Relacje między rówieśnikami

1. Poznawcza teoria rozwoju (Piaget)

• Realizm moralny- dziecko w sposób egocentryczny przekształca stanowisko rodziców, traktując je jako sztywną i absolutystyczną koncepcję dobra i zła

• Relatywizm moralny- interakcje z rówieśnikami pozwalają dziecku na odrzucenie pierwotnego egocentryzmu i przyjmowanie bardziej dojrzałych sposobów myślenia

1. Teoria uczenia się

• Rówieśnicy dostarczają:
  - wzmocnień (pozytywnych i negatywnych, takich jak uwaga, pochwała, etc)
  - modeli zachowań
  - przyczyniają się do rozwoju poczucia własnej skuteczności
  - mogą być ważnym źródłem wartości

• Zasada współdeterminizmu (Bandura)
  -działanie 3-ech współczynników: osoby, zachowania osoby, środowiska

1. Teoria etologiczna- zakłada, że wiele zachowań społecznych dzieci, w tym zachowania wobec innych dzieci, zostało wyselekcjonowanych w trakcie ewolucji ze względu na swoją wartość adaptacyjną. Dzieci budują własną hierarchizację władzy
   

2. Zmiany rozwojowe:

1. Wiek niemowlęcy
   - skoncentrowanie na obiekcie
   - brak poszukiwania kontaktów z rówieśnikami
   - najważniejsze są stosunki z rodzicami

2. Okres przedszkolny
   - rówieśnicy stają się drugim ważnym systemem społecznym
   - złożoność interakcji społecznych wzrasta w miarę jak symboliczne postacie zachowania zaczynają dominować nad postaciami fizycznymi
   - rozwój zabawy ze względu na poziom poznawczy od funkcjonalnej poprzez konstrukcyjną, tematyczną aż do gier z regułami
   - oraz ze względu na ich poziom społeczny: obserwowanie, zabawa samotna, zabawa równoległa, asocjacyjna, kooperacyjna
   -Modelowanie- dzieci naśladują chętniej modele w podobnym, co one wieku

3. Wiek szkolny
   -entuzjasta gier z zasadami
   - zabawy mają charakter kooperacyjny
   -wzrost umiejętności przyjmowania roli

1. Teoria uczenia się społecznego – mówi o tym, że ludzie uczą się poszczególnych zachowań w określonych sytuacjach

2. Przyjaźń- trwała relacja pomiędzy dwoma jednostkami, charakteryzująca się lojalnością, intymnością i wzajemnymi pozytywnym ustosunkowaniem emocjonalnym.

1. Koncentrowanie się na zewnętrznych atrybutach (małe dzieci)

2. Abstrakcyjne aspekty przyjaźni (starsze dzieci)

3. Uświadomienie sobie znaczenia wzajemności (koniec średniego wieku szkolnego, początek adolescencji)

4. Lojalność i intymność (koniec średniego wieku szkolnego, początek adolescencji)

Dorosłość- szanse i zagrożenia dla rozwoju.

1. Dorosłość dzieli się na 3 etapy: wczesną, średnią i późną. Każdy z nich ma swoje specyficzne zadania rozwojowe i z każdym wiąże się przeżywanie specyficznych napięć. Indywiduacja sposobów zaspokajania potrzeb trwa w każdym z tych okresów.

2. Wczesna dorosłość (20-35 lat)

1. Tworzenie rodziny i rozpoczęcie kariery zawodowej

2. Różnorodne konflikty, np. małżeństwo vs praca, ja vs grupa, etc.

3. W tym czasie kształtuje się styl życia, czas budowania sieci wsparcia społecznego

1. Średnia dorosłość (30/35- 60/65 lat)

1. Czas stabilizacji i krystalizacji struktury życia

2. Różnorodne satysfakcje, jako głowa rodziny, pracownik, obywatel

3. Kryzys środka życia- zmuszający do głębokiej refleksji nad sensem swojego dotychczasowego życia

1. Późna dorosłość (ok.60/65 lat)

1. Spadek kondycji psychofizycznej

2. Czas pogodzenia się z utratą, oparcia na rodzinie

3. Czas przygotowania do śmierci

4. Ludzi w tym wieku cechuje mądrość życiowa

1. Podstawowe zadania w poszczególnych okresach życia

• Dzieciństwo:
  - budowanie podstaw swej niezależności od otoczenia
  - opanowanie 3-ech bazowych kompetencji : lokomocji, manipulacji, umiejętności powodowania interakcji

