Unia Europejska z siedzibą w Brukseli jest dziś najważniejszym liczącym 27 członków ugrupowaniem polityczno-gospodarczym suwerennych państw narodowych na świecie. Tworzą go państwa które postanowiły ściśle ze sobą współpracować, nie rezygnując przy tym z niepodległości i odrębności narodowej. Głównym zadaniem Unii jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i ich mieszkańcami. Celem UE jest stworzenie z krajów członkowskich jednolitego organizmu gospodarczego zdolnego do konkurencji ze Stanami Zjednoczonymi i Japonią

Najważniejsze cele jakie stawia sobie obecnie UE:

- zapewnia ludziom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych

- działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego

- zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwości i ochronę socjalną

- wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między państwami członkowskimi

- utrzymuje unię gospodarczo-walutową, której walutą jest euro

- w stosunkach zewnętrznych umacnia i propaguje swoje wartości, przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, zrównoważonego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu oraz wyeliminowania ubóstwa

- przyczynia się do ochrony praw człowieka, w szczególności do praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych

Jednolity rynek wewnętrzny ma zapewnić „cztery wolności” – swoboda przemieszczania się osób, towarów, usług i kapitału. Oznacza to zwłaszcza:

-swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pracy obywateli UE

-zniesienie kontroli granicznej w ruchu osobowym i towarowym między krajami UE

-eliminację barier technicznych przez ujednolicenie norm i standardów technicznych

-zbliżenie ustawodawstwa

-stworzenie jednolitego sytemu ochrony własności intelektualnej

Rys historyczny:

-Swoboda przemieszczania się osób jest realizowana na mocy układu z Schengen (Luksemburg).

-Europejska Wspólnota Węgla i Stali 1951 r.

-Traktat Rzymski 1957r powstaje EWG.

Celem EWG było stworzenie jednolitego organizmu gospodarczego z krajami członkowskimi.

-Połączenie EWG i EWGIS w 1967

-1991 uchwalenie, 1992 podpisanie, 1993 wejście w życie, traktatu z Maastricht

- 2002 wprowadzenie waluty Euro

- 2007 podpisanie, 2009 wejście w życie, traktatu Lizbońskiego

-reformuje UE,

-zmienia traktat UE,

-porządkuje kwestie prawne z funkcjami UE

Główne instytucje UE:

1. Parlament Europejski - (z siedzibą w Strasburgu) organ doradczy, a przede wszystkim kontrolny. Do czasu rozszerzenia Unii w maju 2004 roku liczył 626 posłów. Kadencja trwa 5 lat. Zadania:

- przyjmowanie prawa europejskiego

-nadzór demokratyczny nad pozostałymi organami

- opieka nad budżetem unijnym

- reprezentuje obywateli UE i liczy 726 posłów. Członkowie parlamentu nie zasiadają według przynależności narodowej lecz wg frakcji politycznej.

2. Rada UE - (z siedzibą w Brukseli) najważniejszy organ decyzyjny i legislacyjny, koordynujący politykę gospodarczą UE i odgrywający kluczową rolę w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa, wchodzą do niej ministrowie państw członkowskich. Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Rada będzie częściej głosować większością głosów i padnie liczba spraw w których decyzje zapadną jednomyślnie. Zadania:

- określenie kierunków polityki zagranicznej

- przyjmowanie aktów organu legislacyjnego

-koordynuje kierunki polityki społeczno-gospodarczej

-kompetencja zawierania umów międzynarodowych

- przyjmowanie budżetu wraz z parlamentem

-współpraca w zakresie sądownictwa

3. Komisja Europejska - (z siedzibą w Brukseli) niezależna od rządów kolegialny organ wykonawczy. Członkami Komisji są tzw. komisarze. Zadania:

- inicjatywa ustawodawcza

- reprezentowanie interesów i koordynacja działań

- przygotowanie aktów prawnych

- zarządzanie, wdrażanie polityki i budżetu

- egzekwuje stosowanie prawa europejskiego

- reprezentuje UE

4. Rada Europejska – reprezentowana przez premierów, prezydentów. Zadaniem jest wyznaczanie strategicznych celów rozwoju Unii Walutowej

5. Trybunał Sprawiedliwości –stoi na straży stosowania prawa europejskiego

6. Trybunał Obrachunkowy – kontroluje finansowanie działań UE

Szereg wyspecjalizowanych organów:

-Europejski komitet Ekonomiczno-Społeczny (reprezentuje obywateli pracowników i pracodawców)

- Komitet Regionów ( reprezentuje władze lokalne i regionalne)

- Europejski Bank Inwestycyjny (finansuje projekty, udziela długoterminowych pożyczek)

- Europejski bank Centralny (odpowiada za europejską politykę monetarną)

- Europejski rzecznik Praw Obywatelskich (bada skargi na niewłaściwe administrowanie w instytucjach i jednostkach UE)

- Europejski Inspektor Ochrony Danych (stoi na straży prywatności danych osobowych obywateli)

- Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich

- Europejskie Biuro Selekcji Kadr

- Europejska Szkoła Administracji

Szereg wyspecjalizowanych agencji które są odpowiedzialne za realizacje konkretnych zadań technicznych, naukowych lub zarządczych:

- Agencja Wspólnotowa

- Agencja Wykonawcza

- Agencje ds. Wspólnotowej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

- Agencje ds. Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych

Unijny proces podejmowania decyzji zawiera:

-w ogólności procedura

-współdecydowanie , w szczególności angażują się trzy główne instytucje: Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska

Procedurami decyzyjnymi są:

1. Procedura współdecyzyjna (prawodawcza) - opinie wydaje Parlament Europejski. Mianem procedury określa się kompetencje Parlamentu Europejskiego do stanowienia prawa wspólnie i na równych zasadach z Radą Ministrów. W przypadku gdy rada i parlament nie dają porozumienia akt prawny nie może zostać przyjęty.

2. Procedura zgodnej opinii (zgody) – kładzie obowiązek na Radzie UE, Parlament nie ma możliwości poprawek. Jeśli jest na „tak” – wprowadza prawo, jeśli jest na „nie” – odrzuca akt prawny

3. Procedura współpracy – rzadko stosowana, Parlament może wnosić zmiany do ustawy, ale ostateczną decyzje podejmuje Rada.

4. Procedura konsultacji – obowiązek zasięgnięcia opinii organów; dotyczy decyzji o dziedzinie rolnictwa a także podatków konkurencyjnych; traci na znaczeniu

Prawo pochodne- stanowi trzecie ważne źródło prawa wspólnotowego po traktatach ( prawo pierwotne) i umowach międzynarodowych. Można je określić jako całość aktów normatywnych przyjętych przez instytucje europejskie na mocy postanowień traktatów. Do prawa pochodnego należą wiążące akty prawne ( rozporządzenie, dyrektywy i decyzje) i niewiążące akty prane (rezolucje i opinie)

Region- odpowiednio wyróżnione terytorium, cechuje się ustalonymi właściwościami, które nawiązują do rodzaju regionu, który zamierzamy wyróżnić (region geograficzny, ekonomiczny, Administracyjny, planistyczny). Wspólną cechą wymienionych regionów jest to, iż są nimi jednostki przestrzenne najwyższego poziomu, w strukturze podziału danego terytorialnego systemu społeczno- gospodarczego.

Region geograficzny- to duża jednostka terytorialna wyróżniona w oparciu o względną jednorodność komponentów środowiska przyrodniczego.

Region administracyjny- to jednostka terytorialna najwyższego poziomu w podziale terytorium kraju zarządzana przez określone ustrojowe władze publiczne.

Region ekonomiczny- duża jednostka terytorialna wyrażona w oparciu o komponenty społeczno- gospodarcze. Mówić możemy o następujących typach regionu ekonomicznego: strefowe, węzłowe oraz kompleksowe.

Region funkcjonalny- cechuje się wyraźną funkcją wiodącą. Przykładem mogą być: regiony turystyczne, rolnicze, przemysłowe, surowcowe, energetyczne

Region planistyczny- jest to duża w skali kraju jednostka terytorialna w ramach, której przeprowadzone są odpowiednio studia planistyczne. Najczęściej regiony planistyczne pokrywają się z regionami administracyjnymi.

Klasyfikacja podziału regionalnego dla celów zbierania materiałów statystycznych:

-NUT 5 gmina

-NUT 4 powiat

-NUT 3 podregion

-NUT 2 region= województwa

-NUT 1 makroregion

-NUT 0 kraj

Rozwój regionalny- „to systematyczna poprawa konkurencyjności podmiotów gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost potencjału gospodarczego regionów, przyczyniający się do rozwoju społeczno- gospodarczego kraju” ( J. Szlachta)

Jest wynikiem jednoczesnej działalności wielu podmiotów władzy publicznej, firm, instytucji, mieszkańców regionu.

Części składowe rozwoju regionalnego:

-wzrost gospodarczy

-wzrost dobrobytu- polepszenie jakości życia

-ekorozwój

-rozwój usług społecznych

-wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionów

-wzbogacenie tożsamości i procesu integracji regionalnej

Czynniki rozwoju regionalnego:

I podział

- endogeniczne- stanowią je wszystkie zasoby własne regionu, które wpływają na jego gospodarkę

- egzogeniczne- to te, które pozostają zewnętrzne w stosunku do regionu i wobec, których nie ma możliwości decydowania o ich sile i kierunku oddziaływania

II podział

- ekonomiczne- tendencje do zmian na regionalnym rynku pracy, zmiany dochodów ludności i organów samorządu terytorialnego działających w regionie wzrostu kapitału zaangażowanego w gospodarkę regionalną, napływ inwestycji krajowych i zagranicznych jakość marketingu regionalnego sytuacja makroekonomiczna w kraju

- społeczne- zmiany w ruchu naturalnym, tempo i charakter procesu urbanizacji, zmiany w poziomie życia

- techniczne i technologiczne- rozwój zaplecza techniczno-technologicznego i wdrożeniowego jakościowo zróżnicowanie produkcji , rozwój przemysłu wysokiej technologii, poprawa jakości produkcji innowacyjność techniczną innowacje produktowe rozwój i doskonalenie infrastruktury technicznej

- ekologiczne - występowanie zasobów naturalnych racjonalnych gospodarczych zasobami środowiska przyrodniczego, świadomość i kultura ekologiczna społeczna postęp w edukacji ekologicznej skuteczność stosowanie ekonomicznych i pozaekonomicznych instrumentów ochrony środowiska

Region konkurencyjny- to taki region który umożliwia tworzenie wciąż nowych kombinacji strukturalnych poprzez korzystanie z zasobów ludzkich i rzeczowych dających przewagę w postaci skomercjalizowania jego wytworów. Podnoszenie konkurencyjności regionów należy do głównych zadań polityki gospodarczej państwa.

Konkurencyjność regionu jest postrzegana jako trwała przewaga jednego regionu nad innymi lub tej jako dystans jaki dzieli jeden region od innego. Konkurencyjność jest potrzebna jako zdolność produkowania dóbr i usług które zdaje egzamin na rynku międzynarodowym przy równoczesnym utrzymaniu wysokiego i trwałego poziomu dochodów. W ogólnej jako zdolność przedmiotowa przemysłu regionów kraju i ponadnarodowych obszarów geograficznych wystawionych na konkurencje międzynarodową do osiągnięcia relatywnie wysokiego poziomu dochodu i zatrudnienia. O poziomie rozwoju regionów oraz o ich sile konkurencyjnej na poziomie kraju czy też w ujęciu międzynarodowym decydują w coraz większym stopniu różnorodne zasoby i potencjału wewnętrznemu, aby przeprowadzić dokładną analizę sytuacji gospodarczej regionu.

