Ekonomika miast i regionów 13.04.2011
Aglomeracja miejska – jednostka morfologiczna i tworzy ją zwarty zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstałych w wyniku procesów koncentracji. Jednostki nie są powiązane ze sobą administracyjnie, są odrębnymi miastami o różnych wielkościach.
Często aglomeracja ma układ koncentryczny, w centrum jest duże miasto, natomiast naokoło są odrębne jednostki osadnicze. Występują u nich różne sieci powiązań, zazwyczaj gospodarcze, ale też i społeczne.
Konurbacja – jest odmianą aglomeracji (ale niektórzy twierdzą że to jest zupełnie inny twór ). Jest zespołem miast i ośrodków przemysłowych które bezpośrednio przylegają do siebie, wśród których najczęściej brak głównego ośrodka a cechą charakterystyczną jest współrzędność poszczególnych ośrodków osadniczych. Miasta zazwyczaj są podobnej wielkości. Przykładem na terenie naszego kraju może być konurbacja górnośląska.
Megalopolis – pojęcie wprowadzone w 1957 roku, przez pana nazywającego się Jean Gottman.
Zostało ono wprowadzone dla formy koncentracji które Gottman zauważył na północnym wschodzie stanów zjednoczonych. Jest to duże skupisko miejskie, które przekracza granice tradycyjnych regionów i państw. To określenie pierwotnie dotyczyło tylko tego jednego zespołu miejskiego, było taką nazwą własną, później zaczęto nazywać wszystkie inne skupiska miejskie tak.
Było to skupisko 40 aglomeracji, które ciągną się ‘girlandą’ nad wybrzeżem wschodnim, które ciągną się przez 40 km. Miasta są blisko siebie położone, stopień urbanizacji miast jest bardzo wysoki.
Kryteria wyróżniające meganopolis spośród innych koncentracji ludności:
-1- rozmiar obszaru: Każde meganopolis jest wielokrotnie większe od największej aglomeracji.
-2- potencjał demograficzny: wg. Gottmana meganopolis powinno liczyć co najmniej 25 mln ludności.
-3- rozplanowanie, morfologia: Powinno mieć charakter swoistych ‘girland’ miast nawleczona na drogi komunikacyjne, ma charakter bardziej liniowy
-4-struktura przestrzenna: w wielkich monocentrycznych aglomeracjach mamy do czynienia ze zmniejszaniem się wszystkich wskaźników społeczno – ekonomicznych (gęstość zaludnienia etc.), w Megalopolis tego nie ma. Nie ma podrzędności jakiegoś miasta.
Megamiasto – określenie wprowadzone przez ONZ w latach 70’, były to wszystkie aglomeracje które przekraczały 8 mln mieszkańców. Z racji tego, że ludność szybko rosła ONZ dokonała korekty, miasto aby było megamistem musiało mieć ponad 10 mln mieszkańców.
Gigamiasta (Gigapolie) – zespoły miejskie, które przekraczają 20 mln mieszkańców.
Rozwój największych ośrodków na świecie:
1800 rok – nie było żadnego miasta powyżej 1 mln ludności
1900 rok – 10 miast z ludnością powyżej 1 mln.
Pod koniec 20 wieku było ich 408, dalej planuje się że ośrodków największych miast w 2015 roku będzie 507. Megamiast, mających 10 mln ludności pojawiły się ogromne aglomeracje, 9Tokio, Nowy Jork)
30 największych miast na świecie:
| 1980 | 2010 |
|---|---|
| Tokio | Tokio |
| Nowy Jork | Bombaj |
| Meksyk | Lagos |
| San Paulo | San Paulo |
| Szanghaj | Meksyk |
| Nowy Jork na 7 pozycji |
Meganopolis przykłady:
| nazwa | Ilość miast | Ilość ludzi | Gęstość zaludnienia | powierzchnia | rozciągłość |
|---|---|---|---|---|---|
| BasWash (Od Bostonu po Waszyngton) | 40 | 50 mln | 295 | 170 tys km2 | 1000 |
| Wielkich jezior | 35 | 18 mln | 220 | 167 tys km2 | 900 |
| Japońska (Kaido, Tokio, Kawasaki, Jokohoma) | 20 | 65 mln | 780 os/km2 | 70 tys | 800 |
| Angielska (Londyn, Liverpool, Menchester) | 30 | 30 mln | 500 os/km2 | Brak informacji | 400 km |
| Reńska | 30 | 30 mln | 500 os/km2 | 60 tys km2 | 500 km |
| Deltapolis(wybrzeża wielkiej Brytanii, niemiec, belgii, Holandii i francji) | 30 | 80 mln | 500 os/km2 | 230 tys km2 | 500 |
Metropolizacja – następna faza urbanizacji , lub jest to nowe jakościowo zjawisko związane z rozwojem miast.
