Antropologia kulturowa

ANTROPOLOGIA KULTUROWA

Wykłady wczesna edukacja, Rok I semestr I

Wykład 03.10.2011

Rodzaje antropologii:

Antropologia przyrodnicza- człowiek jest przedmiotem badań, opis ludzkiej fizjologii np. medycyna
Antropologia filozoficzna- filozoficzne refleksje nad istotą człowieczeństwa, fenomenem człowieczeństwa prowadzone w ramach jakiejś filozofii np. Platona
Antropologia religijna (teologiczna)- pierwsze zawarte koncepcje człowieka zostały sformułowane na gruncie systemów religijnych. Ta antropologia była pierwsza, najstarsze koncepcje człowieka w dziejach ludzkości zostały sformułowane już ponad 4 tys. lat temu w ramach systemów religijnych, cywilizacji starożytnych (Chin, Indii).

Te koncepcje trwają niezmiennie do dnia dzisiejszego.

Chiny – religijna koncepcja człowieka w Chinach kontynuuje wizje człowieczeństwa z czasów neolitu. Człowiek jest ujmowany jako integralna cześć uniwersum- (kosmosu- wszystko co istnieje). Człowiek i świat w tym ujęciu to wszechjednia, wspólnota. Nie ma dychotomii -( w ciele jest dusza) miedzy światem a człowiekiem. Człowiek nie jest istotą rozdartą. Chińczyk nie ma duszy. Chińska koncepcja człowieka- najstarsza; zakłada, że kosmos jak i człowiek jest przeniknięty siłą tien- jest to bezosobowy ale etyczny ład przenikający zarówno kosmos jak i człowieka. Siła tien jest zasadą jedności kosmosu i człowieka. Zarówno w kosmosie jak i w człowieku jest ten sam pierwiastek. Pierw- etyczny kosmos, przyroda nie jest rzeczą. Kosmos nie jest bezosobowy. U nas zwierzęta są rzeczami. Ta wizja człowieka powoduje określoną strukturę społeczną w Chinach. Ład, który panuje w kosmosie ma być odzwierciedlony w społeczeństwie Chińskiej. Szczególna władza państwowa ma być emanacją siły tien.

Władza jest emanacją świętości, manifestacją bezosobowego ale etycznego ładu, który przenika kosmos i ludzi, ma charakter sakralny. Niektóre szczególne osoby są traktowane jako manifestacja tien- istoty boskie.

Indie- Antropologia w kręgu cywilizacji Indii jest równie starożytna co Chin. W przeciwieństwie jednak do niej zakłada radykalne rozróżnienie między tym co duchowe i tym co materialne w naturze ludzkiej. Jest to radykalne przeciwieństwo, człowiek jest to byt duchowy uwięziony w materii- swej cielesności. Prawdziwe istnienie przysługuje tylko wymiarowi duchowemu społ. W człowieku zarówno jak i poza nim jest łudą, marnością, cierpieniem, przemijaniem. Ten wymiar duchowy człowieka podlega prawu „Karmana” – jest to mechanizm etyczny wbudowany w kosmos, który powoduje automatycznie nagrodę za dobre czyny lub karę za złe postępowanie i w ten sposób determinuje przyszłe losy człowieka po śmierci. Dusza odradza się po śmierci. Celem życia człowieka jest wyzwolenie się z kołowrotu wcieleń (sansara) i zjednoczenie z absolutem (nirwana). Wbrew pozorom w antropologii Indii mamy poczucie jedności wszystkich żywych istot ze sobą. Ta jedność jest konsekwencją sansary- kołowrotu wcieleń. Człowiek za złe postępowanie wcieli się w robaka. Nie zabijam ale i nie zjadam żywych istot, ciał. Cało to mięso zjedzenie kurczaka to obrzydliwość.

Antropologia kulturowa- dyscyplina nauk społecznych badająca, opisująca, analizująca kulturę bada ona różnorodność kultur ludzkich w celu skonturowania ogólnej teorii kultury.

Charakterystyka antropologii kulturowej:

Antropologia kulturowa zajmuje się:

Społecznościami pierwotnymi (bada kulturę społeczeństwo przedpiśmienne, pierwotne, bezklasowe, prymitywne)
Społecznościami chłopskimi (ich folklorem, sztuką, XX wiek zmierzch społeczeństwa chłopskiego)
Społecznościami współczesnymi (nowe zjawiska kulturowe np. globalizm, ekologizm)
Adaptacją człowieka do środowiska
Systemem wyobrażeń (mitami, religią)

Terminologia antropologii kulturowej:

etnologia, etnografia, antropologia społeczna, antropologia kulturowa są to terminy używane często zamiennie.