Do mierników opisujących sytuacje demograficzną i społeczną:

• Podstawowe – te które ilustrują wartość bezwzględną różnych zjawisk procesów ekonomicznych i społecznych. Przykładem może być liczba ludności czy liczba zatrudnionych w przemyśle

• Relatywne – w tej grupie znajdują się mierniki które wyrażają stosunek wyróżnianych wartości względem innych wybranych wartości ekonomicznych np. udział ludności miejskie w ogólnej liczbie ludności czyli liczba zatrudnionych w przemyśle.

Mierniki bezpośrednie i przeliczeniowe:

-PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca- jest miarą rozwoju regionalnego i społecznego

-HDI- jest miernikiem rozwoju gospodarczego (gęstość zaludnienia; ruch, imigracja; bezrobocie)

Polityka regionalna- to świadoma i celowa działalność podmiotów państwa w polityce interregionalnej władzy centralnej, a w polityce interregionalnej samorządu województwa- zmierzająca do wyznaczenia celów społeczno-gospodarczych i uruchomienia środków powodujących ich realizację z uwzględnieniem potrzeb i możliwości różnych części kraju (regionu). Z przyjęcia takiego określenia wynikają następujące warunki konieczne do zaistnienia polityki regionalnej:

-świadoma i celowa działalność

-podmioty

-cele polityki regionalnej

-działalność podmiotów

Wyróżnia się:

Politykę interregionalną -tzw polityka państwa względem regionu

Politykę intraregionalną – czyli polityka prowadzona przez podmioty poszczególnych regionów

Instrumenty polityki rozwoju regionalnego – instrumenty oznaczają wszystko to za pomocą czego podmiot polityki realizuje stawiane sobie cele

Realizacja rozwiniętej polityki regionalnej a także lokalnej ( tak jak każdej innej polityki) wymaga:

• formułowania hipotez

• formułowania celów

• instrumentów skutecznego oddziaływania na sferę procesów realnych

• mechanizmu monitorowania przebiegu korygowanych zjawisk rozwoju i podejmowaniu stosownych inerwencji

Często pojęcie „polityki regionalnej” stosowane jest zamierzeniem z pojęciem „ polityka rozwoju regionalnego”. Instrumenty polityki rozwoju regionalnego – instrumenty oznaczają wszystko za pomocą czego podmiot polytyczny realizuje stawiane sobie cele.

Wyróżnia się dwie grupy instrumentów realizacji celów zakładanych w programach rozwoju których podzielone są władze publiczne:

1. Pierwszą grupą tworzą narzędzia wynikające wprost z zaakretowanych uprawnień władzy regionalnej oraz z nadanego w jej bezpośredni nadzór zasobu majątkowego i kapitałowego tzw. instrumenty twarde

2. Drugą grupę tworzą narzędzia mające w dużym stopniu charakter nieformalny.Wiążą się one z pomysłowością i inicjatywnością oparcia władz rządowych tzw instrumenty miękkie

Wyróżnia się dwie grupy instrumentów realizacji celów, zakładanych w programach rozwoju, których podmiotem są: władza publiczna, tzw. instrumenty twarde i miękkie.

Wśród innych klasyfikacji wyróżniamy:

-instrumenty administracyjne- np. plan zagospodarowania przestrzennego, akty prawne

-instrumenty ekonomiczne-środki finansowe oraz realizowane przedsięwzięcia inwestycyjne

-instrumenty promocyjno-informacyjne – kreowanie informacji na zewnątrz samorządu oraz regulacja przepływu informacji wewnątrz samorządu

-instrumenty instytucjonalno-organizacyjne – powołanie nowych istniejących jednostek organizacyjnych.

Polityka regionalna zajmie istotne miejsce pośród innych rodzajów polityki gospodarczych UE. Nadrzędnym celem polityki regionalnej jest osiągnięcie spójności gospodarczej i społecznej w krajach Wspólnoty. Jest to możliwe poprzez inwestycje w infrastrukturę i otoczenie przedsiębiorstw wspieranie trwałego rozwoju z uwzględnieniem ochrony środowiska naturalnego i zasobów, budynkiem inwestycyjnym w transferach technologi i innowacji oraz tworzenie zaplecza dla działań akcjonariuszy w procesie restrukturyzacji tradycyjnych regionów przemysłowych i rolnych.

Polityka ta wpływa na konkurencyjność regionów oraz warunki i jakość życia ich mieszkańców głównie poprzez współfinansowanie wieloletnich programów rozwojowych.

Cel bezpośredni – celem europejskiej polityki regionalnej jest wyrównywanie dysproporcji w obszarze rozwoju gospodarczego, społecznego i przestrzenne poprzez redystrybucję środków budżetowych w przekroju międzynarodowym. Zmierza ona do zharmonizowania rozwoju UE, czyli do niwelowania różnic.

UE w wyniku prowadzonej polityki regionalnej dąży do rewolucji różnic na kontynencie w obszarach:

-regionów zacofanych gospodarczo

-o małej gęstości zaludnienia

-rolnych i nadbrzeżnych, których ludność utrzymuje się z rybołówstwa

-dotkniętych upadkiem przemysłu

Zadaniem europejskiej polityki regionalnej staje się wyrównanie szans życiowych i poprawę warunków życia ludności zamieszkałych na wyżej wymienionych terenach.

Proces kształtowania się polityki regionalnej został zapoczątkowany w połowie lat 70-tych XX w. W ewolucji można wyróżnić kilka charakterystycznych etapów:

I. Wykluczenie się polityki regionalnej na szczeblu wspólnotowym (1958-1974)

II. Polityka regionalna wspólnoty jako uzupełnienie narodowej polityki regionalnej (1957-1988)

III. Reformy, funduszy strukturalnych (1989-1993) polityka regionalna jako integralna i dominująca część polityki strukturalnej wspólnoty, podporządkowanej spójności ekonomicznej i społecznej.

IV. Polityka strukturalna wprowadzona po zmianach wprowadzonych przez traktat z Maastricht (1884-1899)

V. Polityka strukturalna po dostosowaniach uzgodnionych w Agendzie 2000 (2000-2006)

VI. Nowa polityka spójności (2007-2013)

Zasady polityki regionalnej UE są czynnikiem prób podporządkowania prowadzonej polityki, a także doświadczeń zdobytych przez Komisję Europejską w trakcie koordynowania polityki regionalnej krajów członkowskich w sposób uporządkowany. Zasoby te sformułowane zostały przez Komisje Europejską w 1989roku . W następnych latach były dopracowane i uzupełniane przy okazji kolejnych reform. Od nich zależy efektywność i skuteczność działań na rzecz spójności społeczno gospodarczej.

1. Koncentracja

2. Partnerstwo

3. Programowanie (planowanie)

4. Kompatybilność ( zgodność)

5. Współfinansowanie

6. Spójność

Zadania europejskiej polityki regionalnej

Zadania generalne	Zadania subsydiarności ( pomocniczości) zadania koordynacji zadania elastyczności
Zadania organizacji politycznej regionu	Zadania programowania ( planowanie) zadania partnerstwa zadania kompatybilności ( zgodności) zadania spójności
Zadania finansowania polityki rozwoju regionu	Zadania koncentracji zadania dodawalności ( współfinansowanie) zadania komplementarności
Zadania oceny realizacji programów	Zadania monitorowania zadania dokonywania oceny zadania kontroli finansowej

Polityka strukturalna UE – zmierza do zapewnienia gospodarczej i społecznej spójności Unii. Jej przestrzennym celem jest zmniejszenie różnic w poziomie życia i rozwoju gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw członkowskich.

Polityka strukturalna odbywa się na zasadach pomiędzy Unią a władzami centralnymi i regionami danego państwa członkowskiego.

Polityka strukturalna UE wynika z potrzeby redukowania dysproporcji gospodarczych pomiędzy tworzącymi się regionami. Obejmuje ona dwa wymiary:

-horyzontalny – dotyczy wyodrębnionej grupy ludności, bez względu na miejsce zamieszkania i obejmuje obszar całej Unii

-regionalny- obejmuje określone regiony, które spełniają warunki do uzyskania pomocy wspólnotowej

Cele polityki strukturalnej UE:

-cel 1 Konwergencja – finansowana ze wszystkich funduszy strukturalnych

-cel 2 Współpraca terytorialna – finansowana z EFRR i EFS

-cel 3 Konkurencyjność zatrudnienia – finansowana z EFS

Polityka spójności UE

Unia Europejska dąży w swojej polityce regionalnej do podwyższenia poziomu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (przestrzennej). Każda z tych spójności jest analizowana w układzie państw oraz regionów typu NUTS II i NUTS III. Spójność gospodarcza jest mierzona za pomocą produktu krajowego brutto na mieszkańca, uwzględniając parytet siły nabywczej. Wzrost spójności gospodarczej polega na zmniejszeniu zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy obszarami bogatymi a biednymi. Spójność społeczna jest mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia, ale coraz częściej jako miernik uwzględnia się stopę partycypacji (miernik określający, jaka część ludności w wieku produkcyjnym znajduje zatrudnienie). Wzrost spójności społecznej polega na zmniejszaniu zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego pomiędzy poszczególnymi obszarami. Spójność terytorialna (przestrzenna) jest mierzona czasem przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, drogową i kolejową. Używa się także wskaźnika ilości konsumentów osiąganych w danych czasie. Wzrost spójności terytorialnej (przestrzennej) polega na eliminowaniu barier dostępności do regionów peryferyjnych poprzez ich lepsze powiązanie z obszarami centralnymi Wspólnoty.

Jest to polityka ustanowiona Traktatem o Wspólnocie Europejskiej służąca wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej w Unii Europejskiej poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub wysp najmniej uprzywilejowanych, w tym stref wiejskich.

Polityka spójności UE – 3 cele:

1. Konwergencja

2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie

3. Europejska Wspólnota

Jednym z podstawowych zadań UE jest prowadzenie polityki spójności, polegającej na zmniejszenia różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym pomiędzy regionami i krajami UE

Cel 1: konwergencja – polega na wsparciu finansowym państw i regionów najmniej rozwiniętych, których poziom PKB na jednego mieszkańca wynosi poniżej 75% średniej unijnej (obliczany na 3 lata wstecz). Polska została zakwalifikowana do tego celu. W naszym kraju występuje 5 regionów zaliczanych do najbiedniejszych w Unii, jest to tzw. ściana wschodnia, czyli województwa: lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie. Cel ten jest ukierunkowany na poprawę wzrostu zatrudnienia, czy też przyjęcie koncepcji społeczeństwa opartego na wiedzy. Państwa zakwalifikowane do tego celu, mogą korzystać z funduszy: EFS, EFRR i FS.

Cel 2: konkurencyjność regionalna i zatrudnienie cel ten jest skierowany do państw, które przekroczyły poziom 75% PKB średniej unijnej, ale nadal nie są na tyle rozwinięte, by radzić sobie we własnym zakresie. Cel ten ukierunkowany jest na poprawę konkurencyjności regionów i państw członkowskich, jak i na promocję innowacyjnych rozwiązań. Finansowany jest on głównie z EFRR i EFS.