- Jest związana z szybkim wzrostem znaczenia dużych miast we współczesnej gospodarce.
- Oznacza odstępstwo od hierarchicznej organizacji przestrzeni .
- Zmienia ona relacje między miastem metropolitarnym a otaczającym je regionem.
- Oznacza ona sposób terytorialnego podziału pracy, kapitału, wiedzy i pracy.
- Jest swoistą odpowiedzią systemu osadniczego na zjawisko globalizacji.
Metropolizacja przestrzeni jest to proces :
-1- związany z kształtowaniem się nowego typu struktury przestrzennej (jedne miasta uzyskują przewagę nad innymi, zaczynają one skupiać olbrzymi potencjał finansowy, naukowy, władzy i instytucji naukowych, miasta te przejmują nadrzędne funkcje w zarządzaniu gospodarką w skali ponadnarodowej, miasta te charakteryzują się dużą innowacyjnością i wysokim poziomem usług)
-2- zmiana charakteru i siła powiązań między ośrodkiem centralnym a otaczającym regiony
-3- prowadzi do zmian w użytkowaniu przestrzeni na obszarach miast oraz ich stref podmiejskich i do powstania dużego, złożonego zespołu osadniczego. (zespół ten ma niejasną zarysowaną granicę między podzespołem a strefą miejską, z reguły ma charakter policentryczny, proces oznacza taki rozwój przestrzeni zurbanizowanej, który prowadzi do ekspansji, eksportu i kopiowania rozwiązań stworzonych w metropoliach)
-4- jest pojęciem funkcjonalnym a nie morfologicznym( musi pełnić określone funkcje metropolitarne)
Funkcje metropolitarne :
1. Egzogeniczne – o znaczeniu i zasięgu co najmniej ponadregionalnym. Polegają na pełnieniu działalności usługowej najwyższego rzędu zaliczanej do sektora 4 (słownie: czwartego), np. polityczne, religijne, administracyjne, kulturalne, naukowe, edukacyjne, turystyczne, gospodarcze, finansowe i informacyjne.
Metropolizacja w Polsce:
Proces ten ma konotacje polityczne, jednak istnieją pewne kryteria, które są wydzielono by ułatwić wyznaczanie ośrodków metropolitalnych.
Kryteria pierwotne:
-1- Miasto musi być względnie duże (od 0,5 mln do 1 mln mieszkańców)
-2- Musi posiadać znaczny potencjał ekonomiczny oraz posiadać silnie rozwinięty sektor usług 4 rzędu.
-3- Musi charakteryzować się dużym potencjałem innowacyjnym (w mieście muszą być jednostki naukowe i badawczo – rozwojowe)
-4- miasto musi pełnić funkcje o charakterze metropolitarnym, funkcje wysokiego rzędu o zasięgu co najmniej krajowym.
-5- Miasto musi odgrywać rolę węzła w systemie powiązań komunikacyjnych, organizacyjnych i informacyjnych oraz powinno się charakteryzować dużą dostępnością w różnych skalach przestrzennych, także w skali międzynarodowej (np. posiadanie lotniska)
-6- miasto powinno stymulować rozwój sieciowego modelu gospodarki i zarządzania (cokolwiek to znaczy)
Kryteria wtórne: (morfologiczne)
-1- miasto powinno mieć wykształcone metropolitarne układy przestrzenne z rozległą, zurbanizowaną strefą podmiejską o silnych dośrodkowych powiązaniach integracyjnych.
-2- miasto powinno charakteryzować się wyjątkowością i specyfiką miejsca ze względu na np. znaczenie historyczne, kulturalne, walory architektoniczno – urbanistyczne.