• Dorastanie
  -poszukiwanie obszaru działania
  - kształtowanie się swojej ideologii

• Dorosłość

- bycie opiekunem, udzielanie wsparcia

- zmiana w mentora

- podejmowanie działań na rzecz innych ludzi

- tworzy relacje z ludźmi w rodzinie, miejscu pracy i kręgu towarzyskim

1. Pojęcia związane z dorosłością

• Role społeczne (człowiek osiąga swoiste poczucie bycia ekspertem)

• Oczekiwania społeczne związane z wiekiem biologicznym (działają jak źródło nacisków/ presji społecznych)

• Funkcjonalnie autonomiczna motywacja (zachowanie podjęte w jakimś celu zaczyna przynosić także samo z siebie satysfakcję, zaczyna być wartościowe niezależni od gratyfikacji)

• Podstawowe tendencje rozwoju: stabilizacja tożsamości ego („uwolnienie związków z innymi ludźmi od presji kontekstu zewnętrznego, humanizacja wartości, nacisk na wzrastające związki społeczne)

1. Na styl życia składają się: tempo aktywności, równowaga pracy i czasu wolnego, ustalenie się koła przyjaciół o różnej bliskości, wybór aktywności życiowej

2. Rozwój relacji pomiędzy jednostką a pracą

• Okres treningu

• Okres posttreningu

Większość zawodów wymaga przejścia przez wstępny okres „przyuczania się”, nowicjatu. To także socjalizacja w miejscu pracy, czyli opanowanie pożądanych zachowań interpersonalnych.

Rezultatem takiego działania jest reorganizacja osobowości, a nieodłącznym atrybutem dorosłości staje się doświadczanie sprzeczności.

Psychologia procesów społecznych.

1. Ukryta teoria osobowości (Bruner, Asch)- czerpie się z niej wiedzę o tym, jakie wzajemne relacje występują pomiędzy poszczególnymi cechami
   
   Ukryta teoria osobowości oraz stereotypy to 2 pojęcia, które odnoszą się do tej samej wiedzy. Stereotypy opierają się w pierwszej kolejności na cechach fizycznych, z kolei w wypadku ukrytej teorii osobowości na podstawie jednej cechy wyciąga się wnioski o innych.

2. Samospełniająca się przepowiednia- oczekiwania wywierają wpływ na nasze spostrzeżenia i rezultaty.
   Według Mertona samospełniająca się przepowiednia już od początku błędnie definiuje zaistniałą sytuację i wywołuje nowe zachowania, dzięki którym pierwotnie nieprawdziwe wyobrażenia stają się prawdziwe.

3. Zasady ustalanie przyczyn zewnętrznych i wewnętrznych- teoria Kelleya

Bierzemy pod uwagę 3 rodzaje informacji określających

• Wyjątkowość – zależy od tego w jakim stopniu opinia jest niezwykła, jedyna w swoim rodzaju

• Zgodność pomiędzy oceną jednostki a oceną innych osób

• Stałość - czy w określonej sytuacji człowiek zawsze wykorzystuje zaobserwowane zachowanie, czy też reaguje różnie

1. Teoria atrybucji (Heider) – mówi o tym, jakie zasady stosuje przeciętny człowiek, by zaobserwowane zasady zachowania przypisać jednej lub paru przyczynom oraz jaki sposób znalezione wyjaśnienia wpływają na zachowanie
   
   Ściśle wiąże się z teorią wiary w sprawiedliwy świat (człowiek ma wpływ na swoje życie, więc jeśli będzie się starał, to nie stanie mu się nic złego, a jeśli odniesie porażkę, to jest ona spowodowana przyczynami zewnętrznymi)

2. Błędy atrybucji

1. Podstawowy błąd atrybucji- nie docenianie różnorodności wpływów sytuacyjnych, przecenianie natomiast roli przyczyn wewnętrznych