Cel 3: europejska współpraca terytorialna – cel ten jest współfinansowany tylko przez EFRR. Wyróżniamy tu 3 rodzaje współpracy: transgraniczną, która dotyczy regionów oddzielonych granicą, transnarodową (między państwami, które ze sobą nie sąsiadują) i międzyregionalną (dotyczy regionów, które także nie muszą ze sobą sąsiadować).

Fundusze Europejskie – to zasoby finansowe UE, dziki którym kraje członkowskie mają możliwość restrukturyzowania i modernizowania swoich gospodarek. Fundusze unijne wpływają także na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej całej Unii. Fundusze kierowane są przede wszystkim do takich państw i regionów, które bez pomocy finansowej nie byłyby w stanie dorównać pozostałym państwom bogatszym i lepiej rozwiniętym. Fundusze Europejskie - Środki finansowe Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Według prawa środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej.

Do roku 2006 funkcjonowały następujące fundusze:

ERDF, ESF, EAGGF, FIFG

W latach 2007-2013 w ramach nowej polityki spójności są uruchomiane dwa fundusze strukturalne:

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)

- Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

Polityka spójności UE

Fundusze strukturalne Fundusze spójności

-EFS

-EFRR

Europejski Fundusz Społeczny – najstarsza w UE . Popieranie inicjatyw na rzecz rozwoju sfery zatrudnienia poprzez promowanie zachowań przyczyniających się do zwiększania możliwości zatrudnienia, warunków dla przedsiębiorczości, wyrównywanie szans oraz inwestowanie w zasoby ludzkie.

Pięć obszarów wsparcia:

- aktywna polityka rynku pracy

- przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego

- adaptacyjność i rozwój przedsiębiorstw

- wyrównywanie szans kobiet na rynku pracy

EFS koncentrował się będzie na dofinansowaniu następujących zadań:

- poprawie funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i kształcenia oraz polityki społecznej

- inwestycjach w kapitał ludzki

- wspieraniu dostosowań administracji publicznej w zakresie zdolności administracyjnych

EFS - Europejski Fundusz Społeczny został powołany w 1957 roku jako pierwszy z funduszy strukturalnych na podstawie traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Jego głównym zadaniem jest walka z bezrobociem oraz zwiększenie mobilności zawodowe i geograficznej wśród pracowników oraz adaptacja do zmian przemysłowych poprzez szkolenia i doskonalenie zawodowe

EFS jest administrowany przez Komisję Europejską. Wspiera działania skierowane na zapobieganie bezrobociu oraz walkę z bezrobociem długookresowym, skupiając się szczególnie na pomocy osobom poniżej 25 roku życia lub osobami dotkniętymi zmianami strukturalnymi. EFS promuje rozwój potencjału kadrowego, a także aktywizację kobiet na rynku pracy i równouprawnienie. Skupia się ponadto na wspieraniu harmonijnego i trwałego wzrostu oraz spójności ekonomicznej i społecznej (W. Bokajło, K. Dziubka, 2003, str. 443). Strategia EFS bazuje na IV filarach i zawiera rekomendacje dla każdego kraju członkowskiego.

Celem wspierania struktur i systemów jest podnoszenie efektywności zatrudnienia, wzmocnienie i tworzenie nowych powiązań pomiędzy biznesem a ośrodkami edukacyjnym, rozwój potencjału technologicznego a także wspieranie pracodawców i MŚP

Do V najważniejszych filarów EFS należą:

• rozwój i promocja aktywnej polityki rynku pracy, mającej na celu zwalczanie bezrobocia,

• promowanie równych szans w dostępie do rynku pracy i zapobieganie wykluczaniu społecznemu,

• doskonalenie zawodowe oraz doradztwo personalne, a także promowanie mobilności zatrudnienia,

• popieranie innowacyjności oraz podwyższanie kwalifikacji zarówno kadr jak i szeregowych pracowników,

• działania zmierzające do aktywizacji i zwiększenia udziału kobiet w rynku pracy oraz przeciwdziałanie dyskryminacji

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – w szczególności fundusz ten udziela wsparcia w następujących dziedzinach:

-modernizacji i dywersyfikacji struktur gospodarczych państw członkowskich, ze szczególnym uwzględnieniem priorytetów strategii Lizbońskiej

- rozwijania i ulepszenia struktury podstawowej ochrony środowiska

- wzmocnienie zdolności instytucjonalnej krajowej i regionalnej administracji zarządzającej funduszami europejskimi.

Zadaniem tego funduszu jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów należących do UE

EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego został utworzony w 1975 roku w ramach działalności Unii Europejskiej. Jego podstawowym zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju pomiędzy regionami Unii Europejskiej oraz wzrost konkurencyjności regionów, które z różnych powodów są poszkodowane lub opóźnione w rozwoju Do głównych celów EFRR należy również wspieranie lokalnej koniunktury oraz wzrost gospodarczy poprzez poprawę warunków zatrudnienia, jakości życia i zwiększeniu możliwości rozwojowych. EFRR powstał jako odzew na powiększają się dywergencję pomiędzy regionami po przystąpieniu do UE Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii

Wyróżnia się następującą pomoc dla regionów wspieraną inicjatywami EFRR:

• inwestycje (mające na celu wzrost atrakcyjności regionu; pobudzenie sfery B+R; zwiększenie liczby miejsc pracy),

• rozwój społeczeństwa informacyjnego,

• rozwój infrastruktury (łączenie bardziej zacofanych regionów z tymi, które prosperują lepiej; dynamizuje rozwój ekonomiczny; polepsza dywersyfikację działalności),

• wspieranie lokalnych inicjatyw rozwojowych (dofinansowuje projekty; wzmacnia potencjał endogeniczny regionów),

• ochrona środowiska (wspieranie programów ekologicznych),

• ochrona zdrowia,

• równouprawnienie na rynku pracy,

• ochrona dziedzictwa kulturowego

Fundusze spójności – w odróżnieniu od funduszy strukturalnych fundusze spójności:

-obejmuje całe państwa ,a nie regiony

-finansuje poszczególne projekty inwestycyjne bez konieczności ujmowania ich w ramy szerszych programów

-dofinansuje tylko wielkie programy inwestycyjne

Dla obszaru polityki spójności strategiczne Wytyczne Wspólnoty stanowią podstawę opracowania strategicznych ram odniesienia oraz w kolejnym etapie poszczególnych programów operacyjnych. Nawiązują do odpowiednich celów i zasad, ustalają one bardziej szczegółowe wytyczne dla projektowanej przez dany kraj członkowski polityki spójności.

W krajach UE mamy do czynienia z trzema rodzajami podejścia do zarządzania funduszami:

1) podejście centralistyczne - Polska (za pośrednictwem Ministerstwa np. Minister Rozwoju Regionalnego)

2) podejście hybrydowe - Francja (za pośrednictwem Ministerstw i władz regionalnych)

3) podejście regionalne – Austria (za pośrednictwem jednostek administracyjnych)

Przyczyny powstania
Fundusz Spójności powstał na mocy Traktatu z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej z 1991 r., który wszedł w życie w 1993 r. Fundusz Spójności został powołany w celu zmniejszania różnic w poziomie gospodarczo-społecznym krajów i regionów Unii Europejskiej. Różnice w poziomie ekonomicznym pojawiły się wraz z przyjmowaniem do Unii kolejnych państw członkowskich, których wyniki gospodarcze odbiegały od państw najbardziej rozwiniętych. W dalszej perspektywie zapewnienie równowagi gospodarczej i społecznej krajów członkowskich wiązało się z planami wprowadzenia unii gospodarczo-walutowej. Fundusz Spójności miał dostarczyć wsparcia finansowego na realizację dużych inwestycji związanych z rozwojem lub modernizacją infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.
Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej w maju 2004 r. z pomocy w ramach Funduszu Spójności korzystały cztery kraje: Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia. Od 1 styczna 2004 r. do wsparcia z Funduszu Spójności przestała kwalifikować się Irlandia. Dzięki pomocy z Funduszu Spójności kraje te mogły osiągnąć kryteria konwergencji dla unii gospodarczej i walutowej, a także kontynuować inwestycje infrastrukturalne. Od dnia 1 maja 2004 r., oprócz wyżej wymienionych państw członkowskich, z pomocy Funduszu Spójności korzysta 10 nowych państw członkowskich, w tym Polska.
Cele
Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, lecz nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Pomoc z Funduszu Spójności ma zasięg krajowy, a nie regionalny jak w przypadku funduszy strukturalnych. Celem nadrzędnym funduszu jest wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej Unii poprzez finansowanie dużych projektów tworzących spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej.

Fundusz Spójności współfinansuje projekty dotyczące ochrony środowiska i infrastruktury transportowej o wartości przekraczającej 10 mln euro. Założeniem realizacji projektów Funduszu Spójności w sektorze środowiska jest dostosowanie istniejących obiektów do norm europejskich, jak również budowa nowych elementów sprzyjających poprawie stanu środowiska naturalnego. Z udziałem środków z Funduszu Spójności realizowane są inwestycje, które służą modernizacji, przebudowie i rozbudowie transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T).
W skład sieci TEN-T wchodzą: wybrane linie kolejowe, główne drogi, drogi wodne oraz porty: morskie i lotnicze. Dodatkowo, po akcesji Polski do UE w roku 2004 w ramach FS kontynuowana jest realizacja projektów współfinansowanych z przedakcesyjnego funduszu ISPA.

Pomoc Unii Europejskiej dla sektora środowiska i sektora transportu odzwierciedla filozofię trwałego i zrównoważonego rozwoju. Polega ona na zwiększaniu produktywności i konkurencyjności gospodarki głównie poprzez rozwój infrastruktury transportowej, lecz zarazem nie kosztem środowiska i jego zasobów, a przez to - kosztem przyszłych pokoleń. Wsparcie Funduszu Spójności zostało ustanowione na poziomie 50% dla każdego sektora.

Fundusze strukturalne – docierają do nas wtedy w jaki sposób Komisja Europejska dogada si e z władzami państw członkowskich. Choć fundusze strukturalne są zależne od ludności UE, sposób w jaki są wydatkowane opiera się na podziale pomiędzy Komisją Europejską, a władzami państw członkowskich.

Komisją neguje i zatwierdza programy rozwoju zaproponowane przez państwa członkowskie i przyznaje kredyty:

-państwa oraz regiony zarządzają programami, zatwierdzają projekty, kontrolują i ewoluują

-Komisja uczestniczy w monitorowaniu programów

Dla każdego programu operacyjnego UE wyznacza:

-jednostkę zarządzająca (Ministerstwo)

-jednostkę zatwierdzającą

-jednostkę monitorującą

Nowa zasada:

Każdy program finansowany jest z jednego funduszu zarówno EFRR jak i EFS mogą w sposób uzupełniający i organizacyjny finansować działalności objęte pomocą do 10%

Wycofanie z urzędu

Część zobowiązania budżetowego jest wycofana z urzędu przez Komisję jeśli nie zostanie ona wykorzystana lub jeśli Komisja nie otrzyma żadnego wniosku o zapłatę pod koniec drugiego roku dokonania zobowiązania budżetowego(nr.2)

Zobowiązanie budżetowe- związane z programami operacyjnymi są realizowane wg transz rocznych na każdy fundusz i każdy cel. Celem funduszy może być dążenie do realizacji UE projektów w zakresie promowania konkurencyjności i tworzenie nowych miejsc pracy- realizacja strategii Lizbońskiej.

Narodowa Strategia Spójności to dokument określający priorytety i obszary wykorzystania funduszy unijnych.

