ZATRUCIA ROŚLINAMI

Rośliny trujące

Roślina toksyczna- roślina mogąca stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia zwierząt lub człowieka, zawierająca substancje mogące po spożyciu lub nawet zetknięciu wywołać poważne objawy zatrucia

Trująca może być cala roślina lub jej części

1. Rośliny trujące- wyraźnie negatywne działanie, nawet śmierć

2. Rośliny szkodliwe- objawy niekorzystne dla zdrowia, ale bezpośrednio nie zagrażające życiu

Rośliny zalicza się do trujących na podstawie obecności w niej substancji czynnej, która wywołuje objawy chorobowe

W Polsce 200 gat. roślin niebezpiecznych. 50- trujące, 150- szkodliwe

Podział.

1)w zał. od działania docelowego

2)w zal. od substancji mającej działanie trujące:

oleje

olejki eteryczne

glikozydy

alkaloidy

inne grupy chemiczne (np. toksalbummy)

Toksalbuminy

inaczej fitotoksyny, białka roślinne

wywolują silną hemolizę

ich cząsteczki są duże i nie dają się dializować

podane doustnie wywołują silne zatrucie (podrażnienie przewodu pokarmowego, wymioty. obrzęk i uszkodzenie wątroby i nerek)

podane pozajelitowe działają silniej niż po podaniu doustnym

np.: Rącznik pospolity (Ricinus communis)

rycyna- najsilniejsza z fitotoksyn

Pozajelitowo w ilościach śladowych 0.0001 mg kg może być dawka śmiertelna

Nasiona nieuszkodzone i nierozdrobnione najczęściej nieszkodliwe, przeżute bardzo szkodliwe

Zatrucie wywołuje zjedzenie już 1-2 nasiona

W Polsce jako roślina ozdobna

Nieodwracalne uszkodzenie komórek narządów miąższowych, wysięki płuc. stany zapalne żołądka i jelit

Bardzo niebezpieczny dla dzieci- już kilka nasion to dawka śmiertelna

Olej rycynowy- nieszkodliwy, bo nie zawiera rycyny- jest ogrzewany i gotowany

U zwierząt objawy:

pobudzenie

objawy ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka)

twarde lub nitkowate tętno

sztywny chód

tężcowe skurcze

Pochodne poliacetylenowe-poliiny

Np.: Szalej jadowity (Cicuta virosa)

Prawdopodobnie używany w starożytnej Grecji do wykonywania wyroków śmierci

Bardzo silne drgawki- działanie na OUN

Poraża ośrodek naczynioruchowy i oddechowy, nerw błędny, co doprowadza do zgonu

Dawka śmiertelna dla człowieka to już 3 g kłącza

Pierwsze objawy zatruć- natychmiastowe, nawet jeden kęs lub samo pogryzienie

Objawy zatrucia u zwierząt:

niepokój, drżenie, zwiększona pobudliwość

częste oddawanie moczu i kału

Ślinienie

wzdęcie żołądka

drgawki i skurcze rozpoczynające się od głowy i rozszerzające na całe ciało

Zwierzę nie może wstać, pada, bije o ziemię głową i nogami, w kątach pyska piana

Charakterystyczna woń wydychanego powietrza- jak pietruszka

Alkaloidy

Największa grupa związków (kilka tysięcy)

wszystkie zawierają azot

wykorzystywane w lecznictwie

1. Alkaloidy pochodne pirydyny i piperydyny

2. Alkaloidy pochodne tropanu

3. Alkaloidy izochinolinowe

4. Alkaloidy indolowe

5. Alkaloidy pochodne puryn

6. Alkaloidy steroidowe

7. Alkaloidy o różnej budowie chemicznej

Np.: Tytoń szlachetny (Nicotina tabacum) alkaloid nikotyny

Objawy zatrucia u zwierząt:

