Pierwsze pojęcia związane z kulturą - starożytna Grecja. Najczęściej spotykane określenie kultury w tym czasie to PAIDEA określająca wychowanie.

KOLIKAGALIA - określenie wychowania młodych mężczyzn.
W późniejszych czasach pojawiło się inne pojęcie - HUMANITAS - określenie kultury jako zjawiska humanistycznego, wychowania - odrodzenia.

W średniowieczu kulturę uznawano jako dar spływający od Boga - SANCTITAS.

Rozdzielenia dokonali Sofiści, którzy proponowali oddzielenie wszystkiego, co pochodzi od Boga i tego, co pochodzi od ludzi: THESEY i PSYCHEY.

W wiekach oświeconych i później zastanawiano się nad rolą natury w odniesieniu do kultury. Wg oświeconych filozofów
z NAURY (Chaosu) wyłoniła się kultura jako coś uporządkowanego, co wytwarza myślący człowiek.

Pojawia się jeszcze jedno rozróżnienie: CYWILIZACJA.

Najdawniejsze przejawy kultury zachowały sie w sposób szczątkowy. Te, które do dziś przetrwały, budzą kontrowersje.

TWORZENIE SZTUKI - pierwsze narzędzia były przejawem sztuki, kultury. Najstarszym odkryciem kultury są znaleziska
z Groty (jaskini) w Lundboscaf (k. Przylądka Dobrej Nadziei).

Najstarsze ślady - freski z jaskini w Lasco (15 tys. lat temu)
i w Altamirze.

Malowane na ścianach jaskiń barwnikami pochodzenia roślinnego służyły uwiecznianiu pomyślnych łowów (forma pamiętnika), dziękczynienie za udane łowy. Dowód na istnienie sztuki - freski wykonane z gliny.

Wenus z Glendorfu - gliniana figurka (25 tys. lat temu)

NEANDERTALCZYK - grzebał zmarłych; ok. 40 tys. lat temu pojawiły się tłuki pięściowe - służyły do robienia grot lub jako noże do cięcia.

Dwa lata temu odkryto pitos - wielką donicę z gliny służącą do przechowywania wina, mięsa (odkopano to naczynie na Ukrainie)

sposób pochówku - cały korpus miał być otwarty w stronę słońca Boga, jednak najczęściej w pozycji embrionalnej

Na Krecie odkryto pałace: Knossos - mieli akwedukty, ciepłą wodę, podgrzewane łazienki - Grecja.

HOMO HABILIS - zaczął posługiwać się prymitywnymi narzędziami - pięściakami. Pierwsza spisana refleksja nad kulturą sięga V w. p.n.e. Wówczas odnoszono się do PAIDEA - wychowania i kształtowania dzieci. W kulturze greckiej kultura odnosiła się do humanizacji (po raz pierwszy w książce
"O wychowaniu Cyrusa"). Następne zapisy o kulturze pojawiają się u Pindara i Herodota. Herodot był pierwszym podróżnikiem, jeździł z ciekawości kultury, nie potępiał inności.

W kulturze egipskiej - zapis w księgach umarłych

w cywilizacji chińskiej - wypowiedzenie Konfucjusza

W łacinie termin kultura dotyczył uprawy - łac. cultus - uprawa, hodowla, pielęgnowanie

Cyceron w "Rozmowach tuskulańskich" używa dwóch określeń: kultura animi (uprawa duszy) i agri culture (uprawa ogrodu).

* Samuel Pufendorf (XVII w.) - nawiązał do koncepcji Cycerona - kultura animi - używał tego pojęcia na określenie popędów, obyczajów, sztuki, kwestionował powiązania kultury i natury; wg niego kultura została przeciwstawiona do natury.

* Johan Herder - (XVIIIw.) - w "Myślach o filozofii dziejów" wiązał kulturę z powstaniem gatunku ludzkiego; kultura stanowi specyficzny sposób przystosowania się do środowiska, a realizuje się poprzez przekaz między jednostkami a pokoleniami tworząc swoisty łańcuch.

przeżytki kulturowe - to, co już nie pełni swojej pierwotnej roli.

* Gustaw Klemm - wg niego kultura obejmuje wszystkie aspekty życia: rzemiosło, umiejętności, religia, nauka, sztuka, życie domowe i publiczne; nie wskazał kryteriów, które pozwalałyby stwierdzić na czym polegały ich cechy charakterystyczna.

* Edward Teylor - napisał książkę "Kultury prymitywne",
w której mówił po raz pierwszy o CYWILIZACJI (XIXw.); kultura lub cywilizacja to złożona całość obejmująca wiedzą, wierzenia, sztukę prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczności.

SYSTEMOWA DEFINICJA KULTURY

XX wiek ---> w obrębie kultury pojawia się masa definicji kultury.

* Ralf - "Kulturowe postawy osobowości" - kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów przekazywanych z pokolenia a pokolenie.

* Antonina Kłoskowska - pierwsza kobieta badaczka; wypracowała definicję KULTURY - (na podstawie systemowej definicji kultury) - względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla danej zbiorowości wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

Rozumienie kultury:

1. antropologiczne - wytwory i zachowania człowieka, które wchodzą w skład dorobku społecznego

2. artystyczne - sfera artystycznej aktywności człowieka obejmującej literaturę, teatr, film

3. normatywne - zbiór norm i zwyczajów określających sposób zachowania

Różne zakresy rozumienia kultur:

a/ kultury dotyczące jednej społeczności etnicznej zamieszkującej niewielki obszar (plemiona Polski przedchrześcijańskiej)

b/ Kultura dotycząca społeczności narodowej o różnym składzie etnicznym (kultura Polska)

c/ Kultura dotycząca społeczności ponadnarodowej zamieszkującej jeden kontynent

Rozumienie SZEROKIE (antropologiczne)	Rozumienie WĄSKIE (symboliczne i aksjologiczne)
Obejmuje wszystkie dziedziny ludzkiego życia (religia, prawo, sztuka, medycyna, polityka) - wszystko, gdzie jest przejaw ludzkiej działalności; związane jest z antropologią - źródło ma w takim rozumieniu kultury; łączy się z człowieczeństwem - poprzez kulturę poznajemy całokształt życia	Sfera symbolicznego komunikowania się (dźwięki mowy, pismo, muzyka, film, obrazy, ubiór); kulturą są także zachowania, które powinny budzić powszechną akceptację i przekazywać pewne wartości

Kultura w ujęciu ATRYBUTYWNYM	Kultura w ujęciu DYSTRYBUTYWNYM
Kultura jest traktowana jako zasadnicza cecha (atrybut) gatunku ludzkiego	Liczba mnoga - różnorodność kultur i kryteria ich wyodrębniania w czasie i przestrzeni

KULTURA a CYWILIZACJA - traktowane synonimicznie (Taylor) albo oddzielnie

Cywilizacja jest kulturą, gdy rozwija się na dużych obszarach geograficznych, obejmuje duże populacje ludzi, cechuje się długim trwaniem (kilka/kilkanaście wieków).

Kultura w ujęciu NAUKOWYM:

- cechuje się dążeniem do relatywizmu, osiągnięcia dystansu (wyeliminowanie zaangażowania w wartościowanie i oceny); obiektywizm, brak wartościowania, abstrakcyjność pojęcia kultury oraz wielozakresowość; dostrzeganie powiązań kultury z innymi sferami życia społecznego

Kultura w ujęciu POTOCZNYM:

- wyznacza je ujęcie wartościujące, brak dystansu, widzenie własnej kultury, a nie dostrzeganie innych albo ujmowanie tych innych jako kultur niekulturalnych; łączenie kultury z tym, co moralnie pożądane i co właściwe; wybiórcze ujmowanie i akcentowanie jej składników, np. rozdzielenie albo włączenie religii, łączenie kultury ze sztuką, z miejskością i traktowanie kultury jako sfery autonomicznej niełączącej się z innymi sferami życia (np. z polityką gospodarczą)

Wzorzec człowieka kulturalnego (w rozumieniu potocznym):

- zachowuje sie poprawnie w miejscach publicznych

- jest wykształcony, uprzejmy

- nie posługuje się wulgarnym słownictwem

- korzysta z instytucji dóbr kultury

- dba o swój wygląd

- jest zamożny i pewny siebie

Zachowania niepożądane: zaśmiecanie środowiska i miejsc publicznych, używanie wulgaryzmów, nieustępowanie miejsca osobom starszym, niegrzeczne przepychanie się, głośne rozmowy przez telefon, publiczne całowanie się

WZORY KULTUR wg RUTH BENEDICT

Ruth Benedict pojęcie wzoru kultury rozumie jako dominujący w określonej społeczności element umożliwiający integrację jednostek w obrębie tej grupy ludzkiej.

Ruth Benedict dążyła do odnalezienia czystych wzorów, odnalazła pierwotne plemiona (dwa ona, jedno Bronisław Malinowski) - ZUNI - duża grupa Indian Ameryki Północnej (stan Nowy Meksyk w Stanach Zjednoczonych) - KWIAKIUTLOWAIE - zamieszkujący wyspę Vancouver w Kanadzie i DOBU - plemię zamieszkujące wyspę o takiej samej nazwie, która wchodzi w skład archipelagu Papui Nowej Gwinei.