NSRO- Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

Narodowa Strategia Spójności

Programy Operacyjne

Krajowe Programy Operacyjne 16 Regionalnych Programów Operacyjnych

- Infrastruktura i Środowiska (POIiŚ)

- Innowacyjna Gospodarka(POIG)

- Kapitał Ludzki(POKL) Szczegółowe opisy priorytetów

- Rozwój Polski Wschodniej(PORPW) programów operacyjnych

- Pomoc Techniczna (POPT) Projekty

- PO Europejska Współpraca Terytorialna (PO EWT)

Programy operacyjne:

1) PO Infrastruktura i Środowiska – EFRR

2) PO Innowacyjna Gospodarka - EFRR

3) PO Kapitał Ludzki - EFS

4) PO Rozwój Polski Wschodniej - EFRR

5) PO Pomoc Techniczna – EFRR

Podział środków finansowych:

1. PO Kapitał Ludzki – 14.4% ( 9,7mld e)

2. PO Innowacyjna Gospodarka – 12,3 (8,3 mld e )

3. PO Infrastruktura i Środowisko – 41,3 (27,8 mld e )

4. PO Rozwój Polski Wschodniej – 3,4 (2,3mld e )

5. 16 Regionalnych Programów Operacyjnych – 23,8 (15,9 mld e)

6. PO Pomoc Techniczna – 0,8 (0,5 mld e )

7. PO Europejska Współpraca Terytorialna - (0,7 mld e)

Pozostałe środki finasowe zostaną przeznaczone na utworzenia krajowej rezerwy wykorzystania

Do zadań Instytucji Zarządzającej Programem należą m.in.: opracowanie opisu systemu zarządzania i kontroli dla Programu,

• opracowanie własnych procedur działania oraz zatwierdzanie procedur Instytucji Pośredniczących,

• przygotowanie, we współpracy z Instytucjami Pośredniczącymi, dokumentów koniecznych do realizacji Programu

• przygotowanie i przekazanie do akceptacji Komitetu Monitorującego kryteriów wyboru projektów,

• przygotowanie wytycznych dotyczących kwalifikowalności wydatków w ramach Programu, a także wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej,

• powołanie Komitetu Monitorującego, kierowanie jego pracą,

• przygotowanie i przekazanie do akceptacji Komitetu Monitorującego sprawozdań z realizacji Programu, a następnie przekazanie zatwierdzonych sprawozdań do Komisji Europejskiej,

• przygotowywanie poświadczenia i deklaracji wydatków oraz wniosków o płatność do instytucji certyfikującej,

• dokonywanie oceny realizacji Programu,

• monitorowanie stopnia realizacji wskaźników,

• prowadzenie kontroli realizacji Programu zgodnie z zapisami Rocznego Planu Kontroli,

• opracowanie wytycznych dla Instytucji Pośredniczących dotyczących przygotowania Rocznych Planów Kontroli w ramach priorytetów, następnie ich zatwierdzenie oraz nadzorowanie wykonania,

• przygotowanie raportów o nieprawidłowościach,

• ocena Programu zgodnie planem ewaluacji oraz wymogami Unii Europejskiej, a także współpraca z Instytucjami Pośredniczącymi w przygotowaniu i wykonywaniu ich planów ewaluacji oraz ich nadzór,

• zapewnienie, że beneficjenci oraz inne organy zaangażowane w realizację działań prowadzą odpowiednią i odrębną księgowość dla projektów objętych dofinansowaniem,

• przekazywanie Instytucji Certyfikującej wszystkich niezbędnych informacji o procedurach i weryfikacjach prowadzonych w odniesieniu do wydatków na potrzeby poświadczania,

• zapewnienie, że prowadzony audyt wewnętrzny jest zgodny ze wszystkimi obowiązującymi przepisami,

• udział we wdrożeniu i użytkowaniu systemów informatycznych monitoringu i kontroli,

• przekazywanie Komisji Europejskiej prognoz wydatków w ramach Programu,

• przygotowanie planu kontaktowania się i przekazywania informacji o Programie innym instytucjom i beneficjentom oraz nadzorowanie działań komunikacyjnych prowadzonych przez Instytucję Pośredniczącą,

• przechowywanie dokumentacji związanej z Programem przez 3 lata od daty zamknięcia Programu

Instytucja Zarządzająca POKL deleguje część zadań, w tym w szczególności dotyczących zarządzania środkami funduszy strukturalnych, do Instytucji Pośredniczących. Dokonując takiej delegacji, Instytucja Zarządzająca PO KL zachowuje jednak całkowitą odpowiedzialność za całość realizacji Programu. Delegacja odbywa się w drodze odpowiedniego porozumienia/umowy, które określa:

• zadania i zakres odpowiedzialności Instytucji Pośredniczącej,

• sposób monitorowania i kontrolowania przez Instytucję Zarządzającą wykonywanych przez Instytucję Pośredniczącą zadań.

Role Instytucji Pośredniczących dla komponentu centralnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki pełnią właściwi ministrowie.

Wyjątek stanowią działania związane z realizacją Priorytetu V Dobre rządzenie, gdzie zadania są zlecane do realizacji przez instytucje wdrażające (Instytucje Pośredniczące II stopnia) (IP2 (IW)), a ich koordynację zapewnia Instytucja Zarządzająca PO KL.

Działania związane z realizacją Priorytetu X Pomoc techniczna są również koordynowane bezpośrednio przez Instytucję Zarządzającą PO KL. Dla Priorytetów VI-IX zadania Instytucji Pośredniczących są delegowane do poszczególnych samorządów województw

Instytucje Wdrażające to jednostki przyznające projektodawcom dofinansowanie na realizację projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Do obowiązków Instytucji Wdrażających należy m.in. ogłaszanie konkursów, przeprowadzanie oceny formalnej wniosków, organizowanie prac Komisji Oceny Projektów, podpisywanie umów z projektodawcami, monitorowanie realizacji projektów, wypłata/ zwrot kosztów poniesionych przez projektodawców.

Instytucja Płatnicza - jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych lub lokalnych, wyznaczonych przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji Europejskiej. W Polsce Minister właściwy do spraw finansów publicznych.

Instytucja Audytowa - jest instytucją lub organem publicznym szczebla krajowego, regionalnego lub lokalnego wyznaczonym dla każdego programu operacyjnego i odpowiedzialnym za weryfikację skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli. Do jej zadań należy także monitorowanie zgodności projektu z przepisami krajowymi i europejskimi.

Państwo członkowskie wyznacza instytucję audytową (oraz instytucję zarządzającą i instytucję certyfikującą) dla każdego programu operacyjnego.

Do zadań instytucji audytowej należy kontrolowanie skuteczności funkcjonowania systemów zarządzania i kontroli (audyty sytemu). Odpowiada ona również za przeprowadzanie kontroli dotyczących w szczególności deklarowanych wydatków (audyt operacyjny). Ważnym elementem tych kontroli jest zapewnienie odpowiedniego oddzielenia funkcji głównych instytucji (instytucja zarządzająca/certyfikująca, instytucje pośredniczące).

Instytucja Certyfikująca, to komórka organizacyjna utworzona przez Ministra Rozwoju Regionalnego, odpowiedzialna za certyfikację wydatków ponoszonych w ramach funduszy europejskich. Jest ona niezależna od Instytucji Zarządzających poszczególnymi programami operacyjnymi. Obecnie funkcje Instytucji Certyfikującej pełni specjalnie w tym celu powołany departament Ministerstwa Rozwoju Regionalnego – Departament Instytucji Certyfikującej.

Zadania:

• opracowanie i przedłożenie Komisji poświadczonych deklaracji wydatków i wniosków o płatność;

• poświadczanie, że deklaracja wydatków jest dokładna, wynika z wiarygodnych systemów księgowych i jest oparta na dokumentacji, którą można zweryfikować;

• poświadczenie, że zadeklarowane wydatki są zgodne z zasadami wspólnotowymi i krajowymi oraz zostały poniesione w związku z projektami wybranymi do finansowania;

• zapewnienie, że otrzymała od Instytucji Zarządzającej odpowiednie informacje na temat procedur i weryfikacji wydatków;

• uwzględnianie wyników wszystkich audytów przeprowadzanych przez instytucję audytową lub na jej odpowiedzialność;

• utrzymywanie w formie elektronicznej zapisów księgowych dotyczących wydatków zadeklarowanych Komisji Europejskiej;

• uwzględnianie informacji o wykrytych nieprawidłowościach w programie operacyjnym;

• uwzględnianie wyników kontroli wydatków prowadzonych przez Instytucje Zarządzające;

• opiniowanie wydatków;

• przeprowadzanie w instytucjach zarządzających oraz instytucjach im podległych (lub ewentualnie u beneficjenta) wizyt sprawdzających.

Instytucja Koordynująca RPO odpowiedzialna jest w szczególności za:

• weryfikację regionalnych programów operacyjnych pod względem ich zgodności z NSRO;

• negocjowanie regionalnych programów operacyjnych z Komisją Europejską we współpracy z instytucjami zarządzającymi RPO;

• zapewnienie spójności podejmowanych wytycznych;

• monitorowanie efektów wdrażania RPO w regionach (analizy porównawcze);

• wzajemne relacje oraz szczegółowy zakres obowiązków i podział zadań między Instytucją Koordynującą RPO a Instytucją Zarządzającą RPO Województwa Lubelskiego (określony w porozumieniu zawartym między tymi instytucjami).

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Główny cel programu będzie realizować dwa cele horyzontalne wymienione w NSRO:

1. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski. Cel ten będzie wspierany głównie przez duże inwestycje z zakresu rozbudowy sieci transportowej, ochrony środowiska, infrastruktury energetycznej, zwiększenia potencjału kulturowego, szkolnictwa wyższego i ochrony zdrowia.

2. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten będzie realizowany w ramach wyodrębnionej osi priorytetowej, mającej na celu włączenie w system transportowy największych ośrodków miejskich na wschodzie. Będzie to uzupełnieniem Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej.

PO Infrastruktura i Środowisko koncentruje się na działaniach o charakterze strategicznym i ponadregionalnym. Ponad 66% wydatków będzie przeznaczonych na realizację celów Strategii Lizbońskiej.

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych będzie 17 osi priorytetowych:

1. Gospodarka wodno - ściekowa

2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi

3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska

4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska

5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych

6. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T

7. Transport przyjazny środowisku

8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe

9. Infrastruktura drogowa w Polsce Wschodniej

10. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku

11. Bezpieczeństwo energetyczne

12. Kultura i dziedzictwo kulturowe

13. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia

14. Infrastruktura szkolnictwa wyższego

15. Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

16. Pomoc techniczna – Fundusz Spójności

17. Konkurencyjność regionów

Instytucjami Pośredniczącym są

• Ministerstwo Środowiska (priorytety I-V);

• Ministerstwo Infrastruktury (priorytety VI-VIII);

• Ministerstwo Gospodarki (priorytety IX-X);

• Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (priorytet XI);

• Ministerstwo Zdrowia (priorytet XII);

• Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (priorytet XIII)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Program ma na celu wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Oznacza to zarówno bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych świadczących przedsiębiorstwom usługi o wysokiej jakości, jak i wsparcie systemowe zapewniające rozwój środowiska instytucjonalnego innowacyjnych przedsiębiorstw. W ramach PO IG wspierane są działania z zakresu innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. W kontekście osiągania celów NSRO oraz PO IG wspierana i promowana jest innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym. Działania innowacyjne o takim charakterze i zasięgu generują najwyższą wartość dodaną dla gospodarki i przedsiębiorstw, a zatem w największym stopniu przyczyniają się do umacniania zdolności konkurencyjnej polskiej gospodarki w wymiarze międzynarodowym.