2. Różne przypisywanie przyczyn- znajdujemy różne przyczyny w zależności od tego, czy dana sytuacja wydarzyła się nam (głównie przyczyny zewnętrzne) czy komuś innemu (głównie przyczyny wewnętrzne)

3. Obserwator może obarczyć winą ofiarę, ponieważ jej niewinność zaburzyłaby jego wiarę w sprawiedliwy świat.

1. Psychologia uprzedzeń

• Uprzedzenia = negatywne stereotypy

• Scherif, Toufer – eksperyment z chłopcami na obozie

• Negatywne działania, które odnoszą się do uprzedzeń to dyskryminacja

• Warunkiem do redukowania negatywnego nastawienia wobec innych jest współpraca skuteczna

1. Koncepcja Zajonca na temat przyjaźni, miłości

• Neutralne obiekty poprzez częstą ekspozycję lub spotkania nabierają wartości pozytywnych

• Poglądy i nastawienia ze stabilnych związków są w wysokim stopniu zgodne.

• Miłość romantyczna i miłość partnerska

Aronson- współautor psychologii społecznej

Schachter- dwuczynnikowa teoria emocji

Rozwój dziecka

3 MIESIĄC

• Uśmiech relacyjny

• Gruchanie (prewerbalne)

• Ruchy błędne (pro motoryczny)

• Zachowania przywiązaniowe

7 – 8 MIESIĄC

• Lęk przed obcymi

• Początki, zręby myślenia

• Dzieci raczkują, siedzą stabilnie

• Celowe sięganie po przedmioty, dynamiczny rozwój chwytu

• Zabawy funkcjonalne (manipulacyjne)- pojawiają się od rozwoju chwytu

• Doświadczenia sukcesu i porażki

12 MIESIĘCY

• Roczne dzieci eksplorują się tak, jak eksplorują zabawki; dzieci zaczynają dostrzegać drugie dziecko

• Dziecko zaczyna chodzić- większa możliwość poznawania świata; odkrywa, że może samo zaspokajać swoje potrzeby

• Wyraźnie obserwuje rezultaty swoich działań i ich wpływ

• Kształtuje się „Ja” subiektywne

• Roczne dziecko nie ma możliwości samokontroli

• Potrafi zbudować wieżę z klocków- zabawy konstrukcyjne

24 MIESIĄCE

• Tworzy się „Ja” obiektywne

• Rozwój mowy (to rodzaj reprezentacji umysłowych)

• Dziecko potrafi określić swoją płeć- tworzy się tzw. tożsamość płciowa

• W pełni sprawne motorycznie- wchodzi po schodach, umie się ubrać, umyć

2-3 LATKA

• Pierwszy bunt, słowo „nie”

• Negatywizm i opór

• Należy postawić dziecku bardzo wyraźne granice

• Pojawia się WSTYD u rodziców, a potem ten wstyd przechodzi na dziecko

• Nadruchliwość rozwojowa

DO 7 ROKU ŻYCIA

• Zabawa symboliczna, tematyczna, produktywna (dziecko całą swoją energię kumuluje w zabawie, tworzeniu)

• Złoty okres motoryczności

• Segregacja płciowa

• Pojawia się dyskryminacja odmienności (niezależnie od grupy etnicznej)

• Dzieci są niezwykle wrażliwe na uczenie ich empatii (empatia niepoznawcza)

DO 12 ROKU ŻYCIA

• Punktem odniesienia jest GRUPA (procesy integracji i strukturyzacji grupy)

• Zarówno wspólny sukces jak i porażka integrują członków grupy

- okres zysków i strat (ok. 6 lat)

- okres normatywny (przyjaźnie zawierane na zasadzie podobieństw

• Wiek dziecka doskonałego

• Pojawiają się idole, nowe autorytety

• Rodzice mają wpływ na dziecko

ADOLESCENCJA

• Bunt, negatywizm, rebelia

• Labilność emocjonalna

• Kryzys normatywny (dziecko porzuca wartości rodziców i zaczyna eksperymentować)

• Tworzy się tożsamość człowieka

• Uczucia wyższe (np. altruizm), zachowania prospołeczne

• Akomodacja społeczna, przystosowanie się do społeczeństwa uwzględniające możliwości człowieka

