Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB, ang. Common Foreign and Security Policy, CFSP) stanowi jeden z obszarów działalności Unii Europejskiej, który obejmuje wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i ogół kwestii dotyczących bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony[1]. Została powołana na mocy traktatu z Maastricht, podpisanego 7 lutego 1992 roku, a następnie rozwinięta przez traktaty z Amsterdamu (1997 r.), z Nicei (2001 r.) oraz z Lizbony (2007 r.). Jej podstawowym zadaniem jest koordynowanie polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii. Współpracując w jej ramach, państwa członkowskie starają się wspólnie skuteczniej wpływać na globalną politykę i umacniać pozycję Europy na arenie międzynarodowej, dbając o pokój, przestrzeganie praw człowieka i rządów prawa na całym świecie.

Lata 1945–1969 [edytuj]

Po II wojnie światowej państwa Europy Zachodniej zaczęły szukać sposobu zabezpieczenia się przed ewentualnym atakiem w przyszłości. Pierwszy układ zawarły Francja i Wielka Brytania 3 marca 1947 r. w Dunkierce, podpisując traktat o sojuszu i wzajemnej pomocy. Powstał on głównie z myślą o obronie przed Niemcami, jednak szybko się okazało, że zagrożenie jest związane z ekspansją komunizmu. W związku z wybuchem zimnej wojny Stany Zjednoczone naciskały na państwa Europy Zachodniej do zawiązania skuteczniejszej współpracy. 17 marca 1948 r. Francja, Wielka Brytania, Holandia, Belgia i Luksemburg zawarły Traktat Brukselski, który dotyczył m.in. kolektywnej samoobrony[2]. Przetarł on drogę do utworzenia NATO w 1949 roku, jednak sojusz początkowo nie zawierał RFN, przez co wspólna obrona przed ewentualnym atakiem ze strony ZSRR wyglądała mało wiarygodnie. Poczucie zagrożenia nową wojną światową wzmógł dodatkowo wybuch wojny koreańskiej w czerwcu 1950 r. W takich warunkach do tej pory niechętna wzmacnianiu Niemiec Francja przedstawiła plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej, który przeszedł do historii jako Plan Plevena[3]. Pomimo że podpisany w jego wyniku traktat o EWO (1952 r.) nie wszedł w życie, sprawił on iż w Europie Zachodniej narodziła się myśl stworzenia skoordynowanej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Zwolennicy Europy federalnej dostrzegli możliwość wznowienia realizacji tej idei, wskutek czego w marcu 1953 r. Tymczasowe Zgromadzenie EWWiS opracowało i przedstawiło projekt Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Politycznej. Miała ona polegać na połączeniu EWWiS i EWO oraz na koordynacji zewnętrznej polityki państw członkowskich. Wskutek osłabnięcia napięć zimnej wojny oraz wzrostu wzajemnych francusko-niemieckich niechęci do integracji polityczno-wojskowej, francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikacji traktatu o EWO.

Rzym, Muzeum Kapitolińskie gdzie podpisano w 1957 r. traktaty rzymskie

Idea unii politycznej okazała się jeszcze nierealna, jednak podpisane w 1957 roku traktaty rzymskie, ustanawiając unię gospodarczą, dały podwaliny pod integrację w kierunku politycznym. W 1961 r. w wyniku francuskiej inicjatywy, zwołano do Paryża spotkanie szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych państw WE. Powołano na nim grupę studyjną, pod przewodnictwem Christiana Foucheta, która opracowała projekt układu ws. unii politycznej w Europie Zachodniej, znany jako Plan Foucheta. Nie został on jednak zrealizowany, gdyż Belgia i Holandia obawiały się czy integracja polityczna nie osłabi NATO, a wniesione przez Francję poprawki zostały odrzucone. Francja nie poprzestała jednak na próbach zbliżenia państw EWG i w 1962 r. przedstawiła drugi plan Foucheta, który lansował gaullistowską koncepcję Europy ojczyzn, jednak również i on został odrzucony.