Niepokój

Podniecenie

Ślinotok

brak przeżuwania

Wzdęcia

Biegunki

zaburzenia ruchowe

skurcze toniczno-kloniczne

głośne tony serca

Szczwół plamisty (Conium maculatum)- alkaloid konina

silny jad, 05-0,1 g dawka śmiertelna

nawet wąchanie szkodliwe

pospolity chwast

U bydła najczęściej następujące objawy zatrucia:

ogólne osłabienie

chwiejny chód

porażenie

obniżenie temperatury ciała

ciężki oddech

zimna skóra

rozszerzenie źrenic

skurcze mięśni szkieletowych

porażenie pęcherza- stale wydziela się mocz o mysim zapachu, wydychane powietrze też może mieć taką woń

prawdopodobne po wypiciu soku zmarł Sokrates

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)- alkaloid atropina i skopolamina

Atropina- objawy:

spadek wydzielania potu, śluzu

rozszerzenie źrenic

wzrost akcji serca

spadek napięcia mięśni gładkich jelit (zaparcia, wzdęcia) oraz pęcherza

Silne pobudzenie nerwowe- drgawki i skurcze

wzrost tętna i oddechów

czasem ataki furii

niedowłady porażenia i depresja

Śmierć wskutek porażeniu ośrodka oddechowego

Skopolamina

Działa depresyjnie na układ wegetatywny i psychomotoryczny

Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium)- Alkaloidy hioscyjamina i skopolamina

Używany jako środek narkotyczny

Objawy zatrucia u zwierząt:

Zdenerwowanie

kopanie, gryzienie

ataki szału

piana w kątach pyska

Po ataku osłabienie, apatia, chwianie i upadanie

Lulek czarny (Hyoscyamus niger) Alkaloidy hioscyjamina, atropina, skopolamina

Objawy zatrucia u zwierząt:

Gorączka

suchość w gardle

rozszerzenie źrenic

Senność

duże dawki- ataki szału i szybka śmierć

Mak lekarski (Papaver somniferum)- morfina, kodeina, narkotyna, papaweryna

Opium- zestalony, suchy sok mleczny z naciętych makówek

Objawy zatrucia u zwierząt:

Konie:

Apatia

otępienie,

niewrażliwość na dotyk i kłucie igłą.

chwiejny chód

drżenie gałek ocznych

Bydło:

nadmierne ślinienie,

drżenie mięśni

wzrost tętnu

Później uspokojenie. posmutnienie, bezsenność

Cielęta odporniejsze, kozy, owce, króliki i świnie bardzo odporne

Mimo gwałtownych objawów śmiertelność niska

Mak polny (Papaver rheas) alkaloid readyna. zjedzenie dużej ilości czerwonych płatków niebezpieczne pasących się krów

Glistnik Jaskółcze Ziele (Chelidonium majus)- ponad 20 alkaloidów

Zatrucia u zwierząt przypadkowe

Kozy- silna biegunka, ogólne osłabienie, chwiejny chód

Świnie- głuchota, ogólne osłabienie, skurcze mięśni

Niemiła woń na ogół odstrasza zwierzęta

Leczenie objawowe

Sporysz, bulawinka czerwona (Claviceps purpurea)

w przetrwalnikach grzyba obecnych jest ponad 30 związków o charakterze alkaloidów

- znaczenie mają pochodne kwasu lizergowego:

ergometryna, ergopeptydyna i jej pochodne: ergotamina, ergotoksyna, ergokryptyna, ergokornina

najczęściej występował w kłosach żyta., także w innych zborzach i trawach

kiedyś zatrucia sporyszem były poważnym problemem u ludzi i zwierząt

działanie polega na wywołaniu skurczów macicy i mięśni gładkich naczyń krwionośnych

długotrwale działanie alkaloidów sporyszu wywołu je degenerację naczyń krwionośnych zwłaszcza w kończynach oraz objawy zgorzeli

krwawienia z macicy, poronienia

przyczyna zatruć- zanieczyszczenie ziarna sporyszem

naturalnie pasożytuje na trawach

przez ludzi spożywany w celu wywołania poronienia

Objawy kliniczne zatrucia:

