Konkurencyjność – definicja.
W literaturze przedmiotu definicje konkurencyjności regionu formułowane są jako punkt wyjścia do rozważań teoretycznych i aplikacyjnych dotyczących: polityki regionalnej, a także problemów integracji europejskiej. Konkurencyjność regionu nie można zdefiniować w sposób jednoznaczny. Pojęcie to obejmuje szerokie spektrum zjawisk społecznych, gospodarczych i przestrzennych. Warunki, którymi dysponuje region, a których nie posiadają lub posiadają w niższym stopniu inne regiony tworzące jego otoczenie konkurencyjne.
Definicje te różnią się stopniem uogólnienia omawianej kategorii ekonomicznej. W sposób najbardziej syntetyczny konkurencyjność regionu wyjaśniają definicje, których autorami są: B. Winiarski, A. Klasik i F. Kuznik, W Kosiedowski K. Heffner, T. Markowski.
Najdokładniejszą definicją terminu konkurencyjność określa B. Winiarski. Konkurencyjność traktuje jako zdolność podmiotów działających w gospodarce rynkowej od osiągania sukcesów w toczącej się między nimi rywalizacji ekonomicznej.1 Natomiast A. Klasik i F. Kuznik zaproponowali rozwiniecie tej definicji określając konkurencyjność regionu jako „jego przewagę lub dystans z punktu widzenia wyróżnionych rodzajów działalności strategicznej”. Ci sami autorzy podkreślają, „wysoki poziom konkurencyjności regionu wyznaczają wyróżniające, unikatowe cechy, czynniki i warunki, którymi dysponuje region, a których nie posiadają lub posiadają w niższym stopniu inne regiony tworzące jego otoczenie konkurencyjne. Niski poziom konkurencyjności wywołują te cechy, czynniki i warunki badanego regionu, które kształtują się dla niego niekorzystnie z głównymi konkurentami”.
Nieco inaczej rozumiana kategorie rozumie W. Kosiedowski, wg. którego konkurencyjność regionu „zależy od umiejętności i profesjonalizmu kadr kierujących jego rozwojem. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera w regionie zarzadzanie strategiczne i operacyjne, przypominające zarzadzanie w dużych przedsiębiorstwach”.
Z kolei K. Heffner uważa, że aby „region był konkurencyjny w skali europejskiej, musi uczestniczyć w szeroko rozumianym rynku europejskim (musza funkcjonować międzynarodowe powiazania infrastrukturalne, organizacyjne, personalne itd.)”. Jak twierdzi dalej ten autor, gdy „wzrasta udział regionu w obrocie międzynarodowym kraju oznacza to, że wzrasta też jego konkurencyjność”.
Inni autorzy przyjmują nieco inna konwencje definiowania konkurencyjności regionu. T. Markowski uwzględniając w definicji konkurencyjności regionu jego zdolność do pobudzania innowacji uważa, że region konkurencyjny to „obszar, w którym kształtuje się silny układ powiązań sieciowych, przez który jednostki przynależące do sieci maja dostęp do wspólnie generowanych korzyści zewnętrznych i wewnętrznych”.
W opinii T. Markowskiego konkurencyjność regionu można rozpatrywać jako:
a) konkurowanie pośrednie regionu – istnienie (lub tworzenie) warunków otoczenia regionalnego dla firm w nim działających pozwalających na uzyskanie przewagi konkurencyjnej w elementach pozostających poza kontrola ich działania. Jest ono wyrażane i mierzone zdolnościami konkurencyjnymi firm w nim zlokalizowanych;
b) konkurowanie bezpośrednie regionu – rywalizowanie upodmiotowionych jednostek terytorialnych, które konkurują o równego typu korzyści, np. o dostęp do środków finansowych, ściągniecie zewnętrznych inwestorów, utrzymanie kapitału w regionie i lokalizacje.
Nieco dalej w sposobie rozumienia konkurencyjności regionu idzie T. G. Grosse, według którego szczególnie konkurencyjne są te regiony, które „przyciągają do siebie najwybitniejszych specjalistów i tworzą centra naukowo-badawcze, zachęcają międzynarodowych inwestorów, generują sieci wzajemnej współpracy, wymiany doświadczeń, koprodukcji”. Podobny pogląd reprezentuje B. Gruchman, który stwierdza, "że konkurencyjność regionów „przejawia się w różnorodnych staraniach poszczególnych regionów celem przyciągnięcia do siebie jak największej liczby inwestorów, którzy pomogliby w rozwiązaniu trudnych regionalnych problemów gospodarczych”.
