Elementy budowy zewnętrznej pnia mózgu:

1. Rdzeń przedłużony

1. Powierzchnia brzuszna

1. Szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior)

2. Skrzyżowanie piramid (decussatio pyramidum) tworzone przez krzyżujące się wiązki włókien, które zdążają z rdzenia przedłużonego do sznurów bocznych rdzenia kręgowego

3. Otwór ślepy (foramen caecum) tworzony przez rozszerzającą i wgłębiającą się szczelinę pośrodkową przednią

4. Piramidy (pyramides) leżą po obu stronach szczeliny pośrodkowej przedniej

5. Bruzda boczna przednia (sulcus lateralis anterior)

6. Nici korzeniowe nerwu podjęzykowego (n. hypoglossus, XII)

7. Sznur boczny (furniculus lateralis) leżący w przedłużeniu sznura bocznego rdzenia kręg.

8. Oliwka (olivia) jest uwypukleniem górnej części sznura bocznego

9. Włókna łukowate zewnętrzne (fibrae arcuatae externae), biegną one poprzecznie od szczeliny pośrodkowej przedniej do konaru dolnego móżdżku, pokrywając oliwkę i piramidę

1. Powierzchnia grzbietowa

1. Część górno-przyśrodkowa - Należy do dołu równoległobocznego, tworzącego dno komory czwartej

1. Część dolno-boczna - Jest przedłużeniem powierzchni zewnętrznej rdzenia kręgowego

1. Bruzda pośrodkowa tylna (sulcus medianus posterior) dzieli ją na symetryczne połowy, przechodzi ona w bruzdę rdzenia kręgowego

2. Bruzda pośrednia tylna (sulcus intermedius posterior) po obu jej stronach leżą pęczek smukły i klinowaty

3. Pęczek smukły (fasciulus gracilis) przyśrodkowo od bruzdy pośredniej tylnej

4. Guzek smukły (tuberculum gracile) górna wyniosłość pęczka smukłego*

5. Pęczek klinowaty (fasciulus cuneatus) bocznie od bruzdy pośredniej tylnej

6. Guzek klinowaty (tuberculum cuneatus) górne uwypuklenie guzka klinowatego*

* w guzkach znajduje się istota szara, tworząca jądro smukłe i klinowate

1. Konar dolny móżdżku/ ciało powrózkowate (pedunculus cerebellaris inferior / corpus restiforme) pojawia się w miejsce pęczków sznura tylnego, ograniczają bocznie dolną część komory czwartej

2. Jądro rdzeniowe nerwu trójdzielnego (nucleus spinalis s. inferior n. trigemini) twór homologiczny do rogu tylnego w rdzeniu kręgowym

3. * u płodów i noworodków jądro to, jądro smukłe i klinowate są przykryte tylko cienką warstwą istoty białej; wskutek czego uwypukla się ono na zewnątrz, tworząc szarawą wyniosłość, zwaną guzkiem popielatym/ trójdzielnym (tuberculum cinereum/trigeminale)

4. Bruzda boczna tylna/tylno-boczna (sulcus lateralis posterior/posterolateralis), wyst. Tylko w dolnej części rdzenia przedłużonego. Wyżej nazwą tą są określane nici korzeniowe nerwów: językowo-gardłowego (n. glossopharyngeus, IX), błędnego (n. vagus, X) i korzeni czaszkowych nerwu dodatkowego (radices craniales n. accessorii, XI). Te ostatnie łączą się z korzeniami rdzeniowymi (radices spinales n. accessorii, XI)

1. Oddziela je taśma komory czwartej (taenia ventriculi quarti)

1. Most

1. Powierzchnia brzuszna mostu

1. 2 brzegi – górny i dolny, ograniczający bruzdę opuszkowo-mostową (sulcus bulbopontinus)

2. Bruzda podstawna (sulcus basilaris) utworzona przez wklęsłą powierzchnie brzuszną mostu (w płaszczyźnie pośrodkowej), przebiega w niej tętnica podstawna

3. Wyniosłość piramidowa (eminentia pyramidalis) przebiega po obu stronach bruzdy, nazwę zawdzięcza przebiegającym w niej drogom piramidowym.