W drugiej połowie lat 60. panował zastój w integracji spowodowany różnicami zdań we Wspólnotach, głównie indywidualnym stanowiskiem Francji w pewnych kwestiach. Nie chciała ona zmieniać międzyrządowego charakteru integracji, ani zwiększać kompetencji Komisji EWG. Była także przeciwna wprowadzeniu procedury głosowania większościowego. Zerwała ona obrady Rady Ministrów i przyczyniała się do bojkotu jej prac, prowadząc tzw. politykę pustego krzesła. Problemy te zostały uregulowane kompromisem luksemburskim w 1966 r. W międzyczasie, wskutek zawarcia traktatu fuzyjnego (1965) państwa członkowskie EWG, były mocno pochłonięte realizacją integracji gospodarczej, co hamowało rozwój prac nad wspólną polityką zagraniczną[4].

Lata 1970–1992 [edytuj]

W grudniu 1969 r. na spotkaniu państw Szóstki w Hadze, prezydent Francji Georges Pompidou zaproponował odbywanie regularnych spotkań ministrów spraw zagranicznych członków Wspólnot Europejskich w celu zharmonizowania polityki zagranicznej. W jego wyniku w 1970 r. prace rozpoczęła grupa urzędników pod przewodnictwem belgijskiego dyplomaty Étienne Davignona. Opracowała ona dokument, zwany Raportem luksemburskim (lub Raportem Davignona), który powołał Europejską Współpracę Polityczną. W jej ramach nastąpiła koordynacja polityki zagranicznej państw WE. Odtąd wspólnie ustalały one stanowiska w różnych kwestiach międzynarodowych.

Na spotkaniu w Paryżu 19-21 października 1972 r. szefowie państw Szóstki oświadczyli, że są gotowi przekształcić wszystkie wzajemne relacje w Unię Europejską. Sprawy integracji, którymi do tamtej pory zajmowali się ministrowie spraw zagranicznych, zostały powierzone instytucjom Wspólnoty. Postanowiono również wyraźnie rozdzielić rozwój EWG i EWP, by nie wiązać ze sobą spraw gospodarczych i politycznych. Efektem dyskusji nad reformą EWP było przyjęcie 23 lipca 1973 następnego raportu wypracowanego przez Komitet Polityczny Étienne Davignona – Raportu kopenhaskiego, zwanego również drugim Raportem Davignona. Nie wprowadził on większych zmian, ale znacząco usprawnił funkcjonowanie EWP[5].

15 grudnia 1973 r. w Kopenhadze odbyło się spotkanie głów państw i rządów, podczas którego wypracowano Dokument o tożsamości europejskiej. Podkreślił on konieczność integracji w Europie, by jej głos liczył się w świecie. Rok później, w dniach 9-10 grudnia 1974 r. na szczycie państw Dziewiątki w Paryżu, postanowiono zinstytucjonalizować dotychczasowe nieformalne spotkania głów państw i utworzono Radę Europejską. Była ona krokiem w kierunku połączenia funkcjonowania Wspólnoty i EWP, co miało być wspomagane przez obecność ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich na jej spotkaniach. Wówczas podjęto także decyzję o wzmocnieniu roli prezydencji.

Leo Tindemans

W następstwie szczytu paryskiego premier Belgii, Leo Tindemans przygotował raport nt. przyszłej Unii Europejskiej, który opublikowano 7 stycznia 1976 r. Postulował on całkowite zniesienie różnicy między spotkaniami ministrów w ramach EWP i Wspólnoty, by ujednolicić system decyzyjny, tworząc jedno miejsce, gdzie by podejmowano decyzje w najważniejszych kwestiach. Tindemans zaproponował także, by w ramach EWP państwa członkowskie były zobowiązane trzymać się wspólnych postanowień na mocy obligacji prawnych, a nie tylko politycznych, jak to miało miejsce do tamtej pory. Ważnym punktem w raporcie było stwierdzenie, że Unia pozostanie dziełem niepełnym tak długo, jak długo nie będzie miała wspólnej polityki obronnej[6]. Rada Europejska dyskutowała na temat raportu na spotkaniach w 1976 r., jednak ostatecznie zdecydowano jedynie o obowiązku składania przez ministrów spraw zagranicznych corocznych sprawozdań ws. postępów prac nad tworzeniem Unii Europejskiej.

