Finanse wykład 2. 26.03.2011

Przedmiotem nauki finansów są zjawiska i procesy pieniężne.

Z przedmiotu finansów wynika, że jest ona jedną z gałęzi ogólnej nauki ekonomii, która rozprawia o procesach gospodarczych i prawach rządzących tymi procesami. Inne dyscypliny naukowe (prawo) zajmują się zjawiskami finansowymi, np. finanse państwa, które regulowane są przez prawo finansowe.

Przedmiotem nauki prawa finansowego jest badanie prawnych aspektów-norm-gospodarki pieniężnej, zjawisk publicznoprawnych, instytucji finansowych, banków oraz przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych.

Nauka finansów zajmuje się badaniem ruchu pieniądza:

- jego KREACJĄ w systemie bankowym

-jego CYRKULACJĄ pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi

-jego AKUMULACJĄ w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.

Analiza tego ruchu nie jest ograniczona do samych zjawisk pieniężnych, prowadzi się ją na tle i w związku z przebiegiem zjawisk w rzeczowej sferze gospodarowania, czyli na tle PRODUKCJI, PODZIAŁU, SPOŻYCIA I AKUMULACJI wartości użytkowych oraz ich wymiany z zagranicą, jak też na tle powstawania i ruchu walorów finansowych(papierów wartościowych).

Dwie podstawowe funkcje finansów:

1. FISKALNA

2. POZAFISKALNA (odrębne funkcje: stabilizacja, alokacja, dystrybucja, koordynacja).

Inny pogląd głosi iż ogólne rozważania na temat funkcji finansów są bezcelowe, można natomiast rozpatrywać funkcje poszczególnych instrumentów finansowych.

Najczęściej przyjmuje się wyróżnienia funkcji finansów:

-stabilizacyjnej

-alokacyjnej

-redystrybucyjnej

FUNKCJA STABILIZACYJNA- polega na oddziaływaniu procesów gospodarczych w sferze rzeczowej w kierunku zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu, przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy warunków życia.

FUNKCJA ALOKACYJNA- polega na dokonywaniu podziałów materialnych i ludzkich czynników produkcji pomiędzy sferą wytwarzania dóbr prywatnych i dóbr publicznych, a następnie wewnątrz obu tych sfer między różne działy, gałęzie i firmy wytwarzające dobra prywatne, jak też między różne obszary i podmioty dostarczania dóbr publicznych.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA- polega na dokonywaniu wtórnego podziału dochodów, które powstały wskutek pierwotnego produktu krajowego brutto(PKB) na szczeblu jednostek wytwórczych pod wpływem mechanizmu rynkowego, czy też pod wpływem administracyjnym regulacji charakteru ogólnego w przypadku nierynkowych jednostek wytwarzania składników PKB.

Redystrybucja dochodów następuje poprzez nakładanie na podmioty obciążeń fiskalnych i ustalenie dla nich dochodów pieniężnych, przedmiotem redystrybucji jest majątek. Udziałowe papiery wartościowe(własnościowe, dłużne) dają uprawnienia do pobierania dochodów i zarządzania majątkiem firmy.

Dla ogólnej analizy zjawisk finansowych wykorzystywane są dwa kryteria:

1. PRZEDMIOTOWE- wskazujące na tytuł operacji pieniężnej (dochód-wydatek)

2. PODMIOTOWE- wskazujące na rodzaj podmiotu gospodarczego, który dokonuje operacji.

Kryterium przedmiotowe wyodrębnia dwa podstawowe rodzaje pieniężnych przychodów i wydatków:

-przychody i wydatki rynkowe

-przychody i wydatki nierynkowe

Cechy wyróżniające rynkowe strumienie pieniężne:

- powiązanie świadczenia pieniężnego ( wydatku) jednej strony transakcji rynkowej ze świadczeniem innej wartości(rzeczy, usługi, papiery wartościowe) przez drugą stronę transakcji rynkowej (dla niej wydatek pieniężny kontrahenta staję się przychodem pieniężnym).

- ruch pieniądza i jego ekwiwalentów w transakcjach rynkowych jest regulowany przez mechanizm rynkowy i normy prawa(opcjonalnie), jeśli państwo lub inne związki publicznoprawne ingerują w funkcjonowanie rynków i tworzą dla nich ramy instytucjonalne.

Cechy wyróżniające nierynkowe strumienie pieniężne:

- brak świadczenia wzajemnego ze strony uczestnika transferu, otrzymującego świadczenie pieniężne(podmiot, dokonujący transferu nie otrzymuje nic od podmiotu odbierającego transfer).

- operacje transferowe nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, posiadają podstawę uznaniową, określoną przez podmiot przekazujący środki(transfery dobrowolne) lub przez pobierającego środki pieniężne(transfery przymusowe).

Transfery nierynkowe mają charakter bezzwrotny.