PROBLEM NORM I DYREKTYW

Normy - w przypadku badań o kulturze odnoszą się do ogólnie przyjętych wartości kulturowych, które stanowią czynnik najważniejszy dla danej grupy ludzkiej i podstawowy czynnik integrujący kultury.

Dyrektywy - postulaty o charakterze praktycznym, dzięki którym możliwa jest realizacja wartości określonych przez normy.

ZUNI to jedno z niewielu plemion, które nie zostało zmuszone do zmiany miejsca zamieszkania; nie zostało zasymilowane i do dziś żyje wg własnych rytuałów. Zuni to społeczność rolnicza - mały dostęp do oceanu, uprawa kukurydzy, jako pierwsze plemię udomowiło indyka, zajmowali się też garncarstwem. Mężczyźni mieli turbany, kobiety zakładały legginsy i tuniki oraz płaszcze od głowy po kostki. Zachowali język i obyczaje. Na ich podstawie Ruth Benedict wyszczególniła typ APOLIŃSKI:

- rytualizm (obrzędy prowadzone przez kapłana, który jest powołany do czynienia dobra; modlitwa jest prośbą o dobro; na bycie kapłanem można sobie zasłużyć)

- wódz, równolegle do niego kapłani, niżej wojownicy, dzieci, starcy (wiodą życie aż umrą, bez pochówku), kobiety

- inicjacja - młody chłopiec staje się wojownikiem: bardzo długa modlitwa, w której nie może się pomylić

- wstrzemięźliwość - Zumi odrzucają wszystkie używki (narkotyki, alkohol)

- Zumi cechuje brak agresji, szaleństwa

- brak rywalizacji, zawody odbywają się dla zabawy

- wszyscy mają mieć po równo

- wybór wodza - mężczyzn zamykano w pomieszczeniu bez dostępu powietrza, ciasnym - który pierwszy zemdlał, ten zostawał wodzem

- uprzejmość, dostojność

- społeczeństwo matrylinearne - liczy się pochodzenie od matki

KWAKIUTLOWIE zamieszkiwali Vancouver z dostępem do wody, na ich podstawie Benedict wyodrębniła typ DIONIZYJSKI:

- rybołówstwo, bogate plemię

- urodzajne gleby, społeczeństwo hierarchiczne: na czele stoi czarownik - szaman, który ma szkodzić, jego modły mają sprowadzić nieszczęście na kogoś, komu źle się życzy

- plemię agresywne, potęguję tę agresję używki, pestki pejotu, alkohol (najważniejszą rzeczą w tym plemieniu było osiąganie wizji, kto nie ma wizji, jest na końcu hierarchii)

- zadawanie sobie bólu (tzw. męstwa na młodych chłopcach - nacinano skórę na ramionach, posypywano czymś żrącym i wieszano do nad przepaścią aż do uzyskania wizji)

- czarownikiem można było zostać wtedy, gdy miało się wizję, że połknęło się duży kamień

- potlacz - ułożony w środku wioski okrąg obłożony kamieniami; tam zapadają najważniejsze decyzje, to ogłasza sie swoje bogactwo (pokazać, ile mam i jak jestem hojny)

- Kwakitlowie lubili sie chwalić, demonstrować swoje męstwo

- raz mogli uprowadzić z innego plemienia swoją wybrankę

- najważniejszym majątkiem była ziemia - własność rodzinna, pieśni, rytuały, totemy, dobra narodowe - własność jednostkowa, którą można było dysponować

- wzorem do naśladowania jest wojownik - indywidualista

- publiczne obdarowywanie się

Indianie DOBU - plemię wyjątkowo ubogie, mało ryb - cierpieli na głód, koncentrowali się na uprawie ogrodów. Na ich podstawie Ruth Benedict wyszczególniła typ ..........

- tworzyli gęsto zabudowane wioski oddzielone murami, żeby nikt nie ukradł im jedzenia

- od nich wywodzili sie ludożercy

- uważani za bardzo złych sąsiadów, nie uznają żadnych praw

- brak wodza, dominuje prawo pięści, wieczny stan anarchii

- organizacja społeczna - koła koncentryczne - wrogość wobec innych, wrogie praktyki

- wioski konkurują ze sobą, wyrządzają sobie krzywdę

- czarownicy i czarownice mają dużo roboty (modlą się o zło dla innych)

- kula - forma wymiany towarowej (w odpowiednim czasie z jednej miejscowości wypływa łódka z bulwami owoców, a w tym samym czasie z innej miejscowości wypływa łódka np. z rybami i następuje wymiana)

- kobiety rządzą w tym plemieniu

- ważne jest, by mieć z czego żyć, kobiety to zapewniają (mają kilka córek i chcą je poślubić; mężczyzna sie zakradał do jednaj córki, a matka zastawiła pułapkę - spisywano "intercyzę" - przez rok miał uprawiać ogródek teściowej, jak się sprawdził, pracował z żoną na swoje.

***

W przypadku dwóch ostatnich plemion ważną rolę odgrywa RYWALIZACJA, a sukces wywodzi się z nieszczęścia innych.

Pogrzeby u Dobu odbywają się tylko od czerwca do września, uznawane są za przejście do innego świata. Pogrzeb trwa od materialnych dla zmarłych.

Zmarły, dopóki nie jest pogrzebany, nie jest uznawany za zmarłego - mówi się o nim, że jest chory (jest to tajemnica, o której nie wolno nawet myśleć, a co dopiero pytać). Codziennie podaje mu się zastrzyki z formaliny - to zapobiega rozkładowi, przynosi mu się także posiłki. Trumny są zazwyczaj malowane w motywy roślinne lub zwierzęce, cmentarzyska znajdują się wysoko na zboczach gór.

TABU:

- zakaz kulturowy, głęboki, fundamentalny, którego złamanie powoduje gwałtowną, spontaniczną reakcję ze strony przedstawicieli danej kultury

- objęte są nim czynności, osoby, miejsca, przedmioty, które są jednocześnie zakazane i święta

- istnieje w każdej kulturze

- stanowi świętość

Tabu jako zjawisko dostrzegli antropolodzy badający tereny Australii. U Aborygenów tabu występuje jako religijny zakaz wykonywania niektórych czynności fizjologicznych.

Słowo 'tabu' wywodzi się z języka tonga, a w jęz. angielskim po raz pierwszy zostało użyte przez Jamesa Cooka w 1777r.

Tabu odwołuje się do psychologii --->psychoanalizy. Twórca psychoanalizy, Zygmunt Fraud twierdził, że u źródeł tabu stał zbiorowy mord dokonany przez grupę synów na autorytarnym ojcu. Z kolei inni uważali, że tabu jest związane z obrzędem kozła ofiarnego.

Tabu w kulturach pierwotnych:

W kulturach pierwotnych tabu to coś, co ma nadnaturalną moc, jest święte i groźne, a więc budzi lęk.

~ krąg megalityczny w Stonehenge - pochodzi z epoki neolitu i brązu, położony jest w południowej Anglii, jest miejscem pielgrzymek turystów; jest związany z kultem Księżyca i Słońca (Księżyc w wierzeniach utożsamiany był z kobietą); składa sie
z dwóch wałów ziemnych i kamieni ułożonych koncentrycznie, wszystko jest zaplanowane symetrycznie; do tej budowli wiodą symetryczne, trzykilometrowe ścieżki o szerokości 11m; krąg oddaje kolory kamieni w odpowiednich fazach Słońca - pomarańczowy i niebieski; pod tymi kamieniami znajduje się 56 dużych, głębokich na 1m jam, które tworzą pierścienie służące do badania zaćmienia Słońca; późniejsi badacze obalali tę teorię i do dziś jej ona zagadką.

~Posągi Moai na Wyspie Wielkanocnej w Rano Raku - te potężne posągi przetransportowano na sam brzeg wyspy, postacie są bardzo podobne do siebie, ustawione frontem do morza; jedna z teorii mówi, że są to pomniki usypane na cześć umarłych ok. 1000-1100 r. p.n.e.; Wyspę Wielkanocną zamieszkiwali ludzie, którzy przybyli na łodziach z Ameryki Południowej; zaczęli oni eksploatować lasy, nie mieli ani jednego drzewa, ponieważ wszystkie wykarczowali, aż zaczął im doskwierać głód - te posągi są przeprośne - by przeprosić bogów za to, co zniszczyli.

Indiański słup totemowy - szczególny przedmiot, który mówi o tożsamości osoby, która go wystawiła (stawiane najczęściej przed chatami wojowników indyjskich).

TOTEM - określał tożsamość wojownika, przywódcy, świadczył o majętności, im bardziej kolory, wymyślny, tym bogatsza osoba (totemami najczęściej były ptaki). Totem to MOC; wiatr - symbol mądrości i wiedzy, wiatry rządzą porami roku.

* wiatry wschodnie - wiosna - żywioł ognia - klan jastrzębia (sokół, bóbr, jeleń)

* wiatry południowe - lato - żywioł powietrza - klan motyla(dzięcioł, łosoś, niedźwiedź)

* wiatry zachodnie - jesień - żywioł ziemi - klan żółwia (kruk, wąż, sowa)

* wiatry północne - zima - żywioł wody - klan żaby (gęś, wydra, wilk)

MASKA AFRYKAŃSKA - religia afrykańska jest bardzo silnie związana z magią, bardzo ważną rolę odgrywa natura, a za wszystko, co ją narusza (polowanie, ścinanie drzew) zawsze wymagane jest przeproszenie.