Na przełomie lat 70. i 80. rola EWP była bardzo niewielka i de facto ograniczała się do zapewnienia państwom członkowskim możliwości wzajemnej wymiany poglądów. W obliczu kryzysowych sytuacji na świecie, jak radziecka interwencja w Afganistanie czy irańska rewolucja islamska, państwa Dziewiątki nie potrafiły wypracować wspólnego stanowiska. Próbę reform EWP zainicjowała w 1981 r. Wielka Brytania. W wyniku dyskusji wypracowano Raport londyński, który został przyjęty 13 października 1981 r. Na skutek jego postanowień utworzony został Sekretariat Trójki, a Komisja Wspólnot Europejskich uzyskała wpływ na wszelkiego rodzaju kwestie związane z EWP. Państwa członkowskie zostały również zobowiązane do konsultowania się z partnerami przed przyjęciem ostatecznego stanowiska lub wystąpieniem z inicjatywą narodową we wszystkich ważnych kwestiach polityki zagranicznej, które są przedmiotem zainteresowania Dziesiątki[7] jako całości[8]. Brak sposobu egzekwowania tego przepisu sprawił jednak, że nie miał on pełnego wpływu na działania Wspólnoty i jego wykonywanie zależało tylko od dobrej woli państw członkowskich. Raport londyński wprowadził również procedurę kryzysową, która polegała na możliwości zwołania w ciągu 48 godzin Komitetu Politycznego bądź spotkania ministrów, jednak pierwsza próba zastosowania tego mechanizmu w obliczu wprowadzenia stanu wojennego w Polsce okazała się nieudana i dopiero po inwazji Izraela na Liban w czerwcu 1982 r. po raz pierwszy go uruchomiono.

Hans-Dietrich Genscher i George H. W. Bush

Wraz z bezpośrednimi zmianami w strukturach EWP miały miejsce próby utworzenia Unii Europejskiej. Ich pierwszym efektem był sformułowany 12 grudnia 1981 r. plan autorstwa ministrów spraw zagranicznych RFN i Włoch – Hansa-Dietricha Genschera i Emilia Colombo. Zawierał on propozycje nadania Parlamentowi Europejskiemu prawa debatowania nad sprawami EWP, a Radzie Europejskiej statusu formalnoprawnego, by mogła kierować zarówno Wspólnotą, jak i EWP. Obie te instytucje miały być wspomagane przez poszerzony Sekretariat EWP[9]. Plan był krytykowany, jednak proponowany w nim Akt Europejski został ostatecznie przekształcony w Uroczystą Deklarację o Unii Europejskiej, którą podpisano 19 czerwca 1983 r. w Stuttgarcie. Nie zawierała ona jednak większości propozycji Genshera i Colombo, jedynie rozszerzała zobowiązania EWP do koordynacji w sprawach politycznych aspektów bezpieczeństwa także o ekonomiczne[10].

Następnym projektem, który proponował zmiany w funkcjonowaniu polityki zagranicznej był raport przedstawiony przez irlandzkiego senatora, Jamesa Dooge'a, zwany od jego nazwiska Raportem Dooge'a. Zapowiedział on stopniowe likwidowanie osobnego traktowania Wspólnoty i EWP oraz zaproponował, by konsultacje na tematy bezpieczeństwa zewnętrznego objęły także wymianę strategii i technologii wojskowych oraz tworzenie wspólnych standardów zbrojeniowych. Proponował również utworzenie stałego sekretariatu, jednak jego kompetencje miały się ograniczać do wspierania prezydencji jedynie w zakresie EWP.

W toku nasilających się przygotowań do utworzenia Unii Europejskiej w czerwcu 1985 r. Wielka Brytania przedłożyła projekt porozumienia odnośnie EWP, jednak wprowadzał on bardzo niewielkie zmiany w porównaniu z Raportem Dooge'a. W odpowiedzi na niego Francja i RFN wspólnie przedstawiły własny Projekt Traktatu o Unii Europejskiej, który proponował przekształcenie bez zwłoki całości stosunków między państwami w Unię Europejską, co miało się stać w oparciu o podstawy prawne Wspólnoty i EWP. Projekt zakładał również utworzeniu Sekretariatu Generalnego Rady Unii Europejskiej, który miał zastąpić Radę Europejską, a jego zadaniem byłoby kierowanie EWP. Z tego właśnie powodu projekt ten został skrytykowany przez pozostałe państwa, które obawiały się, że zbytnia uwaga zostanie skupiona na EWP, przy zaniedbaniu postępów w ramach Wspólnoty.