Etnografia- to czysty opis kultury (np.. otrzęsin) rejestracja faktów

Etnologia- to opis, który ma na celu wciągnięcie wniosków

Antropologia kulturowa- nauka zajmująca się teoriami dotyczącymi kultury

Antropologia społeczna- kładzie nacisk na kulturowy wymiar społeczeństwa

najogólniejsza jest antropologia kulturowa

Wykład 10.10.2011r.

KULTURA CYWILIZACJA

wyjaśnianie pojęć

KULTURA – to wszystko, co jest przeciwieństwem przyrody;

Człowiek jest istotą rozdartą między przedmiotem przyrody, a świat kultury. Ostatecznie zwycięży świat przyrody. Przyroda nas determinuje poprzez instynkty, odruchy. Jeżeli kultura jest przeciwieństwem przyrody jest kimś nowym, sztucznym światem stworzonym przez człowieka, ludzi, społeczeństwo.

Przekształcamy naturę w kulturę.

Kultura – ten sztuczny świat, tworzymy go codziennie. Chroni nas przed powrotem do przyrody.

Kultura – całokształt tego wszystkiego co ludzkość wytworzyła zarówno w wymiarze materialnym jak i w wymiarze wartości – duchowym. Istotne jest to dlatego iż w słownikowych definicjach kultury spotykamy często rozróżnienie kultury materialnej i kultury duchowej. Kultura materialna – określana mianem cywilizacji a kultura duchowa – mianem kultury. Ten dychotomiczny podział wywodzi się jeszcze z XIX w. Z tradycji kultury niemieckiej. W słownikowym ujęciu tak się definiuję kulturę.

Kultura duchowa i materialna jest pojęciem błędnym, gdyż kultura jest czymś co obejmuje zarówno wytwory materialne człowieka, jak i wytwory ze strony duchowej (niematerialnej).

Sztuczny, ludzki świat – kultura to ciągły proces przemian.

Typy: narodowa, europejska.

CYWILIZACJA – każda cywilizacja jest kulturą, ale nie każda kultura jest cywilizacją – pewne kultury w dziejach ludzkości osiągają pewien szczególny poziom rozwoju i staje się ona nową jakością kulturową – cywilizacją.

Kultura polska jako narodowa kultura jeszcze nie wytworzyła cywilizacji natomiast jest częścią cywilizacji europejskiej.

(wykład) 17-10-2011

KLASYCY NAUKI O CYWILIZACJACH

Koncepcje cywilizacji :

Oswald Spengler
Arnold Joseph Toynbee
Feliks Konieczny

OSWALD SPENGLER

Pochodzenie niemieckie
Bardzo ważnym dla niego doświadczeniem była I wojna światowa – katastrofa Europy (I wojna światowa – początek schyłku dominacji kultury zachodni – europejskiej w świecie).
- 1914r. – 80% globu ziemskiego było zdominowane przez Europejczyków – kilka mocarstw kolonialnych : Anglia, Francja, USA, Belgia, Portugalia, Hiszpania;
- Konflikty wewnętrzne w Europie głównie miały charakter ekonomiczny i nacjonalistyczny; doprowadziły do procesów dezintegracji;
- Nastąpiły wewnętrzne procesy dezintegracyjne, które zachwiały potęgę Europejczyków;
Dla Spenglera I wojna światowa była początkiem końca cywilizacji europejskiej;
Koncepcja cywilizacji Spenglera miała charakter organiczny – porównywalna do żywego organizmu.

Każda kultura, która stała się cywilizacją ma pewien okres dynamicznego rozwoju – kultura. Rozwój cywilizacji w pierwszym okresie, zwanym okresem kultury ma charakter dynamiczny, żywiołowy – pęd życia.

Spengler twierdził, że taki okres dynamicznego rozwoju cywilizacja przeżywała w okresie średniowiecza.

W pewnym momencie kultura osiąga swoje apogeum rozwoju. W momencie gdy dana kultura osiąga owo apogeum osiąga wówczas status cywilizacji. Nastąpiło to w XV – XVII wieku.

W XV w. odbudowano w Europie po tysiąc latach poziom techniczny życia z czasów starożytnych. Europa przez tysiące lat zmagała się z skutkami Imperium Rzymskiego. XV wiek – rozwój nowych środków komunikacji – okręty oceaniczne a co za tym idzie przekroczenie granic między kontynentami. Wcześniej żadna cywilizacja tego nie dokonała. Nowe środki komunikacji umożliwiły podbój nowych kontynentów.