Czynniki kształtujące konkurencyjność regionów.
Wyodrębnienie podstawowych czynników oraz określenie ich wpływu na konkurencyjność jest bardzo skomplikowane, ponieważ wszystkie procesy rozwojowe zachodzące w regionie charakteryzują się wysoką złożonością. Trudność polega na pomiarze natężenia i kierunku oddziaływania każdego z czynników. Wśród czynników realnie istniejących w regionach, które determinują budowę ich potencjału konkurencyjnego, B. Winiarski wyróżnia2:
zróżnicowaną strukturę gospodarki, obejmującą gałęzie i przedsiębiorstwa zdolne do rywalizacji w procesach międzynarodowej produkcji i wymiany. W strukturze gospodarki regionalnej, wyróżniamy zazwyczaj trzy podstawowe sektory: rolniczy, przemysłowy oraz usługowy. Wskaźnikami określającymi zróżnicowanie struktury gospodarczej regionu są:
Produkt Krajowy Brutto – przedstawiający aktywność i efektywność gospodarczą,
wskaźnik wartości dodanej na jednego pracownika ,
wskaźnik zatrudnienia,
wskaźnik struktury środków trwałych według sektorów,
wskaźnik nakładów inwestycyjnych według sektorów,
wskaźnik struktury podmiotów gospodarczych według wielkości zatrudnienia.
inwestycje – krajowe i zagraniczne, publiczne i prywatne. Wzrost inwestycji podnosi konkurencyjność, ta zaś zwiększa napływ inwestycji, gdyż poprawia atrakcyjność inwestycyjną regionu3. Całokształt czynników wpływających na poziom inwestycji w regionie określa się mianem klimatu inwestycyjnego. Znaczącą rolę odgrywa też konstrukcja systemu podatkowego.
infrastrukturę techniczną, która wpływa na takie warunki prowadzenia działalności gospodarczej w regionie jak: dostępność komunikacyjna, koszty transportu oraz korzystania z różnych urządzeń technicznych i inne. Dobre zagospodarowanie infrastrukturalne umożliwia swobodny przepływ towarów, usług oraz czynników produkcji. Oddziaływanie infrastruktury na konkurencyjność regionu jest ściśle powiązane z poziomem jej rozwoju, np. jej stan wpływa na decyzje dotyczące inwestowania w danym regionie.4
infrastrukturę społeczną - system edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej i in. Elementami systemu edukacyjnego mającymi największy wpływ na poziom konkurencyjności regionu są przede wszystkim szkolnictwo wyższe oraz różne formy kształcenia ustawicznego. Natomiast kształcenie ustawiczne jest elementem sprzyjającym zachowaniu konkurencyjności kapitału ludzkiego. Umożliwia ono nadążenie za zmianami oraz zwiększa elastyczność kapitału ludzkiego, przyczyniając się tym samym do różnicowania struktury gospodarki regionalnej.
działalność badawczo-rozwojową – placówki naukowo-badawcze, jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe i in. Determinuje liczbę i tempo innowacji produktowych i technologicznych. Wprowadzane innowacje wpływają na jakość wyrobów, szybkość pojawienia się na rynku nowych modeli oraz koszty produkcji.
zasoby środowiska naturalnego - czynnikami warunkującymi konkurencyjność regionu są także: stan środowiska naturalnego oraz jego atrakcyjność turystyczna. Czynniki te wpływają na jakość życia mieszkańców regionu oraz napływ podmiotów gospodarczych i kapitału spoza niego. W środowisku otaczającym człowieka można wyróżnić komponenty naturalne i sztuczne, stworzone przez człowieka.
instytucje okołobiznesowe – agencje rozwoju lokalnego, izby gospodarcze, fundusze doręczeniowe i in.