Na Konferencji Międzyrządowej w Luksemburgu, odbywającej się w wrześniu 1985 r. podjęto dalsze decyzje w sprawach integracji europejskiej, których efektem było podpisanie 17 lutego[11] 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego. Rewidował on postanowienia traktatów rzymskich, regulując działania Wspólnoty i EWP. W kwestiach polityki zagranicznej najważniejszymi regułami ustanowił zgodność i solidarność działań, które miały chronić wspólne interesy Europy, a także obronę pokoju, demokracji i praw człowieka na świecie. Zakres działań EWP został określony jako wszelkie sprawy z dziedziny polityki zagranicznej, stanowiące przedmiot ogólnego zainteresowania[12]. Podstawowymi instrumentami EWP uczyniono wspólne stanowiska i wspólne działania. JAE usankcjonował wspólne prowadzenie EWP i Wspólnotami, powierzając Komisji oraz Prezydencji obowiązek dbania o zgodność obu dziedzin[13]. Ważną zmianą w sferze instytucjonalnej EWP było wprowadzenie stałego sekretariatu z siedzibą w Brukseli. Otrzymał on kompetencje w kwestiach administracyjnych i jako wsparcie dla prezydencji, nie miał jednak udziału w procesie legislacyjnym i nie mógł on reprezentować Dwunastki. Jednolity Akt Europejski stanowił kolejny krok w ujednolicaniu dotychczasowych praktyk i instytucji, jednak zabrakło w nim jednoznacznego określenia na czym miałaby polegać spójność działań Wspólnot i EWP, co czasami prowadziło do zakłóceń w procesie decyzyjnym.

Rozwój sytuacji politycznej na świecie na przełomie lat 80. i 90., m.in. Jesień Ludów i wojna w Zatoce Perskiej postawiły państwa Dwunastki w obliczu nowych wyzwań. Potrzeba umacniania EWP przyspieszała prace nad tworzeniem Unii Europejskiej. 19 kwietnia 1990 r. prezydent Francji François Mitterrand oraz kanclerz Niemiec Helmut Kohl zaproponowali zwołanie międzynarodowej konferencji ws. utworzenia Unii Europejskiej. Jednym z proponowanych jej celów było ustanowienie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, która stanowiłaby rozwinięcie EWP, by Unia mogła skuteczniej działać w obliczu niestabilnej sytuacji politycznej na świecie. Projekt został skrytykowany przez premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher, która sprzeciwiała się tworzeniu unii politycznej. W dniach 14-15 grudnia 1990 na drugim posiedzeniu Rady Europejskiej w Rzymie rozpoczęto konferencję ws. utworzenia Unii Europejskiej. Wśród najbardziej spornych kwestii był dylemat czy w skład wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa włączyć kwestie obronne, co rozstrzygnęło spotkanie ministrów spraw zagranicznych i obrony w Vianden 27 czerwca 1991 r., na którym ustalono, że sprawy obrony powinny być włączone do zakresu działania UE, a Unia Zachodnioeuropejska powinna stanowić jej uzupełnienie. W kwietniu 1991 r. Luksemburg przedstawił projekt zbudowania Unii Europejskiej w oparciu o 3 filary, z których drugi miała stanowić wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Po długich negocjacjach Radzie Europejskiej udało się na spotkaniu w Maastricht 9-10 grudnia ustalić ostateczną wersję Traktatu o Unii Europejskiej, który podpisano 7 lutego 1992 r., a wszedł w życie 1 listopada 1993 r.

Traktat z Maastricht [edytuj]

Traktat z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 r., a wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Jego Tytuł V Postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, artykuł J ustanowił wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, której celami określił:

ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii;

umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej Państw Członkowskich we wszelkich formach;

utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej;

popieranie współpracy międzynarodowej;

rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

WPZiB stanowi wyraz dążeń Unii do podniesienia jej pozycji na świecie, o czym mówi artykuł B, definiujący, że jednym jej celów jest potwierdzanie swej tożsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej docelowo określanie wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony[14].

