PODSTAWY PEDAGOGIKI - ZAGADNIENIA KOLOKWIUM NR 2

1. Etymologia i istota terminów: pedagogia i pedagogika, paidea, pedagog.

• Pedagogia – pochodzi od greckiego wyrazu paidagogos – znaczącego niewolnika w starożytnej Grecji, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców wolnych obywateli na miejsce ćwiczeń fizycznych zwanych palestrą. Początkowo miał prowadzic chłopca fizycznie, a następnie moralnie oraz duchowo. Te wszystkie zabiegi wokół osoby chłopca zaczęto nazywać paidagogiją. Stąd powstał termin pedagogia – który oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych, np. pedagogia domowa, szkolna, Kościoła.

• Pedagogika – wyraz ten pochodzi od wyrażenia paidagogike techne – nazywano tak podstawową wiedze, której wymagano od paidagogosa, w językach europejskich oznacza teoretyczną wiedze i naukę o wychowaniu. Pedagogika jest więc nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych.

• Paideia – wyraz stworzony przez sofistów, znaczył on całość wykształcenia w gramatyce, retoryce i dialektyce, czego program obmyślili sami sofiści, a co rozwinęły dzieje kultury greckiej, związane z typem cywilizacji, tradycji, literatury i wychowania. Obecnie zaś grecka paideia odradza się jako idea humanitaryzmu we współecznycm wychowaniu, ale poza tym tworzy swój fonetyczny skrót w wyrazie „pedia”, który służy określania odębnych dziedzin pedagogiki praktycznej, posługującej się jakimiś czynnościami lub wpływami czegoś na rozwój ludzi. (logopedia, encyklopedia)

• Pedagog – człowiek zawodowo zajmujący się sprawami wychowania. Niewolnik-pedagog zapoczątkował nazwę praktycznych wychowawców. Przed 1 w.ś nazwa „pedagog” odnosiła się tylko do twórców systemów pedagogicznych (np. Stanisław Konarski, reformator szkoły pijarskiej i prekursor KEN), do prawdziwych wychowawców zaliczano wszelkich wychowawców narodu (np. Mickiewicz, Matejko). Dopiero po 2 w.ś „pedagog” znaczy powszechnie każdego praktyka nauczyciela, co ma podkreślać, że nauczyciel powinien być przede wszystkim wychowawcą.

1. Nauka jako społeczna forma ludzkiej działalności wytwarza – zdaniem J. Habermasa – trzy rodzaje wiedzy: instrumentalną, praktyczną i emancypacyjną. Dokonaj analizy każdego rodzaju wiedzy i wskaż, który jest najważniejszy z punktu widzenia pedagoga.

• Wiedza instrumentalna – (podejście: empiryczno-analityczne, sens: techniczne wykorzystanie, kategoria: informacja)wytwarzana przez nauki empiryczno-analityczne, które odkrywają związki między zmiennymi, dając w ten sposób wiedzę technicznie użyteczną, pozwalającą na skuteczne i ekonomiczne osiąganie określonych celów. Człowiek poszerza zakres i usprawnia swoje panowanie w świecie przyrodniczym i społecznym. Wiedza ta może również zostać wykorzystana do skonstruowania środków, narzędzi przeciwko człowiekowi.

• Wiedza praktyczna – (podejście: historyczno-hermenteutyczne, sens: zrozumienie znaczenia, kategoria: interpretacja) powiązana jest z interesem rozumienia, czynienia świata zrozumiałym w procesie interakcji i komunikowania się. Służą temu nauki historyczno-hermeneutyczne. Wiedza przez nie dostarczana stwarza teraźniejszości możliwość zapośredniczenia przeszłości z przyszłością. Wiedza ta służy społecznemu tworzeniu rzeczywistości.

• Wiedza emancypacyjna (podejście: krytyczne, sens: autorefleksja, kategoria: analiza) jest wytwarzana przez nauki społeczne, które przedmiotem swych badań czynią demaskowanie wszelkich mechanizmów społecznych oraz wszelkich elementów tzw. Fałszywej świadomości (złudzeń, mitów, stereotypów) – uniemożliwiających, bądź ograniczających, dążenie do wyzwolenia jednostek i grup społecznych. Ważnym warunkiem jest respektowanie zasad mowy, dyskusji racjonalne, udanej komunikacji językowej.

1. Dokonaj typologii nauk pedagogicznych według różnych kryteriów (Gnitecki). Czemu służą typologie? O czym świadczą? Pokaż, że rozumiesz kryteria ponowoczesnej typologii nauk pedagogicznych -I. Kryterium sfery życia ludzkiego II Kryterium horyzontalne (kręgów środowiskowych, instytucji i form wychowania) Typy instytucji wychowawczych; Typy działalności pedagogicznej: III Kryterium wertykalne; IV Kryterium problemowe

I Kryterium sfery życia ludzkiego

1. Pedagogika empiryczna – sfera faktów – Kim jest człowiek?

2. Pedagogika prakseologiczna – sfera pedagogicznego działania – Kim się staje człowiek?

3. Pedagogika humanistyczna – sfera wartości – Kim ma być człowiek?

4. Pedagogika ogólna, która scala – syntetyzuje i uogólnia osiągnięcia wyżej wskazanych pedagogik

II Kryterium horyzontalne (kręgów środowiskowych, instytucji i form wychowania)

Typy instytucji wychowawczych:

1. Pedagogika przedszkolna

2. Pedagogika wczesnoszkolna

3. Pedagogika szkoły podstawowej

4. Pedagogika szkoły średniej

5. Pedagogika szkoły wyższej

6. Pedagogika domu dziecka

7. Pedagogika domu kultury itp.

Typy działalności pedagogicznej:

