Wpływ religii na zdrowie psychiczne jednostki

autor: małgorzata plata

1.religie i religijność

W oparciu o tradycję przyjmuje się, iż pojęcie religia pochodzi od łacińskiego słowa – religio. Można wskazać jednakże inne łacińskie formy, w których doszukiwać się należy genezy słowa religia (relegere – pilne przestrzeganie tego, co ma związek z czcią bożą, religare - połączenie i związanie z Bogiem). Najprościej zdefiniować można religię jako „system wierzeń oraz praktyk ukierunkowanych na świat duchowy lub nadprzyrodzony, który istnieje i funkcjonuje w społeczności ludzkiej. Religia manifestuje także relację jednostki do różnie pojmowanego sacrum, czyli sfery świętej i boskiej.”[1]
Pojęcie religii wiąże się z terminem religijności stanowiącej przedmiot badań teologów, filozofów, a także psychologów. Psychologia określa religijność posługując się różną terminologią. Według Z. Chlewińskiego jest to religijny aspekt osobowości, dotyczący sfery postaw i działalności jednostki. Twierdzi on, że każdy człowiek jest w pewnym sensie religijny, czyli ma jakiś stosunek do wartości transcendentnych , choć różnie może je rozumieć.

2. zdrowie psychiczne i choroba psychiczna - definicje

Niewątpliwie pojęcie zdrowia i choroby psychicznej są kluczowymi konceptami w psychologii klinicznej, a także psychologii zdrowia.. Istnieje wiele równoprawnych teorii zdrowia. Wśród nich warto zwrócić uwagę na dwa modele:
1.biomedyczny (traktuje zdrowie jako brak choroby, rola jednostki jest w tym modelu bierna, ograniczana na rzecz profesjonalistów)
2.biopsychospołeczny (określa zdrowie jako proces równoważenia potrzeb i wymagań - w tym podejściu rola jednostki jest aktywna, gdyż ponosi ona odpowiedzialność za własne zdrowie).
Zdrowie psychiczne stanowi przedmiot zainteresowań psychologii klinicznej (a także psychiatrii) i jest definiowane odmiennie w zależności od kierunku psychologii klinicznej, która rozróżnia:
podejście psychoanalityczne
podejście behawioralno-poznawcze
podejście humanistyczne
podejście systemowe.
Zgodnie z podejściem psychoanalitycznym, zdrowie to integralność i autonomia ego, stosowanie dojrzałych mechanizmów obrony przed negatywnymi skutkami stresu.(takich ja wyparcie, tłumienie i racjonalizacja). Natomiast podejście behawioralno-poznawcze definiuje zdrowie jako zespół przystosowawczych umiejętności, racjonalnych przekonań i zdolności samoregulacji. Według podejścia humanistycznego zdrowie polega na samorealizacji wynikającej z rozpoznawania i urzeczywistniania wartości. Z kolei podejście systemowe określając pojęcie zdrowia kładzie nacisk na system rodzinny, który w cyklu życia podlega zmianom, zmiany te są równoważone siecią nowych relacji. Bierze ono również pod uwagę otwartość i partnerstwo w komunikacji. Zatem o zdrowiu decyduje stałość reguł-tożsamość rodziny, a jednocześnie rozwój każdego członka..
Analizując zdrowie w aspekcie psychicznym, można rozpatrywać je w ujęciu patogenetycznym, skupiając się na przyczynach i uwarunkowaniach choroby, albo w ujęciu salutogenetycznym, biorąc pod uwagę czynniki wyznaczające stan zdrowia, tzn. cechy środowiska fizycznego, cechy biologiczne, czynniki społeczno – kulturowe, właściwości psychiczne jednostki, poczucie koherencji, zachowania zdrowotne i stresory. Spośród wielu czynników społeczno – kulturowych mających wpływ na zdrowie psychiczne na szczególną uwagę zasługuje religia.

3.wpływ religii, religijności na zdrowie psychiczne człowieka.

3.1.Oddziaływanie religijności na zachowanie zdrowia psychicznego
Niewątpliwe religia wywiera stabilizujący i ochronny wpływ na psyche człowieka. Przede wszystkim ochrania ona zdrowie psychiczne jednostki „ofiarowując kontekst tradycji i dogmatu, relacje o przeżywaniu boskości, w których możemy ująć i obserwować niepohamowaną jasność naszego własnego objawienia[...]Drugim zadaniem religii, będącym przejawem jej stabilizującego i ochronnego wpływu, jest obrona indywidualności osoby.[...] Potwierdzona doświadczeniem świadomość wyjątkowo osobistego, wzajemnego związku między „ja” a odmiennością władzy pozaziemskiej chroni jednostkę przed pogrążeniem się w masie.[3]
Obserwacje i badania psychologiczne wskazują w sposób jednoznaczny, iż osoby odznaczające się zaangażowaniem religijnym, częściej przejawiają zachowania prozdrowotne takie jak niepalenie papierosów, abstynencja alkoholowa, unikanie narkotyków. Ponadto wsparcie społeczne, wynikające z aktywnego uczestnictwa w życiu religijnym, pomaga lepiej radzić sobie z problemami życia codziennego, redukuje lęk i nadmierny smutek, zwiększa poczucie dobrostanu psychicznego.[2]
Religia zmniejsza takie uczucia jak strach, niepokój i obawę przed chorobą, nawet terminalną. Ludzie wierzący odnajdują w religijności gwarant, że nie powinni się o nic bać, ponieważ ich życiem kieruje Siła Wyższa. Ponadto religia jest również czynnikiem redukującym depresję, wyniki badań wskazują na fakt, iż jednostki przekonane, że w swoim życiu, planach, zamierzeniach, działaniach w pełni zgadzają się z wolą Boga, rzadziej reagują przygnębieniem w sytuacjach stresowych.. Identyfikowanie się z wolą Stwórcy przynosi poczucie pokoju, wytchnienia i bezpieczeństwa. Poza tym warto pamiętać, iż religia pomaga zaakceptować fakt nieuchronnej śmierci wynikającej z natury ludzkiej egzystencji, badania Koeniga pokazały, że zachowania religijne, postawy i doznania duchowe są powszechne u osób w wieku podeszłym i mają związek z silniejszym wsparciem społecznym oraz lepszym zdrowiem psychicznym.