Europa posiadała własną, uniwersalną religię – chrześcijaństwo. W europie w XVII wieku doszło do szeregu odkryć w dziedzinie matematyki, astronomii. W Europie dokonał się skok w dziedzinie pozyskiwania energii, dokonała się rewolucja technologiczna, okryto maszynę parową – rewolucja techniczna – przejście do wykorzystywania energii odnawialnych w postaci energii i wody, wiatru, mięśni ludzkich i zwierzęcych – zastąpione przez energię kopalną – rozwój przemysłu.

Wg Spenglera okres cywilizacji trwał od 1914r. Od tego momentu cywilizacja zachodnia / europejska przeżywała schyłek.

Koncepcja cywilizacji wg Spenglera zakładała, że rozwój ludzkości nie prowadził do ciągłego postępu. Dzieje ludzkości, jako dzieje cywilizacji dla Spenglera to swoista sinusoida

brak postępu

Cywilizacja umiera, ale na jej gruzach rodzi się nowa cywilizacja – rodzi się coś nowego.

Cywilizacja umiera bardzo długo, ale na jej gruzach rodzi się nowa cywilizacja.

Spengler twierdząc, że rozwój cywilizacji ma charakter organiczny dzieje ludzkości jako dzieje ludzkości jako dzieje cywilizacji nie regenerują postępu.

Spengler odrzucając ideę postępu w dziejach cywilizacji twierdził, że dzieje ludzkości cechuje fatalizm – nie są one w żaden sposób ukierunkowane. Dzieje ludzkości nie mają sensu same w sobie. Przed Spenglerem nikt nie dokonał tego typu syntezy cywilizacji, jako dziejów cywilizacji.

Wykład 24 -10-2011

ARNOLD TOYNBEE

Cywilizacje – kultury rodzą się w wyniku pewnego procesu – wyzwanie i odpowiedź tej kultury, która jest w stanie odpowiedzi w adekwatny sposób na wezwanie cywilizacji,

Wyzwanie cywilizacji – zespół problemów, które dana kultura musi rozwiązać aby stać się cywilizacją wyzwalającą, wyzwanie cywilizacyjne nie może być ani za wysokie ani za niskie,

Cywilizacje starożytne

Przykładem działania mechanizmu – wyzwanie i odpowiedź – są cywilizacje najstarsze starożytności: egipska, mezopotamska, hinduska, chińska, grecko – rzymska, przedkolumbijska.

Wg Toynbee – go cywilizacje starożytne narodziły się w wyniku odpowiedzialności poszczególnych kultur – Północna Afryka, dorzecze Jangcy – na wyzwanie przyrodnicze – gwałtowna zmiana klimatu która nastąpiła na świecie od 12 – 10 tys. lat temu – gwałtowne ocieplenie klimatu.

Wcześniej nasz region był pokryty lodowcem. Nasi przodkowie – homo sapiens żyją w południowej Europie – północnej Afryce – pokrytej wówczas puszczą.

Zlodowaciała Europa zaczęła się ocieplać. Człowiek mieszkał w południowej Afryce. Po tych zmianach ociepleniowych Europa przestała być puszczystym terenem dobrym do ówczesnych warunków: 1 człowiek, 14km puszczy.

W wyniku zmian klimatu ludzkość, która prowadziła tryb zbieracko – łowiecki na terenach puszczy musiała szukać nowych terenów do życia, którymi były dorzecza wielkich rzek, gdzie można było próbować prowadzić normalny tryb życia.

W dolinach wielkich rzek nie dało się prowadzić zbiorczo – łowczego trybu życia, ludzi żeby przetrwać musieli przekształcić się w tryb rolniczy i używać rewolucyjnych technologii.

10 tysięcy lat temu w dziejach ludzkości nastąpiło przejście z trybu koczowniczego na rolniczy – ludzi zmuszeni byli do produkowania żywności, a nie jej zdobywania. Pierwszym udomowionym zwierzęciem była krowa, koń, pies, owce i kozy. Chińczycy udomowili świnię.

Zbieracze – łowcy dokonali kolejnej rewolucji – wynaleźli rośliny wysoko energetyczne, które można było przez dłuższy czas wykorzystywać – zboża (owiec, jęczmień), ryż (Chiny), fasola (Indie), kukurydza (pre - Kolumbijczycy).

Gdy ludzkość 10 tys. lat temu nie udzielała adekwatnej odpowiedzi, prowadziła tryb życia koczowniczo – zbieracki.

Przyroda regulowała liczbę ludzkości. Cywilizację starożytne dokonały rewolucji technicznej również w dziedzinie pozyskiwania nowych źródeł energii. Cywilizację te wykorzystywały również energię: wody, wiatru.