• Pojawia się empatia właściwa

• 3. Etap przyjaźni Przyjaźń empatyczna

• Pierwsze miłości, związki

• Decentracja interpersonalna –przyjęcie, że inni mogą myśleć, przeżywać inaczej i uszanowanie tego

• Naśladownictwo, modyfikowanie i identyfikacja

- Naśladownictwo = imitacja (bezmyślne odtwarzania)

- Modyfikowanie –jesteśmy zgodni z tą ideą, ale czynności, zachowania różna

- Identyfikacja- w przemyślany i głęboki sposób człowiek identyfikuje się z daną ideą

Rozwój moralny w ontogenezie

Rozwój społeczny jako proces socjalizacji

1. Dostosowywanie do otrzymywania nakazów i zakazów

• 1. rok życia- wykonywanie prostych poleceń

• Dziecku trudniej jest respektować zakazy niż wykonywać nakazy

• Zmiany rozwojowe:
  - zwiększa się odroczenie czasowe
  - respektowanie poleceń kierowanych do grupy
  - wzrasta zdolność do generalizowania otrzymywanych poleceń

• W czasie gdy nakazy i zakazy nabierają dla dziecka pewnych cech stałości przyswaja sobie ono pewne reguły postępowania
  

1. 4 stadia rozwoju moralnego
   1) Anomia moralna, w której dziecko nie zna jeszcze norm moralnych (niemowlęctwo i częściowo poniemowlęctwo)
   

2) Heteronomia moralna, dziecko traktuje normy jako narzucone z zewnątrz , a konieczność ich uznaje z uwagi na zewnętrzne wzmocnienia (do około 9 roku życia)

- faza egocentryzmu (chęć unikania kar, zyskania nagrody, do 5. roku życia)

- faza konformizmu (chęć zyskania aprobaty)

W tym okresie realizm moralny

3) Socjonomia moralna , zaczyna się liczyć zdanie rówieśników (do 13. Roku życia)
Ważny jest konwencjonalizm moralny – dążenie do zgodności z ogólnie uznawanymi normami zachowań

4) Autonomia moralna, w tym okresie internalizacja norm (uniezależnienie się wartości dzieci od zewnętrznych nagród i kar

Pryncypializm moralny-powrót do widzenia „czarno-biało” (13-15 lat)

Relatywizm moralny- zrozumienie, że przy ocenie złożonych sytuacji społecznych trzeba uwzględnić różne punkty widzenia i różne racje

1. Rodzaje motywacji

• Motywacja emocjonalna- zadanie jest uzyskiwanie dla akceptacji ze strony osób znaczących (np. dorosłych)

• Motywacja normatywna – dziecko uważa, że zadanie „trzeba” wykonać i wywiązanie się z tego obowiązku sprawia mu satysfakcję

• Motywacja racjonalna- wynikająca ze zrozumienia i zaakceptowania sensu wykonywania zadania

Rozwój moralny według Piageta

1. Stadium anomii moralnej (2 do 4 rok życia)
   Dziecko nie zna jeszcze norm moralnych

2. Stadium realizmu moralnego (5 do 7 roku życia)
   Reguły są narzucane z zewnątrz
   Immanentna sprawiedliwość- dzieci uważają, że zawsze kiedy regułą jest naruszana musi nastąpić kara

3. Stadium relatywizmu moralnego (8 do 11 rok życia)
   Reguły są umowami, które stworzyli ludzie, aby pomagać sobie i ochraniać się nawzajem. Przestrzeganie reguł jest traktowane jako współdziałanie.
   Zaczynają brać pod uwagę motywy i intencje

4. Nowe reguły- dzieci stają się zdolne do tworzenia nowych reguł

Rozwój moralny według Kohlberga

1. Moralność przedkonwencjonalna
   1) Nastawienie na karę i posłuszeństwo
   Dziecko ocenia co jest złe, na podstawie tego, za co jest karane. Dziecko jest posłuszne, ponieważ dorośli przewyższają je siłą
   
   2) Indywidualizm, cel instrumentalny i wymiana (tzw. naiwny hedonizm)
   Dziecko przestrzega reguł, kiedy są one w zasięgu jej bezpośrednich zainteresowań. To, co dobre daje miłe rezultaty
   