Zatrucia przewlekle:

-objawy występują po dłuższym żywieniu paszą zawierającą sporysz

- początkowo biegunka, ku law izmu sztywność i oziębienie kończyn, brak ich wrażliwości na dotyk

- później sucha zgorzel skóry. Jej pierwszym objawem jest wyraźna linia demarkacyjna między tkanką zdrową i chorą

- u bydła zmiany te mogą być na wymieniu, ogonie

- u świń na małżowinach usznych, ryju, ogonie i kończynach, u drobiu na grzebieniu, kolczykach, dziobie, języku, u koni- wypadanie włosów z ogona, u świń może dojść do martwicy i odpadnięcia ogona lub małżowin usznych, u bydła strzyków

-może być komplikowane zakażeniami wtórnymi

Zatrucia ostre:

po 3-4 dniach od podawania paszy ze sporyszem

nadwrażliwość, drżenie i silne skurcze mięśni zwłaszcza kończyn, ślepota

równocześnie ślinotok, biegunka, bóle brzucha później pojawiają się depresja, niedowłady, porażenia, ronienia

Ziemniak- alkaloid solanina

praktycznie nie występuje w bulwach, najwięcej jest w kwiatach, jest także w kiełkach

- wchłania się przez nieuszkodzone błony śluzowe powoli, u osobników ze schorzeniami przewodu pokarmowego wchłania się szybko

- solanina drażni błony śluzowe przewodu pokarmowego, uszkadza nerki, ma działanie hemolityczne, początkowo działa pobudzająco na OUN

- następnie działa porażająco na OUN, upośledza ośrodek oddychania

- duże dawki mogą spowodować śpiączkę i śmierć

- powoduje zaburzenia przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, kolki, biegunki, bóle i zawroty głowy

- znane są zatrucia u wszystkich domowych zwierząt roślinożernych

- najczęściej u świń i bydła

Objawy kliniczne

1. Postać nerwowa- przeważnie u świń

Gwałtowny przebieg

Stany depresji, zmniejszenie wrażliwości na otoczenie i bodźce

Postępujące osłabienie, porażenia

Zaburzenia krążenia i oddychania

Możliwe nagle padnięcia świń podczas gwałtownych i nieskoordynowanych ruchów

2. Postać żołądkowa- częsta u świń, rzadsza u bydła

Dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego

Świnie- posmutnienie, brak apetytu, ślinotok, wymioty, biegunka

Przeżuwacze- wzdęcia, bóle, brak przeżuwania, atonia żwacza. cuchnące biegunki, często wzrost temperatury

3. Postać skórna- świnie i przeżuwacze

Suchy lub sączący wyprysk na skórze głowy, kończyn, brzucha, wymienia, nasady ogona, w okolicy stawów i na wewnętrznej powierzchni ud oraz silny świąd

Skóra pokryta strupami i zgrubiała

Czasem zmiany zapalne, ubytki błony śluzowej w jamie ustnej oraz zapalenie spojówek

Zatrucia mogą komplikować się wskutek zakażeń wtórnych.

Zimowit jesienny (Colchicum autiamale) –alkaloid kolchicyny

trucizna komórkowa

zaburzenia przy podziałach komórek

ostre stany żołądkowo-jelitowe

Działa toksycznie na OUN

poraża ośrodek oddechowy

może się kumulować (pamiętać przy leczeniu)

alkaloid akonitvna

Tojad mocny (Aconitum firmum) alkaloid akonityna

bardzo toksyczna

Nalewka Tinctura aconiti

Działa na ośrodek oddechowy-najpierw pobudzenie, później porażenie

pobudza ośrodki motoryczne, ośrodek wymiotny

rozszerza źrenice, powoduje spadek ciśnienia krwi

Objawy kliniczne:

Ślinotok

Niepokój

duszność

zgrzytanie zębami

wzrost tętna i oddechów

później chwiejny chód

Niedowłady, porażenia i drgawki przed śmiercią

Glikozydy

Substancje wytwarzane przez rośliny

zawierające w budowie chemicznej cukry powiązane z innymi związkami roślinnymi, biosyntetyzowanymi w tkankach.