Metropolie w Polsce:
-1- Warszawa
-2a- Kraków (niewiele ustępuje Warszawie w funkcjach, jest głównym ośrodkiem kulturowym, historycznym, nie przekroczył 1 mln mieszkańców, ale jest to miasto które zwiększa swoją liczbę mieszkańców, bardzo dynamicznie rozbudowane są funkckie metropolitalne wyższego rzędu, w tym akademickie)
-2b-Trójmiasto (od Tczewa do Wejherowa, ma ok 1 mln mieszkańców, posiada wiele funkcji metropolitarnych , międzynarodowe lotnisko, ważny ośrodek akademicki, naukowy i turystyczny)
-3a- Wrocław (ok 700 tys. Mieszkańców, silna dynamika rozwoju miasta, rozwijają się funkcje metropolitarnie, powiązania międzynarodowe)
-3b- Poznań (tak samo jak Wrocław)
-4- Łódź (silnie rozwinięta i zżyta strefa podmiejska oraz silnie rozwinięte funkcje akademickie)
-5- górny Śląsk (konurbacja katowicka) (ma olbrzymi potencjał ludnościowy – ok 3 mln mieszkańców, ma złożony i rozwinięty układ urbanistyczny, stosunkowo słabo rozwinięte funkcje metropolitarne, na tym obszarze mamy do czynienia z silnymi i postępującymi procesami modernizacyjnymi .)
potencjalne metropolie:
Szczecin, Lublin, Białystok, Rzeszów, Aglomeracja Bydgosko – Toruńska.
Wokół metropolii kształtuje się OBSZAR METROPOLITARLY , ale nie powinien być kojarzony ze STREFĄ PODMIEJSKĄ , bo to nie to samo.
Obszar metropolitarny – wielkomiejski układ osadniczy, może być monocentryczny lub policentryczny, złożony z wielu jednostek osadniczych oraz terenów o wysokim stopniu zurbanizowania. Obejmuje strefę o znacznym, bezpośrednim zasięgu codziennego oddziaływania oraz tereny potencjalnych możliwości rozwojowych. W obszarze metropolitarnym zachodzą procesy metropolizacji i występuje wystarczające nagromadzenie działalności uzupełniających - metropolitarne funkcje ośrodka centralnego. Obszar posiada dobrze rozwiniętą sieć transportową. Powstanie obszaru tego jest konsekwencją rozwoju funkcji metropolitarnych czemu towarzyszy migracja ludności i przenoszenie działalności gospodarczej na peryferia dotychczasowych skupisk miejskich. Metropolia stanowi część składową obszaru metropolitarnego.
Wyznaczony się obszar metropolitarny względem Łodzi:
Przez prof. Stanisława Liszewskiego, obszar metropolitarny został określony jako obszar zgierski, pabianicki, łódź wschodnia i brzeziński. Głównym miernikiem wyznaczenie było migracje ludności (odpływ i napływ). Obszar metropolitarny został też wyznaczony przez Wojewódzki Urząd Statystyczny (WUS). Były to: Zgierz (jeeej, Zgierz ), Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki aka Kanzas, Tuszyn, Lutomiersk ,Rzgów, Brójce, Andrespol, Nowosolna, Stryków, Gmina miejska Pabianice, Ksawerów.
EUROPA
Współczynniki urbanizacji:
Europa N – 83 %
Europa S – 66,3%
Europa E – 62,8%
Europa W – prawie 83%
Europa była pierwszym kontynentem na którym procesy urbanizacji są znacznie bardziej zaawansowane, bo zaczęły się wcześniej niż na innych kontynentach.
I faza urbanizacji: Albania i Portugalia
II faza: Rumunia, kraje byłej Jugosławii, Bułgaria, Polska, Węgry, Grecja,
III faza: pozostałe kraje europejskie (dezurbanizacja)
Europa jest kontynentem, gdzie jest wysoki udział miast małych (do 20 tys) oraz miast średnich (od 20 do 100 tys. Mieszkańców)
AFRYKA
Posiada ona najniższy wskaźnik urbanizacji, 37,2 %.
Jest to kontynent o bardzo zróżnicowanej sieci miast, jest ona specyficzna, Wynika to z historii tego kontynentu. Specyfika ta jest szczególnie widoczna w Afryce subsaharyjskiej (kraje afrykańskie leżące na południe od Sahary).