4. Wiązki włókien oraz drobne bruzdy poprzeczne lub skośne na powierzchni brzusznej mostu, przebiegają w nich często małe tętniczki. Powierzchowne wiązki włókien nerwowych, objęte tymi bruzdami, biegną w części dolnej mostu na ogół poprzecznie; natomiast włókna w części górnej przybierają z boku kierunek bardziej skośny, a niektóre z nich zaginają się nawet ku dołowi w stronę dolnego brzegu mostu; tworzą one pęczek skośny mostu (fasciulus obliquus pontis)

5. Konary środkowe móżdżku/ ramiona mostu (peduncili cerebellares medii/brachia pontis) stanowią boczne przedłużenie mostu. *Za granicę między mostem a konarem środkowym móżdżku przyjęto umownie linię, przechodzącą przez korzenie nerwu trójdzielnego i nerwu twarzowego.

1. Powierzchnia grzbietowa mostu jest częścią przednią dołu równoległobocznego.

Dno komory czwartej: Dół równoległoboczny – górno-przyśrodkowa część rdzenia przedłużonego i cała powierzchnia grzbietowa mostu tworzą wspólnie dno komory czwartej, które nosi nazwę dołu równoległobocznego (fossa rhomboidea).

1. 2 części - górna i dolna, każda tworzy trójkąt równoramienny.

1. Część dolna, mniejsza, należy do rdzenia przedłużonego. Ograniczają ją po bokach skośnie przebiegające konary dolne móżdżku.

2. Część górna, większa, jest utworzona przez powierzchnię grzbietową mostu.

3. Zachyłek boczny komory czwartej (recessus lateralis ventriculi quarti) znajduje się w miejscu połączenia dwóch trójkątów. Tutaj dół równoległoboczny osiąga największy wymiar poprzeczny. Zachyłek ten otacza konar dolny móżdżku.

4. Ku dołowi i ku górze dół równoległoboczny zwęża się tworząc na końcach ostre kąty.

5. Kąt dolny, przykryty pasmem istoty białej, zwanej zasuwką (obex), przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego (canalis centralis medullae oblongatae), będący przedłużeniem rdzenia kręgowego.

6. W kącie górnym komora czwarta łączy się z wodociągiem mózgu (aquaeductus cerebri/mesencephali)

7. Prążki rdzenne komory czwartej/słuchowe (striae medullares ventriculi quarti/acusticae) utworzone przez pasma włókien nerwowych oraz gleju, leżące powierzchownie na dole równoległobocznym. *(Dół ma na ogół odcień szarawy, gdyż pokrywająca do istota szara środkowa prześwieca przez cienką warstwę wyściółki. Są jednak miejsca ciemniejsze, jak również smugi białe, spowodowane przez ww. prążki)

8. Bruzda pośrodkowa (sulcus medianus) dzieli dół równoległoboczny na symetryczne połowy

9. Dołek pośrodkowy (fovea mediana), górna część bruzdy

10. Wyniosłość przyśrodkowa (eminentia medialis), podłużne wzniesienie po obu stronach bruzdy

11. Wzgórek twarzowy (colliculus facialis), część górna, mostowa, wyniosłości, powyżej prążków rdzennych. Wytwarzają go przebiegające wew. mostu wiązki włókien n. twarzowego, które owijają się dookoła jądra n. odwodzącego, uwypuklając dno komory czwartej.

12. Trójkąt nerwu podjęzykowego/ podjęzykowy (trigonum n. hypoglossi/ hypoglossale), trójkątne pole poniżej prążków rdzennych, pod nim znajduje się jądro n. podjęzykowego.

13. W trójkącie zaznaczają się dwie części:

1. Pole przyśrodkowe (area medialis)

2. Pole piórkowate (area pluriformis)

1. Bruzda graniczna (sulcus limitans) ogranicza z boku wyniosłość przyśrodkową. Głębokość bruzdy zmienia się w poszczególnych odcinkach. Najpłytsza jest w miejscu, gdzie krzyżują się z nią prążki rdzenne; natomiast poniżej i powyżej tej okolicy tworzy ona wgłębienia, zwane dołkami.