1. Pedagogika działalności kulturalnej

2. Pedagogika działalności artystycznej

3. Pedagogika działalności zabawowej

4. Pedagogika działalności poznawczej

5. Pedagogika działalności fizycznej

6. Pedagogika działalności gospodarczej

7. Pedagogika działalności krajoznawczo – turystycznej itp.

III Kryterium wertykalne (rozwojowe)

1. Pedagogika rozwoju dziecka

2. Pedagogika rozwoju młodzieży

3. Pedagogika rozwoju człowieka dorosłego

4. Pedagogika rozwoju człowieka w okresie poprodukcyjnym

IV Kryterium problemowe

1. Pedagogika porównawcza

2. Historia systemów wychowania

3. Historia myśli pedagogicznych

4. Historia rozwoju instytucji wychowawczych

1. Ukaż korzyści jakie płyną dla przyszłego nauczyciela – pedagoga ze studiowania innymi (niepedagogicznymi) naukami o rozwoju (wychowaniu) człowieka? Istota interakcji nauk pedagogicznych z innymi (niepedagogicznymi) naukami o rozwoju (wychowaniu) człowieka z naukami filozoficznymi, psychologicznymi, socjologicznymi, biomedycznymi, teologią, prakseologią, ekologią, globalistyką, ekonomią, naukami o zarządzaniu.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI FILOZOFICZNYMI (J. Lipiec)

- estetyka analizuje sztukę w odniesieniu do różnorakich przeżyć człowieka, a także rolę sztuki w rozwijaniu jego uzdolnień twórczych i ekspresyjnych, stanowi jedną z podstaw wychowania estetycznego

- etyka (wskazuje na dobro i zło, jak się poruszać w przestrzeni wartości), stanowi jedną z podstaw wychowania moralnego.

FILOZOFIA:

• przyczynia się do rozwoju w człowieku zdolność twórczego oraz analitycznego myślenia.

• wzbudza zainteresowanie światem, zmusza do samodzielnej pracy i wysiłku

• odpowiada na pytanie o wartość i godność ludzkiego istnienia

• wytycza kierunki myśli, poglądów, opinii w zakresie teorii wychowania

• uświadamia istotę problemów i zjawisk wychowawczych

• skłania pedagoga do refleksji nad samym sobą, dzięki czemu spełnia należycie swoją misję, jaką jest kierowanie procesem rozwoju drugiego człowieka.

• droga refleksji filozoficznej w pedagogice zmierza ku globalności, spójności, obiektywności i pełni.

• filozofia podbudowuje pedagogikę i teorię wychowania

• umożliwia tworzenie integralnego obrazu świata z rozproszonej wiedzy przedmiotowej.

• refleksja filozoficzna Umożliwia nauczycielom bycie intelektualistami w kontakcie z wychowankami

• Filozofia w sensie pedagogicznym to wybór ludzkich aspiracji i dążeń, naczelnych wartości życia i akceptacji humanistycznego sensu istnienia

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI SOCJOLOGICZNYMI (E. ZAREMBA)

Z nauk socjologicznych współdziałają z pedagogiką socjologia wychowania, ale także socjologia pracy i zawodów, socjologia miast i wsi, socjologia przemysłu, socjologia kultury, zwłaszcza kultury masowej.

Łączy: Pedagogika i socjologia posiadają wspólny przedmiot badań - proces wychowania, czyli: dorastanie do zadań ludzi konkretnych społeczeństw, danych okresów historycznych.

• sprecyzowanie szerokiej definicji wychowawczej zawdzięczamy socjologii.

• Socjologia bada także wychowanie zinstytucjonalizowane, dokonuje analizy instytucji wychowawczych na tle życia społeczno- kulturowego

Różni: ujmowanie wychowania

Socjologia jest nauką opisowo- wyjaśniającą bada procesy wychowawcze w aspekcie społecznym.

Pedagogika

• spełnia funkcje ingerencyjno-integracyjną, jako nauka prakseologiczna.

• ujmuje proces wychowawczy całościowo, we wszystkich jego aspektach

• w rozwiązywaniu problemów praktycznych wykorzystuje metody badawcze i systemy wiedzy różnych nauk zajmujących się procesem wychowania.

• Pojawiają się także różnice w stosunku do przedmiotu badań i chociaż jest on wspólny dla obu nauk to występują różne podejścia badawcze. Dla socjologa proces wychowawczy stanowi kategorię interesujących go zjawisk społecznych. Pedagog natomiast kierując się przesłankami prakseologicznymi ujmuje go w jego najpełniejszej strukturze- w miarę potrzeb praktyki.

• Różnice te spowodowane są stosowaniem w badaniach odrębnych założeń metodologicznych i systemów wiedzy.

Również narastające wyniki badania socjologicznego rozwinęły się stopniowo w socjologii wychowania. W związku z tym doszło także do interakcji miedzy dziedzinami naukowymi pedagogiki i socjologii, czyli pedagogiki społecznej i socjologii edukacji.. Socjologia wychowania posługując się metodami badawczymi i systemami wiedzy socjologii, analizuje prawidłowości procesów wychowawczych. Pedagogika społeczna stanowi i rozwiązuje problemy prakseologiczne, kieruje się przesłankami metodologicznymi i systemami wiedzy pedagogiki.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI PSYCHOLOGICZNYMI

- psych. ogólna – badaj funkcjonowanie psychiki człowieka

Psychologia wychowania to nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania. Bada psychiczne uwarunkowania i skutki działań wychowawczych

Obejmuje ona nauki pokrewne, graniczące ze sobą, takie jak:

• psychologia rozwojowa, która zajmuje się rozwojem psychicznym dzieci (pedologia), młodzieży (hebologia) i dorosłych (andrologia).