Wg Tonybee-go mamy ponad 20 cywilizacji:

Cywilizacje starożytne – chińska, hinduska, mezopotamska, egipska, grecko – rzymska (antyczna), prekolumbijska.

Spośród tych cywilizacji starożytnych do dziś przetrwały tylko 2: chińska i hinduska. Inne cywilizacje umarły. Cywilizacje antyczne przekształciły się w cywilizację europejską (euroatlantycką), egipska uległa całkowitemu zniszczeniu w Afryce. Do dzisiejszego dnia niema rodzimej afrykańskiej cywilizacji.

Wg Tonybee-go należy krytycznie odnieś się wobec koncepcji cywilizacji Spenglera. Tonybee odrzucał determinizm Spenglera, brak przedmiotowości człowieka jako twórcy cywilizacji.

Tonybee twierdził, że geneza cywilizacji nie jest:

- rezultatem wyłącznie czynników biologicznych,

- wynikiem wyłącznie oddziaływania środowiska geograficznego na człowieka.

Są one wynikiem działania zarówno przyrody jak i człowieka. Żeby powstała cywilizacja musi nastąpić uaktywnienie twórczych sił człowieka na wyzwanie cywilizacji. Jeżeli to wyzwanie jest zbyt słabe nie wyzwoli twórczych sił w naturze lidzkiej.

Tonybee twierdził, że cywilizacje rodzą się dzięki wybitnym jednostkom. Wybitne jednostki, które posiadają elan Vita są mniejszością w danym społeczeństwie.

Typy cywilizacji wg Tonybeego:

Cywilizacje zaaresztowane – które z powodu wyzwań przyrodniczych są zamknięte – nie rozwijają się – Eskimosi, dżungli amazońskiej – dostosowanie się do wyzwań cywilizacji, ale ich nie przezwyciężyli.
Cywilizacje kokony – kultury, które stały się cywilizacją, ale są w procesie dojrzewania
Cywilizacje poczwarki – cywilizacje, które rodzą się z cywilizacji i kokonów i są w procesie dojrzewania,

Wg Tonybe-go cywilizacje nie umierają. Tonybee wyróżnił 21 cywilizacji. Średni czas trwania to 1500 lat: egipska, andyjska, staro- chińska, minojska, sumeryjska, jukatańska, meksykańska, hetycka, syryjska, babilońska, irańska, arabska, daleko wschodnie, japońskie, indyjskie, helleńskie, prawosławno – bizantyjska, zachodnia, hindus.

Wg Tonbye-go cywilizacje powstają w wyniku pewnej relacji mechanizmu wyzwania i odpowiedzialności. Cywilizację powstają, gdy twórcze siły człowieka znajdą adekwatną odpowiedz na wyzwanie cywilizacji. To wyzwanie nie może być ani zbyt silne, ani zbyt słabe.

(wykład) 07-11-2011

LEW GUMILOW

Teoria pulsowania cywilizacji
1912r urodzony, zmarł 1992r.
14 lat był więźniem sowieckim
Jego prace : „Śladami cywilizacji wielkiego stepu”, „Od Rusi do Rosji”, „Etnogeneza i biosfera ziemi”.
Głosił idee pulsowania cywilizacji

Cywilizacja – to wynik przemian zachodzących w biosferze, Jest ścisła zależność między przemianami przyrody, a powstawaniem i rozwojem cywilizacji. Twierdził, że są one uzależnione od wybuchu na słońcu. Rytm zachodzący na słońcu – wybuchy – wyznaczają rytm w postaci pulsowania.

Każda cywilizacja ma cały szereg faz rozwoju i regresu.

Każda cywilizacja rozwija się w taki sposób. Kurczenie się cywilizacji jest konieczne. One „wypoczywają”, nabierają sił witalnych, dojrzewają so nowych wyzwań, czekają na dogodny moment do rozwoju.

Konflikt między cywilizacjami jest twórczy, konieczny do rozwoju.

SAMUEL HANTINKTON

Umarł w 2009r.
Dzieło „zderzenie cywilizacji”
Głosił :
- Zmierzch, (kryzys) cywilizacji zachodniej
- Zwrócił uwagę, że XX wiek to koniec cywilizacji zachodniej, a zarazem jest to czas wielobiegunowości cywilizacji,
  - W XX wieku zakończył się czas cywilizacji zachodniej na świcie, nie dominuje globalna cywilizacja, natomiast mamy kilka centrów cywilizacji, kilka ze sobą konkurujących cywilizacji,
  - Świat jest wielobiegunowy
- Cywilizacja prowadzi do nieuchronnego zderzenia cywilizacji, XXI wiek, - wiek zderzenia cywilizacji, konfliktów
  - Nie wybuchnie jednak żaden konflikt wojenny
  - Konflikty cywilizacyjne zastąpią globalne konflikty wojenne;
- Konflikty cywilizacyjne – mają i będą miały miejsce na obszarach pogranicza cywilizacji. Są to obszary styku poszczególnych kręgów cywilizacyjnych. Każda cywilizacja ma swoje centrum i peryferie. Konflikty odbywają się na peryferiach.

