Uprzedzenia. Kto ich nie ma?
Uprzedzenie to przyjęty z góry negatywny osąd dotyczący osoby lub grupy ludzi. Takiego osądu dokonujemy, zanim jeszcze poznamy tę osobę lub grupę. Każdy ma uprzedzenia, ale nie rodzimy się z nimi. Nabywamy je na podstawie tego, co słyszymy od innych, lub na podstawie tego, co widzimy – na przykład w telewizji – albo też na podstawie tego, co mówią nasi rodzice czy przyjaciele.
Aby zrozumieć świat, najpierw dzielimy wszystko i wszystkich na grupy.
Musimy tak robić, bo inaczej nie moglibyśmy się niczego nauczyć.
Tak oto uczymy się rozróżniać rzeczy. Najpierw rozpoznajemy ludzi po tym, jak wyglądają lub co robią. Mówimy, że Niemcy są blondynami, Afrykanie mają ciemną skorę, Anglicy piją herbatę, a Francuzi jedzą żaby, Białorusini są zacofani, a Rosjanie to mafia. Kiedy jednak uważniej się przyjrzymy, okaże się, że takie uogólnienia są niesłuszne.
Tak więc wizerunek każdej osoby lub grupy ludzi często obejmuje zarówno pozytywne, jak i negatywne sądy, czyli uprzedzenia, które niestety niełatwo jest zmienić.
Jak powstają uprzedzenia?
„Uprzedzenia? To kwestia edukacji i środowiska, w jakim człowiek dorasta. Ich konsekwencją może być dyskryminacja, która przejawia się na wiele rożnych sposobów. Niekiedy gesty, spojrzenia czy mimikę można uznać za jej przejaw. Ludzie dyskryminują innych, bo ich nie znają lub czują się od nich lepsi. Często kierują się stereotypami i opinią innych”.
Dlaczego niektórzy ludzie dyskryminują innych?
„Niektórzy ludzie są uprzedzeni ze względu na złe wspomnienia. Albo też żywią urazy do ’innych’ lub po prostu obawiają się ich”.
1. Stereotyp – generalizacja odnosząca sie do grupy, w ramach której identyczne
cechy zostają przypisane wszystkim członkom grupy, bez względu na
rzeczywiste różnice
− podstawa stereotypu jest posiadanie wiedzy i posługiwanie sie pewna
kategoria
− poprzez przypisanie danej osoby do określonej kategorii, możemy obdarzyć
ja cechami wchodzącymi w jej skład - kiedy spotykamy kogoś po raz
pierwszy zwykle staramy sie go w jakiś sposób zaklasyfikować do jakiejś kategorii
− kategoria dostarcza nam informacji o cechach. Zaliczając kogoś do
konkretnej kategorii – „zdobywamy wiedze” o tym, czego możemy sie
spodziewać po tej osobie, np. Amerykanie lubią sie spoufalać, a Japończycy
są chłodni
− dzięki stereotypom oszczędzamy czas oraz wysiłek, niezbędny do poznania
− stereotypy przygotowują nas do określonego działania na podstawie uproszczonych informacji
2. Budowa stereotypu
o cecha kategorialna – określa przynależność człowieka do danej kategorii (grupy) społecznej, np. kolor skóry, narodowość
o inne cechy skojarzone z cecha kategorialna dotyczą cech wyglądu, właściwości intelektualnych czy cech charakteru
3. Uprzedzenie – (najczęściej) wroga bądź negatywna postawa dotycząca
wyróżniającej sie grupy ludzi oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy.
Uprzedzenia mogą być pozytywne lub negatywne (mogą mieć różne
natężenie), ale w potocznym rozumieniu częściej mamy na myśli uprzedzenia negatywne
4. Źródła stereotypów i uprzedzeń:
1) Psychologiczne źródła stereotypów:
a) hipoteza kozła ofiarnego
- źródło frustracji jest niemożliwe do zaatakowania
- rodzą sie negatywne emocje, rozładowywane przez atak na inne, łatwiej dostępne obiekty
b) konformizm
- skłonność członków grupy do podporządkowywania sie normom grupowym dotyczącym pożądanych postaw i zachowań
c) teoria atrybucji
- uzasadnienie nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych cechami osobowościowymi – „Każdy dostaje w życiu to, na co zasłużył”
d) czynniki stricte osobowościowe:
- teoria osobowości autorytarnej
* wychowanie oparte na karze i bezwzględnym posłuszeństwie
* wypieranie negatywnych impulsów i przemieszczanie ich na grupy mniejszościowe
- teoria dogmatyzmu (umysłu zamkniętego)
* skłonność do „czarno-białego” postrzegania świata i zamykanie sie na nowe informacje
2) Społeczno-kulturowe źródła stereotypów i uprzedzeń – doświadczenia społeczne:
a) teoria realnego konfliktu - rywalizacja miedzy grupami o pewne ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzeczności interesów – odczuwanie zagrożenia – wrogość wobec grupy zagrażającej – tworzenie stereotypów i uprzedzeń
b) teoria tożsamości społecznej - dążność do zachowania pozytywnej tożsamości społecznej (poczucia przynależności do określonej zbiorowości); kiedy spada poczucie własnej wartości -– ratujemy sie obniżeniem wartości innej osoby (bądź grupy); niestety – kiedy zwiększa się poczucie własnej wartości, nie stajemy sie mniej uprzedzeni…
c) teoria społecznego uczenia sie (działania rodziców, rówieśników, środków masowego przekazu). Uprzedzenia takie przejawiają sie za pośrednictwem charakterystycznych uogólnień: „nikt” ich nie lubi, „wszyscy ich podziwiają”. Przykład może stanowić podział ról ze względu na płeć.
Konsekwencje uprzedzeń:
− uprzedzenia maja wpływ nie tylko na osoby, które je tworzą, ale także na ich
adresatów (obiekt uprzedzeń). Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do
samooceny obiektu uprzedzenia – ludzie ci maja zwykle zaniżoną samoocenę
− uprzedzenia nie dotyczą zazwyczaj jednej osoby, lecz grupy osób. Może to
być mała grupa (kilka osób), ale i naród, określona płeć czy grupa etniczna.