• pozwala dostrzec i zrozumieć fazy rozwoju psychicznego dziecka i ich znaczenie w wychowaniu.

Pomaga zrozumieć prawidłowości rozwoju – każdy okres ma właściwe sobie cechy umysłowości, wyobraźni, uczuć i światopoglądowej postawy wobec rzeczywistości. W wieku przedszkolnym ma charakter magiczny, potem naiwno-realistyczny (dziecko wierzy we wszystko co mu się powie), następnie depresyjny, potem idealistyczny, dopóki postawa ta nie zharmonizuje się u człowieka dojrzałego.

• psychologia wychowawcza

pozwala zrozumieć prawa i mechanizmy procesu uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się, w których specjalne znaczenie posiadają stany frustracji (zawodu, niepowodzenia).

• pozwala zrozumieć, ze niepowodzenia przykrymi przeżyciami, pod wpływem których dana osoba może mieć pewne zahamowania w dążeniu do obranego uprzednio celu, co prowadzi do reakcji obrony w formie np. agresji, bądź cofnięcia się do pierwotnych form zachowawczych jak płacz lub powstania nowych celów.

• psychologia różnicowa badająca charakter i typ ucznia, a także zajmująca się diagnostyką szkolną.

• psychopatologia dziecięca i młodocianych, która informuje o dzieciach trudnych, nerwicowych, psychopatycznych, anormalnych umysłowo i chorych psychicznie.

• Psychologia szczegółowa w postaci:
  -psychodydaktyki o procesach nauczania,

- psychopedagogiki o procesach zachowania się

• Psychologia społeczna

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI EKONOMICZNYCH (K. Denek)

• pozwala rozumieć fakt, że edukacja jest usługą społeczną

• ukazuję relację edukacji i rynku pracy - wykształcenie i kwalifikacje są dla pracownika formą własności – wyznaczają jego status na rynku pracy, zapewnia bezpieczeństwo zatrudnienia, treść pracy, pozycję zawodową oraz poziom płacy

• dostarcza pojęć opisujących edukacje z perspektywy rynkowej: produkcja wiedzy i kompetencji, usługi edukacyjne, oferta edukacyjna, popyt na kompetencje, inwestowanie w wykształcenie, zwroty z wykształcenia, rynek edukacyjny

• pozwala zrozumieć, że edukacja i gospodarka to zespół naczyń połączonych: powstawanie i rozwój dziedzin działalności ekonomicznej wywołuje popyt na określone kwalifikacje

• pozwala zrozumieć, że edukacja odgrywa wiodącą rolę w rozwoju współczesnych społeczeństw - stwarza fundament ładu ekonomicznego, społecznego i politycznego w państwach opartych na demokracji

• „nowa ekonomia” upomina się o zwiększanie inwestowania w człowieka – wydatki na edukację to inwestowanie w ludzi, a to stanowi gwarancję rozwoju ekonomiczno – społecznego państw

• w XXI wieku o efektywności, produktywności i konkurencyjności społeczeństw bardziej decyduje wiedza niż materialne czynniki produkcji (zasoby kapitału i pracy) – knowledge – based economy

• powstają ważne teorie „kapitału ludzkiego” i „inwestycji w człowieka” ukazują opłacalność inwestycji w edukację jako gwaranta rozwoju

• akcentuje opłacalność edukacji: korzyści i dla jednostki i dla społeczeństwa: wykształcenie przekłada się na lepszą pracę za lepsza płacę – takie osoby wkładają większy wkład w tworzenie PKB i pomyślność społeczeństwa – płacą większe podatki

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI FILOZOFICZNYMI

Pedagogika wykorzystuje rezultaty badań nauk przyrodniczych, takich jak fizjologia, anatomia, higiena, genetyka, neuro- i psychofizjologia itd.

- ukazują biologiczny aspekt rozwoju i biologiczne uwarunkowania procesu wychowawczego (zagadnienie dziedziczności, fizjologia wyższych czynności nerwowych, konstytucji fizycznej i temperamentu, biologicznych podstaw pamięci i uczenia się itd.)

• podkreślają potrzebę stworzenia przez pedagogów optymalnych warunków do rozwoju fizycznego człowieka

• fizjologia - dane na temat fizjologicznego podłoża funkcjonowania organizmu człowieka oraz ukazuje biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi. Wiedza o fizjologicznym podłożu zachowań i procesów psychicznych pomaga pedagogowi zrozumieć znaczenie i skuteczność niektórych zasad wychowania i nauczania dla prawidłowego rozwoju wychowanka.

• wiedza o anatomii człowieka umożliwia pedagogice ustanawiać optymalne warunki fizycznego rozwoju dorastających pokoleń

• Higiena pomaga w eliminowaniu ze środowiska człowieka wpływów szkodliwych dla jego zdrowia oraz w wprowadzeniu czynników pożądanych;

• higiena szkolna stwarza pedagogice możliwości zapewnienia właściwej ochrony zdrowia uczniów

• Genetyka zajmuje się badaniem mechanizmów dziedziczenia, ustala prawidłowości przekazywania cech z pokolenia na pokolenie.

• Znajomość wrodzonych właściwości dziecka pozwala stworzyć warunki do optymalnego rozwoju psychicznego i umysłowego młodego człowieka, uwzględniając jego wrodzone predyspozycje i właściwości.