Od wejścia w życie traktatu decyzje w sprawach polityki zagranicznej są podejmowane przez Radę, nie przez państwa członkowskie. W ten sposób ujednolicono zasady funkcjonowania polityki, które do tej pory były różniły Wspólnotę i Europejską Współpracę Polityczną. Traktat przyznał także większe uprawnienia Komisji i Parlamentowi Europejskiemu. Dostały one udział w tworzeniu i wykonywaniu WPZiB, choć ograniczony.

Traktat z Maastricht uznał Unię Zachodnioeuropejską za zbrojne ramię UE, co jednak nie stanowiło zmian de facto, jedynie zinstytucjonalizowało już istniejący stan[15].

Traktat amsterdamski [edytuj]

Traktat amsterdamski został podpisany 2 października 1997 r., a wszedł w życie 1 maja 1999 r. W znaczący sposób zmienił tekst Traktatu o Unii Europejskiej, jednak wprowadził niewiele zmian merytorycznych. Dokonał pogrupowania istniejących przepisów, dzięki czemu całość nabrała przejrzystości.

Najważniejsze zmiany w zakresie II filaru, jakie wprowadził to:

nadanie UE możliwości zlecania Unii Zachodnioeuropejskiej misji różnego typu: od zadań humanitarnych i ratowniczych po działania zbrojne[16]

wprowadzenie wspólnych strategii jako instrumentu WPZiB

nadanie Radzie Europejskiej kompetencji decydowania o zasadach i ogólnych wytycznych w sprawach wspólnej obronności

zmiana systematycznej współpracy (jako instrumentu WPZiB) na umacnianie systematycznej współpracy

ustanowienie wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i połączenie go z funkcją Sekretarza Generalnego Rady

nadanie Radzie Europejskiej kompetencji ustalania wspólnych strategii

zmiana trojki; odtąd stanowią ją: minister spraw zagranicznych, pełniący funkcję przewodniczącego Rady, wysoki przedstawiciel do spraw WPZiB oraz przedstawiciel Komisji

zobowiązanie misji dyplomatycznych i konsularnych państw członkowskich, delegacji Komisji Europejskiej w państwach trzecich i na konferencjach międzynarodowych, a także ich przedstawicielstwa w organizacjach międzynarodowych do współpracy ze sobą, tak aby zapewnić poszanowanie i wprowadzenie w życie wspólnych stanowisk oraz wspólnych działań przyjętych przez Radę Unii Europejskiej

ustanowienie Komórki Planowania i Wczesnego Ostrzegania[17]

Traktat nicejski [edytuj]

Traktat nicejski został podpisany 26 lutego 2001 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003 r. W zakresie WPZiB wprowadził niewiele zmian, m.in.:

usunięto przepis o tym, że UZE stanowi integralną część rozwojową UE i służy wykonywaniu decyzji UE dotyczących działań wojskowych

wysoki przedstawiciel uzyskał kompetencje w ramach wzmocnionej współpracy w zakresie WPZiB, które polegają zapewnianiu pełnego poinformowania Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich o realizacji wzmocnionej współpracy

zmiana sposobu wyznaczania specjalnego przedstawiciela, który odtąd jest wybierany kwalifikowaną większością głosów

dodano możliwość podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów przy zawieraniu porozumień międzynarodowych, gdy dotyczy to realizacji wspólnego działania lub stanowiska

nadano Radzie możliwość upoważniania Komitetu Politycznego i Polityki Bezpieczeństwa do decydowania w spraw kontroli politycznej i kierownictwa w zmierzających do zwalczania kryzysu operacjach ustalonych przez Radę[18]

Traktat lizboński i przyszłość WPZiB [edytuj]

uroczystość podpisania traktatu lizbońskiego

Traktat lizboński został podpisany 13 grudnia 2007 r. Miał on wejść w życie 1 stycznia 2009 r., jednak z uwagi na odrzucenie go przez Irlandię podczas referendum w 2008 roku i przyjęcie dopiero w roku 2009, ostatnie państwo - Czechy - ratyfikowało go dopiero w listopadzie 2009, w wyniku czego traktat wszedł w życie 1 grudnia 2009. Zniósł on system filarowy, jednak pozostawił WPZiB, wprowadzając w niej duże zmiany:

zobowiązał wszystkie państwa do konsultowania się z pozostałymi w ramach Rady Europejskiej lub Rady UE przed podjęciem jakichkolwiek działań na arenie międzynarodowej lub zaciągnięciem wszelkich zobowiązań, które mogłyby wpłynąć na interesy Unii[19]