3.2.Wpływ wiary na kondycję psychiczną w chorobach somatycznych (terminalnych)
Trudno w sposób jednoznaczny określić związek pomiędzy chorobą a religijnością. Odpowiedź na pytanie jaki jest wpływ religijności na przebieg choroby somatycznej oraz jakie znaczenie ma choroba dla poziomu religijności stanowi nadal przedmiot badań i zainteresowań psychologów. Wyniki badań Reed'a wyraźnie wskazują, iż osoby cierpiące na choroby terminalne cechuje wyższy poziom religijności niż osoby zdrowe.
Pojawienie się choroby somatycznej (zwłaszcza terminalnej) zmusza jednostkę do znalezienia sposobu na poradzenie sobie z nią (a właściwie ze stresem, jaki się z nią wiąże). Jednym z ważnych sposobów jest religia. Według Pargamenta istnieją 3 metody religijnego radzenia sobie z chorobą:
1.„współpracujący sposób radzenia sobie”stanowiący aktywny kontakt z Bogiem, religia jest traktowana jako część któregoś z elementów radzenia sobie ze stresem (np. osoba chora interpretuje sytuację stresową jako karę, próbę albo łaskę)
2.„pasywny sposób radzenia sobie”, religia wpływa na cały sposób radzenia sobie, strategia ta polega na zaakceptowaniu choroby i potraktowaniu jej jako swój los
3.„aktywny sposób radzenia sobie” religia stanowi skutek procesu, w którym dochodzi do istotnego przewartościowania w zakresie postaw religijnych, jednostka spostrzega siebie jako osobę potrafiącą samodzielnie kierować swoim życiem, podejmować decyzje.
Pargamenta utrzymuje, iż to współpracujący i pasywny sposób radzenia sobie sprzyja wysokiemu poziomowi psychologicznego dobrostanu. Innego zdania jest Holland, preferująca aktywny sposób radzenia sobie. Wskazuje ona na wyniki swoich badań nad pacjentami z czerniakiem złośliwym. Wykazała ona zależność pomiędzy poziomem religijności a poziomem stresu i efektywnością mechanizmów adaptacyjnych. Pacjenci, którzy wykazywali wysoki poziom religijności, wykorzystywali aktywno-poznawcze metody radzenia sobie z chorobą, czyli usiłowali dostrzec pozytywny aspekt swojej sytuacji. [2]

3.3.Negatywny wpływ religii na stan zdrowia
Omawiając wpływ religii na zdrowie psychiczne jednostki, warto rozważyć problem niewłaściwego oddziaływania religii na zdrowie psychiczne. Badania wskazują na dezaptacyjny wpływ religijnych sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami:

1.pasywny styl radzenia sobie, w którym jednostki w dużej mierze poddają się, rezygnują z walki lub odpowiedzialności za problemy,

2.poczucie opuszczenia przez Boga,

3.wiara, że osobiste problemy są odbiciem Bożego osądu lub kary,

4.uczucie złości do Boga.[2]

Z wiarą w Boga wiążą się czasem rozterki natury duchowej, które same w sobie stanowią źródło problemów zdrowotnych natury psychicznej. Wątpliwości dotyczące kwestii duchowych mogą być dla osoby wierzącej źródłem braku pewnych przejrzystych i ważnych dla człowieka źródeł egzystencji, co prowadzić może do wzrostu odczucia bezbronności w sytuacjach stresujących. Rozterki mogą również wzbudzać poczucie winy lub wstydu i konsekwentnie powstrzymywać jednostkę przed dzieleniem się swoimi problemami z innymi. Prace z dziedziny psychologii zdrowia wyraźnie dowodzą, ze znaczne dylematy religijne wiążą się ze stresem psychologicznym,a także mają wpływ na osłabienie fizycznego stanu zdrowia.

4.zakończenie

Religia, religijność, wiara w istnienie Stwórcy, a tym samym w życie wieczne (pozagrobowe) mają wpływ na kondycję zdrowotną człowieka, zwłaszcza na jego zdrowie psychiczne. Przestrzeganie norm religijnych nie tylko sprzyja zachowaniom prozdrowotnym, ale w przypadku zaistnienia choroby somatycznej (nawet terminalnej), niejednokrotnie pomaga uporać się ze stresem, zrozumieć sens choroby i cierpienia, ma pozytywny wpływ na walkę z objawami choroby. Warto jednak nadmienić, że korelacja między religią a zdrowiem psychicznym może mieć wymiar negatywny, gdy rozterki natury duchowej stają się źródłem psychicznego cierpienia, stresu i mogą prowadzić do zaburzeń na tle emocjonalnym.




Bibliografia
1.www.kosciol.pl/religia
2.Justyna Janiszewska, Monika Lichodziejewska-Niemierko, „Znaczenie religijności w życiu człowieka chorego”
3.Kazimierz Jankowski, „Psychologia wierzeń religijnych”, rozdz. Ann i Barry Ulanow „Funkcja religii w psychice ludzkiej”, str 344-345