• Neuro- i psychofizjologia – wśród zagadnień jedno z naczelnych miejsc zajmują biologiczne mechanizmy pamięci i uczenia się, z którymi stale styka się w swej pracy pedagog. Znajomość niektórych procesów mózgowych ułatwia zrozumienie mechanizmów kształtujących sferę emocjonalną człowieka, a zatem stanowi ważny czynnik w wychowywaniu młodego pokolenia

• nauki medyczne i pedagogika za centralny punkt swoich poszukiwań uważają człowieka w jego całościowej egzystencji- zarówno psychicznej, jak i fizycznej. Kategorią, która scala te dwa obszary ludzkiej wiedzy, jest zdrowie.

• Na gruncie pedagogiki zdrowie ujmowane jest jako kategoria edukacyjna i odnoszone do celów wychowania. Rolą pedagogów, nauczycieli jest tworzenie wzorców zachowań zdrowotnych i zaszczepianie ich w umyśle uczniów. Promocja zdrowia należy więc do zadań społecznych tych grup zawodowych. Mają one formować prawidłowe postawy wychowanków wobec zdrowia, higieny i stylu życia.

• Kanon wiedzy medycznej dla pedagogów zawarty jest w dwóch przedmiotach kształcenia: biomedycznych podstawach rozwoju i wychowania oraz edukacji zdrowotnej.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z PRAKSEOLOGIĄ

U podstaw rozważań dotyczących wzajemnych relacji pedagogiki i prakseologii przydatne okazuje się dość oczywiste i banalne stwierdzenie, że człowiek jest z natury istotą aktywną, a pośród różnorodnych zachowań, jedną z największych ról w jego rozwoju, spełniają zachowania świadome (celowe), nazywane działaniami.

Działania te bowiem stanowią zarówno o materialnej i umysłowej jak i społecznej sferze życia człowieka.

Prakseologią (z greckiego praksis - czyn, działanie; logos - nauka) nazywa się naukę o sprawnym działaniu. Przedmiotem prakseologii są sprawnościowe aspekty działań.

Prakseologia:

- poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność;

- bada warunki sprawności działań;

- konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, czyli nakazy i zakazy oraz zalecenia i przestrogi, dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu;

- zmierza do ujęcia swych twierdzeń w system dedukcyjny;

Prakseologia pozwala na gromadzenie i porządkowanie faktów edukacyjnych w ich sprawnościowym aspekcie.

-jeśli pedagogika jest traktowana nie jako nauka praktyczna (jak osiągnąć założone cele), ale jako nauka o praktyce edukacyjnej, czyli o działaniach edukacyjnych;

- wzbogacenia problematyki, porządkowania i racjonalizowania swych przedsięwzięć i wyników.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z NAUKAMI O ZARZĄDZANIU

Zarządzanie, jako proces informacyjno-decyzyjny, wspomagany funkcjami planowania, organizacji, motywacji i kontroli ukierunkowany jest na rozstrzyganie kluczowych problemów działalności instytucji edukacyjnych w celu ich prawidłowego rozwoju.

Pedagogika, z nauk o zarządzaniu czerpie wiedzę na temat:

• umiejętności planowania, organizowania i koordynowania procesu kształcenia oraz pracy ludzkiej na różnych jego etapach,

• sposobów realizacji celów i treści kształcenia w określonych warunkach i przy wykorzystaniu dostępnych zasobów,

• kontroli stopnia (efektywności) realizacji założonych celów

• Wiadomości czerpane z nauk o zarządzaniu znajdują zastosowanie na wszystkich szczeblach systemu edukacji. Począwszy od organizacji i motywacji do działań uczniów na lekcjach przez nauczycieli, zarządzania poszczególnymi szkołami, a kończąc na koordynacji całego systemu oświaty.

• Do zadań podmiotów kierujących należy inicjowanie i przeprowadzanie zmian oraz także poszukiwanie metod rozwoju. Dla kierowania procesami kształcenia istotne jest systematyczne gromadzenie (również zarządzanie wiedzą) wiedzy prowadzącej m.in. do zrozumienia, dlaczego i w jaki sposób ludzie współpracują dla osiągnięcia celów oraz do zwiększenia użyteczności tych systemów współdziałania. Innymi słowy szkoła, jako jednostka kształcąca społeczeństwo sama powinna być „organizacją uczącą się” jak uczyć się razem.

• Dobrze zarządzanie szkołą ma na celu: zapewnienie jej konkurencyjnej pozycji na rynku edukacyjnym, zapewnienie odpowiednich wyników działalności edukacyjnej oraz zapewnienia ciągłości działania. Cele te powinny być zgodne z potrzebami, wymaganiami społecznymi oraz możliwe do realizacji w danych warunkach.

• Wysoka jakość kształcenia jest efektem właściwego zarządzania.

• Ewaluacja (samoocena, analiza i refleksja o działaniu) jakości kształcenia dostarcza informacji niezbędnych do porównywania osiągniętych wyników z założonymi celami kształcenia. Kontrola i ocena stopnia realizacji celów, służy usprawnieniu toku i organizacji nauczania oraz ewentualnej modernizacji treści i programów. Ewaluacja w pedagogice ukierunkowana jest na wzrost efektywności kształcenia (wydajność środków i metod również w aspekcie ekonomicznym) i nieustanne doskonalenie procesu kształcenia.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z TEOLOGIĄ

• teologia ujmująca wychowanie w świetle objawienia i daje podstawy dla pedagogiki religijnej

• ma szczególne znaczenie dla budowy prawdziwego światopoglądu

• Nauki teologiczne o Bogu żywym i stosunku religijnym człowieka do Boga konkretyzują ideał wychowawczy człowieka

• Obszary wspólnego zainteresowania:

1. Płaszczyzna antropologiczna:

Proces wychowania w aspekcie teologiczno- antropologicznym stanowi harmonijną całość, bo opiera się na całościowej wizji osoby ludzkiej oraz na obiektywnej analizie jej rzeczywistości a także historii. Wolna od arbitralności uprzedzeń obserwacja człowieka pozwala dostrzec jego naturalne otwarcie na wymiar religijny.