ustanowił zbiorową samoobronę: w przypadku zbrojnej napaści na którekolwiek z państw UE, pozostałe mają obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków[20][21]

wysokiemu przedstawicielowi ds. WPZiB traktat nadał bardzo silną pozycję:

przewodniczy on unijnej polityce zagranicznej

jego wybór jest przeprowadzany większością kwalifikowaną przez Radę Europejską za zgodą przewodniczącego Komisji (może być odwołany tą samą drogą)[22]

jest on przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych[23] i jednym z wiceprzewodniczących Komisji[24], gdzie jego funkcja ma być połączona z Komisarzem ds. Stosunków Zewnętrznych

został on włączony do obrad Rady Europejskiej[25]

jest on wspierany przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych[26]

nadano mu możliwość zwracania się do Rady w celu przedkładania inicjatyw i wniosków[27]

nadano mu możliwość zwołania nadzwyczajnego posiedzenia Rady w razie bezwzględnej potrzeby z własnej inicjatywy albo na wniosek Państwa Członkowskiego[28]

ma on zapewniać koordynację działań państw członkowskich w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych[29]

zmiana instrumentów prowadzenia WPZiB na:[30]

ogólne wytyczne

działania prowadzone przez Unię

stanowiska podjęte przez Unię

zasady wykonania decyzji odnośnie działań I stanowisk

umacnianie systematycznej współpracy

zobowiązanie członków Rady Bezpieczeństwa ONZ do wniesienia o zaproszenie na jej obrady wysokiego przedstawiciela w przypadku, gdy Unia określiła stanowisko w kwestii wpisanej do porządku obrad Rady[31]

skreślenie przepisów mówiących o tym, że prezydencja reprezentuje Unię w sprawach WPZiB

WPZiB jest odtąd określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, chyba że Traktaty przewidują inaczej. Wykluczono możliwość przyjmowania aktów prawodawczych[32]

nadanie przewodniczącemu Rady Europejskiej możliwości zwołania nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej w celu określenia strategicznych kierunków polityki Unii[33]

nadanie Radzie możliwości szybkiego dostępu do środków budżetowych Unii przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji WPBiO[34]

Europejska Agencja Obrony zyskała prawne umocowanie w Traktacie jako Agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia[35]

Organy WPZiB [edytuj]

Rada Europejska [edytuj]

Rada Europejska jest najważniejszym organem Unii Europejskiej, będącym spotkaniami głów i rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego Komisji. Powstała ona z nieformalnych spotkań głów państw EWG, odbywających się od 1974 r. Status formalnoprawny uzyskała na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r., a w 1993 r. przepisami w Traktacie o Unii Europejskiej stała się organem unijnym. Początkowo miała się zbierać dwa razy do roku, a zgodnie z decyzją podjętą w Sewilli 26 czerwca 2002 r. spotyka się na rutynowych spotkaniach cztery razy do roku, a jeśli zajdzie potrzeba, także na nadzwyczajnych[36][37]. W jej skład wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich, jak również jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji. W jej pracach uczestniczy także wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa[38]. Jej obradom przewodniczy państwo aktualnie sprawujące urząd prezydencji. Decyzje podejmuje na zasadzie konsensusu, o ile Traktaty nie stanowią inaczej[37]. Rada Europejska wraz z Radą, stanowiąc jednomyślnie, określa i realizuje WPZiB, o ile Traktaty nie stanowią inaczej[1]. Jej zadaniem jest nadawanie Unii impulsów do rozwoju oraz określanie kierunków politycznych, w jakich Unia będzie się rozwijać[39]. Rada Europejska ustala zasady i ogólne wytyczne, jakimi będzie się kierować WPZiB[40]. Może doprowadzić do stworzenia wspólnej obrony, jeżeli jednomyślnie podejmie taką decyzję[41]. W ramach Rady Europejskiej bądź Rady wszystkie państwa muszą się konsultować przed podjęciem wszelkich decyzji lub zobowiązań mających wpływ na interesy Unii. Rada Europejska może wówczas określić wspólne podejście UE w danej sprawie[42]. Do kompetencji Rady Europejskiej należy również mianowanie wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WPZiB; może ona również zakończyć jego kadencję[43]. W przypadku zajścia takiej potrzeby, przewodniczący Rady Europejskiej może zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej w celu określenia strategicznych kierunków polityki Unii w obliczu takiej sytuacji[40]. Przewodniczący Rady Europejskiej pełni również funkcje reprezentowania Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WPZiB[44].