W ramach programu jest realizowanych 9 priorytetów:

I. Badania i rozwój nowoczesnych technologii
II. Infrastruktura sfery B+R
III. Kapitał dla innowacji
IV. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia
V. Dyfuzja innowacji
VI. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym
VII. Społeczeństwo informacyjne - budowa elektronicznej
VIII. Społeczeństwo informacyjne - zwiększanie innowacyjności Gospodarki
IX. Pomoc techniczna

Funkcję Instytucji Zarządzającej PO IG pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR).
Instytucjami pośredniczącymi i wdrażającymi dla poszczególnych priorytetów PO IG są:

•Ministerstwo Gospodarki (MG)  
•Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW)  
•Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA)
•Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP)
•Władza Wdrażająca Programy Europejskie (WWPE)
•Ośrodek Przetwarzania Informacji (OPI)
•Polska Organizacja Turystyczna (POT)
•Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK)
•Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK)
•Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej (FNP)

Program Operacyjny Kapitał Ludzki

Nadrzędnym celem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost poziomu zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego, wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa oraz zwiększenie spójności społecznej i terytorialnej.

Priorytety PO KL

I  Zatrudnienie i integracja społeczna

II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących

III Wysoka jakość systemu oświaty

IV Szkolnictwo wyższe i nauka

V Dobre rządzenie

Instytucją Zarządzającą dla Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego.

Dla komponentu regionalnego PO KL w województwie podlaskim, Instytucją Pośredniczącą jest Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, a Instytucją Pośredniczącą II stopnia jest Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku.

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej

Głównym celem programu jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez realizację sześciu celów szczegółowych:

• stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy;

• zwiększenie dostępu do Internetu szerokopasmowego w Polsce Wschodniej;

• rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewódzkich;

• poprawę dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw Polski Wschodniej;

• zwiększenie roli zrównoważonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu;

• optymalizację procesu wdrażania PO Rozwój Polski Wschodniej.

Program będzie realizowany na terenie pięciu województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego

W ramach PO RPW wyodrębniono sześć priorytetów:

1. Nowoczesna gospodarka;

2. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego;

3. Wojewódzkie ośrodki wzrostu;

4. Infrastruktura transportowa;

5. Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego;

6. Pomoc techniczna.

Zarządzanie
Zgodnie z regulaminem wewnętrznym przygotowanym przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego obowiązki Instytucji Zarządzającej Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej pełni jednostka organizacyjna w ramach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Obecnie funkcję tą pełni Departament Koordynacji Programów Regionalnych.

Funkcję Instytucji Pośredniczącej dla wszystkich osi priorytetowych Programu, za wyjątkiem osi priorytetowej Pomoc techniczna, pełni Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Za wdrażanie osi priorytetowej Pomoc techniczna odpowiedzialna jest Instytucja Zarządzająca.

Program Operacyjny Pomoc Techniczna

Celem nadrzędnym Programu jest zapewnienie sprawnego i efektywnego przebiegu realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Zostanie on osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych, mających za zadanie możliwie skuteczną neutralizację słabych stron i zagrożeń, przy jednoczesnym jak najefektywniejszym wykorzystaniu mocnych stron oraz istniejących szans.

Cele szczegółowe Program Pomoc Techniczna:

• zapewnienie sprawnej realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz wsparcie przygotowania przyszłych interwencji funduszy strukturalnych

• skuteczne rozpowszechnianie informacji i promocja NSRO oraz zapewnienie odpowiedniego przepływu i wymiany informacji pomiędzy uczestnikami procesu realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia

1. Wsparcie zasobów ludzkich 357 000 000 63 000 000

2. Wsparcie informatyczne realizacji NSRO

3. Wsparcie realizacji operacji funduszy strukturalnych

4. Komunikacja i promocja

Regionalne programy operacyjne

Oprócz pięciu programów funkcjonujących na poziomie krajowym istnieją także programy dla każdego województwa, a zatem szesnaście Regionalnych Programów Operacyjnych. 16 RPO stanowi przykład znaczącej decentralizacji zarządzania procesami rozwojowymi. Takie rozwiązanie ma na celu identyfikowanie potrzeb na jak najniższym szczeblu, tak, aby działania zawarte w Regionalnych Programach Operacyjnych odpowiadały planom rozwoju każdego województwa z osobna. Samorządy województw otrzymały szerokie kompetencje związane z przygotowaniem i realizacją RPO.

Kluczową rolę w zarządzaniu i wdrażaniu RPO pełnią zarządy województw jako instytucje zarządzające programami (IZ), które odpowiadają za przygotowanie i realizację RPO, w tym za ocenę i wybór projektów do dofinansowania, dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów, kontrolę projektów, monitorowanie i ewaluację realizacji programu. Ponadto IZ wydają wytyczne, zalecenia i podręczniki dotyczące różnych aspektów związanych z realizacją programu oraz prowadzą działania promocyjno-informacyjne.

Inwestycje, na które pozyskujesz środki z Regionalnego Programu Operacyjnego, musisz zrealizować na terenie danego województwa. Priorytety w poszczególnych Regionalnych Programach Operacyjnych są do siebie zbliżone. Zazwyczaj w ich ramach możesz pozyskać dofinansowanie na inwestycje związane ze zdrowiem, edukacją, rozwojem miast, turystyką, społeczeństwem informacyjnym, promocją regionu. Zawsze też odnajdziesz tam priorytet dotyczący rozwoju firm, szczególnie z sektora małych i średnich przedsiębiorstw

Sieć Regionalnych celów informacji europejskiej

Projekt – w potocznym znaczeniu krajowym jest z planowanym przedsięwzięciem które przeprowadzone w sposób właściwy powinno doprowadzić do oczekiwanego rezultatu

Projekt – jest jednorazowym przedsięwzięciem podjętym w ściśle określonym celu mającym zakres budżetu, termin rozpoczęcia i zakończenia. Niepowtarzalność i unikalne cechy projektu odróżniają go od procesu który w założeniu jest powtarzalny

Projekt – tymczasowe przedsięwzięcie podejmowane w celu wytworzenia unikalnego wyrobu lub dostarczenia unikalnej usługi. Pierwszym projektem była budowa kolei transkontynentalnej w USA ( 1870). Na przełomie XIX i XX Frederick W. Taylor badając w optymalizacji prace można podzielić na mniejsze elementy a najmniejszy z nich to pojedynczy ruch.

W okresie II wojny skutecznie zastosowano metody matematyczne do optymalizacji ( metoda SIMPLEX) założonych systemów i projektów militarnych oraz cywilnych. Metody te zostały po wojnie udostępnione do powszechnego stosowania w wielu dziedzinach stanowiąc podstawę nowej nazwanej badaniem operacyjnym .

W 1958 r. powstały w USA dwie ważne metody sieciowego planowania projektów. W firmie Du Pont opracowano metodę ścieżki krytyczne, stosowano do opracowania harmonogramów projektów o zdeterminowanym czasie realizacji zadań.

W Lochhead Corporation opracowano metodę PERT stosowaną do opracowania harmonogramów projektów o losowym czynniku. Innymi wielkimi projektami, których realizacja przyczyniała się do rozwoju wiedzy o zarządzaniu projektami były: Manhattan Engineering Discritt Project – budowa bomby atomowej (1940) i tzw. plan Marshalla; telewizor kolorowy (1950), Program Apollo (NASA1960), Myśliwiec Tornado (1970), komputer osobisty IBM (1980), Laboratorium kosmiczne Spacelab (1990)

Wyróżniamy projekty:

• projekt Marshalla

• projekt lotu w kosmos

• projekt promu kosmicznego

• projekt telewizji

Po raz pierwszy po uzyskaniu wypracowanego celu zintegrowanego program badań z zarządzania m.in. projektowanie techniczne, zadania konstrukcyjne i implementacyjne, budżetowanie działania legislacyjne zabezpieczanie terenu i rekultywacja skażonego środowiska , Po wykonaniu zadania wykorzystano ogromne siły i środki w projekcie łącznym

Unikalne cechy projektów

• okres realizacji projektu

• niepowtarzalności

• problemowe podejście

Projekt jest przedsięwzięciem które wyróżnia się

• zorientowaniem na cel

• unikalnością

• złożonością

• określonością w czasie

Zasada koncentracji - oznacza alokację ograniczonych zasobów na realizację małej liczby precyzyjnie określonych celów oraz geograficzną koncentrację zasięgu pomocy. Koncentracja przestrzenna wparcia działań w ramach polityki regionalnej odbywa się poprzez identyfikację obszarów, które mogą ubiegać się o środki Funduszy Strukturalnych. Obszary te wyznacza się na podstawie kryteriów społeczno- gospodarczych określonych w celach tej polityki, które formułuje się każdorazowo w kolejnych okresach programowania budżetu UE. Przyjęte przez Radę Europejską wskaźniki statystyczne oraz ich wartości modelowe pozwalają, przy zastosowaniu metody klasyfikacji wzorcowej, na wyróżnienie obszarów charakteryzujących się najniższym poziomem rozwoju, zacofanych i stagnujących, na obszarze których koncentrują się negatywne społecznie konsekwencje przemian gospodarczych. Wyznaczone w ten sposób obszary noszą nazwę obszarów problemowych odpowiedniego celu polityki regionalnej UE (por. Roger Tym & Partners, 1998; J. Szlachta, 2001);

zasada programowania - polega na tym, że finansowane są nie pojedyncze przedsięwzięcia, ale kompleksowe i zintegrowane programy rozwojowe o wieloletnim horyzoncie czasu. Oznacza to, że regiony wspierane ze strony UE muszą przygotować odpowiednie dokumenty planistyczne, które gwarantują standardowych wymagań określonych w dokumentach unijnych. Gwarantuje to stabilność zasilania i możliwość podejmowania działania w horyzoncie średnio- i długookresowym;

zasada partnerstwa - odnosi się do dwóch typów relacji: 1)między podmiotami publicznymi różnego szczebla (unijnego, w tym Dyrekcji Generalnej XVI Komisji Europejskiej, powołanej w 1967 r., odpowiedzialnej za koordynację polityki regionalnej, państwowego, regionalnego i lokalnego), 2) między władzami publicznymi, organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi (tzw. partnerstwo publiczno-prawne).
Zasada ta rozumiana jest bardzo szeroko i oznacza, że każdy krok w procedurze programowania powinien być wzajemnie uzgadniany, a wynikiem tych uzgodnień powinno być osiągnięcie konsensusu między wszystkimi podmiotami w regionie;

zasada dodatkowości - oznacza, że finansowanie ze strony UE nie zastępuje środków danego kraju przeznaczanych na rozwój regionalny, ale zwiększa ogólny poziom nakładów. Przyjęto, że identyfikacja obszarów problemowych polityki regionalnej w UE prowadzona będzie w układzie jednostek NUTS, tzn. nomenklatury statystycznych jednostek terytorialnych opracowanej przez EUROSTAT. Pomimo, że system NUTS nie ma pełnych uregulowań prawnych jest on powszechnie stosowany w prawie unijnym. System ten ma za zadanie umożliwić (por. NUTS - Statistical Regions of Europa, 2002): zbieranie i przechowywanie danych statystycznych w państwach członkowskich UE przy zastosowaniu jednego układu jednostek przestrzennych, dokonywanie analiz zróżnicowania społeczno-gospodarczego regionów państw członkowskich UE w układzie jednostek przestrzennych pozwalających na porównania uzyskanych wyników, oprowadzenie unijnej polityki regionalnej, przede wszystkim poprzez identyfikację obszarów problemowych w ujednoliconym układzie jednostek przestrzennych.