Maski są największą dominującą grupą wytworów, jakie produkują mieszkańcy Czarnego Lądu; wszystko co niewidzialne - duchy.

- wg wierzeń maska więzi w sobie moce, by u posiadacza pobudzać siły witalne

- maski chronią moce

Sztuka w Afryce jest domeną mężczyzn, kobiety nie mogą dotykać i nakładać masek; mogą to robić tylko mężczyźni - naznaczeni i wybrani. Maska odgrywa dużą rolę
w ceremoniach, rytuałach i inicjacji mężczyzn.

~ Maska BWA - sprowadzała nieszczęścia, życzenie komuś śmierci, zawierała dużo symboli: księżyc, sowa, trójkąty schodzą sie do siebie; maska ta nie jest rozszyfrowana - nie wiemy, co oznaczają poszczególne symbole.

~ Posąg Sphinxa - budzi kontrowersje, nie jest to miejsce,
w którym pogrzebano faraona, dlaczego nie ma nosa? Afrykańczycy wierzą, że coś się stało z jego nosem pod wpływem sił natury.

Tabu przejawia się w:

- religii - judaistyczny zakaz wypowiadania imienia Boga; imię to jest zakazane, bo jest święte; żeby rozładować napięcie wewnątrzkulturowe wynikające z tego zakazu judaizm przewidywał specjalny rytuał: raz w roku arcykapłan wkraczał do Świętego Świętych i wypowiadał w nim imię Boga

- rytuałach i magii - w rytuale mamy do czynienia
z zawieszeniem obowiązywania norm, także z zawieszeniem obowiązującego normalnego codziennego czaru; by rozładować napięcie, kultura dopuszcza dokonywanie pewnych czynów nim objętych w czasie i przestrzeni wyznaczonej dla rytuału

- literaturze i sztuce - temat śmierci, nagości, miłości cielesnej

- zakazach kulinarnych - np. zakaz spożywania wieprzowiny

Konsekwencje łamania tabu: wykluczenie ze społeczności, profanacje sfery sacrum, narażanie się na gniew siły wyższej, klątwa, potępienie, kara, np. choroba, liczne niepowodzenia.

TABU jako ANACHRONIZM:

- pozwala spojrzeć na pewne enigmatyczne zagadnienia
z perspektywy czasu

- w społeczeństwie wysoko rozwiniętym staje się reliktem czasów minionych

- sprzyja badaniom

- dostarcza wiedzy o dawnych rytuałach, wierzeniach, kultach

TABU jako KONIECZNOŚĆ:

- wpływa na umocnienie sfery sacrum

- chroni przed demoralizacją

- formułuje kodeks etyczny, kształtuje zasady postępowania

- wpływa na przemilczanie "niezręcznych" tematów

- zmierza do demistyfikacji i odczarowania świata

- nie sprzyja demokracji

Przykłady tabu:

a/ "Pasja" Dorota Nieznalska (performerka, wykonała instalację złożoną z krzyża, na nim męskie genitalia, z tyłu film z mężczyzną, który ćwiczy na siłowni) - Nieznalska przełamuje tabu, pokazuje swoją wizję męskości

b/ "Łaźnia damska" Katarzyna Kozyra (zorganizowała w Wiedniu drogę krzyżową, którą prowadziła nago) - pokazuje ciała stare, pomarszczone, obala tabu związane ze starością

b/ "Olimpia" Katarzyna Kozyra - naga, wygolona osoba spoczywająca na łożu z kwiatem za uchem - obalanie tabu choroby nowotworowej na wzór obrazu Matisa, kobieta po chemioterapii

c/ "Archiwum gestów" Zofia Kulig - dyskusja i polemika, sprzeciw wobec wojny i przemocy, utrzymane w konwencji teorii feministycznych

d/ "Papież przygnieciony meteorem" - uderzony upada na czerwony dywan, leży na nim

Literatura - Jan Tomasz Gros - "Sąsiedzi" (dotyczy mordowania Żydów przez Polaków. Polacy zawsze pomagali Żydom, a Gros mówi inaczej.

Film - Marcin Koszałka "Takiego pięknego syna urodziłam" (pokazuje jak matka niszczy syna przez krzyk, wulgaryzmy - nagrane z ukrytej kamery); Alicja Żebrowska eksperymentuje ze śmiercią, zamyka modeli w katakumbach, w środku jest kamera

Tabu to kultura, która prowokuje naruszając sferę sacrum. Tabu jest kulturą UCIELEŚNIONĄ ----> epatowanie ciałem, nagością osób starszych, niedołężnych, mówienie o chorobie.

REGUŁA STRINGÓW UMYSŁOWYCH - w odniesieniu do kultury - aktorzy, celebryci pokazują coraz więcej prywatności; pozwalają, by wkraczać w ich życie - podobnie my: pozwalamy na coraz większą obecność w naszym życiu osób obcych

Ocena i porównywanie kultur

Kapuściński ---> świat dla niego jest wielką wieżą Babel,
w której ktoś nie tylko pomieszał języki, ale też kultury.

Każdy człowiek preferuje w każdej kulturze coś innego, coś, co wzbudza jego podziw. Człowiek ma wrodzoną skłonność do zestawiania i porównywania kultur.

OCENIANIE w przypadku kultury to swoisty mechanizm selekcyjny - ogólne akceptowanie, dystans lub ręcz odrzucenie.

Ocenianie wyraża się najczęściej w twierdzeniach oceniających i w emocjach. Jest subiektywne, zawsze jest wynikiem zetknięcia się z obiektami ocenianymi, jest aktem jednostkowym, indywidualnym. Zawsze wynika z jakiegoś uwikłania społecznego. Ocenianiu towarzyszy wiele tzw. przesądów, czyli ukrytych, rzadko uświadomionych założeń, które wpływają na charakter oceny. Z ocenianiem wiążą się też STEREOTYPY.

Pojęcie stereotypu sformułował Walter Lipman w 1922r. Jest to pewien względnie ustalony schemat przedstawiania sobie różnych osób, rzeczy, sytuacji zawierzający jakieś wartościowanie.

AUTOSTEREOTYPY - to swoiste przeciwieństwo uprzedzeń, wyobrażenia o własnej grupie, które przyjmowane są bezrefleksyjnie. Są pozytywne, ujawniają dobre cechy własnego narodu, grupy, cywilizacji i są bardzo silnie zakorzenione w kulturze.

ETNOCENTRYZM - XIX w., Wiliam Sumner; wg niego etnocentryzm to zespół przekonań, na mocy których własna grupa uznawana jest za centrum wszystkiego oraz za miarę
i skalę dla innych grup społecznych. Wyraża się w przekonaniu wyższości własnej grupy nad innymi. Wiąże się z tym postulat działania tylko ze swoimi i izolacji od obcych. Etnocentryzm rodzi się z obawy czegoś, czego nie znamy.

a/ etnocentryzm umiarkowany - narcyzm - afirmacja wobec własnej kultury, ale bez deprecjonowania innych kultur, nie polega na negowaniu innych, jest to etnocentryzm nieszkodliwy

b/ etnocentryzm agresywny - widoczna jest silna ideologia propagująca absolutną hegemonię własnych wartości
i nietolerancji wobec innych; z tym wiąże się zjawisko ksenofobii

Źródła etnocentryzmu:

1. siła enkulturacji i niemożność oderwania się od wzorów nabytych w dzieciństwie

2. zaburzenia równowagi osobowości wskutek represyjnego wychowania

3. powszechne dążenie do pozytywnej samooceny

4. odrębność między naszymi a obcymi

5. biologicznie uwarunkowany antagonizm między poszczególnymi grupami

6. rywalizacja o możliwość ekspansji systemów kulturowych - głównie systemy ideologiczne i polityczne

Etnocentryzm jest zjawiskiem powszechnym, może być stłumiony, ale może też przybierać wyrafinowane formy, np. formę gospodarczą - uzależnienie jednego państwa przez drugie za pomocą pieniędzy (waluty)

Możliwości wyjścia, unikania etnocentryzmu:

a/ relatywizm kulturowy - postrzegamy inną kulturę jako równoważną naszej

b/ edukacja ku wielokulturowości - zajmuje się tym m.in. Międzynarodowe Forum Dialogu Kultur - organizują spotkania w równych państwach, by poznać ich kulturę i sprawdzić, jak ja się zachowuję na widok kogoś odmiennego

* postulat relatywnego relatywizmu - zdefiniował go Leszek Kołakowski; polega na uwzględnieniu relatywizmu z ludzką potrzebą poznawania świata, orientowania się w nim; jest to potrzebne do tego, by nie zagubić się w wielości kultur

* anty antyrelatywizm - Gertz - opiera sie na założeniu istnienia wspólnej istoty ludzkiej, wspólnych zachowań symbolicznych, spojrzenie z tolerancją na wszelkiego rodzaju odmienności kulturowe

Kryteria i oceny porównywania kultur:

* dzielnica chińska w Londynie, wielokulturowe Street Party
w Warszawie, taniec brzucha w wykonaniu mieszkańców Polinezji w Warszawie, wielokulturowość Puszczy Knyszyńskiej

* strój kąpielowy muzułmanek -odsłonięte jedynie dłonie
i stopy - burkini; stroje te projektowane są przez najbardziej znanych w Europie projektantów mody

Kryteria ocen i porównywanie kultur: złożoność struktury danego systemu kulturalnego, stopień koherencji (spójności), stopień identyfikacji ze wzorami danej kultury, kierunek dyfuzji wzorów, prestiż

Przyczyny różnorodności kulturowych:

* różnokulturowość - bardzo ogólne pojęcie różnorodności kultury ludzkiego świata

* wielokulturowość - świadome współwystępowanie różnych grup ludzkich i kultur w tej samej przestrzeni (np. dzielnica chińska w Londynie)

* transkulturowość - współczesne przepływy kultury
i wskutek nich splątana sieć różnic kulturowych

* multikulturalizm - ideologia i polityka respektowania
i harmonizowania różnic kulturowych na obszarze danego państwa

* globalizacja - procesy globalizacji prowadzą do zmiany różnokulturowości w wielokulturowość; mamy do czynienia
z uświadomionym funkcjonowaniem na tej samej przestrzeni dwu lub więcej grup społecznych w odmiennych kulturach

Różnokulturowość, wielokulturowość i multikulturowość to fakty oczywiste, które stają się immanentnym składnikiem naszego życia, musimy je zaakceptować, zachować umiar
w ocenach.