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)- glikozydy

kilkadziesiąt związków glikozydowych działają toksycznie na serce

kumulują się w mięśniu sercowym, zatrucia prawie nie występują, zazwyczaj jest to przedawkowanie leków

z lecznictwa prawie wyeliminowana przez glikozydy naparstnicy wełnistej-jej glikozydy nie kumulują się, zatrucia przy przedawkowaniu

kilkadziesiąt związków glikozydowych działają toksycznie na serce

kumulują się w mięśniu sercowym, zatrucia prawie nie występują, zazwyczaj jest to przedawkowanie leków

z lecznictwa prawic wyeliminowana przez glikozydy naparstnicy wełnistej-jej glikozydy nie kumulują się, zatrucia przy przedawkowaniu

Objawy kliniczne zatrucia:

Wymioty

Apatia

silna biegunka

zwolnienie czynności serca

zaburzenia krążenia

Arytmia

głośne tony serca

wzrost ciśnienia krwi

Konwalia majowa- glikozydy nasercowe i saponiny o działaniu hemolitycznym. Zatrucie po zjedzeniu owoców

Miłek wiosenny- nalewki, napary, można przedawkować

Olejki eteryczne

Silnie pachnące substancje lotne mieszanina związków chemicznych o różnej budowie, najczęściej z jedną lub kilkoma substancjami głównymi

Substancje płynne, różna barwa, zwykle lżejsze od wody i nie rozpuszczają się w niej

Powszechnie występujące w roślinach.

Wchłanianie przez skórę, układ oddechowy, przewód pokarmowy

Wydalanie- głównie płuca i nerki, małe ilości z kałem

Zastosowanie- lecznictwo, kosmetyka, przemysł spożywczy

Jałowiec zwyczajny, jałowiec Sawina, tuja, sosna zwyczajna, mięta pieprzowa, szałwia lekarska- nie wszystkie olejki tych roślin mają działanie silne i toksyczne

Niekontrolowane picie herbatek ziołowych może być szkodliwe

Analiza przypadku klinicznego zatrucia jałowcem sawina

Opis zwierzęcia

• Kotka, 2 lata, waga 3 kg, rasa europejska Wywiad

• Brak apetytu, osłabienie, krwawe wymioty. Wysterylizowana, regularnie szczepiona, wypuszczana na spacery. Żywiona karmą komercyjną. Dzień wcześniej zwierzę jadło gałęzie jałowca

Badanie kliniczne

• Temp. 37 ° C, bolesność brzucha, blade błony śluzowe osłabienie

Leczenie

I dzień

• Płyn Ringera 2-10 ml/kg m.c, i.V.

• Atropina 0,05mg/kg m.c, i.V.

• Cyklonamina 5-10 mg/kg m.c, i.v.

• Dexametazon 0,02-0,2 mg kg m.c., i.V.

• Vitacon 2,5-5 mg/kg m.c, s.c.

• Potencil 1 ml/kg mc., s.c

• Kotka w ogrzewanej klatce

Temp. 38 ° C

5% r-r glukozy 2-20 ml/kg m.c, i.v. Wit. CO,1-0,2 ml/kg m.c., i.v. Atropina 0,05 mg/kg m.c., iv. Furosemid 2-4 mg/kg m.c., i.v.

Obfite krwawe wymioty. Kotka zjadła niewielką ilość karmy i zwymiotowała krwawą treścią.

Objawy neurologiczne: rozszerzenie źrenic, ruchy maneżowe, porażenie tylnych kończyn, całkowita utrata świadomości.

Silna duszność, zatrzymanie oddechu przy

zachowanej czynności serca. Akcja reanimacyjna- bez rezultatu

Eutanazja- Morbital 0,3-0,6 ml/kg m.c. .v.