(wykład) 14-11-2011

LEW GUMILOW c.d.

Według Gumilowa cywilizacja euroatlantycka kurczy się. Gumilow wprowadził pojęcie nisz cywilizacyjnych. Świat człowieka podzielony jest na wiele nisz etnologicznych, które zamieszkują etnosy. Etnos (ludy, społeczeństwo). Etosy są zdeterminowane przez geografię i przez kosmos.

Według Gumilowa etnos to:

„Naturalnie ukształtowana na podstawie oryginalnego, stereotypy zachowań, społeczność istniejąca jako system, który przeciwstawia siebie innym podobnym systemom na zasadzie poczucia komplementarności. ”

Według Gumilowa rozwój poszczególnych Etnosów zależy od pojawienia się aktywności ludzi charyzmatycznych „Pasionarnych”.

Teoria mutagenezy

Swoją teorię cywilizacji Gumilow oparł na teorii mutagenezy, zgodnie z nią każdy nowy gatunek jest rezultatem procesu mutacji czyli nagłej zmiany kodu genetycznego żywych istot, które to mutacje zachodzą pod wpływem warunków zewnętrznych w określonym miejscu i czasie. Wg niego mutacje regulują wewnątrzgatunkowy proces ewolucji jej celem jest przetrwanie najbardziej dostosowanych gatunków. Teorię tę Gumilow przenosi na historię ludzkości widzi ten proces mutacji gatunków np. w migracji etnosów - ludów w pierwszym i drugim wieku po narodzeniu Chrystusa. Które to procesy doprowadziły do metamorfozy mapy etnicznej w basenie morza śródziemnego. Wg Gumilowa od II w. po narodzeniu Chrystusa nastąpił proces migracji, ludów wędrowniczych w obrębie imperium Rzymskiego dlatego, że nastąpiła mutacja nowych etnosów. Obecna mapa etniczna europy jest mozaiką ludów i małych grup etnicznych. Dzisiejszy kształt europy to następstwo przemian etnogenetycznych w okresie od II do VI wieku po narodzeniu Chrystusa. Proces ten określamy mianem etnogenezy.

Etnogeneza – to początek działania mechanizmu mutacji w wyniku którego powstaje „etniczny impuls”, generujący w dalszej kolejności coraz to nowsze procesy. Proces etnogenezy łączy się z wspomnianą wcześniej. „pasjonarnością”. Wg Gumilowa pasjonarność to cecha powstała w wyniku mutacji który doprowadza do wytworzenia się w danej populacji pewnej liczby osób o podwyższonej zdolności do działania do przywództwa, do tworzenia.

Pasjonariusz – jest to człowiek wg Gumilowa, w którym w sposób szczególnie silny impuls twórczy „pasjonarny”. Impuls „pasjonarny” jest silniejszy od takich potrzeb jak instynkt samozachowawczy, poczucie bezpieczeństwa, od wartości moralnych.

Według Gumilowa etnos rodzi się wówczas gdy pojawi się odpowiednia liczba ludzi obdarzonych „impulsem pasjonarnym”. Pasjonariusze są to jednostki zdolne do kształtowania otaczającej nas rzeczywistości. To oni organizują wyprawy, podbijają inne narody, ale i odpierają ich ataki. Wg Gumilowa Pasjonariusze posiadają duży zasób energii życiowej. Wg niego Pasjoniariusze posiadają pewien zapas biochemicznej energii żywiej substancji biosfery. Każdy z nas posiada określony zapas energii biochemicznej niezbędnej do podtrzymywania życia. Organizm Pasjonarusza potrafi wchłonąć ze środowiska energię dodatkową. Pasjonariusz potrafi energię wchłonąć i ulokować ją w dowolnym polu aktywności.

Tworzenie nowych systemów religijnych

Nowych teorii naukowych

W rezultacie to Pasjoniariusze wypracowują nowe wzorce zachowań, tworzą nowe systemy etniczne. Gumilow wskazuje na tworzenie różnych poziomów „pasjonarności” wyznaczają one fazy etnogenezy.

Wg Gumilowa etnogeneza posiada kilka faz – etapów.