Cechą wspólną wszystkich projektów jest zakończenie projektu, sam projekt jest krótkotrwały. Podział projektów:

1) wg rodzaju (przedmiot projektu)

-badawcze - w zakresie prac naukowych, doświadczalnych i wdrożeniowych

-techniczne - obejmujące prace konstrukcyjne, technologiczne i inwestycyjne

-produkcyjne - obejmują systemy produkcyjne i eksploatacyjne

-systemy zarządzania – obejmują projekty organizacyjne i ekonomiczne

2) wg źródła zlecenia wykonawstwa

-zewnętrzne - zlecone przez podmioty lub osoby w otoczeniu organizacji realizującej projekt

- wewnętrzne - jako projekty własne organizacji, zlecona do wykonania przez kierownictwa

3) wg orientacji

- procesowe- których rezultat jest niematerialny, polegające na stworzeniu lub ulepszeniu procedur systemowych

- obiektowe – których działanie odnosi się do przedmiotu lub osoby

4) wg nowatorstwa

- projekty o wysokim stopniu nowości np. badawczo-rozwojowe

- projekty o niskim stopniu nowości np. modernizacyjne

5) wg rozmiaru

- wielkie np. budowa autostrady

- duże np. budowa bloku mieszkaniowego

- małe np. adaptacja strychu do potrzeb mieszkaniowych

W zależności od problemu, którego rozwiązanie następuje w drodze realizacji projektu, w zarządzaniu projektami można wyróżnić 4 obszary problemowe:

1)Funkcjonalne zarządzanie projektem – odnoszące się do celów, zadań i kolejności ich wykonania zasobów niezbędnych do jego realizacji

2) Instytucjonalne zarządzanie projektem – w którym ustala się kompetencje i sposób podejmowania decyzji, zależność struktury zarządzania projektem względem struktury organizacyjnej realizatora, obieg i przetwarzanie informacji

3) Personalne zarządzanie projektem – w tym dóbr zespołu kwalifikacje pracowników, motywowanie członków zespołu, styl kierowania zespołem przez kierownika projektu oraz budowanie kultury organizacyjnej w zespole projektowym.

4) Metody zarządzania projektem – w tym kompleksowe odnoszące się do całego projektu i cząstkowe odnoszące się do poszczególnych aspektów zarządzania projektem.

Parametry projektu:

• rezultat

• produkt

• wartość dodana

• czas

• koszt

• zadanie

Zarządzanie oznacza działanie polegające na sprawowaniu funkcjonowania rzeczy organizacji lub osób podległych zarządzającemu ( kierownikowi) zgodnie z wytyczonymi przez niego celami

Istotą funkcji zarządzającej jest formułowanie celu działania pozyskiwania i rozmieszczanie potrzebnych zasobów ( ludzkich, rzeczowych, finansowych) planowanie oraz kontrolowanie realizacji celów

Dla celów organizacji jak i projektów przez pojęcie zarządzania rozumie się zastosowanie wiedzy dostępnych narzędzi i metod do prowadzenia procesów planowania i podejmowania decyzji organizowania przewodzenia i kierowania ludźmi oraz kontrolowanie.

Zarządzanie projektem może być rozumiane jako proces sterowania wzajemnie współzależnymi (powiązanymi) procesami niezbędnymi do pełnego zrealizowania projektu. Proces to ciąg działań prowadzących do osiągnięcia zamierzonego rezultatu.

Wg Project Management Institute – w zarządzaniu projektem chodzi o „ zastosowanie dostępnej wiedzy” umiejętności, narzędzi oraz technik w celu spełnienia potrzeb i oczekiwań zleceniodawców projektu.

Zarządzanie projektem można rozumieć jako pięć wzajemnie powiązanych procesów:

• rozpoczęcie projektu – identyfikacja potrzeb, określenie wynagrodzenia, co do produktu, decyzja o zatrudnieniu, decyzja o kontynuowania

• planowanie realizacji projektu – określenia miejsca, czasu, kosztu danego projektu

• realizacja projektu – czynności które musimy zrealizować do realizacji projektu

• kontrola – polega na systematycznym mierzenia rezultatów, utwierdzenie zleceniodawcy że projekt jest dobrze realizowany

• zakończenie – akceptacja wyników, projektów, kosztów i całego projektu

Procesy występujące w ramach zarządzania projektem są ze sobą powiązane oddziałuje na siebie w ten sposób iż rezultaty poprzedzającego procesu są materiałem wejściowym procesu następnego lub rozpoczęcie procesu następnego jest uzależnione od zatwierdzenia rezultatów procesu poprzedzającego.

Zarządzanie projektem rozpoczyna się z chwilą powstania potrzeby. Pojawienie się potrzeby wymaga podjęcia decyzji czyli zależy zajmować się zaspokajaniem tej potrzeby czy też nie.

Projekt wiąże zasoby których nie można zaangażować do innych projektów. Wybierając jeden projekt rezygnuje się jednocześnie z korzyści wynikających z realizacji innego projektu.

Po wstępnym rozpatrzeniu potrzeb i w przypadku pozytywnej decyzji o rozpoczęciu prac nad projektem następuje powołanie osoby lub zespołu osób w celu rozpoczęcia procesu, rozpoczęcia potrzeby i definiowania wymagań odnoszących się do projektu.

Realizacja projektów wymaga odpowiednich ram działalności w postaci procesowej ( dynamicznej) i instytucjonalnej Ramy instytucjonalne w zarządzaniu projektem związane są z istnieniem organizacji która może zarządzać projektem. Ramy procesu realizacji projektów w ujęciu dynamicznym dotyczą zagadnień funkcjonalnych. Funkcjonalnym problemem zarządzania projektem jest określenie struktury projektu czyli wykazu składających się tam faz, etapów, zadań, działań i ich wzajemnych powiązań.

W procesie zarządzania i realizacji projektów podobnie jak w przypadku funkcjonowania organizacji i zarządzania nie występuje trzy rodzaje działań:

1. działania operacyjne zaliczane do działań podstawowych – polega na transformowaniu materialnych pośrednich działań w przedsiębiorstwie

2. działanie wspierające tzw pomocnicze – czynności które umożliwiaja kierowanie jak i działania operacyjne ( prawne, księgowe)

3. działania kierownicze czyli zarządcze – koordynowanie pracy operacyjnej i pomocniczej , kontrola, monitorowanie)

Cechy	Zarzadzanie przedsiębiorstwem	Zarządzanie projektem
Zadania Struktuta organizacji Złożoność działań Czas realizacji Koszty Ryzyko Kompetencje Innowacyjność Standaryzacja	Powtarzalne Trwała Mała Duża Małe Średnia Średnia Niewielka Wysoka	Niepowtarzalne ograniczone w czasie Duża, bardzo duża Krótki Duże Wysoki Wysoki Duża Niska

Skuteczność realizacji polityki pomocowej w poszczególnych państwach członkowskich jest zależne m.in. od szeregu działań:

• słabe planowanie i przygotowanie projektów UE

• niedostosowanie projektów europejskich do potrzeb beneficjentów

• niewystarczające uwzględnienie zagrożeń towarzyszących projektom europejskim

• ignorowanie czynników wpływających na trwałość korzyści uzyskiwanych dzięki projektom europejskim

• niewykorzystywanie doświadczeń wynikających z poprzednich projektów europejskich

Błędy podczas przygotowania projektów do wdrożenia

• niejasne ramy strategiczne

• niepełna analiza sytuacji

• planowanie i wdrażanie zorientowane na działania a nie na cel

• nieweryfikowalny wynik projektu

• presję wydatkowania środków

• krótkoterminowa wizja działania

• niespójne wzajemne dokumenty projektów

• brak wspólnego postrzegania problemów celów i założeń projektu.

Na początku lat 90 ubiegłego wieku został opracowany schemat planowania i realizacji projektów pomocowych UE określonej jako metodyka zarządzania cyklem projektu ( PCM)

UE nie narzuca projektów konkretnej metody wspomagającej zarządzanie projektem.

Metodyka zarządzania cyklem projektu (PCM) została stworzona na potrzeby realizacji projektów i przyjęta do stosowania przez Komisję Europejską w 1992 r. Opiera się ona na prostym wywodzącym się z nauk zarządzania modelu działań pozwalającym jasno sprecyzować cele, zadania i efekty projektu przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka jego niepowodzenia.

Głównym celem metodyki jest dostarczenie uczestnikom projektów europejskich narzędzi pomagających wykazać wszystkie zamierzone działania w zaplanowanym czasie w ramach zatwierdzonego budżetu i osiągnięciem założonych rezultatów

Postępowanie metodyczne przy projektach europejskich.

Metodyka PCM zarządza cyklem projektów – opiera się na założeniu że projekty mają cykliczny charakter tzn. są zamkniętymi całościami składającymi się z powtarzalnych faz.

W metodzie PCM cyklu projektu składa się z pięciu wyodrębnionych etapow programowania identyfikacji, formułowania ,wdrażania, ewolucji i audytu projektów.

Cykl projektu

programowanie

ewaluacja i audyt identyfikacja

wdrażanie formułowanie

Fazy programowania – rozpoczyna problemy i jest diagnozowana sytuacja wyjściowa na poziomie narodowym i sektorami tak by określić obszary które można by objąć interwencja za pomocą projektów.

W fazie programowania powinny być uwzględniane następujące podstawowe zagadnienia:

• problem walki z biedą

• połączenie obszarów strategii

• wyczerpująca analiza regionu

• koncentracja na podstawie priorytetów UE

• uwzględnienie problemów przekrojowych i pozostałych aspektów polityki rozwoju UE

• uwzględnienie sprzężeń zwrotnych

• koncentracja na efekt

• zastosowanie otwartego partnerstwa

Pod koniec fazy programowania są zazwyczaj ogłaszane konkursy projektów

Faza identyfikacji

W fazie identyfikacji inicjatywy projektów są selekcjonowanie i pokazywane do dalszych opracowań. Wymaga to określenia określonych potrzeb , które zaspakajać ma projekty uwzględniane z jego beneficjentami, analizy problemów z którymi stykają się beneficjenci oraz określenia możliwości rozwiązania tych problemów.

Główne zadania

• konsultowanie się z beneficjentami projektu i grupami docelowymi w celu sprawdzenia ich mocnych i słabych stron oraz skłonności do zaangażowania się w projekt

• ujawnienie się czy warianty realizacji projektu są właściwie określane i wynikające z analizy problemu a cele projektu są osiągane i zgodne z celami programów i polityki Unii

• zdefiniowanie celów nadrzędnych, celów projektu i projektów projektu czyli jego założeń na których będzie opierał się projekt

• zdefiniowanie czynników które wpływają na długotrwałość efektów projektów umów z partnerami dotyczących okresu po zakończeniu projektu

• przygotowanie wstępnych szacunków dotyczących planowanych zasobów i kosztów projektu

• wskazanie tych obszarów projektu które będą wymagały szczegółowych analiz i dodatkowego planowany tak aby zapewnić realizacje projektu w przyszłości i przygotowanie wniosku o finansowanie

• upewnienie się czy zakres i wielkość projektu na odpowiednie biorąc pod uwagę zdolności organizacji instytucji uczestniczących w projekcie i grup docelowych

Na etapie identyfikacji definiuje się problem określić się kim są interesariusze oraz przedstawia listę możliwych rozwiązań

Najbardziej istotne elementy metodyki zarządzania

• przeprowadzenie analizy interesariuszy

• dokonanie analizy problemów i celów

• ustalenie możliwych do zaakceptowania opcji priorytetowych

• ocena tych opcji i wybór strategii

Faza formułowania

W fazie formułowania pomysł projektów występnie opisany w poprzednich fazach jest rozwijany w szczegółowe plany. Beneficjenci oraz interesariusze biorą udział w dokładnym określeniu zakresu projektu, który jest analizowany pod kątem wykonalności tzn. czy ma szanse powodzenia i trwałości oraz czy będzie w stanie dostarczyć trwałych korzyści beneficjentom.