2. Dołek dolny (fovea inferior)

3. Dołek górny (fovea superior)

4. Trójkąt nerwu błędnego/skrzydło popielate (trigonum n. vagi/ala cinerea) wąskie, szarawe pole poniżej dołka dolnego z boku trójkąta podjęzykowego i bruzdy granicznej. Zawiera ono jądra nerwów językowo-gardłowego i błędnego.

5. Sznur rozdzielający (funiculus separans) pasmo tkanki glejowej, biegnące skośne ku dołowi w kierunku ujścia kanału środkowego, wzdłuż dolno-bocznego brzegu trójkąta. Oddziela on trójkąt błędny od pola najdalszego (area postrema). Pola najdalsze prawe i lewe łączą się z sobą zasuwką (obex)

6. Pole przedsionkowe (area vestibularis), znajduje się z boku od wyniosłości przyśrodkowej i trójkąta błędnego. Nazwa pochodzi od leżących w tej okolicy jąder części przedsionkowej nerwu przedsionkowo-ślimakowego.

7. *Guzek słuchowy (tuberculum acusticum), przejście pola przedsionkowego w zachyłek boczny komory czwartej, uwidacznia się tylko u płodów.

8. Miejsce sinawe (locus coeruleus), niebieskawa plamka w części górnej dołu równoległobocznego w sąsiedztwie dołka górnego.

1. Śródmózgowie, krótki i wąski odcinek pnia mózgu, leżący we wcięciu namiotu oraz przykryty od tyłu półkulami mózgu i móżdżkiem. W jego skład wchodzą:

1. Konary mózgu (penduculi cerebri)

2. Pokrywa śródmózgowia (tectum mesencephali)

1. Powierzchnia brzuszna, utworzona przez konary mózgu

1. Odnogi mózgu (crura cerebri), pasma istoty białej, uwypuklają powierzchnię brzuszną

2. Dół międzykonarowy (fossa interpeduncularis), leży między odnogami mózgu. Jego część przednią i tylną tworzą niewielkie zachyłki:

1. Zachyłek przedni (recessus anterior) wnika od tyłu między oba ciała suteczkowate

2. Zachyłek tylny (recessus posterior) przykryty wypukłym górnym brzegiem mostu.

1. Istota dziurkowana tylna (substantia perforata posterior) leżące w głębi dołu międzykonarowego pole, podzielone w płaszczyźnie pośrodkowej na prawą i lewą połowę. Nazwa pochodzi od znajdujących się w nim otworków dla naczyń krwionośnych.

2. Bruzda przyśrodkowa odnogi mózgu (sulcus medialis cruris cerebri), parzysta, odgranicza istotę dziurkowaną tylną od odnogi mózgu. Wychodzą z niej nici korzeniowe nerwu okoruchowego (n. oculomotorius).

3. Bruzda boczna odnogi mózgu (sulcus lateralis cruris cerebri) biegnie od ciała kolankowatego przyśrodkowego u góry aż do móżdżku

1. Powierzchnia grzbietowa, tworzą ją:

1. Blaszka pokrywy (lamina tecti), ma 4 charakterystyczne uwypuklenia zwane wzgórkami:

1. Wzgórki górne (colliculi superiores)

2. Wzgórki dolne (colliculi inferiores)

1. Ramiona wzgórków (brachia colliculorum), od każdego ze wzgórków biegnie bocznie pasmo istoty białej, zwane ramieniem wzgórka; rozróżnia się więc po obu stronach:

1. ramię wzgórka górnego (brachium colliculi superioris)

2. ramię wzgórka dolnego (brachium colliculi inferioris)

1. Trójkąt wstęgi (trigonum lemnisci), będący częścią konarów mózgu, nazwa pochodzi od przebiegających w tym miejscu powierzchownie włókien nerwowych wstęgi przyśrodkowej oraz wstęgi bocznej. Znajdujące się wśród nich skupisko istoty szarej, zwane jądrem tylnym wstgi bocznej (nucleus lemnisci lateralis posterior)

Poniżej wzgórków dolnych pokrywy, po obu stronach wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej wychodzi z mózgowia nerw bloczkowy (n. trochlearis), który następnie biegnie w kierunku bocznym po powierzchni trójkąta wstęgi.