KULTURA MASOWA - termin ten pojawił się w 1941 roku i został użyty przez Marxa Horkeihmera, który po zdefiniowaniu tego terminu zaniechał jego używania na przemysł kulturowy.

Od 1944r. - McDonald - od tego czasu wielki rozwój tego terminu i w ogóle kultury masowej.

II wojna chyli sie ku końcowi rozpoczyna się ekspansja przemysłu (zwłaszcza drukowanych pism).

Kultura masowa budziła obawy i nadzieje. wywołała sprzeciw była witana entuzjastycznie.

E. Moris - uważa, że kultura masowa to kultura wytwarzana zgodnie z uwzględniającymi masę towarową produkcji przemysłowej rozpowszechniona za pomocą środków masowego przekazu i adresowana do mas społecznych.

Kultura masowa - treści przekazywane za pomocą technicznych środków masowego przekazu (prasy, radia
i internetu); cechuje się dużym scentralizowaniem procesu nadawania, a z drugiej strony dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych odbiorców.

Antonina Kłoskowska - pierwsza polska badaczka, która dała podwaliny kultury masowej.

Rozróżnienia między kulturą masową a popularną:

Kultura masowa obejmuje dużą liczbę odbiorców, kultura popularna podobnie - na tym kończą się podobieństwa tych dwóch kultur.

Dzieli je sposób przekazu informacji: kultura masowa - techniczne środki przekazu, bez bezpośredniego kontaktu; kultura popularna - stawia na kontakt z odbiorcą w układzie indywidualnym (zwanym pierwotnym), jak i w układzie instytucjonalnym.

Kultura masowa - to, co jest publikowane, nakładane przez kino, multipleksy, telewizję

Kultura popularna - definiowana przez cechy treści przekazu; może przejmować odbiorców kultury masowej; odbywa się poza środkami masowego przekazu; jest to zjawisko oparte
o formy ludyczne - mecze, festyny, pokazy jarmarczne, odpusty

Kultura popularna bardzo długo pozostawała pod wpływem kultury masowej, a jest zjawiskiem starszym.

Kultura popularna reprezentuje kulturę świecką i religijną. Kultura masowa wyparła kulturę popularną, ale nie zniszczyła jej zupełnie.

Historyczne uwarunkowania powstania kultury masowej:

Kultura masowa jest zjawiskiem stosunkowo młodym i jest charakterystyczna dla XX wieku. Dlaczego? Antonina Kłoskowska uważa, że jest to produkt wtórny rewolucji przemysłowej. Kultura masowa jest skutkiem rozwoju techniki i zmian społecznych i kulturowych. Pojawiło się w tym okresie dużo odkryć naukowych związanych z rozwojem przemysłu (powstanie radia, opracowanie sposobu rozprzestrzeniania fal, pojawiły się prototypy urządzeń nadawczo-odbiorczych, wcześniej narodziny pisma).

Kultura masowa jako wynik zmian społeczno-kulturowych - urbanizacja, zmiany demograficzne, istniało zapotrzebowanie na siłę roboczą wraz z rozwojem fabryk pojawiały się osiedla robotnicze - najczęściej mieszkali tam ludzie niewykształceni, pochodzący ze wsi; produkowano dla nich prasę, dostosowywano repertuar kina i teatru.

upadek kultury ludowej ---> urbanizacja i industrializacja potencjału ludu

upowszechnienie oświaty ---> na elementarnym poziomie, który pozwalał zwiększyć liczbę odbiorców.

Cechy kultury masowej:

Witkacy "Szewcy" - określił mianem PYKNIK odbiorcę masowego

- homogenizacja kulturowa

- stechnicyzowanie przekazu

- ogromna liczba odbiorców

- standaryzacja treści

- brak kulturowej autonomii

- treści i przekazy jako atrakcyjne widowisko

- system zjawisk projekcji i identyfikacji

- nieokreślony związek z rzeczywistością

HOMOGENIZACJA KULTURY - to, co trudne może być łatwe.

a/ Po raz pierwszy sformułowania tego użył Towner. Rozumiał on homogenizację jako wszelkie ujednolicenie
i ujednostajnienie kultury.

b/ McDonald uważał, że homogenizacja kultury jest podobna do serka homogenizowanego - papki, która wszystko wciąga, łączy razem; jest scalaniem elementów różnych modeli kultury i odbywa się w trojaki sposób:

* homogenizacja upraszczająca - polega na poddaniu elementów wyższego poziomu kultury i wprowadzeniu ich do kultury masowej; poddaniu pewnym przeróbkom, które spowodują uprzystępnienie ("Anna Karenina" w wersji komiksowej, Lew Tołstoj)

* homogenizacja immanentna - polega na włączeniu do dzieła kultury wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągnąć szeroką publiczność i włączenie i to włączenie dokonuje się przy pomocy samego autora (filmy Ch. Chaplina; jazz, soul - gatunki przetrawiające muzykę poważną)

* homogenizacja mechaniczna - nie wprowadza żadnych zmian, ale przenosi dane dzieło w nienaruszonej postaci do środków masowego przekazu, np. wydania broszurowe, spektakle (np. Hamlet w TVP 2, przeróbki dyskotekowe)

Do czego doprowadziła kultura masowa?

a/ magdonaldyzacja - konsumpcyjny tryb życia; towar to także wydarzenie z życia człowieka; człowiek konsumowany przez rynek

b/ kicz - to utwór/dzieło o charakterze stereotypowym, często nienaganne, apelujące do smaku przeciętnego odbiorcy, charakteryzuje się nagromadzeniem elementów powierzchownych, ornamentacyjnych, pozbawionych charakteru funkcjonalnego; nie powinien stawiać trudności
w odbiorze, często jest następstwem produkcji masowej (np. malarstwo chałupnicze "Jeleń na rykowisku" - coś swobodnego, nienarzucającego się, sentymentalnego, kiczowatego).

c/ gadżety - rzeczy, których nie potrzebujemy; dawniej nazywane bibelotami, dziś nie mają wartości estetycznej, ale przypisuje im się magiczną moc

d/ bohomazy - zły, nieudolnie namalowany obraz dotyczący poważnej tematyki, ale odbiegający od kategorii dobrego smaku

Wizerunek współczesnego człowieka jest lansowany przez kulturę masową i pozbawiony psychologizmu.

św. Mikołaj - pierwsza postać św. Mikołaja pojawiła się
w 1881r. Mikołaj obdarowywał dzieci jabłkami, złoconymi orzechami, piernikami.

św. Mikołaj był biskupem Miry urodził się w III w. n.e.

6 XII - data śmierci św. Mikołaja, biskup dzielił się z biednymi swoim majątkiem. Twórcą dzisiejszego wyglądy Mikołaja jest koncern Coca Cola.

Rosyjski dziadek Mróz - przybywa w okresie Bożego Narodzenia i przez cały styczeń rozdaje dzieciom prezenty; jego pomocnicą jest Śnieżynka.

Befana - włoski odpowiednik św. Mikołaja - wróżka, dość złośliwa, rozdaje prezenty z 5. na 6. stycznia i jest bardzo brzydka i bardzo zła.

W Australii św. Mikołaj chodzi w letnim ubraniu, a w Indiach jeździ na słoniu.

Jak ocenić kulturę masową?