1. Troska o wychowanie moralne:

Przyjęcie na płaszczyźnie pedagogiki teologicznego spojrzenia na człowieka i konstytutywnych wartości pełni człowieczeństwa, decyduje w wielkiej mierze o postawie moralnej, osobistej i wspólnotowej człowieka. Oznacza to w konsekwencji, że formacja oparta na teologii przygotowuje człowieka do poszukiwania głębszego sensu życia i historii, a to poszukiwanie zakłada z kolei rozeznanie i krytyczne spojrzenie w świetle wiary na wartości, które realizuje się w życiu.

1. Szukanie prawdy i dążenie do wspólnoty:

Pedagogika niewątpliwie prowadzi do poszukiwania prawdy. W świetle teologii, punkt odniesienia do prawdy o Bogu i człowieku składa się na treść Objawienia. Wymiar szukania prawdy może być cennym wkładem do ogólnej formacji intelektualnej, otwierającej nowe horyzonty. Prawdziwe wychowanie ma się włączyć w nurt kulturowej i duchowej społeczności ludzkiej, ponieważ wychowanie jest ze swej istoty niejako stopniową inicjacją we wspólnotę. Poważnie współdziałanie teologii i pedagogiki, mimo licznych przemian w kulturze i wobec dochodzących do głosu subkultur, może zatem chronić od zaprzepaszczenia tego, co w naszej kulturze i cywilizacji jest najbardziej wartościowe i słuszne.

INTERAKCJE PEDAGOGI Z EKOLOGIĄ

• pozwala zrozumieć, że współcześnie działania pedagogów zmierzać do poszukiwania odpowiedzi na cztery podstawowe pytania/ zadania (H. Dauber):

- jak „myśleć ekologicznie”? Teza: Myślenie w kategoriach ekologicznych oznacza opieranie się na strukturach związków.

-jak „działać ekologiczne”? Teza: W politycznej konfrontacji działanie ekologiczne oznacza dwie zasadniczo różne sprawy: techniczne „rozwiązanie tzw. problemów środowiska oraz stworzenie synergicznych związków miedzy nami a naszym środowiskiem

- jak „żyć ekologicznie”? Teza: Świadomość ekologiczna wynika z ożywionych stosunków do tego, co zazwyczaj usuwamy w cień: jako zniesienie rozdźwięków w naszej osobistej biografii oraz naszym życiu społecznym i kulturalnym, w naszym stosunku do natury i techniki i – przede wszystkim – do naszych bliźnich.

- jak „uczyć się ekologicznie”? Teza: Nasze koncepcje polityczne, naukowe i technologiczne są niszczycielskie głównie z tego względu, że opierają się na ograniczonej bazie psychologicznej. Ta z kolei jest tak wąska, bowiem w daleko idącym stopniu straciła kontakt z naszymi wrażeniami i uczuciami, z naszym organizmem i uduchowionym ciałem

• przyczynia się do rozwijania i pogłębiania świadomości ekologicznej,

• rodzi postawy proekologiczne, rezultatem których na drodze edukacji środowiskowej jest rozwój kultury ekologicznej

• podkreśla potrzebę zrównoważonego rozwoju

• akcentuje potrzebę działań ekologicznych - postulat „kształcenia głowy, rak i serca”. Oznacza przejawianie w równej mierze troski o siebie i środowisko, czyli kreatywne wypracowanie synergistycznych stosunków z otoczeniem zamiast jego wyzysku, plądrowania, grabienia, niszczenia, prefabrykowania sztucznego czy czynienia go całkiem martwym jedynie z chęci zysku, chwilowej przyjemności i wątpliwego – w ostatecznym rozrachunku – pożytku.

• Kształtowanie wrażliwości ekologicznej

• Edukacja ekologiczna dotyczy takich obszarów wywierania wpływu, jak: (1) świadomość, (2) wiedza, (3) zrozumienie, (4) zainteresowanie, (5) odpowiedzialność, (6) działanie i (7) zmiana.

• Zrozumienie, że środowisko stanowi wartość (przyrodniczą i estetyczną) o którą wszyscy musimy dbać

• Zrozumienie, że edukacja stanowi podstawę rozwijania kultury ekologicznej – służy temu wychowanie środowiskowe

INTERAKCJE PEDAGOGI Z GLOBALISTYKĄ

Pojęcie globalistyki znane od czterystu lat pochodzi od łacińskiego słowa „glob-are” oznaczającego: tworzyć kulę. Jest to nauka o globalnych problemach współczesnego świata Istota globalistyki związana jest tu z rozpoznaniem problemów globalnych, rozumieniem ich sensu i znaczenia w globalnie pojmowanej rzeczywistości oraz ich rozwiązaniem w oparciu o uniwersalne prawa i zasady.

Dotychczasowa globalizacja nie doprowadziła do powstania jednorodnego świata, ale stworzyła światową sieć zależności zdecydowanie oddziaływującej na cały świat. Sieć, bowiem mówiąc o globalizacji rozpatrywać należy problem w aspekcie gospodarczym, informacyjnym, ekologicznym, kulturowym, edukacyjnym, demograficznym i innych.