Analiza i ocena konkurencyjności województwa wielkopolskiego na tle pozostałych województw
Analizę konkurencyjności województw przeprowadzono z zastosowaniem metody Perkala. Pozwala ona na porównywalność poszczególnych mierników i otrzymywanie jednego syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju regionu.5
Metoda obejmuje dwa etapy:
Pierwszy etap to czynności związane z normalizacją poszczególnych wskaźników. Czynności te polegały na standaryzacji wskaźników cząstkowych wg wzoru:
$$t_{\text{ij}} = \frac{x_{\text{ij}} - {\overset{\overline{}}{x}}_{j}}{S_{j}}$$
gdzie:
xij, tij – pierwotna oraz standaryzowana wartość obserwacji w i-tym przypadku i j-tej zmiennej,
${\overset{\overline{}}{x}}_{j}$, Sj – średnia arytmetyczna i odchylenie standardowe dla j-tej zmiennej.
W wyniku tej procedury wszystkie z przyjętych można porównać.
Następnie na podstawie otrzymanych danych wyznaczono syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego - Pi dla wszystkich województw. Wskaźniki te mogą przyjmować wartości w granicach od -3 do 3, przy czym regiony rozwinięte będą miały wartości tego wskaźnika powyżej 0, regiony średnio rozwinięte bliskie 0, a regiony słabo rozwinięte poniżej 0. Za podobne uznawane są regiony o zbliżonych wartościach wskaźników.6 Wskaźnik ten został obliczony wg wzoru:
$$P_{i} = \frac{1}{n}\sum_{i = 1}^{n}t_{\text{ij}}$$
gdzie:
Pi – wskaźnik rozwoju województwa i,
n – liczba wskaźników (cech)
Wyniki wyliczeń wskaźnika Pi zestawiono w Tabeli 1.
Tabela 1. Wartość wskaźnika Pi dla województw Polski w 2011 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Po dokonaniu obliczeń wskaźników poziomu rozwoju regionalnego Metodą Perkala (przyjmującego wartości z zakresu od -3 do 3), dokonaliśmy podziału województw na cztery kategorie (stopnie rozwoju województwa począwszy od najbardziej poprzez bardzo, średnio i słabo rozwinięte). Województwo wielkopolskie mieści się w przedziale (0,14;0,44), tym samym plasuje się na drugiej pozycji w grupie III ze wskaźnikiem poziomu regionalnego o wartości 0,328525748.
Wartość tych wskaźników pozwala na określenie poziomu rozwoju społecznego województw Polski. Obserwując wartości wskaźników Pi wyróżniono cztery grupy województw:
GRUPA I: należą do niej województwa o najniższym poziomie rozwoju społecznego, które charakteryzują się wskaźnikiem Pi < 0. Do tej grupy należą następujące województwa:
warmińsko-mazurskie (-0,68)
lubuskie (-0,67)
świętokrzyskie (-0,58)
podlaskie (-0,57)
opolskie (-0,57)
podkarpackie (-0,40)
lubelskie (-0,40)
kujawsko-pomorskie (-0,39)
zachodniopomorskie (-0,33)
GRUPA II-należą do niej województwa o średnim poziomie rozwoju społecznego, które charakteryzują się wskaźnikiem Pi zbliżonym do 0. Do tej grupy należą następujące województwa:
łódzkie (-0,05)
pomorskie (0,05)
GRUPA III-należą do niej województwa o wyższym od średniego poziomie rozwoju społecznego, których wskaźnik Pi mieści się w przedziale od 0,14 do 0,44. Do tej grupy należą następujące województwa:
dolnośląskie (0,27)
wielkopolskie (0,33)
małopolskie (0,34)
Do GRUPY IV zaliczono województwa, dla których wskaźnik Pi przyjmuje wartość wyższą niż 0,44.
śląskie (0,48)
mazowieckie (1,21)
Wartość wskaźników Perkala dla poszczególnych województw przedstawia Rys.1.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
B. Winiarski, Konkurencyjność regionów a cele polityki i kierunki strategii rozwoju regionalnego, Wrocław
1997, s. 22↩
Winiarski B., Czynniki konkurencyjności regionów,[w:] Konkurencyjność regionów, red. Klamut M., AE
im. Oskara Langego, Wrocław 1999, s.50-51↩
Marszał T., Markowski T., Konkurencyjność regionów jako element polityki przestrzennej, [w.] Współczesne
problemy rozwoju regionalnego, red. Marszał T., KPZK PAN, z.180, Warszawa 1998, s.134↩
Gorzelak G, Jałowiecki B, Dynamika i wskaźniki lokalnych sukcesów Polski, Regionalne i Lokalne
Studiów, nr 15, Warszawa 1999, s. 59-65↩