Zarzuty:

- kultura masowa jest instrumentem manipulacji politycznej (oddziaływania zmierzające do urabiania opinii publicznej)

- jest instrumentem manipulacji ekonomicznej

- wpływa na bierny stosunek do życia

- wpływa na brak wiary odbiorców w cokolwiek

- stępia wrażliwość odbiorców

- ogranicza życie wewnętrzne

- zniekształcenie rzeczywistości

- wpływa negatywnie na dzieci

- nie troszczy się o dobro publiczne

Zalety:

- popularność kultury masowej

- wartości artystyczne

- demokratyzacja odbioru tzw. kultury wyższej (np. programy kulturalne w TV)

- działanie edukacyjne i dydaktyczne - np. programy przyrodnicze, popularyzowanie czasopism ilustrowanych - artykuły naukowe

- wypełnianie luki po kulturze ludowej - jest środkiem przekazu wartości

- jest czynnikiem integracji społecznej - jest swoistym pomostem między klasami społecznymi, generacjami, a nawet narodami

- bywa odpowiedzią na potrzebę wyrwania się z alienacji życia społecznego jaką stwarza cywilizacja współczesna

- kultura masowa pokazuje i uświadamia nam, że mamy do czynienia z ambiwalentnymi odbiorcami (zmiana upodobań, nie wszyscy cały czas oglądają to samo)

UCZESTNICTWO W KULTURZE

Każdy z nas, czy bywa w teatrze, kinie itp., czy nie, ale rozmawia o tym np. z kimś innym jest uczestnikiem kultury.

BYCIE W KULTURZE - człowiek jest przez kulturę cały czas kształtowany, nieważne, czy czynnie w niej uczestniczy, czy nie. Jest to wykorzystanie, przetworzenie kultury, splot oddziaływań percepcji i przekształceń wyrobów kultury. Trudno w nim rozgraniczyć role czynne i bierne. Obejmuje elementy intelektualne: myśli i elementy emocjonalne: wzruszenia i zachowania. Przebiega w różnych fazach
i układach kultury. Bycie w kulturze dotyczy każdego człowieka i każdej kultury. Bycie w kulturze jest eksplorowaniem wewnętrznych dyspozycji do rozumienia wzorów kultury i ich przetwarzania ; zależy od naszej aktywności kulturalnej: tak jak często będziemy podejmować działania dążące do poznania kultury, tak będziemy umieli ją przetwarzać.

RECEPCJA KULTURY - odnosi się zazwyczaj do przyjmowania, przyswajania treści kultury, która obejmuje poznanie, zrozumienie i interpretację.

KONSUMPCJA KULTUROWA - wydatki na dobra i usługi kulturalne

KONTAKTY KULTURALNE - każde zetknięcie się człowieka
z innym człowiekiem, wytworami kultury, instytucjami kultury, a także z treściami zwartymi w środkach masowego przekazu.

Uczestnictwo w kulturze to wszelki kontakt człowieka
z wytworami kultury oraz zachowaniami kulturowymi, a tym samym bezpośredni lub pośredni kontakt z innymi ludźmi, który polega na używaniu wytworów kultury; na przyswajaniu, przetwarzaniu i odtwarzaniu tkwiących w nich wartości,
a także na podleganiu obowiązującym w kulturze wzorcom
i tworzeniu innych wytworów kultury.

Cechy uczestnictwa w kulturze:

- będzie dotyczyło każdego człowieka - kultura nieodłącznie związana jest z człowieczeństwem

- "stwarza" człowieka - kultura jest stwarzana z kolei dzięki człowiekowi

- jest splotem percepcji, ekspresji, przeobrażeń kultury; trudno rozgraniczyć role czynne i bierne

- zawiera połączenie elementów intelektualnych - myśli
i emocji - wzruszeń oraz innych aktów psychicznych

- jest elementem procesu wychowania i kształcenia

- uczestnictwo w kulturze zmienia się wraz z wiekiem

- jest formą interakcji społecznej: bezpośredniej i pośredniej

- wpływa na umiejętność widzenia świata kształtuje stosunek do rzeczywistości, zdolność do interpretacji zjawisk

UKŁADY KULTURY - drogi przekazu kultury

Antonina Kłoskowska wyodrębniła trzy odmienne sposoby przekazywania treści kultury - układy kultury.

I. UKŁAD PIERWOTNY - jest najstarszy, związany z rodziną, grupą sąsiedzką, koleżeńską; treści kultury przekazywane są
w warunkach fizycznej i psychicznej bliskości kontaktów; bezpośrednie relacje, dobra znajomość wspólnego kodu kultury, funkcjonuje w ramach społeczności lokalnej, kręgach bliskich sobie osób, np. rodziny muzykujące; cechuje się przechodniością ról nadawcy i odbiorcy; jednakowe kompetencje wszystkich uczestników, spontaniczność

II. UKŁAD INSTYTUCJONALNY - nadawcy występują wobec odbiorców w sformalizowanych rolach zawodowych, reprezentując instytucje, w których imieniu działają (aktor, ksiądz, nauczyciel); dotyczy kontaktu z instytucjami - teatrami, muzeami, filharmoniami, domami kultury. Ten układ powstał znacznie później niż pierwotny; prawdopodobnie postawała dwojaki:

- tworzył się w wyniku przekształcenia pierwotnego układu kultury - zaczątkiem były muzea publiczne

- tworzył się w wyniku organizowania się instytucji kultury

Charakteryzuje się formalnym charakterem - zarówno nadawca, jak i odbiorca występują w konkretnych rolach, nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy; stałość
i profesjonalizacja ról nadawcy - role te nie są przypadkowe.

III. UKŁAD ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU - powstał
w wyniku oddziaływania niektórych mediów, począwszy od prasy przez radio, telewizję i internet. Cechuje się silnym zinstytucjonalizowaniem, scentralizowaniem, stechnicyzowaniem i pośredniością kontaktu - obecność technicznych urządzeń nadawczych i odbiorczych, jednostronność przekazu; powrót do spontanicznego, niesformalizowanego, powierzchownego odbioru.

ZRÓŻNICOWANIE KULTUROWE przejawia się jakby niezależnie od procesów globalizacyjnych, które wykazują tendencje do ujednolicania ludzi na świecie. W każdym społeczeństwie narodowym występuje zróżnicowanie językowe, obyczajowe i religijne. W każdym społeczeństwie zróżnicowanie kulturowe uzależnione jest od dochodów, prestiżu, zawodu i przejawia się w różnych wymiarach.

Zależności między cechami społecznymi ludzi a cechami kulturowymi ludzi. Nośnikiem tego zróżnicowania jest np. moda, strój.

biały strój - w pałacowych wnętrzach, żółte - podczas wystąpień publicznych; konkubiny cesarza - kolor fioletowy; niżsi rangą oficerowie - czerwony, zwykły lud - stroje czarne. Np. kupcom w Chinach nie wolno jeździć konno i nosić jedwabnych strojów. Cesarstwo bizantyjskie: cesarz - stroje purpurowe, takie same tancerze i mimowie. W Szkocji: królowie: prawo do używania 7 kolorów, lordowie 6, lud i służba - 1 kolor. Kościół katolicki: papież 0 biały, kardynałowie - czerwony, biskupi - fioletowy, prałaci - czarny przepasany czerwoną wstęgą.

Zależności między porządkiem społecznym a kulturowym:

a/ rozmaitość form życia społeczno-kulturalnego - formy zmieniały się w obrębie społeczeństw; w różnych epokach

b/ nieostrość cech społecznych i kulturowych - trudności ze względu na tę nieostrość cech: prestiż, struktura posiadania, stan, klasa, pokrewieństwo oraz język, ubiór, religia, indywidualne zainteresowania, gusta, wyznawane wartości

c/ nieostrość różnic między nimi i wzajemnych relacji - trudno ustalić, czy sposób mówienia to cecha ludzi wykształconych itp.

Ogólne relacje między cechami społecznymi a kulturowymi

1. koncepcja zakładająca wpływ cech społecznych na cechy kulturalne - można to dostrzec w koncepcji Basila .......... - istnieją dane kody językowe, które wykształciły się na skutek takiej a nie innej przynależności społecznej albo habitusu - struktur poznawczych wytworzonych wskutek zajmowanej pozycji społecznej

2. wpływ cech kulturowych na cechy społeczne ludzi - sposób myślenia przejawia się w świadomość zdobytej wiedzy, rozumnym sposobie wypowiadania sie - doborze takiego,
a nie innego stroju - te cechy mogą pomóc w awansie społecznym (naśladujemy cechy klasy, do której chcielibyśmy przynależeć)

3. zakłada ontologiczną jedność cech społecznych
i kulturowych - najbardziej optymalne; cechy społeczne
i kulturowe propagowane przez ludzi splatają się w jeden węzeł, którego nie należy rozwiązywać i jednostkowo badać

4. względna autonomia cech społecznych i kulturowych ludzi - w obrębie danego segmentu istnieje zróżnicowanie kultury (np. w obrębie robotników ktoś jest sołtysem - widać zróżnicowanie w jednej grupie)

Te koncepcje powstały, ponieważ różnorodność form życia społecznego, sprawiła, że nie da się wszystkich przejawów wyjaśnić za pomocą jednej teorii.

Współcześnie po cechach kulturowych człowieka nie zawsze rozpoznamy, kim on jest w życiu społecznym i odwrotnie.

Globalizacja spowodowała ujednolicenie, ale też stała się nudna.