2. Moralność konwencjonalna
   3) Wzajemne oczekiwania interpersonalne, związki i zgodność międzyludzka
   Działania moralne to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny lub innej wpływowej grupy. Bycie dobrym samo w sobie staje się ważne
   
   4) System społeczny i sumienie (prawo i porządek)
   Działania moralne to te, zdefiniowane przez większą grupę społeczną lub całe społeczeństwo. Należy wypełniać przyjęte na siebie obowiązki i zawsze przestrzegać prawa oprócz sytuacji wyjątkowych
   

3. Moralność zasadnicza lub postkonwencjonalna
   5) Kontrakty i użyteczność społeczna a prawa jednostki
   Działanie w celu osiągnięcia jak największego dobra dla jak największej liczby ludzi
   
   6) Uniwersalne zasady etyczne
   Dorośli przyjmują własne zasady etyczne i kierują się nimi w decydowaniu o tym, co jest właściwe.

Vasta- rozwój moralny

1. Koncepcja społecznego uczenia się- zachowania społeczne opisywane w kategoriach rozwoju moralnego są nabywane za pośrednictwem tych samych procesów i kierowane takimi samymi ogólnymi zasadami, co większość innych zachowań.

2. Teoria Bandury- wzmacnianie i karanie są procesami, dzięki którym u dzieci rozwijają się zachowania moralne. Decydujące dla rozwoju moralnego jest uczenie się poprzez obserwację

3. Teorie etologiczne:
   a) ALTRUIZM
   * Paradoks altruizmu- próba pogodzenia zachowań prospołecznych z koncepcją selekcji naturalnej i ewolucji drogą doboru naturalnego
   * Selekcja rodowa- przypuszczalny mechanizm, dzięki któremu altruistyczne zachowanie jednostki na rzecz członków rodu zwiększa prawdopodobieństwo przetrwania genów podobnych do genów tej jednostki
   * Altruizm odwzajemniony
   b) AGRESJA- jedną z funkcji agresji jest podwyższenie prawdopodobieństwa przetrwania genów danej jednostki
   * Hierarchia dominacji- ustrukturyzowana grupa społeczna, w której członkowie znajdujący się na wyższym szczeblu społecznej dominacji kontrolują tych, którzy są niżej; początkowo poprzez agresję i konflikt, potem przez same groźby

4. Sprawiedliwość

• Dystrybutywna- problem dotyczy podziału ograniczonych środków. Do ok. 4. Roku życia dzieci kierują się własną korzyścią. Ok. 5-6 r. ż. Wszyscy otrzymują tą samą zapłatę niezależnie od wkładu pracy, ok. 7 r. ż. Dzieci zaczynają stosować zasadę sprawiedliwości.

• Retrybutywna- to określenie winy i odpowiedzialności. Występuje tu 3-etapowa droga rozumowania: krzywda? Odpowiedzialność? Kara?
  

1. Metody utrzymywania dyscypliny

• Przejawianie siły- wydawanie rozkazów, używanie gróźb i siły fizycznej

• Cofanie miłości- słowa dezaprobaty, ośmieszenie lub nieokazywanie uczuć dziecka

• Indukcja- poszukiwanie wyjaśnienia czemu dane zachowanie jest niewłaściwe

1. Formy zachowań prospołecznych

• Dzielenie się

• Współpraca

• Pomaganie

1. Agresja- zachowanie, które jest umyślnym działaniem na szkodę jednostek lub własności i którego nie da się społecznie usprawiedliwić. To zachowanie antyspołeczne

• Agresja instrumentalna-jej celem jest uzyskanie czegoś pożądanego

• Agresja wroga- jej celem jest wyrządzenie komuś krzywdy, bólu

• Biologiczne determinanty agresji:
  * hormony (testosteron)
  * temperament
  * dominowanie (agresja przetrwała przez pokolenia, ponieważ ma znaczenie dla jednostek i gatunku)

• Społeczne i środowiskowe determinanty agresji:
  * procesy zachodzące w rodzinie
  * przemoc w telewizji

• Kontrolowanie agresji
  * Katharsis- to przeniesienie energii agresywnego dziecka na inne zachowania
  * umożliwienie dziecku zastępczego przeżywania agresji