• , że pedagog stoi dziś przed koniecznością rozpoznaniem problemów globalnych, rozumieniem ich sensu i znaczenia w globalnie pojmowanej rzeczywistości oraz ich rozwiązaniem w oparciu o uniwersalne prawa i zasady

• pozwala zrozumieć potrzebę postrzegania problemów edukacyjnych w szerokim (globalnym) kontekście

• uwrażliwia na konieczność odejścia od dotychczas pojmowanej edukacji i oparcia się na innej relacji: Ja – Świat, postrzegania człowieka jako mikrokosmosu w wielkim kosmosie

  • zadaniem podstawowym edukacji jest uczynienie człowieka świadomym i odpowiedzialnym za słowo – Logos i czyn

• eksponuje potrzebę odnoszenia się do problemów transcendentalnej

1. Prawdy -odnosi się do Tego Co Jest,

2. Dobra – do Tego Co Się Staje,

3. Piękna – do Tego Co Ma Być

• ostatecznym celem edukacji jest osiągnięcie przez człowieka Świadomości, rozumienia – rzeczywistego wykształcenia pozwalającego rozumieć mechanizmy (sprzeczności, złożoność) funkcjonowania świata

• Człowiek otwarty na globalną edukację charakteryzuje się uniwersalistyczną osobowością:

• respektuje idee pluralizmu kulturowego

• posługuje się dialogiem w relacjach społecznych

• zwalcza technokratyzm i konsumeryzm

• posiada zdolności antycypacyjne postrzegania rozwoju świata

• dysponuje umiejętnością alternatywnego prognozowania procesów globalnych

• posiada gotowość do działań dynamicznych i myślenia w konwencji systemowej

• potwierdza zgodność własnej tożsamości z problemami świata i posiadaniem autentycznych dyspozycji do współdziałania w jego doskonaleniu

• Problemy edukacji globalnej postrzegane są jako:

1. kształtowanie przekonania o uniwersalnym charakterze osoby ludzkiej i konieczności odkrywania w procesie dydaktycznym powszechnych wartości ogólnoludzkiej kultury,

2. uświadamianie poczucia przynależności każdej jednostki wraz z całą wspólnotą ludzka do ziemskiego ekosystemu

3. potwierdzenie możliwości osobistego udziału i swojej grupy społecznej w życiu ponadnarodowym społeczności

4. rozwijanie zdolności rozumienia cywilizacji i kultury jako wspólnego, ogólnoludzkiego wytworu

5. ukazywanie odmiennych opcji rozumienia świata i jego problemów wartościowania w licznych kulturach świata

1. Ukaż istotę różnych definicji wychowania (prakseologiczne, ewolucyjne, adaptacyjne, sytuacyjne).

• Prakseologiczne (oddziaływanie wychowawców) – najstarsze definicje wychowania podkreślają istotne dla wychowania przede wszytskim działanie wychowawców, wpływanie na wychowanków i urabianie ich. Wiąże się z socjologizmem, społecznym działaniem dorosłych.

• Ewolucyjne (proces rozwojowy jednostki) – J. Dewey - podkreśla nie celowe urabianie wychowanka przez wychowujące społeczeństwo, lecz swobodny wzrost dziecka, określając więc wychowanie jako proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka.

• Sytuacyjne (bodźce środowiska wychowawczego) – O. Decroly – zwraca uwagę na warunki i bodźce przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka. Wychowanie jest więc jako szkoła wspólnoty, organizowaniem przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę, ekspresję twórczą, uroczystości.

• Adaptacyjne (skutki i wytwory wychowania) – E. Durkheim – skupia uwagę na wytworach i osiąganych skutkach działania wychowawczego. W takim ujęciu proces wychowania polega na kształtowaniu się charakteru lub osobowości wychowanka, jego wykształcenia lub światopoglądu. Przystosowanie wychowanka do środowiska biologicznego lub społecznego. SOCJALIZACJA.

1. Zaprezentuj genezę wychowania jako fenomenu ludzkiego i etymologię pojęcia.

„Wychowanie” w języku polskim pierwotnie znaczyło tyle co „żywienie, utrzymanie”, to co dziś zawiera się w chowie (hodowli) zwierząt i w wyrażeniu „dobrze chować kogoś”, czyli dobrze odżywiać. Dopiero w XIX wieku wychowanie nabiera przenośnego znaczenia, zastępując łacińską edukację. Łacińskie słowo zaś edukacja znaczy w swoim rdzeniu wprowadzenie (educare – wychowywać od ex-duco – wyprowadzam) i to z jakiegoś stanu gorszego do lepszego i wyższego. Stąd też realne znaczenie wychowania dziś polega na przekształcaniu człowieka, na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa.

Wychowanie w języku polskim oznacza dzisiaj wszelkie celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych, przede wszystkim na dzieci, młodzież, aby w nich kształtować określone pojęcia, uczucia, postawy dążenia.

Wychowanie pełniło i pełni ważne funkcje: religijne, moralne, społeczne a także: techniczne, kulturotwórcze, psychologiczne, patriotyczne, polityczne.

1. Jakie funkcje pełni i pełniło wychowanie (analiza wychowania w przekroju historycznym)?

2. Dokonaj analizy: dynamizmów wychowania, cech wychowania jako zjawiska społecznego.

Funkcje wychowania jako zjawiska społecznego:

1. KOMUNIKACYJNA – wynika z potrzeby utrzymywania ciągłości życia społecznego. Nowe pokolenia nawiązują bezpośredni kontakt z zastana kulturą, przejmują ją i kontynuują.