Autonomizacja cech kulturalnych pojawiła się ponieważ:

1. otwieranie się społeczeństw - rok 1989 - otwarcie granic na zachód Polski, ale także psychiczne otwarcie się na inne kultury

2. otwarciu się społeczeństwa towarzyszy rozluźnienie struktur klasowych, zawodowych, stanowych (wojny, rewolucje, nie ma barier politycznych, mitologia Pucybuta)

3. procesowi rozluźnienia towarzyszy rozrywanie granic między poszczególnymi warstwami, np. generacjami, status materialny

4. wewnętrzna polaryzacja w poszczególnych segmentach życia społecznego, granice między klasami są płynne

5. pozioma i pionowa ruchliwość społeczna - zmiany
w strukturach, w wymiarze hierarchii społecznych

6. globalizacja - uważana za zjawisko współtworzenia, pewne jej cechy w antyku, np. podboje Aleksandra Wielkiego, pewne misje ewangeliczne - elementy globalizacji)

Globalizacja to mieszanie, wzajemne przenikanie się cech kulturowych w celu powstania jednego wspólnego świata:

- dyfuzja kulturowa - zapożyczenie wzorów i wytworzenie kultury pomiędzy poszczególnymi społecznościami - to realizowany jest rozwój kultury w ujęciu atrybutywnym, stopień zapożyczenia zależy od intensywności kontaktu między tymi kulturami

- transkulturowość

7. deterytorializacja kultury (oderwanie wzoru czy wytworu kultury od jej geograficznego, przestrzennego podłoża) i jej desocjacja (najbardziej widoczna w ubiorach, traktowana jako wytwór kultury i wyznacznik przynależności społecznej; ma miejsce, gdy np. europejski intelektualista słucha bluesa stworzonego na południu Stanów Zjednoczonych; oderwanie wytworu kultury od społecznego i kulturowego kontekstu,
w którym dotąd funkcjonował)

OKOLICZNOŚCI - aby zaistniały, muszą mieć dobre warunki:

- pomniejszenie restryktywności wzorów kultury nabytych w procesie wychowania

- relatywna emancypacja jednostek, grup - nasz los nie jest bezwzględnie podporządkowany losowi naszej grupy

- względna relatywność jednostek i grup w kształtowaniu swoich cech (syndrom Michała Szpaka)

Nowe formy społeczno-kulturowe, które charakteryzują nasze życie:

a/ style życia - XIX/XX w. - Max Weber - w jego koncepcjach kategoria styl życia stawała się niezbędna dla określania cech i zachowań ludzi, którzy sami dla siebie je tworzyli i wybierali; obejmuje cechy zachowań jednostek czy grup, które są swoistym wyborem wynikającym zarówno z motywów osobistych i społecznych

w zakres stylów życia mogą wchodzić następujące cechy i zachowania:

- poziom i charakter konsumpcji, czyli to, co ludzie kupują, gdzie kupują i za ile kupują oraz po co kupują - kupowanie drogich towarów w dużych sieciówkach

- ubiór, wygląd zewnętrzny, fryzura, makijaż - stanowią pewien zespół komunikatów

- urządzenie mieszkania - bardzo istotny wyznacznik stylu życia

- sposób spędzania wolnego czasu, wzory życia rodzinnego: forma rodziny - liczebność, dominacja któregoś z małżonków

- charakterystyka kontaktów społecznych: częstotliwość, miejsce, gdzie do tych kontaktów dochodzi, intencje przyświecające tym spotkaniom

- zachowania związane z higieną, ochroną zdrowa, rekreacją

- poziom i charakter uczestnictwa w kulturze (wiąże się z byciem w jakimś układzie kultury)

- uznawanie i preferowanie wartości

Cechy determinujące styl życia:

- stan rozwoju polityki i gospodarki, która pozwala na istnienie i propagowanie danego stylu życia, pochodzenie społeczne jednostki i jej wychowanie - sprzyja otwartości na nowe wzory albo nie; wykształcenie: poszerza repertuar znanych jednostek - możliwość otwarcia się i absorpcji wzorów, dodaje odwagi w preferowaniu swojego stylu życia

- dochody jednostek, które wpływają na możliwości konsumpcyjne - treści kultury masowej, które inspirują do odchodzenia od cech wspólnych, środowiska, a także dostarczające nowych wzorów

Jak wypracować styl życia?

* musimy być kreatywni - pomysł połączony na z wzorowaniem się na czymś lub na kimś - czerpanie z tradycji lub kultury masowej)

* codzienność i powtarzalność jest charakterystyczna dla stylów życia

*całościowość (np. wyglądu - brak fragmentaryczności)

* manifestowanie, znaczenie, intencjonalność

* strój i zachowanie świadczą o filozofii życia

Style życia pełnią różne funkcje:

1. świadczą o niejednoznacznym powiązaniu z przynależnością i położeniem społecznym

2. zamazywaniu tej przynależności w pewnych sytuacjach (gdy jednostka nie chce, by jej status był rozpoznawalny np. w miejscach publicznych)

3. wybicie się z danego społeczeństwa (pozwala na ekspresję osobowości)

4. kapitał kulturowy - przekonanie, że taki, a nie inny styl życia zapewni jednostce awans społeczny

Ze stylami życia wiąże się obecność i powstawanie podkultur, nowoplemion oraz sekt.

Potrzeba akceptacji środowiska oraz bycia innym jest wynikiem stylów zachowań. Zarówno rodzina, jak i szkoła dba o poczucie własnej wartości, a w okresie dorastania narasta potrzeba inności, stąd konflikty między pokoleniami - bunt, niezrozumienie. Dorastanie do własnej wartości przejawia się w ubiorze, słuchaniu muzyki.

PODKULURY, SUBKULTURY - termin ten powstał w latach 30. XX wieku, gdy zauważono, że młodzież nie naśladuje dorosłych i przejawia odmienne wzory kultury; rozprzestrzenił się w latach 50. i 60. XX wieku i był nieakceptowany, budził sprzeciw młodzieżowej emancypacji.

Podkultury - zbiorowości definiowane przez ich cechy społeczno-kulturowe jako elementy składowe szerszego społeczeństwa, a z drugiej strony jako manifestacja pewnych przejawów odrębności w stosunku do innych zbiorowości i całego społeczeństwa. Podkultury i obecność w nich przejmuje różną skalę - od skrajnego odcinania się od społeczeństwa do pełnej aprobaty.

Trzy sposoby pojmowania podkultur:

1. jako kulturę grup mniejszościowych o charakterze dewiacyjnym albo sprzyjającym dewiacji - grupy, które nielegalnie zaspokajają własne potrzeby albo mają potrzeby niezgodne z potrzebami całego społeczeństwa - używki w celu rozładowania napięcia, frustracji, agresja

2. jako kulturę wszelkich grup odmiennych od całego społeczeństwa - odnośnie etnicznych, zawodowych - podkreśla się ich inności, każda z generacji wnosi do kultury coś nowego

3. jako kulturę wszelkich grup traktowanych równorzędnie jako części składowe danego społeczeństwa - charakteryzują się wieloaspektowości

Różnice w postrzeganiu podkultur zależą od:

- różnych społecznych reakcji na wszelkie odmienności

- różnych sposobów przejawiania się wielokulturowości - od skrajnego antagonizmu do pełnej akceptacji grup

- różnych rodzajów podkultur - skrajne grupy na pograniczu sekt

Cechy podkultur młodzieżowych przejawiają się:

- w elementach leksykalnych i w języku

- w wyglądzie zewnętrznym (ubiór i fryzura)

- w elementach obyczaju i pewnych rytuałach

- w elementach kultury artystycznej (głównie muzyka)

- w systemie wartości odczuwalnych - wartościowanie systemu wartości

- w obecności ideologii

Podkultury przenoszone są drogą dyfuzji z jednego do drugiego kraju. Jedna nasza subkultura to dresiarze. Manifestowane są tylko w pewnych rolach i sytuacjach - po pracy, zajęciach w szkole, koncertach; często przemijają wraz z dorastaniem; rozhermetyzowują się na skutek kultury masowej - dzięki temu co kilka-kilkanaście lat tworzą sie nowe.

Kontrkultury - spontaniczny ruch najczęściej młodzieży, o podłożu zróżnicowanym i motywach, które odrzucają dotychczasowe zwory i wprowadzają własne; zawsze zwraca się przeciw wartościom materialnym, przeciwko raszmowi, seksizmowi, wojnie, unifikacji, klasowości - trzeba być, a nie mieć.

HIPISI - bunt młodych Amerykanów, głównym nurtem stał się pacyfizm; hasło hipisów to pokój i miłość; hipisi to ludzie do 30 r.ż,; odrzucali wszelkie zakazy, sprzeciwiali się poborowi do wojska, szkolnictwu, kościołowi, żyli w komunach, osiadali na farmach - propagowali ekologiczny tryb życia; substancje psychotropowe - LSD i marihuana. Dopełnieniem ideologii hipisów był kwiecisty strój, stąd także ich druga nazwa "dzieci kwiaty" - indyjskie wzory, etno, plecionki, opaski, koraliki, długie włosy, broda - chodzili boso. Hipisi wykreowali rock psychodeliczny; Woodstock - traktowany do dziś jako święto ludzi wolnych.

PUNK-ROCKOWCY - początki lat 70. XX wieku, nawiązywali do ruchu hipisów, założyciele SexPistols. Główna ideologia to brak ideologii, hasła anarchistyczne - dotyczące wojska, policji, parlamentu, świat postrzegany w czarnych barwach, sporo miejsca zajmują osoby o poglądach lewicowych; uważają, że dobra materialne są dla nich niedostępne. Punkrockowcy w Polsce pojawili się w latach 80.; są związani z walką o wolność.

