w którym pierwsze litery odnoszą się do listy, która chcemy zapamiętać

• Metoda miejsc – zapamiętanie dużej ilości informacji w określonej kolejności, które należy umieścić w dobrze sobie znanym otoczeniu. Dokonujemy wtedy wizualizacji miejsca.

• Wyobrażenia interakcyjne – łączenie niepowiązanych elementów za pomocą obrazów (coś jako postać kreskówki np.)

• Metoda słów-wieszaków – wykorzystanie przy uczeniu się określonego ciągu elementów znanej wyliczanki, wiersza

• 30% czasu na wiedzę kontekstualną związaną z radzeniem sobie w realnych sytuacjach

• Prawo częstości – powtarzać

• Różne metody:

  • Dla wzrokowców – wykresy

  • Dla słuchowców – dialog/rozmowy

  • Kinestetycy – uczestniczenie w doświadczeniach

Wykład – max. 20 minut + hasła na tablicy + rzutnik +zadawanie pytań + podsumować + kontakt wzrokowy

Dyskusja – wymiana zdań, wspólne rozważania, sztuka wyrażania swojego zdania, uczy szacunku dla cudzych przekonań, rozpocząć od pytań, na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi.

Pytania i odpowiedzi – pokaz/demonstracja/wizualizacja (filmy, slajdy, obrazy, mapy, tablice). 75% wiedzy nabywa się drogą wzrokową. Fil ponad 15-min zaczyna być nużący dla odbiorców. Nadmiar – chaos. Najlepsza – wycieczka.

Zajęcia terenowe (metoda praktyczna). Konfrontacja przyswojonej teorii.