Podział przychodów i wydatków rynkowych według kryterium rodzajów ekwiwalentów, uzyskiwanych na różnych rynkach:

-strumienie pieniężne na rynku towaru i usług

-strumienie pieniężne na rynku pracy

-strumienie pieniężne na rynkach finansowych(rynek walutowy, akcji papierów wartościowych)

Klasyfikacja strumieni rynkowych według kryterium powiązania w czasie świadczenia pieniężnego realizowanego przez strony:

-transakcje natychmiastowe (SPOT)

-transakcje terminowe (FORWARD)- rzeczywiste i nierzeczywiste

Rynek finansowy dzielimy na:

I. Według podmiotów

-walutowy

-akcji

-papierów dłużnych

-rynek instrumentów pochodnych (kontroli ryzyka, zabezpieczających przed ryzykiem)

II. okres zakładalności instrumentu:

- pieniężny- do roku, np. bony pieniężne

- kapitałowe- powyżej roku, np. akcje

III. ze względu na kontakt nabywców:

- pierwotny- pomiędzy emitentem a pierwszym nabywacą

- wtórny- pomiędzy kolejnymi nabywcami

IV. ze względu na liczbę podmiotów, do których skierowana jest oferta:

- publiczny- do 100 osób

- prywatny- poniżej 100 osób

TRANSFERY- są ważnym instrumentem kształtowania wielkości funduszy nabywczych, będących w dyspozycji państwa i innych podmiotów oraz instytucji (zarówno transfery zmniejszające, jak i zwiększające fundusze nabywcze).

TRANSFERY NIERYNKOWE- mają charakter bezzwrotny, stad wpływają w sposób trwały na wielkość funduszy nabywczych (zwłaszcza, gdy wchodzą w zakres finansów publicznych). Są ważnym instrumentem redystrybucji dochodów (majątku) między podmiotami i ich grupami.

Transferowe strumienie o charakterze nierynkowym trzeba odróżniać od transferów na rynkach finansowych.

TRANSFERY NA RYNKACH FINANSOWYCH- mają charakter zwrotny

- WARUNKOWO ZWROTNE- przychody i wydatki w bankowych operacjach kredytowych i depozytowych, certyfikatów inwestycyjnych, świadectw udziałowych, jednostek uczestnictwa funduszy, polis ubezpieczeniowych

- BEZZWROTNE- inwestycje o charakterze właścicielskim- zakup akcji, czy wnoszenie wkładów do spółek z.o.o

Klasyfikacja podmiotowa zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które realizują pieniężne przychody i wydatki oraz zaciągają zobowiązania do dokonywania wydatków oraz przyjęcia przychodów pieniężnych w przyszłości (dokonują operacji finansowych)

Grupy zjawisk finansowych:

- finanse przedsiębiorstw

- finanse gospodarstw domowych

- finanse publiczne

-finanse banków i instytucji kredytowych

-finanse ubezpieczeń

-finanse rynków finansowych

Procesy rzeczowe- obejmują tworzenie wartości użytkowych (towarów i usług) przy zastosowaniu trwałego kapitału rzeczowego (budynki, środki transportu) obrotowego kapitału rzeczowego (surowce, materiały) i pary zasobów ludzkich. Do procesów rzeczowych zaliczamy także obrót wartościami użytkowymi, ich kupno, sprzedaż (w łańcuchu od producenta do nabywcy może pojawić się kilka ogniw pośredniczących.)

Obrót wartościami użytkowymi obejmuje:

- produkcję okresu bieżącego

- import z zagranicy

-majątek, który zmienił właściciela

W procesach rzeczowych występuje obrót nieruchomościami, zarówno o przeznaczeniu produkcyjnym, jak i nieprodukcyjnym.

Makroekonomiczny wymiar finansów polega na tym, że poprzez zjawisko pieniężne dokonuje się alokacji zasobów rzeczowych i zasobów pracy, co powoduje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.

Dwie grupy zjawisk finansowych z punktu widzenia wzajemnego powiązania zjawisk finansowych:

1. Finanse sfery realnej

2. Finanse autonomiczne

Finanse sfery realnej, zalicza się do nich:

- zjawiska finansowe, które prowadzą do zmian w sferze realnej, czyli powstaja w związku z wytworzeniem dóbr i usług zaspokajających potrzeby społeczeństwa i w następstwie których dokonuje się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy, co warunkuje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.

Finanse autonomiczne, zalicza się do nich:

- zjawiska finansowe, których przedmiotem jest tworzenie, wymiana i gromadzenie walorów finansowych( kreujące bogactwo abstrakcyjne, mogące istnieć niezależnie od wartości rzeczowych i przemieszczające się niezależnie od ich ruchu)

Podział na autonomiczną i realną sferę finansów przebiega poprzecznie do podziału operacji finansowych na rynkowe i nierynkowe oraz ich podziału w oparciu o podmiotowe kryteria.

Finanse sfery autonomicznej nie prowadzą do ruchu- kreacji, alokacji, wymiany- wartości użytkowych, ich przedmiotem są działania dotyczące abstrakcyjnych(niezmaterializowanych) wartości pieniężnych w postaci zasobów pieniądza, tytułów do otrzymania pieniądza w postaci rynkowej (papiery wartościowe) lub nierynkowej (wierzytelności niezbywalne), jak też w postaci roszczeń do majątku i dochodu potwierdzających w formie papierów wartościowych (certyfikaty, akcje) i niemających formy zbywalnej na rynku (udziały).