Główne zadania:

• sprawdzenie przydatności programowanego projektu do rozwiązania istniejących problemów badanie poprawności stadiów wykonalności budowy matrycy logicznej, założeń przyjętych w fazach identyfikacji

• uprawnienie się czy cele projektu są zgodne z wytycznymi programów i polityki Unii oraz powiązanie z odpowiednimi programami

• szczegółowa ocena wykonalności programowania projektu

• szczegółowa ocena trwałości rezultatu projektu opłaca się na analizie czynników jakościowych

• przygotowanie harmonogramu wdrożenia zarysu planu przebiegu czynności i wykorzystania zasobów strukturalnych instytucjonalnej projektu z określeniem odpowiednich instytucji i osób biorących udział w projekcie

• przygotowanie dodatkowych specyfikacji i planów jeśli jest to konieczne

• przygotowanie zakresu wniosku o dofinansowanie

• przygotowanie projektu

Podstawowym narzędziem metodycznym stosowanych w fazie formułowania projektu jest podejście określonej mianem matrycy logicznej.

Użycie matrycy logicznej pozwala na określenie celów i wybór strategi zgodnie z którą będzie sprawdzał założenia projektu oraz definiowanie wskaźników i dobieranie właściwe źródła weryfikowania . Po sporządzeniu matrycy logicznej jest przygotowany wniosek projektu a także harmonogram działań i budżetu

Faza wdrażania i monitorowania

W fazie wdrażania i monitorowania projekt jest uruchamiany i realizowany. Zarządzający projektem oceniają postęp projektu w stosunkach do zakładanych celów w razie koniczności dokonują korekt w sposobie wdrożenia.

Z procesem realizacji nierozerwalnie związane są regularne i zaplanowane działania kontrolne z wykorzystaniem wskaźników zdefiniowanych w matrycy logicznej. Istotnym elementem fazy realizacji jest monitorowania interesariuszy i partnerów oraz śledzenia wykonania budżetu. Monitorowanie to proces kontroli który stosuje się do pomiaru postępu wdrożenie projektu i zarządzenie nim w celu zapewnienia zgodności i wykonywania z przyjętymi w planie.

Monitorowanie umożliwia mierzenie różnic pomiędzy tym co zostało zaplanowane a tym co faktycznie udało się osiągnąć. Kontrole bieżące wykonania przyczyny powstania ewentualnych rozbieżności oraz prognozy i możliwość przeciwdziałania

Cechą dobrego zarządzania jest przewidywanie takich sytuacji i natychmiastowe aktualizowanie planów oraz podejmowania działań zarządczych.

Faza audyt i ewaluacja

Istnieją różne podejścia do problemu oceny projektów regularnie odmienione w poszczególnych programach europejskich. Najczęściej w ostatniej fazie zarządzania cyklem projektu. Określanym mianem ewaluacji jest podejmowanie końcowej ocenie projektu oraz są formułowane wniosku która zostaną dalej wykorzystane.

Ewaluacje należy przeprowadzić wtedy gdy są już widoczne ostateczne efekty projektu i można wyciągnąć z nich wnioski. Ewaluacja dokonuje najczęściej ekspert zewnętrzny co zapewnia jej obiektywizm. Wnioski z oceny i wynikające z niej zalecenia powinny być przedstawione w przejrzystej formie oraz zostać rozpowszechnione.

Zasady które podlega proces ewakuacji:

1. bezstronność i niezależność procesu ewolucji od programu i wdrożenia projektu a także osób dokonujących ewaluacji od instytucji zagranicznych w projekt

2. wiarygodność ewaluacji dzięki właściwemu, doborowi eksportów

3. przejrzystość procesu ewaluacji z upowszechnieniem rezultatów

4. udział interesariuszy w procesie ewaluacji w którym uwzględnia się różny punkt widzenia

5. użyteczność konkluzji płynących z ewaluacji

Kryteria ewaluacji UE

• zgodność odpowiednich celów projektu z faktycznie istniejącymi potrzebami logiką kompletność procesu planowania projektu wewnętrznego i spójność struktury projektu

• skuteczność ocenia wpływ osiągania rezultatów na realizacje celów projekt oraz wpływ założeń na projekt

• wydajność osiągniecie celów projektu rozsądnym kosztem

• wpływ projektu na szeroko rozumiane środowisko realizacji projektu układ w osiągnięciu celów nadrzędnych

• formułowanie czyli oddziaływanie projektu również po zakończeniu jego formułowania ze środków unijnych

Istota i zasada matrycy logicznej

Podejście metodyczne matrycy logicznej jest opracowanym pod koniec lat 60-tych XX w przez Amerykańską Agencję ds. Rozwoju Międzynarodowego sposobem definiowania projektów zmierzających się do poprawy działania. Narzędzie to jest jednym z głównych elementów metodyki zarządzania cyklem projektu. Zgodnie z założeniami matrycy logicznej do pełnego zdefiniowania projektu prowadzą dwie fazy: analizy i planowania.

Matryca logiczna

Etapy sporządzania matrycy logicznej

Faza analizy Faza planowania

-analiza interesariuszy -opracowanie matrycy

-analiza problemów -opracowanie harmonogramu

-analiza celów -opracowanie planu wykorzystania zasobów

-analiza strategii

Odzwierciedla ona związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy różnymi poziomami celów wskazuje jak weryfikować, czy cele te zostały osiągnięte oraz określa jakie założenia poza obszarem kontrolowania przez projekt mogą wpłynąć na jego zakończenie.

Metoda planowania oraz oceny projektów które podstawową zasadą jest uporządkowanie podstawowych elementów opisanych w sekwencji logistycznych następujących po sobie kroków.

Analiza interesariuszy

Interesariusz to osoba fizyczna lub instytucja które mogą pośrednio lub bezpośrednio pozytywnie lub negatywnie wpłynąć albo podlegać wpływaniu projektu lub programu.

Określa ona w jaki sposób realizacja projektu wpłynie na wszystkie osoby grupy oraz różne podmioty które mogą mieć jakiekolwiek powiązanie z projektem bądź jako odbiorcy projektów bądź jako podmiot zaangażowania w procesy decyzyjne warunkujące prawidłowe wdrożenie i eksploatację produktów projektu.

Celem tej analizy jest odpowiednie wprowadzenie strategii oddziaływania na odbiorców projektu oraz uwzględnienie ich oczekiwań.

Etapy analizy interesariuszy:

• identyfikacja

• grupowanie

• analizę ich przewidywanych zachowań

• analizę charakteru uczestników

W analizie interesariuszy należy dokonać ich identyfikacji czy wskazania różniących się od siebie w miarę homogenicznych grup instytucji lub osób

• na które projekt może mieć wpływ

• które mogą wpływać na projekt

• które mogą być pomocne mogą stać się partnerami w projekcie nawet jeśli projekt może być realizowany bez ich udziału

Kolejne kroki analizy:

• pogrupowanie interesariuszy zgodnie z rolami i rodzajem wpływu

• scharakteryzowanie interesariuszy z punktu widzenia społecznego i organizacyjnego biorąc pod uwagę specyfikę płci

• dokonanie analizy interesariuszy z punktu widzenia ich oczekiwań i wzajemnych powiązań

• scharakteryzowanie problemu podatności poszczególnych grup interesariuszy na problemie przekrojowe taki jak równouprawnienie płci, zmniejszenie dyskryminacji, ochrona środowiska

• ocena potencjału zasobów i umiejętności interesariuszy

• przygotowanie konkluzji i zaleceń dla projektu

Analiza problemów

Analiza ta polega na zidentyfikowaniu oraz zdefiniowaniu negatywnych czynników wpływających na bieżącą sytuacje beneficjenta lub danego społeczeństwa lokalnego. Analiza ta ma celu rozpoznanie szerokiego spektrum problemów z którymi zmaga się beneficjent

Analiza problemów definiuje 3 etapy

1. diagnozę istniejącej sytuacji

2. identyfikowanie kluczowych problemów

3. wskazanie zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy problemami

Pomocnym narzędziem przy tej analizie jest zobrazowanie problemów w formie diagramu nazywanego „ drzewem problemu” lub „hierarchią problemu”

Drzewo problemów powstaje w drodze poszukiwań powiązań między parami problemów

1. jeśli dany problem jest przyczyną drugiego zapisywany jest o jeden poziom niżej

2. jeśli dany problem jest skutkiem drugiego zapisywany jest o jeden poziom wyżej

3. jeśli brak jest zależności między problemami zapisywane są one na tym samym poziomie

Konieczne jest określenie problemu głównego mającego charakter towaru w stosunkach do pozostałych problemów które powinien być uzgodniony wspólnie przez różne grupy interesów biorących udział w projekcie.

W ten sposób powstaje drzewo problemów które jest odzwierciedleniem obecnej negatywnej sytuacji obszaru sektora czy grup społecznych.

Analiza celów

Analiza ta prezentuje pozytywne aspekty pożądanej sytuacji w przyszłości. Polega na przeformułowaniu określeń w drzewie problemów na cele. Jest to odwrócenie negatywnej problemowej sytuacji przedstawionej w analizie problemów na pozytywny oraz aspekty dążenie grupy docelowej.

Cele :

• osiągalne

• logiczne

• znane

• zrozumiałe

• dokumentalizowane

• mieszane

• jasno sformalizowane w kategorii korzyści grup docelowych

Etapy analizy celów

• stworzenie opisu przyszłej pozytywnej sytuacji wraz z udziałem grup docelowych

• identyfikowanie potencjalnych rozwiązań

• zamianie aspektów negatywnych w pozytywne

• weryfikacja hierarchii celów ( cele długofalowe tj. ogólne, bezpośrednie tj. szczegółowe działania)

Analiza strategii

Polega na podjęciu decyzji które cele wyodrębnione podczas analizy celów będą uwzględnione w ramach projektu ( projekt jest zawsze odpowiedzią na część problemów i w związku z tym realizuje jedynie część pożądanych przez beneficjenta celów)

Cechuje je:

1. przejrzyste kryteria wyboru

2. identyfikacja różnych możliwych strategii służących realizacji celów oraz wariantów

3. wybór optymalnej strategii dla realizacji projektu czyli sposób realizacji wybranych przez nas celów

4. opis decyzji w wyborze strategii jako punktu wyjścia szczegółowego planu projektu

Tak opracowana strategia powinna być poddana rewizji po to aby odpowiedzieć na pytanie: czy jest ona odpowiednia i wykonalna

• czy priorytety interesariuszy są priorytetami projektu

• czy czas realizacji i osiągnięcia celów jest odpowiedni

• czy budżet jest adekwatny do realizacji projektu oraz zapewnione zostały źródła finansowania

• czy istnieje prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu

Po identyfikacji przez zespół potencjalnych wariantów osiągnięcia celów należy podjąć decyzje które z nich zostaną wybrane. Uwzględniając uwarunkowania zewnętrzne ( czas, budżet, priorytet, temat programu w ramach którego będzie udzielenie wsparcia, akceptacja społeczna) wewnętrzna ( zdolności organizacyjnej posiada zasoby, doświadczenie)

Należy:

• podzielić cele na 3 grupy określenie celów nadrzędnych cel projektu oraz rezultaty

• sprawdzić czy określone grupy celów odpowiadają rozwiązaniu problemu kluczowego

• określić cele które są już zrealizowane przez istniejące lub planowane projekty partnerskie uczestniczące w rozwiązywaniu problemu kluczowego

• zidentyfikować swoje cele

Po dokonaniu analizy interesariuszy problemów celów oraz określeniu stron postępowanie można przystąpic do wypełnienia matrycy logicznej która stanie się podstawą do przygotowania karty projektu

Jest to proces którego koncepcje projektów są rozwijane i szczegółowo opracowane. Etap ten w oparciu o wyniki przeprowadzenie analiz służy określeniu wykonalności oraz trwałości projektu.