GITOWCY - pojawili się na świecie w latach 70. XX wieku - kult siły rozumiany jako sprawność fizyczna, odwaga w obronie swojej racji, przywiązanie do świata przestępczego, sznyty, tatuaże, zaciekle tępili hipisów

SKINHEADZI - lata 60. XX w. - ogolone głowy, kurtki, spodnie jeans z podwiniętymi nogawkami, ciężkie wysokie buty - to wszystko ma symbolizować zdecydowanie, gotowość do walki, budzić respekt - skini staną na czele porządku społecznego

RASTAFARIANIE - ruch o charakterze religijno-filozoficznym, zasady postępowania - nieużywanie używek, wyzbycie się przemocy, spokojny tryb życia, brak agresji, stresu - zewnętrzny wygląd - kolory nawiązujące do flagi Etopii, reggae

GRAFICIARZE - sprayowcy, najczęściej pojawiają się w momentach transformacji ustrojowej - u nas w '89.

SQUATERSI - wprowadzali się do pustostanów, w Polsce istnieją od lat 80., mieszkają pod wspólnym dachem; uważają, że każdy niezależnie od zamożności ma prawo do dachu nad głową

METALOWCY - od ciężkiej muzyki rockowej, skórzane kurtki, muzyka tajemnicy, grozy, brak wspólnej ideologii; dwa nurty, satanistyczny i mitologiczny (TSA)

SKEJCI - rolki, deskorolki, lata 80., spontaniczność, niezależność, specyficzny ubiór - chustki bandanki, bluzy z kapturem

TECHNOMANI - nazwa od stylu muzycznego, jednostajne wprowadzanie sie w taneczny rytm

*chichoty z Karolinką*

J: Przepraszam państwa bardzo... Ja pierwszy raz eksperymentuję z filmem na wykładzie...

K: A nic nie szkodzi... widzimy

***

K: Widać, że nie uważała na audiowizualnej...

K: Kultura do filmu to się ma tak... bardzo się ma!

***

Nowoplemiona - zapoczątkowane przez Meferoliego, pojęcie to oznacza nowe formy zróżnicowania.......

Sekty - wyraz sprzeciwu wobec porządku społecznego, radykalne w swoich poglądach, duże role odgrywa charyzma przywódców, separatyzm, poczucie pentaryzmu, uważają sie za wybranych; jedna z grup poszukiwania, szukanie rozwiązań niedogodności, urzekają adeptów siłą wiary, prostotą

W Polce: androwidz (ewakuacja na inną planetę), Chrystiani (uważają się za tych, którzy potrafią interpretować Biblię)

SZTUKA

Jaskinia, lepianka - może/musi chronić przed zimnem, ale niekoniecznie jest dziełem sztuki

Wermer - malarz holenderski, malarz symbolista, znakomicie oddawał scenki rodzajowe, malował "W pracowni malarza" - znajdowało się tam ozdobione krzesło

SZTUKA powinna być pojmowana jako tendencja pojmowania obiektów, które nie mają pełnić funkcji użytkowej lecz estetyczną

np. piramida - miała nie tylko ukryć caiło, ale przyciagać uwagę. Michał hr. Tyszkiewicz - pierwszy odkrywca piramid

malowidła w Lasco, Altamirze - funkcja magiczna, symboliczna

Rozwojowi kultury zawsze towarzyszył rozwój sztuki.
W starożytnej Grecji za sztukę uznawano wszystko, co człowiek wytwarza wg określonych wzorów.

Sztuki wyzwolone - te umiejętności, które nie wymagały wysiłku fizycznego - sztuka wymowy, astronomia, muzyka

Gdy wytwarzanie czegoś łączyło się z użyciem siły fizycznej - rzemiosło.

W renesansie się to zmieniło - osiągnięcia malarstwa, rzeźby
i architektury - pojmowanie sztuki się rozszerzyło. XVIII wiek - koncepcja sztuk pięknych - poezja, wymowa, taniec, muzyka, architektura, rzeźba, malarstwo. Przez sztukę rozumiano tylko wytwarzanie piękna. Efektem pracy artysty są dzieła sztuki, jak ułożyć, jak skomponować.

DZIEŁO SZTUKI - gdy mamy do czynienia z celową pracą, która ma jakiś zamysł

Każde dzieło sztuki jest wynikiem aktu twórczego, który zależy od zamysłu artysty - układa coś, co przykuwa naszą uwagę. Zbieranie różnych dźwięków, barw w celu aktu twórczego odbywa się w jakimś porządku.

Wg Władysława Tatarkiewicza dzieło sztuki to konstruowanie form lub wyrażanie przeżyć w taki sposób, że efekt tych działań może zachwycać, wzruszać lub wstrząsać. Dzieła sztuki różnią się od siebie ze względu na charakter. Od starożytności uważano, że sztuka jest naśladowaniem, mimesis. Malarz, rzeźbiarz, autor emitują naturę , naśladują na różne sposoby, ale efektem jest dzieło, co jest nam znane ze zmysłowego doświadczenia.

Jako pierwsza z funkcji naśladowania wyzwoliła się muzyka.

W XX wieku od natury zaczęły odwracać sie sztuki plastyczne. Pojawiło się pojęcie sztuki abstrakcyjnej, czyli całkowicie oderwanej od rzeczywistości (treści ideowe od autora, forma - bezpośrednio dana zmysłom - kształty, barwy, układ, kompozycja). Treść jest wyrażana poprzez formę. Inaczej jest w sztukach abstrakcyjnych - ta sztuka oderwana jest od konkretnych obiektów, w przypadku malarstwa abstrakcyjnego dotyczy tylko formy.

Ze sztuką abstrakcyjną ściśle związana jest sztuka figuratywna - sztuka przedstawiająca - odtwarza formy świata rzeczywistego zniekształcając je.

XIX wiek - wielki przełom, zaczęto mówić o oryginalności
w sztuce, od tego wieku zapożyczenia itp. uważano za brak talentu.

XX wiek - pojawia się postmodernizm. Vasile Kandinsky - za trzy podstawowe elemnety malarskiego języka - formy przyjmował punkt, linię i płaszczyznę - w tych prostych formach geometrycznych zawierało się wszystko.

punkt - wyraża milczenie, bezruch

linia - punkt w ruchu (prosta, krzywa, łamana), kojarzy się
z emocjami

płaszczyzna - podłoże, tło, nadaje dodatkowe sensy

Te figury łączy artysta kolorami. Czerwień, żółcień, błękit - zasadnicze u Kandinsky'ego. Np linia pozioma - czerń, pionowa - biel, przekątna - czerwień. Swobodne linie też się pojawiają.

Czym jest PIĘKNO?

Piękno - indywidualne podejście do sztuki, ale też pojęcie historyczne.

W znaczeniu historycznym: my i nasze gusta zmieniają się w zależności od mody, w sztukach dawnych za miarę piękna uznawano naśladowanie. Wynikiem tego jest stworzenie WIELKIEJ TEORII PIĘKNA. Piękno jest obiektywne, niezależne od czasu i polega na porządkowaniu - właściwości dobrane są proporcjonalnie, a ich części układane harmonicznie. Porządek to fundamentalna cecha sztuki. /starożytność/

Piękno będzie zawsze uchwytne, oparte na strukturze matematycznej. Od antyku szukano proporcji, także ludzkiego ciała, w ciele szukano form geometrycznych.

Twórcą harmonii w sztuce, muzyce, był Pitagoras. Wg legendy przebiegając koło kuźni słyszał regularnie uderzające młoty. Opracował zasady współbrzmienia - harmonię.

W muzyce - stosunek grubości strun będzie taki jak 6:12, 8:12 itd. Wówczas będzie harmonia.

Leonardo da Vinci - Studium ludzkiego ciała - uznał, że centrum ludzkiego ciała jest pępek. Od niego zatoczył cyrklem koło i w ten sposób wyznaczył długość rąk i nóg.

Początek XX wieku - zmiana proporcji - nie tylko pępek, ale człowiek z podniesioną ręką.

XVIII/XIX wieku - teoria opozycyjna do WIELKIEJ TEORII PIĘKNA - zwrócono uwagę, że piękno miało polegać na braku regularności, ruchu, malowniczości, żywotności - to cechy MAŁEJ TEORII PIĘKNA. Wszystkie sądy o pięknie są sądami subiektywnymi. Krytycy recenzując nie używają słowa piękno - to zdradza laika.

Francisco Goya - 3 Maja 1808. Rozstrzelanie powstańców madryckich - ruch, żywiołowość

Eugeniusz Delacroix - Konie arabskie walczące w stajni.

FUNKCJE SZTUKI:

1. sakralna - sacrum, profanum, tabu

2. estetyczna - funkcja nadrzędna, dzieło sztuki ma dostarczać wrażeń estetycznych

3. symboliczna - zbudowana na bazie przekazu wieloznacznego za pomocą symboli, istotne treści

4. magiczna - przez sztukę wyraża się wiarę w mit, moc magicznego zaklęcia

5. mimetyczna - związana z naśladowaniem rzeczywistości; sztuka ma odzwierciedlać to co widzialne

6. kreacyjna - artysta przez sztukę tworzy nową rzeczywistość.

SYSTEM ARTYSTYCZNY - całość ułożona ze wzajemnie powiązanych względnie uporządkowanych składników, tj. ludzie występują w różnych rolach, wytwory, które przeniknięte są konkretnymi wartościami i znaczeniami, które przejawiają się w określonych dziedzinach.

