• EUKACJA ZDROWOTNA. ETAPY DZIAŁANIA, ŚRODKI TATYCZNE

  1. Zgodnie z tradycyjnymi, podejściem edukacja zdrowotna sprowadza sie do świadomego stwarzania sposobności do uczenia sie, sposobności tak zaplanowanych by ułatwiły dokonanie wcześniej określonej zmiany zachowań

  edukacja zdrowotna dąży więc do porawy i ochrony zdrowia poprzez stymulowanie procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek

  Edukacja zdrowotna przebiega dwuetapowo:

  - w drodze bezpośredniej edukacji jednostek

  - poprzez użycie w celach edukacyjnych środków masowego przekazu

  Działania sierowane na edukacje i rozwój jednostek obejmują:

  - podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu

  - poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia

  - budowanie wysokiej samooceny oraz samodoznawalności

  2. tradycyjne rozumowna edukacja zdrowotna pozostaje w ścisłym związku z prewencją choroby i jest daleko niewystarcająca z punktu widzenia potrzeb promocji zdrowia.

  Nastawiana jedynie na mobilizacje jednostek bywa oskarżana o "obwinianie ofiar" jako że możliwość zmiany własnego zachowania wskutek oddziaływania szeroko pojętych czyników środowiskowych , często leży całkowicie poza zasięgiem człowieka

  Do dziś wykorzystywane są trzy modeleedukacji zdrowotnej w różnym stopniu przydatne dla promocji zdrowia:

  - model edukacji zdrowotnej zorientowanej na chorobe

  - model edukacji zdrowotnej zoreintowanej na czynnik ryzyka

  - model edukacji zdrowotnej zorientowanej na zdrowie

  Doświadczenie pokazało, że tradycyjne rozumienie roli edukacji zdrowotnej wpływa znacząco na ograniczenie efektu jej oddziaływania. Obecnie jest oczywiste że była ona skuteczna nie może ograniczać obszaru swego oddziaływania jednostek i ich zachorowania zarówno tego sprzyjającego jak i szkodzącego zdrowiu.

  3. Nowoczesna edukacja zdrowotna powinna przebiegać na trzech poziomach:

  - podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych

  - podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzystaniem z systemu opieki zdowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania

  - zwiękaszania poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie

  W celu podniesienia efektywności oddziaływania edukacyjnego niezbędne jest także stosowanie różnych form edukacji zdrowotnej w tym także form skierowanych na grupy, organizacje i całe społeczeństwa

  4. Edukacja zdrowotna w nowym rozumieniu traktowana jest nie tyle jako sposób do uzyskania zmian jednostkowych zachowań, znanych jako czynniki ryzyka ile jako potężny środek możliwy do wykorzystania w celu uruchomienia wszystkich dostępnych sił społecznych na rzecz bardzo szeroko pojmowanej zmiany służącej zdrowiu

  5. Edukacja dla zmian ma przewage nad tradycyjnym modelem edukacji

• Posluguje sie roznorodnymi strategiami a prognozy interwencyjne sa tak planowane, by jedne dzialania nasilaly dzialania innych

• Zwraca sie ku zdrowotnym problemom ludzi, ktorych rozwiazania oni sami sie domagaja

• Zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwosci spolecznej – takie ruchy, jak ruch na rzecz zdrowia kobiet czy ochrony srodowiska, od dawna walczyly o wprowadzenie zmian w polityce zdrowotnej i instytucjach zwiazanych ze zdrowiem

• uwzględnia fakt wieloprzyczynowości chorób biorąc pod uwagę nie tylko behawioralne , a także społeczne i ekonomiczne i polityczne determinanty stanu zdrowia oraz koniecznosc budowania prognoz edukacyjnych

  6. jednym ze sposobow promocji zdrowia jest zmiana zachowan i przekonan osiagnieta metoda edukacji

  - w modelu przekonan zdrowotnych (HBM) promocja uzyskiwana jest poprzez przekonanie spolecznosci o podatnosci na okreslone choroby oraz upowszechnienie wiedzy o efektywnych metodach zapobiegania im (przeciwdzialanie stereotypowi – nigdy nie zachoruje)

  - teoria dzialan racjonalnych (TRA) koncentruje sie na zmianie postaw, wobec pozytywnych zachowan zdrowotnych (rzucanie palenia) i wytwarzanie przekonania, ze te zmiany odbierane przez otoczenie z aprobata

  Obie najważniejsze teorie zachowan zdrowotnych HBM i TRA klada nacisk na postawy i przekonania jako glowne determinanty zmian zachowan zdrowotnych

  7. promocja pozytywnych zachowan zdrowotnych powoduje zmiane postaw

  Są to

1. Oddzialywania informacyjne

• Promocja wymaga uswiadomienia zainteresowanym zwiazku pomiedzy indywidualnymi zachowaniami a zdrowiem oraz o istocie zachowan zdrowotnych. Przyklad – dieta i aktywnosc fizyczna a uklad krazenia, palenie tytoniu a nowotwory

• Dostarczanie powyzszych informacji pozornie jest proste poniewaz zmiana zachowan z uzyciem oddzialywania inforacyjnego obejmuje 5 procesow