2. ADAPTACYJNA – wiąże się ze społeczną potrzebą włączania poszczególnych jednostek do realizacji aktualnych zadań różnych dziedzin życia. Wychowanie przystosowuje członków społeczeństwa do pełnienia określonych ról społecznych.

3. REKONSTRUKCYJNA – systematyczne przekształcanie istniejących warunków, które wymaga określonych umiejętności. Człowiek mam potrzebę nieustannego rozwijania się.

4. ROZWIJANIA OSOBOWOŚCI – ściśle wiąże się z pozostałymi funkcjami, spełnienie ich wszystkich w poważnym stopniu warunkuje zarówno powodzenie życia całego społeczeństwa, jak i szczęście człowieka jako jednostki.

Dynamizmy:

Dynamizm procesu wychowania to pęd życiowy do naturalnego psychicznego rozwoju organizmu, nazywamy go BIOS, tzn. życie. Siła biosu zależy od wyposażenia dziedzicznego, biologicznego i dyspozycji jak talenty, upośledzenia, zwyrodnienia. Ukształtowany jest przez pokolenia, jest to naturalny psychoorganiczny rozwój jednostki odbywający się niezależnie od naszej woli, dlatego stanowi fundamentalną siłę napędową całego procesu wychowawczego.
Siła ta wynikająca z instynktu samozachowawczego i rozrodczego, z popędów i namiętności jest zawsze żywiołowa i wymaga przeto pokierowania jego energią na właściwe cele.
Pomimo swej żywiołowości siła popędu od początku istnienia człowieka zależy od pomocy wychowawczej opieki, od społecznego znaczenia wychowawców, rodziców, nauczycieli, które jest unormowane zwyczajami i tradycją życia określonego społeczeństwa i ten potężny nurt życia społecznego stara się pokierować biosem jednostki do własnych celów, norm, zwyczajów przy pomocy przymusu, nacisku, kontroli. Nazywa się go ETOSEM, tzw. zwyczaj, obyczaj, przyzwyczajenie.

Etos jako składnik wychowania działa na bios przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społecznych takich jak rodzina, szkoła, przedszkole, grupa koleżeńska, w których obowiązują społeczne wzorce zachowania.
Kształtują się takie cechy jak: powinność, obowiązek, odpowiedzialność, solidarność grupowa. Na skutek działania etosu w różnych dziedzinach życia następuje dziedziczenie społecznych postaw moralnych, religijnych.
Pod wpływem siły etosu następuje przyswojenie przez rozbijającą się jednostkę dorobku kultury, tradycji, historii, obyczajów, narodowości, dokonuje się przystosowanie społeczne i przysposobienie na pełnoprawnego członka społeczeństwa.
Działanie etosu jako drugiego składnika wychowania sprowadza się do socjalizacji, czyli uspołeczniania. Etos stwarza zagrożenie w postaci mody, kultury masowej.

Wobec zagrożenia biosu przez etos potrzebne jest korygujące działania wychowawcy, czyli AGOS. Siła prowadząca wychowawców. Siła ta daje się wymierzyć, określić (autorytet wychowawczy nauczycieli). Autorytet – siła wewnętrzna.
Agos wychowawców kierujący wychowaniem wychowanka, siła uszlachetniająca nowe pokolenia rozwijając je osobowo w procesie personalizacji. Wiąże się z ukształtowaniem postawy wychowanka wobec przyszłego życia.

Nieokreśloność przyszłego życia, do którego ma przygotować wychowanie wprowadza czwarty składnik wychowania, siłę najbardziej tajemniczą, nieobliczalnie występującą w postaci LOSU. Los narzuca nam rodziców, określa koleje życia. Był przedmiotem badań. Wymyślono teorie fatalistyczne, deterministyczne, w których los dorastał do absolutu. W losie wyróżniamy czynniki przeznaczeniowe nieodwracalne, np.: śmierć, oraz czynniki wokacyjne, czyli powołaniowe, np.: wolność, łaska, los (droga życiowa chrześcijanina).

Logos – stanowisko chrześcijańskie; inaczej słowo, nauka, świat, mądrość boża.

Cechy wychowania jako zjawiska społecznego:

1. Wielowymiarowość – różne rodzaje procesów wpływające na osobowość, - wychowanie spontaniczne’(oddziaływanie codziennych sytuacji życiowych, które wywołują zmiany w osobowości, wdrażają ludzi do odp. Systemu społecznego), wychowanie żywiołowe (szczególne wydarzenia w życiu człowieka, kataklizmy)

2. Klasowość - ukryty wymiar edukacji;- przygotowuje do pełnienia funkcji w różnych klasach społecznych;

3. Ciągłość - trwa przez całe życie, obejmuje wszystkie fazy rozwoju człowieka oraz jego postepowanie w każdym momencie życia.

4. Jedność - rys pokoleniowy,- cechy wspólne np. danego pokolenia,

5. Interakcyjność - wychowankowie wpływają na wychowawcę i na odwrót,- uczniowie na uczniów,- nauczyciele na siebie wzajemnie,

6. Indukcyjność - wpływ życia społecznego na wychowanie. Rzeczywiste przysposobienie człowieka do zycia społecznego, czyli wychowanie, dokonuje się wyłącznie pod wpływem autentycznych sytuacji zyciowych.