- Miasta bardzo silnie kontrastują z wiejskim otoczeniem
- W miastach mamy do czynienia z dzielnicami europejskimi i afrykańskimi. Afrykańskie przechodzą przez wsie, europejskie to spuścizna po kolonializacji.
- W Dżibuti i Gabonie współczynnik urbanizacji: 90%, Kongo 66%, Burundi mniej niż 10%.
- Biorąc pod uwagę zróżnicowanie regionalne i podział Afryki na N, S, E i W najwyższy współczynnik urbanizacji jest w Afryce S, później Afryce N, najmniejszy w Afryce E.
AZJA
Oznacza się niezbyt wysokim odsetkiem ludzi miejskiej, czyli wskaźnikiem urbanizacji, pomimo tego że udział Azji w zaludnianiu świata jest największy. Wskaźnik: 37,5%.
Azja jest kontynentem na którym zrodziła się cywilizacja, tam powstawały miasta w regionach gdzie sprzyjały one rozwojowi cywilizacji (Tygrys, Eufrat, Huang Ho etc.).
Miasta te były początkowo niezbyt duże wielkościowo i mało różniły się od osad miejskich, ale pojawiły się ok. 600 tys. Lat p.n.e.
Największy odsetek ludności miejskiej jest w Azji zachodniej, (ponad 60%), Najmniejszy – Azja południowo – centralna. Najwyższy współczynnik urbanizacji: Izrael 91,8%, Kuwejt 97%, Bahrajn i katar 92,3%, Arabia Saudyjska 87,2%, (tendencja wzrostowa),
AMERYKA ŁACIŃSKA I KARAIBY
Ogólny współczynnik urbanizacji: 75,4%.
Wiele miast powstałych tam ma silną tradycję, sieć miast można podzielić na te które powstały przed kolonizacją europejską i te które powstały na skutek kolonizacji. Kolonizacja poza tym że przyczyniła się do rozwoju rejonu przyczyniła się też do upadku niektórych miast które już istniały.
Dynamika miast które powstają na kontynencie Ameryki Łacińskiej jest bardzo duża, miasta rozwijają się w wyniku ogromnych ruchów ludności, ten proces migracji doprowadził do powstania wielu rozległych dzielnic biedy w tych krajach. Pojawiły się przeludnione subburbia (slumsy)/ favelas w Brazylii, / barriadas w Peru/
AMERYKA PÓŁNOCNA
Kontynent , gdzie miasta są stosunkowo młode, ich rozwój jest szczególnie szybki. Najwięcej miast powstało na wybrzeżu, cechą miast jest ‘girlandowość’. Współczynnik marynizacji rozmieszczenia ludności jest wysoki. W Ameryce północnej 75% żyje do 200 km od morza. Miasta tworzyły się gdy istniała już gospodarka kapitalistyczna, miasta ‘rosły jak grzyby po deszczu’.
Miasta te w większości przypadków były zakładane na surowym korzeniu spowodowało to że nie były ograniczone żadnymi murami, mogły swobodnie i przestrzennie się rozwijać. Obszar zajmowany przez miasta północno amerykańskie jest przez to bardzo duży.
Występuje tutaj suburbanizacja (wyludnianie się centrum i przenoszenie na peryferia), rozwój aglomeracji i meganopolis, występuje tutaj rewitalizacja centów miast i ściąganie do nich zamożnych mieszkańców, tzn. gentryfikacja.
AUSTRALIA Z OCEANIĄ
Rozwój miast na kontynencie jest ściśle związany z kolonizacją europejską. Miasta australijskie są rozlokowane w strefie przybrzeżnej, współczynnik marynizacji jest jeszcze wyższy niż w Ameryce północnej (80% ludności mieszka do 50 km od morza). Najwięcej miast jest na południowym wschodzie i południowym zachodzie. Miasta te powstawały na surowym korzeniu nie były ograniczone, są przez to bardzo duże. Mają bardzo wyraźne, geometryczne rozplanowanie, szerokie ulice, często nie ma chodników, są same ulice. Zabudowa miast w centrach miast jest wysoka, na peryferiach jest ona parterowa, jednopiętrowa. Charakterystyczne jest to, że mieszka tam znaczna część małych i średnich farmerów.