FAZY ETNOGENEZY

Faza zrywu – faza ta odznacza się stabilnym wzrostem napięcia poziomu pasjonarnego, musi wówczas zadziałać impuls pasjonarny.
Faza akmatyczna – faza odznaczająca się maksymalnym dla danego systemu etnicznego poziomem napięcia pasjonarnego
Faza przełomu – faza oznaczająca się gwałtownym obniżeniem poziomu napięcia pasjonarnego.
Faza inercyjna – okres odznaczający się płynnym spadkiem poziomu napięcia pasjonarnego po fazie przełomu.
Faza wsteczna – jest to okres odznaczający się obniżeniem poziomu napięcia pasjonarnego poniżej granicy charakterystycznej dla homeostazy w rezultacie czego następuje zanik etosu jako systemu albo przekształcenie etosu w relikt.
Faza memorialna – jest to faza następująca po fazie wstecznej, jest to faza w której przedstawiciele danego etnosu zachowują jeszcze tradycje kulturowe. Np. mazurzy na Warmii i Mazurach.

Długość życia etnosów od fazy zrywu do fazy memorialnej trwa 1500 lat. Od momentu impulsu do całkowitego zaniku. Grupa etnosów tworzy super etnos.

Super etnos – jest to system który łączy poszczególne etnosy na zasadzie działania wspólnego, impulsu pasjonarnego. Przykładem tego jest np. Bizancjum, jest to super etnos powstały na skutek działania impulsu pasjonarnego w I w n.e. Super Etnos łączył greków, Egipcjan, Syryjczyków, Gruzinów, Ormian i Słowian i w pewnym sensie Etiopczyków.

(wykład 21-11-2011)

TRADYCJE RELIGIJNE

Religia – źródło aksjologii, moralności

Każdy krąg cywilizacyjny posiada własne tradycje religijne.

Poszczególne religie w cywilizacjach:

Chrześcijaństwo – religia cywilizacji zachodniej,
Islam – religia kręgu cywilizacji arabskiej,
Hinduizm – religia cywilizacji subkontynentu indyjskiego;
Konfucjanizm – taoizm – tradycyjne wierzenia chrześcijańskie;

Wymienione wyżej tradycje religijne są ściśle związane z wymienionymi przez nas cywilizacjami, poprzez:

(obszary współzależności, oddziaływanie, jak wpływają, jak się kształtują)

Dostarczanie hierarchii wartości,
Legitymizowanie ładu społeczno – politycznego (szczególnie dla Chin)
Religie są źródłem moralności,

Struktura religii

Elementy struktury systemu religijnego:

Doktryna religijna

Elementy doktryny religijnej

Teoria Boga (teologia)

W dziejach ludzkości stworzono kilka teorii Boga, kilka systemów teologii:

- monoteizm – istnieje jeden Bóg, byt absolutny

Charakter osobowy, byt z którym możemy nawiązać kontakt

Atrybuty absolutu Boga:

Kreator bytu (świata)
Twórczy
Wszechstronny, wszechwiedzący
Źródło ładu moralnego

Bóg = osobowy, absolut

Między Bogiem osobowym, absolutem, a światem jest przepaść

Ex nichilo – coś z niczego

Źródłem objawienia jest Bóg osobowy w postaci Świętej Księgi !!!

Politeizm – istnieje wiele przedmiotów boskich, wielu bogów.

Te istoty boskie podlegają nadrzędnemu porządkowi Bogowie olimpijscy byli zdeterminowani przez los

Panteizm – wszystko Bóg, tożsamość, jedność między bogiem a światem,

Źródłem objawienia boskiego jest kosmos (księga objawienia panteisty), przyroda, świat (to co świetliste).

Panenteizm – kosmos – świat jest zanurzony w boskości,

Antropologia religijna
Kosmologia religijna

Każdy system religijny głosi jakąś wizję świata

Kosmologia religijna zajmuje się:

Kosmogenezą – idea stworzenie,
- kosmos nie jest wieczny, jest następstwem aktu stwórczego, (pogląd ten głoszą głownie monoteiści)
- kosmos jest wieczny – panteiści,
Biogeneza – wyjaśnianie tajemnicy i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka rozumnego
Antropogeneza - droga rozwojowa i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka rozumnego
Eschatologia – dział traktujący o tzw. rzeczach ostatecznych człowieka jak i świata, zajmuje się również życiem pośmiertnym człowieka, w którym to dusza zostanie osądzona i otrzyma karę lub nagrodę,

Kult religijny – wymiar zewnętrzny,
Instytucjonalny wymiar religii,

(wykład 28-11-2011)

Naukowa refleksja nad biogenezą prowadzona przez nauki ścisłe, o życiu (medycyna, biologia, chemia) – w ramach nauki o życiu – napotykają nieprzekraczalne granice, poza które nie mogą wyjść w swojej refleksji, inaczej bowiem, przekraczają swoje kompetencje.