1. Ukaż istotę wychowania jako rozwoju.

Zdolność do uczenia się na podstawie doświadczenia przyczynia się do tworzenia nawyków. Nawyki wystepują w dwojakiej formie: przyzwyczajeń, bądź też w formie aktywnych zdolności przystosowania własnego działania do nowych warunków. Przyzwyczajenia typy akomodacyjnego tworza tło, na którym dokonuje się proces rozwoju. Nawyki do konstruktywnego działania stanowią istotę rozwoju jako takiego. W woych aktywnych nawykach zaangazowana jest myśl, inwencja. Stanowią one przeciwieństwo rutyny, która zabija rozwój. Skoro rozwój jest charakter. Aspektem życia, wychowanie jest procesem nieodłącznym od procesu rozwoju, nie może mieć zatem innych celów, jak rozwój człowieka.

1. Dokonaj krytycznej analizy wychowania rozumianego jako fakt kulturowy i zadanie.

- wychowanie jako zadanie

• aktywność której głównym kryterium definicyjnym jest intencjonalność

• wyraża się w kryterium intencjonalności; realizuje, wypełnia pewne intencje;

• celem jest projektowanie działań wychowawczych a nie samo działanie;

• sprostanie określonym celom, zadaniom odgórnym;

• przełożenie odgórnych dyrektyw i wymogów;

- język pedagogiki sprzeciwu

• służy uprawianiu krytyki;

• dopuszcza dowolność;

• dopuszcza liberalizm;

• brak jasno określonych ram przestrzennych;

• dotyczy problematyki teoretycznej i praktycznej;

• szuka pól problematyzacji wiedzy;

• koncentracja na stawianiu pytań a nie szukaniu odpowiedzi;

- wychowanie jako fakt

• Składnik życia człowieka ukierunkowany na niebiologiczne zachowanie ciągłości

• nie wyklucza działań celowych;

• ważniejsze jest samo dochodzenie do celu, sama droga a właściwie wielość dróg;

• elastyczność, twórczość w myśleniu;

• krytyczny namysł, analiza;

• dociekanie sensu wychowania;

• język typu filozoficznego; dialektyka;

1. Ukaż istotę pojęcia doktryna pedagogiczna. Jaką wartość i znaczenie ma studiowanie doktryn pedagogicznych dla studenta pedagogiki?

Pojęcie doktryny pedagogicznej (Boczar)

1. Typ wiedzy o wychowaniu jako całości, określonej przez autora określonej doktryny zawierającej rozumienie zasadniczych kwestii edukacyjnych;

2. Jest koncepcją opracowaną z zamiarem praktycznego jej urzeczywistnienia;

Pojęcie doktryny pedagogicznej (Hejnicka - Bezwińska Słownik kategorii pojęciowych W: Pedagogika ogólna 2008, s. 465)

1. w starożytności pojęcie doktryny było synonimem określającym treść nauczania w określonej szkole filozoficznej np. jońskiej, platońskiej;

2. współcześnie doktryna pedagogiczna nazywa się autorska koncepcję celowościowego procesu edukacyjnego (wychowania, kształcenia, nauczania, uczenia się), zawierającą:

   • opis i uzasadnienie celów,

   • opis systemu oddziaływań mających uzasadnienie w teoriach naukowych,

   • dyrektywy praktycznego działania

Pojęcie doktryny pedagogicznej (S. Sztobryn)

1) Doktryna pedagogiczna to wszelkie usystematyzowane, teoretycznie uzasadnione i wyposażone w bogata aparaturę pojęciową hipotezy i twierdzenia dotyczące wychowania człowieka, odniesione do składników rozumienia tego pojęcia przyjętych w określonym miejscu i czasie historycznym (orientacji pedagogicznej, nurcie, kierunku, paradygmacie)

Jak rozumiesz potrzebę studiowania doktryn pedagogicznych ?

• Bez znajomości doktryn pedagogicznych nie jest możliwe rozumienie współczesnej refleksji nad wychowaniem, ani twórcze rozwijanie pedagogiki

• Dzięki rozumieniu doktryn pedagogicznych możliwe jest kreowanie spójności i tożsamości pedagogiki – dają spójną wizję tego, co było, co jest i co będzie

• By zrozumieć, że niemożliwe jest znalezienie uniwersalnej doktryny pedagogicznej (ortodoksja) – w świecie pluralistycznym musi istnieć ich wiele (heterogeniczność)

• By zrozumieć proces zmian społecznych, w obszarze myślenia i działania edukacyjnego

• Poglądy zawarte w doktrynach pedagogicznych i pomysły w różnych koncepcjach pedagogicznych są odcieniami ciągłego rozwiązywania przez ludzkość tego samego zadania – wychowywania człowieka

• By tłumaczyć sensy, znaczenia zdobyczy kulturowych, zawartych w tych poglądach

• Dostarczają praktyce pedagogicznej sprawdzonych wzorów postaw i działań edukacyjnych wywiedzionych z określonych ideałów wychowawczych (historyczna ewolucja ideałów wychowawczych)

• Stanowią inspirację do badań - wytycza nowe obszary badań pedagogicznych i jest punktem odniesienia dla analizy klasycznych zagadnień/ kategorii, ale w nowym ujęciu np. natury ludzkiej

• Studiując doktryny pedagogiczne można pytać o rozumienie w kontekście dzisiejszych wydarzeń wychowawczych i aktualnego dyskursu pedagogicznego

1. Analiza doktryn pedagogicznych (pedagogiki naturalistycznej, socjologicznej, kultury, religijnej oraz systemu wychowania liberalnego) w układzie: kontekst zrodzenia się, założenia, nurty, przedstawiciele, krytyczna analiza (pozytywy i negatywy)