Etap ten obrazowany jest przy pomocy formułowania matrycy logicznej

Matryca składa się z 4 kolumn

A. Logika interwencji

B. Wskaźniki

C. Źródła weryfikacji

D. Założenia/Ryzyka

Oraz z 4 wierszy:

1. Działania w ramach projektu

2. produkty projektu

3. cel bezpośredni projektu

4. cele ogólne

Matryce musi charakteryzować się logiką poziomą i pionową

Matryca logiczna ma wesprzeć działania podmiotu zarządzania projektem w procesie planowania. Logika pozioma -która rozpoznaje jakie są zamierzenia projektu wyjaśnia związek przyczynowo-skutkowy między działaniami produktu celami bezpośrednimi i ogólnymi projektu

Logika pozioma która nawiązuje do podmiotu efektów projektu i zużytych przez niego zasobów poprzez określenie kluczowych wskaźników i źródeł ich weryfikacji

Na cele nadrzędne projektu składają się cele szczegółowe projektu, są one osiągane dzięki rezultatom projektu, te zaś powstają w wyniku realizacji poszczególnych działań projektowych, trwających w czasie zasilanych niezbędnymi środkami i generującymi koszty.

Logika interwencyjna projektu europejskiego

I.Planowanie projektu europejskiego

Znaczenie i zakres planowania projektu europejskiego. Łącznikiem problematyki planowania projektu europejskiego z metodyką zarządzania cyklem projektu jest matryca.

W zarządzaniu projektami europejskimi są proponowane różne schematy przebiegu planowania projektu. Postępowanie w planowaniu projektów europejskich:

- etap 1 planowanie struktury projektu

- etap 2 zdefiniowanie czynności projektu

- etap 3 planowanie przebiegu projektu

- etap 4 planowanie zasobów projektu

- etap 5 budżetowanie projektu

- etap 6 przekazanie rezultatów planowania

Postępowanie w planowaniu projektów europejskich może być prowadzone na dwa sposoby: planowanie odgórne, planowanie oddolne

Etapy prac:

- zestawienie działań zawartych w matrycy logicznej projektu

- analiza działań, ich kompletności i głębokości podziału

- podział działań na czynności

- sporządzenie struktury hierarchicznej projektu

- określenie kolejności i zależności czynności projektu (struktury kooperacyjnej projektu)

- weryfikacja struktury

- zatwierdzenie struktury

Formy prezentacji struktury projektu:

- graficzny schemat struktury

- lista strukturalna hierarchiczna

Po dokonaniu weryfikacji struktury hierarchicznej możemy przejść do określenia struktury kooperacyjnej tj:

- ustalenie kolejności poszczególnych czynności

- ustalenie zależności pomiędzy poszczególnymi czynnościami

Wykorzystujemy do tego:

- listy strukturalne kooperacyjne

- wykresy sieciowe graficzne przedstawienie struktury założonych przedsięwzięć lub obiektów w postaci elementów graficznych (kół lub prostokątów) oraz łączących je strzałek, do opisu struktur kooperacyjnych szczególnego rodzaju służą grafy – sieci.

II. Zdefiniowanie czynności projektu – obejmuje następujące kroki postępowania:

- określenie pożądanych rezultatów poszczególnych czynności projektu i wskaźników ich pomiaru

- określenie wymagań odnośnie do wykonawców poszczególnych czynności projektu

- określenie pracochłonności i czasu realizacji poszczególnych czynności projektu

- określenie wyposażenia i materiałów dla poszczególnych czynności projektu

- opis pakietów roboczych projektu

- zatwierdzenie pakietów roboczych przez kierownictwo projektu

Ma charakteryzować się jednością czasu miejsca i czynności

III. Etap planowania przebiegu projektu = planowanie samego projektu w czasie:

- określenie czasu trwania poszczególnych czynności

- sporządzenie wykresu przebiegu projektu

- określenie terminu rozpoczęcia i zakończenia czynności projektu

- określenie czasu realizacji projektu i terminów jego rozpoczęcia i zakończenia

- określenie możliwości terminowej realizacji projektu jako całości

- obliczenie rezerw czasu

- wyznaczenie krytycznego ciągu czynności w projekcie

- określenie kamieni milowych w projekcie

Przyczyny błędów związanych z niedoszacowaniem czasu trwania czynności projektu:

- pominięcie niezbędnych działań i zadań cząstkowych

- przeznaczenie zbyt krótkiego czasu na uzgadnianie różnych czynności

- dopuszczenie do konkurowania różnych czynności o zasoby

- chęć zaimponowania obietnicą szybkich rezultatów

Planowanie przebiegu projektu techniką harmonogramów. Technika harmonogramów = wykresów Gantta, diagramów belkowych:

- dokonywana jest na dwuwymiarowym wykresie

- oś pozioma przedstawia upływ czasu

- oś pionowa czynności podlegające planowaniu, bądź wykonawców tych czynności

- czas może być wyrażony zarówno w kolejnych jego jednostkach, jak i jednostkach kalendarzowych

- technika stosowana jest zarówno do planowania jak i kontroli realizacji projektów

- umiejscowienie odcinków na wykresie uwzględniać musi zależności przyczynowo-skutkowe czynności

- czynności są przedstawione w postaci odcinków o długości proporcjonalnej do czasu ich trwania (ścieżka krytyczna)

Rezerwy czasowe a ścieżka krytyczna projektu

Rezerwy czasowe- niektóre powiązane ze sobą czynności poprzedzające i następujące nie wiążą się z innymi natychmiast lecz po upływie pewnego czasu czyli posiadają pewną rezerwę czasową z której można skorzystać w przypadku potrzeby przesunięcia terminów, ich rozpoczęcia i zakończenia bądź konieczności wydłużenia czasu ich realizacji

Ścieżka krytyczna projektu- ciąg czynności w którym występują minimalne lub nie występują żadne rezerwy czasu ma szczególne znaczenie z tego względu, że realizacja czynności z tego ciągu przesądza o terminowej realizacji całego projektu. Ścieżka krytyczna projektu powinna być wyróżniona w harmonogramie np. czerwonym kolorem i poddana szczególnemu nadzorowi w trakcie realizacji.

Kamienie milowe w projekcie

Kamienie milowe – to punkty koordynacyjne i kontrolne projektu. Są to kluczowe wydarzenia będące miernikiem postępu prac oraz celem do którego dąży zespół projektowy. Najprostsze kamienie milowe to szkicowanie daty ukończenia każdego z działań. Oznacza się symbolem odwróconego trójkąta, posiadają duże znaczenie ze względu na :

- znaczenie cząstkowych rezultatów projektu dla rezultatów jego następnych etapów i kroków oraz dla rezultatu końcowego

- znaczenia dla dotrzymania terminów projektu

- konieczność kontroli realizacji przyjętego budżetu projektu

- konieczność częściowego rozliczenia projektu

Dla poszczególnych kamieni milowych powinny być sporządzane plany kontroli w postaci tabelarycznej lub pytań kontrolnych

IV. Planowanie zasobów

Opracowanie planu przebiegu projektu wymaga weryfikacji z punktu widzenia dostępności zasobów:

- ludzkich- zatrudnienie wykonawców poszczególnych czynności

- technicznych- zaangażowanie wyposażenia i sprzętu

- materiałowych- zaangażowanie niezbędnych materiałów

Etapy planowania zasobów

Określenie zapotrzebowania na zasoby poszczególnych czynności całego projektu:

• Określony na podstawie zapisów w matrycy logicznej („środki” i „koszty”)

• Ustalenie liczebności zespołu, wykonawców i ich kwalifikacji, analiz czy dysponujemy właściwym zakresem kompetencji jeśli nie to należy pozyskać odpowiednią kadrę. Technika wykresów kompetencyjnych.

Analiza wykresu kompetencyjnego projektu obejmuje:

• Analizę poziomą tzw. analizę działań (właściwego przydziału kompetencji poszczególnym wykonawcom)

• Analizę pionową tzw. analizę obciążenia stanowiska

Określenie zapotrzebowania na środki finansowe w projekcie jest równie ważne. W tym celu wykorzystujemy kilka technik:

• Technika szacowania odgórnego lub porównawczego

• Technika opinii ekspertów

• Technika parametryczna

• Technika szacowania oddolnego

Znając zapotrzebowanie projektu na poszczególne kategorie zasobów zestawiamy je z realnymi możliwościami ich pozyskania: wykonawców, środków finansowych i innych zasobów. Jest to ostatni moment na wycofanie się z projektu bez konsekwencji finansowych, prawnych itp. Jeśli decydujemy się na realizację projektu należy poddać analizie założenie zasobów w czasie trwania projektu. Wykorzystujemy do tego celu wykres wykorzystania zasobów.

Ryzyko realizacji i kończenia projektu jest związane z jego prawidłowym przebiegiem i oceną ewaluacyjną, wywołuje skutki finansowe w trakcie realizacji projektu.

Etapy procesu zarządzania finansami podmiotu łączą się ze sobą w procesy zarządzania finansami projektu europejskiego np. procesy planistyczne, wykonawcze, kont rolowe, organizatorskie. Te procesy są integralną częścią zarządzania projektu. Zasada dodatkowości mówi że pierwszym źródłem finansowania jest wkład własny natomiast dopiero później dostajemy środki.

Samo ryzyko przebiegu realizacji projektu jest związane z występowaniem:

-ryzyka kontraktowego i siły wyższej

-ryzyka transakcyjnego

-ryzyka transportowego

-ryzyka wyboru zagranicznego ogniwa sprzedaży

-ryzyka celowego

-ryzyka kooperacyjnego, licencyjnego, kom pensyjnego

-ryzyka systemu płatności

-ryzyka walutowego

-ryzyka finansowego

-ryzyka ubezpieczeniowego

Do sposobów minimalizowania ryzyka należy:

• Określenie sfery dopuszczalnego ryzyka

• Określenie punktów krytycznych projektu, jego zwrotności i marginesu bezpieczeństwa

• Racjonalny wybór źródeł zasilania

• Monitoring sytuacji finansowej, bieżącej i długookresowej

• Analiza sytuacji i wiarygodności kontrahentów

• Zabezpieczenie się przed dużymi wahaniami zmian stóp procentowych, zmian kursów walut przy wykorzystaniu dostępnych na rynku instrumentów finansowych

• Ubezpieczenie transakcji i realizacja projektu.