Nauki o życiu opisują wyjaśniają fenomen istnienia życia, ale w ramach swojej metodologii nie są w stanie odpowiedzieć na fundamentalne pytanie o charakterze światopoglądowym:

Co jest źródłem życia ?
Czy życie ma cel ?
Jak określić wartości życia ? itp.

Próby odpowiedzi na te pytania udziela filozofia i teologia. Inne dyscypliny wiedzy nie są uprawnione do udzielania tych odpowiedzi.

Nauki o życiu napotykają w swej refleksji bariery nie do pokonania – tajemnice – może znaleźć próbę odpowiedzi na te pytania – agnostycyzmu lub poszukać innych źródeł wiedzy – sztuka, religia, lub pozostać na poziomie filozofii.

Główne kierunki bioto genezy :

Systemy religijne – judaizm, chrześcijanizm, islam – monoteistyczne – Zgodnie twierdzą, że początek kreacji osobowego absolutu, np. opis stworzenia świata i życia w Starym testamencie.

Kosmologia religijna, określa cele stworzenia świata, sens jego istnienia, kreślą obraz jego końca – eshakologia.

W niektórych systemach religijnych – gnoza, manicheizm – świat jest uznawany za źródło zła – pociąga to za sobą postawę negacji wobec świata. We wszystkich innych systemach religijnych stosunek do świata jest na ogół optymistyczny.

TEORIA CZŁOWIEKA

Antropologia religijna wyjaśnia zagadkę pochodzenia człowieka ora określa jego istotę, cel, sens istnienia. Główne jej elementy składowe:

Antropogeneza – skąd się wzięli pierwsi ludzie
Teoria duszy – pneumatologia
Teoria zbawienia – soteriologia
Ekstrapologia antropologiczna – co dzieje się z człowiekiem po śmierci ?, kreśli wizję życia pozagrobowego (piekło, niebo)

W systemach monoteistycznych, na ogół antropologia eshekologiczna powiązana jest z ideą sprawiedliwości, odpłata za grzechy w doczesności i nagrodę za cnotliwość życia.

W hinduizmie i buddyzmie antropologia eshekologiczna zaznaczona jest ideą sansary (wędrowca dusz). Według Hinduizmu człowiek to przede wszystkim byt duchowy uwięziony w ciele. Po śmierci dusza ponownie wciela się w inny byt materialny. Jego status zależy od prawa Kormana – mechanizm etyczny działający w kosmosie obejmujący wszystkie żywe istoty (zwierzęta). Jego mechanizm działa na zasadzie nagrody lub kary, za dobre lub złe życie. Człowiek czyniąc dobro w doczesności zapewnia sobie wcielenie po śmierci w doskonalszy byt materialny. Natomiast człowiek czyniący zło skazuje siebie na wcielenie po śmierci niższą formę bytową. Celem hinduistów jest wyrwanie się z tego kołowrotu wcieleń- nirwana.

KULT RELIGIJNY

Zewnętrzny przejaw życia religijnego,
Kult – zespół praktyk będących wyrazem czci wobec sił nadprzyrodzonych,

Podstawowe formy kultu:

Rytm – proste, spontaniczne, niesformalizowane akty czci,

Człowiek wyraża w nich swój podziw, strach (bojaźń), wobec istoty najwyższej

Obrzędy – rytuały, które uległy z czasem rozbudowaniu schematyzacji, rozwinięte formy kultu, nie są sprawdzane indywidualnie, ale przy wyspecjalizowanej ku temu osobie.

Obrzędy mają wyraźną tendencję do rytualizacji – istnieje pragnienie, i należy je bezwzględnie przestrzegać ich ustalonych zasad. Np. modlitwa, ofiara – najbardziej uniwersalne przejawy kultu religijnego,

(wykład) 05-12-2011

MODLITWA – próba nawiązania dialogu z osobowym absolutem; przejawem modlitwy są spontaniczne wezwanie o pomoc, intencję,

Modlitwa przywiera formę czci, uwielbienia, dziękczynienia.

Modlitwa jako akt ekspiacji,
Realizuje bardzo uczciwą funkcję psychiczną,
Daje poczucie katar zis – oczyszczenia,

Przejawy modlitwy:

Spontaniczne wezwanie (o pomoc i intencję)
Modlitwa przybiera formę aktów czci, uwielbienia, dziękczynienia
Modlitwa jako akt ekspiacji (ktoś żałuje za zło, prosi o przebudzenie),

Modlitwa realizuje bardzo ważną funkcję psychiczną, ponieważ pełni funkcję katar zis (daje poczucie oczyszczenia, modlitwa oczyszcza.)