LUDZIE / INSTYTUCJE KULTURY --------> dzieła / wytwory -------> WARTOŚCI

(artyści i odbiorcy)

System składa się z dwóch zasadniczych elementów: INSTYTUCJE i WYTWORY.

Instytucje, które kierują się pewnymi uznanymi zasadami. Odbiorcy muszą je znać.

W instytucjach powstają wszystkie interakcje: powstawanie, obieg, obecność i odbiór - są to elementy składowe systemu.

DZIEŁA SZTUKI = WYTWORY

Wyróżniamy cztery układy - podsystemy:

1. układ instytucji tworzenia - szkoły artystyczne, twórcy, pracownie, salony i kawiarnie artystyczne, grupy artystyczne, związki twórców

2. układ instytucji obiegu - galerie, pisma artystyczne, środki masowego przekazu, wydawnictwa, biblioteki, instytucje państwowe odpowiedzialne za kulturę, mecenat

3. układ instytucji obecności - muzea, kolekcje prywatne, stałe ekspozycje sztuki

4. układ instytucji odbioru - stowarzyszenia przyjaciół sztuki, szkoły kształcące odbiorców sztuki, funkluby z liderami, gry towarzyskie

Układy te realizują różne zadania: umożliwiają i inicjują twórczość, wprowadzają w odbiór społeczny, stymulują, utrwalają wartości najważniejsze dla danej społeczności.

KULTURA A KOMUNIKOWANIE - Akt komunikacji przebiega tworząc ściśle powiązaną ze sobą sieć, która obejmuje związki społeczne. Jaka jest kultura takie jest komunikowanie, jakie komunikowanie, taka kultura.

KOMUNIKOWANIE - nawiązywanie łączności między ludźmi za pomocą zmysłowo postrzeganych znaków. (łac. nawiązywanie kontaktów, zajmowanie stanowiska w nawiązaniu do kogoś; związek ze wspólnotą).

FUNKCJE KOMUNIKOWANIA: przekaz informacji, pomoc
w zrozumieniu siebie innych, pomoc w zrozumieniu kultury, oddziaływanie na siebie, tworzenie łączności z innymi ludźmi, przekaz i gromadzenie doświadczenia, tworzenie kultury.

KOD

NADAWCA KOMUNIKAT ODBIORCA

KONTEKST

KANAŁ

Kod musi być zrozumiały dla odbiorcy.

W przypadku kultury:

NADAWCA ----> kod/przekaz ---> KOMUNIKAT ----> ODBIORCA

co nadaje?

kto nadaje?

jakimi środkami?

ŚWIADOMOŚĆ - tworzy kod i przekaz

Odbiorca musi wiedzieć, do kogo skierowany jest komunikat
i jakimi środkami został przekazany.

kanał - nośnik

AKT KOMUNIKACJI - odpowiednio zorganizowana wiązka znaków kierowanych przez nadawcę do odbiorcy.

Podział znaków (wg Ferdynanda D..... ) - znaki ważne
w komunikowaniu - signifie - to, co znaczone i signifia - to, co znaczące.

Znak - zmysłowe zjawisko, przedmiot lub zachowanie zawierające następujące cechy:

* symboliczność - nie są one własnymi odniesieniami; np. kwiat - realny przedmiot nie jest wcale znakiem kwiatu; będzie nim słowo kwiat

* umowność - umowność znaku wynika z symboliczności; znaki powstają i funkcjonują w określonych społecznościach, które je wytworzyły i używają

* intencjonalność - wiąże się ze świadomością, wyborem celów i środków komunikowania, a także wyborem adresata

NADAWCA i ODBIORCA

nazywamy podmiot wypowiedzi - nazywamy adresata wypowiedzi

KOD - zespół znaków istniejący niezależnie od nadawcy
i odbiorcy, istniejący wtedy, gdy zaczynają się komunikować.

kod werbalny - mówiony, pisany

kod niewerbalny - język ciała, piktogramy, znaki

KONTEKST - określona sytuacja w jakiej odbywa się akt komunikacji nadająca mu odpowiednie znaczenie.

KANAŁ - informacje przekazywane są za pomocą kanału komunikacyjnego; komunikować możemy się bezpośrednio lub poprzez kartkę papieru, telefon, internet.

Składniki procesu odbioru znaków:

a/ spostrzeżenie zmysłowe - usłyszenie lub zobaczenie obiektu

b/ odczytanie - odbiór treści i jej ogólna kwalifikacja

c/ interpretacja - zrozumienie treści, ocenianie, uznanie przekazu za wartościowy lub nie

d/ zapamiętanie - by w przyszłości podobną sytuację rozpoznać bez interpretacji

e/ interializacja - przyswojenie

f/ wpływa na postawy

Komunikowanie jest jedną z najważniejszych cech obcowania z ludźmi i ze światem.

Środki komunikowania: sygnały chemiczne, komunikaty niewerbalne, mowa i rozmowa, pismo, fotografia, telekomunikacja, radio, telewizja, media cyfrowe

Pierwszym sposobem komunikowania się był odbiór
i wysyłanie znaków chemicznych (np. rozpuszczanie się
w powietrzu zapachów, np. orchidea, modliszka).

Komunikat niewerbalny - oparty na sygnałach wzrokowych
i akustycznych: gesty twarzy, mimika, pozycja, melodia głosu.

Mowa i rozmowa - mowa narodziła się w wyniku ewolucji, jest jednym z podstawowych wyznaczników człowieczeństwa (homo habilis - podstawowe akty mowy 2,5 mln lat temu; homo erectus - posługiwał się jakimiś słowami 2 mln lat temu; homo sapiens - 250 tys. lat temu - miał mówić)

Język - pismo - pisane pismem klinowym, najstarszy sumaryjski (5 tys. lat temu); najstarszy egipski - pisany hieroglifami, autorem jego jest 8-letni faraon Pepi II, adresat - nomarcha - list został umieszczony w ścianie piramidy.

* Najstarszy list papierowy - I/II wieku p.n.e. - znaleziony w Chinach na jedwabnym szlaku, składał sie z 20 znaków chińskiego pisma.

* List w postaci woskowej tabliczki, tabliczki były też drewniane, metalowe, pisano ostrym rylcem

* najstarszy list chrześcijański - list do Tesaloniczan św. Pawła - 50 r. n.e. na papirusie

* najstarszy list w języku polskim - wiek XV - list miłosny Marcina z Międzyrzecza - pisał ten list w Szamotułach do swojej ukochanej - 1429 rok - dotyczy tego, że Marcin wybrał karierę, a nie miłość, była to forma rozstania.

Fotografia - 1827 rok, kod wzrokowy, pokazywała rzeczywistość ukrytą - inną niż można zobaczyć, dotyczy tego, czego już nie ma, co jest ulotne. Fotografia jest kodowana (umowna).

Telekomunikacja - początki wszelkiego rodzaju sygnałów optycznych. Nowoczesna telekomunikacja - lata 30. XIX wieku - uruchomiono pierwszy telegraf. Rozwój linii telegraficznych nastąpił w Anglii, później we Francji i innych państwach.

Pierwsza udana próba telefoniczna - Aleksander Bell. Pierwsze centrale - najpierw w Anglii.

Centrala automatyczna - pierwsza - rok '62.

Satelita komunikacyjna wystrzelona w kosmos. Telefony komórkowe - lata 80. XX wieku.

Radio - 1888 rok, Aleksander Popow.

1901 - Markoni przesyła przez Atlantyk sygnały za pomocą alfabetu Morsa.

Telewizja - 1926 rok, telewizja czarno-biała. Lata 90. XX wieku - próby z telewizją interaktywną.

Nowe media - 1945 rok, pierwszy komputer. Nowe media oparte są na przekazie cyfrowym. Rozwój społeczeństwa informatycznego, najstarszy komputer "Odra".

Do tej pory to coś bardziej bezpośredniego, teraz - w nowej sytuacji - informacje zakodowane przekazywane są przez pewne medium; współczesne media służą za środki przekazu i stanowią klucz do systemu kultury.

NADAWCA --- MEDIUM --- KOMUNIKAT --- ODBIORCA

W sytuacji nowych mediów:

NADAWCA --- MEDIUM --- KOMUNIKAT ---MEDIUM --- ODBIORCA

Wszystko w obrębie płaszczyzny jaką jest język - nośnik w nowych mediach.

W nowych mediach oprócz treści komunikatu ważna jest forma odbioru, która ma angażować zmysły (przekaz audiowizualny). Medium w kulturze, zwłaszcza w semiotyce kultury obejmuje radio, telewizor, video - angażuje pismo, druk, obraz. Dzięki mediom satelitarnym możemy być świadkiem i uczestnikiem zdarzeń. W relacjach nadawca-odbiorca ważny jest nasz stosunek do przekazu, czyli tekstu kulturowego. Może mieć on charakter uczestnictwa albo obserwacji.

- uczestnictwo - moment kreatywności, gdy ma się do czynienia z twórcą systemu znakowego, np. artystą, reżyserem, pisarzem

- obserwacja - podkreśla się czyjeś bierne uczestnictwo,
np. w kinie

Rola środków technicznych nie ogranicza się do przekazu. W grafice komputerowej otwierają się nowe możliwości, forma kreatywna.