• Zdobycie uwagi odbiorcow – ze wzgledu na natlok informacji nie jest to proste

• Zrozumienie – komunikat musi byc przedstawiony w fornie przystepnej potencjalnemu odbiorcy oraz musi przystawac do powszechnych wyobrazen o zdrowiu i chorobie, zbyt rewolucyjne przekazy sa odrzucane

• Przyswojanie – nastepny etap, przy zalozeniu, ze komunikat byl zrozumialy, akceptacja nastawienia, ktore niesie ze soba komunikat

• Przechowanie w pamieci odbiorcy – musi nastapic, aby przekaz byl dlugotrwaly

• Dzialanie – jako koncowy etap – zmiana zachowania zdrowotnego

• Badania nad efektywnoscia przekazu wyodrebnily wiele czynnikow waznych dla skutecznosci. Efektywnosc komunikatu zalezy od zrodla komunikatu

• Funkcjonowanie ludzkiej pamieci i zapamietywanie przekazow

• Podobiensto nadawcy do odbiorcy

• Aktywnosc nadawcy i jego wiara w prezentowany komunikat

• Ten sam komunikat jest skuteczniejszy jesli pada od osoby dobrze sie kojazacej

• Konstrukcja komunikatu

• Jasny, zwiezly i niezbyt skomplikowany

• Zlozone komunikaty – dla wyksztalconych odbiorcow

• Dobor argunentow prowadzic pod katem adresatow

• Adresat dobrze poinformowany lub sceptyczny- porownanie danych opcji, argumentacja za i przeciw kazdej z nich

• Adresat czesciowo akceptucjacy poglady – wystarczy prosta prezentacja argumentow za dana opcja

• Jasne przedstawienie wnioskow plynocych z prezentowanej argumetnacji – dla upewnienia sie ze sluchacz wlasciwie pojol przekaz. Odbiorca nie powinien wyciagac wnioskow samodzielnie

1. Oddzialywania oparte na strachu

• Jest jednym z czesiej stosowanych podejsc do perswacji, wykorzystuje wrodzony lek przed zagrozeniem. Dzialanie opiera sie na przekazaniu, ze akceptacja warunkow i zmiana zachowan bedzie pewniejsza jesli wykorzysta sie leki i niepokoje odbiorcy

• Nie jest do konca znane, jaki poziom leku jest optymalny. Zaleznie od rodzaju przekazu, wyniki sa rozne – czasami wyzszy lek – wieksza skceptacja i motywacja do dzialania, niektorzy jednak uwazaja ze umiarkowany lek – poziom jest najbardziej optymalny

• Komunikat oparty na strachu musi

• Jasno i wyraznie okreslic jak i jak silnie negatywne zachowania zdrowotne moga prowadzic do konsekwencji

• Musi przekonac odbiorce, ze negatywne konsekwencje zachowan sa rzeczywiste i moga go dotknac osobiscie

• Musi byc pokazany sposob unikniecia zagrozenia

• Trzeba przekonac odbiorce, ze potrafi i moze podolac wymaganiom i zaleceniom

  8. zmiana postaw a zmiana zachowania

  Oddzialywania informacyjne czy oddzialywania oparte na strachu w pewnych warunkach okazuja sie byc skutecznym bodzcem do zmiany postawy, ale nie koniecznie wplywa to na zmiane zachowan. A skutki zdrowotne beda jednynie wtedy gdy zmianie ulegna zachowania

  9. wykorzystanie technik behawioralnych w promocji zdrowia

  Poznawczo – behawioralne podejscie do promocji zdrowia obejmuje wiele strategi majace wspolna podstawe, mowiaca o tym ze zachowanie i poznanie musza byc rozpatrywane razem

  10. techniki behawioralne

1. Warunkowanie reaktywne

• Powtarzanie rownoczesnie dwoch bodzcow powoduje, ze po pewnym czasie kazdy z nich wykorzystuje taka sama reakcje

• Terapia awersywna – sparowanie nieprzyjemnych uczuc z niepozadanymi zachowaniami zdrowotnymi

1. Warunkowanie sprawcze

• Koncentruje sie na skutkach dzialań – kara lub nagroda za efekt dzialania, zachowanie, itp.

• Terapia kontraktowa – zawarcie umowy i kara za jej naruszenie

1. Modelowanie

   Teoria ta bazuje na tym, że nawyki zdrowotne ksztaltowane są obserwacją innych bodźców

2. Kontrola bodźcowa

3. Samokontrola

4. Trening umiejętności

5. Trening zorganizowania

   11. apel za pośrednictwem massmediów

• Slaba skuteczność oddzialywania na zdrowie. Telewizyjne kampanie zdrowotne wykazaly nikly lub żaden wplyw, np. Kampania dotycząca używania pasów bezpieczeństwa czy antynikotynowe, antyrakowe

• Skuteczność kampani w mass mediach możemy osiągnąć poprzez efekt kumulacyjny , pojedyńczy spot ma niklą skuteczność, ale cala seria już ją może osiągnąć

  12. edukacja powinna

• Wykorzystywać pojącie pozywywnego zdrowia

• Stosować innowacyjne podejcie i technologie informatyczne,

• Ukierunkować się na dzialania spoleczne i spoleczne uczestnictwo

• Stosować wielosektorowe i wielodyscyplinarne podejście

• Rozwijać nowe strategie związane z różnym poziomem dzialań

  Brać pod uwagę spoleczne i środowiskowe czynnki wplywające na decyzje związane ze zdrowie