OFIARA

Obok modlitwy najbardziej uniwersalna forma kultu religijnego,
Ofiara jest obecna we wszystkich systemach ofiary,
To co umożliwia kontakt Bóg – człowiek,

Idea ofiary polega na tym, że człowiek składa bóstwu cenną rzecz.

Ofiara za pośrednicza prośbę człowieka skierowaną do bóstwa;
ŁASKA – człowiek coś daje, ofiarę, którą unicestwia człowiek otrzymuje łaskę, bóstwo spełnia jego intencję;

Kanały info w idei ofiary:

Człowiek o coś prosi
Bóg który zawsze odpowiada łaską

Przykładem ofiary jest chrześcijański obrzęd Eucharystii. Jest powtórzeniem ofiary Chrystusa. Dokonuje ofiary wcielonej – absolut.

Integralną częścią ofiary jest uczta ofiarna – spożycie części złożonych darów ofiarnych, np. w ofierze eucharystycznej, ucztą jest moment komunii świętej.

Instytucjonalny wymiar religii – klasyfikacja religii

Religie historyczne
Geograficzne
Zasięg terytorialno – etniczny
Kryteria genetyczne (pochodzenie)
Ilość bóstw czczonych w danym systemie religijnym

Religie Historyczne

Religie wymarłe – religie, które nie mają wyznawców, np. starożytnego Egiptu, religie Greków, Rzymian, religie pro kolumbijskie
Religie żywe – np. chrześcijaństwo, islam, hinduizm, konfucjanizm, taoizm, buddyzm, judaizm,

Geograficzne

Religie bliskiego wschodu:

Dalekiego wschodu
Religie Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Oceanii,

Najbardziej sensowny podział jest na religie wschodu i zachodu. Starsze od zachodu ( 5 tysięcy lat.) trwają – dwa kręgi cywilizacyjne – Indie i Chiny, Zasada podziału na te religię uznaje się rzekę inalus.

Islam, chrześcijaństwo są religiami misyjnymi i chcą być religiami ogólno światowymi.

Etniczno – terytorialne

Religia plemienna – te wierzenia, które funkcjonują w obrębie jednej grupy plemiennej
Religie narodowe – np. Judaizm, religia ograniczona do jednego narodu,
- Hinduizm – charakter narodowy, w hinduizmie decyduje prawo, reinkarnacje. Dusza odradza się w ciele hindusów.
- Szanta izm – (Japonia) narodowa religia Japończyków, cesarz – jest Bogiem dla Japończyków
Religie światowe
- Chrześcijaństwo
- Buddyzm – nie ma charakteru uniwersalistycznego (wywodzi się z hinduizmu),

Kryterium Genetyczne (pochodzenie)

Objawione – te religie, które odwołują się w swojej genezie do boskiego objawienia są to: judaizm, buddyzm, chrześcijaństwo, Islam,

Religie te wiążą swoje powstanie z boskim objawieniem udzielonym konkretnemu człowiekowi, który jest jednocześnie założyciele danej religii,

Jezus – chrześcijaństwo

Mahomet – islam

Naturalne – systemy religijne, których geneza niknie w mrokach przeszłości, nie możemy wskazać konkretnego założyciela, np. konfucjanizm, taoizm,

Ilość bóstw czczonych w danym systemie religijnym

Monoteistyczne
- Teizm – uznaje istnienie 1 osobowego Boga,
- Panteizm – zakłada tożsamość boga i przyrody
- Deizm – uznaje istnienie osobowego absolutu, ale kwestionowane jest aktywne uczestnictwo w świecie (Bóg konstruktor kosmosu).

(wykład 12-12-2011)

Główne elementy tożsamości narodowej:

Poczucie ciągłości tradycji historycznej
Określone terytorium
Język – wspólny dla danej grupy etnicznej
Religie

Przykładem ścisłego związku między tożsamością narodową, a religią są:

Judaizm
Narodowa religia żydowska
Hinduizm

Religia może być źródłem tożsamości narodowej:

Norm aksjologicznych
Religia legitymizuje sens i cele istnienia danego narodu,

(wykład 19-12-2011)

Mniejszości narodowe

Manifestacją symboliczną pamięci historycznej są herby, flagi, hymny. Są znakiem narodowej identyfikacji. Wspólna organizacja polityczna. Następnym czynnikiem tworzącym wspólnotę narodową jest wspólne organizacje polityczne. Więzi ekonomiczne są elementem tworzącym naród. Następnym czynnikiem narodowotwórczym są więzi społeczne