Wodociąg mózgu (aquaeductus cerebri), wąski przewód łączący komorę trzecią z komorą czwartą. Pokrywa go wyściółka otoczona istotą szarą środkową.

Elementy budowy wewnętrznej pnia mózgu:

Rdzeń przedłużony. Najbardziej charakterystycznym tworem rdzenia przedłużonego jest jądro dolne oliwki. W związku z tym w rdzeniu przedłużonym można wyodrębnić odcinki: mniejszy, dolny, leżący poniżej jądra oliwki – podoliwkowy i większy, górny – odcinek oliwkowy.

Odcinek podoliwkowy:

1. Skrzyżowanie piramid (decussatio pyramidum), w którym większa część włókien korowo-rdzeniowych przechodzi z piramidy rdzenia przedłużonego do przeciwległego sznura bocznego w rdzeniu kręgowym.

2. Pęczek smukły i klinowaty. Ich włókna nerwowe przechodzą bez wyraźnej granicy z rdzenia kręgowego do rdzenia przedłużonego.

3. Jądro smukłe (nucleus gracilis)

4. Jądro klinowate (nucleus cuneatus)

5. Skrzyżowanie wstęg. Włókna nerwowe, rozpoczynające się w jądrze smukłym i klinowatym, podążają przeważnie do przeciwległego wzgórza tworząc drogę opuszkowo-wzgórzową, zwaną wstęgą przyśrodkową (lemniscus medialis). Włókna te, po wyjściu z jąder sznura tylnego, zataczają łuk dokoła istoty szarej środkowej i przechodzą za piramidami do przeciwległej połowy rdzenia przełużonego; powstaje w ten sposób skrzyżowanie wstęg (decussatio lemniscorum)

Odcinek oliwkowy:

Część brzuszna:

1. Piramida (pyramis), zawiera podłużnie biegnące włókna drogi korowo-rdzeniowej, przykryte włóknami łukowatymi zerwnętrznymi oraz jądrami łukowatymi.

Jądra nerwów czaszkowych:

1. Jądra ruchowe, układają się w dwa podłużnie biegnące słupy komórek. Tylno-przyśrodkowy unerwia mięśnie powstałe z miotomów, przednio-boczny – mięśnie, które rozwinęły się w obrębie łuków skrzelowych

1. Jądra słupa tylno-przyśrodkowego:

1. Jądro n. podjęzykowego (nucleus n. hypoglossi) leży w rdzeniu przedłużonym

2. Jądro n. odwodzącego (nucleus n. abducentis) znajduje się w dolnym odcinku mostu, we wzgórku nerwu twarzowego

3. Jądro n. bloczkowego (nuclei n. oculomotorii) w śródmózgowiu

4. Jądra n. okoruchowego (nuclei n. oculomotorii) w śródmózgowiu

1. Jądra słupa przednio-bocznego, do tej części należą jądra znajdujące się w bocznej części nakrywki i tyłomózgowia, w pewnym oddaleniu od istoty szarej środkowej:

1. Jądro dwuznaczne (nucleus ambiguus)

2. Jądro n. twarzowego (nucleus n. facialis)

3. Jądro ruchowe n. trójdzielnego (nucleus motorius n. trigemini)

1. Jądra autonomiczne nerwów czaszkowych, leżą głównie w istocie szarej środkowej lub w jej pobliżu. :

1. Jądro grzbietowe nerwu błędnego (nucleus dorsalis n. vagi)

2. Jądro dodatkowe/autonomicznego nerwu okoruchowego (nucleus accessorius/autonomicus n. oculomotorii)

1. Jądra czuciowe, znajdują się w różnych okolicach rdzenia przedłużonego, mostu oraz śródmózgowia:

1. Jądra czuciowe nerwu trójdzielnego (nuclei sensorii n. trigemini)

2. Jądro samotne (nucleus solitarius)

3. Jądra ślimakowe (nuclei cochleares)

4. Jądra przedsionkowe (nuclei vestibulares)

Nakrywka (tegmentum). W jej przednim obszarze, na granicy z odnogą mózgu znajduje się:

1. Szerokie pasmo istoty czarnej

2. Istota szara środkowa

3. Twór siatkowaty

4. Jądro czerwienne

5. Jądro międzykomorowe

6. Pęczki włókien nerwowych