Rada Unii Europejskiej [edytuj]

Rada Unii Europejskiej w zakresie WPZiB pełni funkcje określania polityki i koordynacji[45]. Składa się z przedstawicieli szczebla ministerialnego państw członkowskich (po jednym z każdego), którzy mają upoważnienie do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu ich państwa[46].

W ramach Rady funkcjonują Rada do Spraw Ogólnych i Rada do Spraw Zagranicznych. Rada do Spraw Ogólnych ma za zadanie zapewniać spójność prac różnych składów Rady. Przygotowuje także posiedzenia Rady Europejskiej i zapewnia ich ciągłość, w powiązaniu z przewodniczącym Rady Europejskiej i Komisją. Do zadań Rady do Spraw Zagranicznych należy opracowywanie działań zewnętrznych Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską oraz zapewnianie spójności działań Unii[47].

Posiedzenia Rady zwołuje jej przewodniczący, z własnej inicjatywy lub na wniosek jednego z członków Rady albo Komisji[48]. Spotkania odbywają się zazwyczaj raz na miesiąc. Do najważniejszych funkcji Rady w zakresie WPZiB należą:

opracowywanie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa[49]

podejmowanie decyzji niezbędnych do określenia i realizacji tej polityki na podstawie ogólnych wytycznych i strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską[49]

zapewnianie jednolitości, spójności i skuteczności działań Unii (wraz z wysokim przedstawicielem)[50]

umożliwienie wymiany poglądów i informacji między państwami członkowskimi

upoważnianie do podjęcia rokowań, wydawania wytycznych negocjacyjnych; upoważnianie do podpisywania i zawieranie umów[51]

Decyzje w Radzie są na ogół podejmowane kwalifikowaną większością głosów, jeżeli Traktaty nie stanowią inaczej. Jeżeli przyjęcie uchwały wymaga zwykłej większości, Rada stanowi większością członków wchodzących w jej skład[52]. Jeżeli jakieś państwo wstrzyma się od głosu, nie stanowi to przeszkody w przyjęciu uchwały, która wymaga jednomyślności[53]. Posiedzenia Rady są jawne, kiedy obraduje i głosuje ona nad projektem aktu prawodawczego. Posiedzenia takie składają się z dwóch części, poświęconych odpowiednio: obradom nad aktami prawodawczymi Unii i działaniom o charakterze nieprawodawczym[54]. Podczas głosowania każdy członek Rady może otrzymać pełnomocnictwo od innego z pozostałych, ale tylko od jednego[55].

Prezydencja Rady Unii Europejskiej nie stanowi instytucji Unii Europejskiej[56]. Od wejścia w życie Traktatu lizbońskiego ma ona bardzo niewielkie kompetencje, a jej znaczenie jest głównie honorowe. Urząd prezydencji (z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych) sprawują wszystkie państwa członkowskie[57] na zasadzie równej rotacji przy uwzględnieniu ich różnorodności i równowagi geograficznej i demograficznej w ramach Unii. Reprezentant w Radzie Europejskiej państwa pełniącego urząd prezydencji może zastępować przewodniczącego Rady Europejskiej w sytuacji gdy nie może on sprawować funkcji z powodu choroby, w przypadku jego śmierci lub w przypadku pozbawienia go mandatu[58].

Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa [edytuj]

Osobny artykuł: Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Catherine Ashton – wysoki przedstawiciel UE ds. WPZiB

Urząd wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie stanowi instytucji Unii Europejskiej[56], jednak jest on najważniejszym organem UE w zakresie WPZiB. Został on powołany na mocy Traktatu amsterdamskiego. Zadaniem tego organu, zwanego potocznie Monsieur PESC[59], jest dowodzenie unijną dyplomacją. Działa on z upoważnienia Rady. Jest mianowany przez Radę Europejską, która wybiera go kwalifikowaną większością głosów, za zgodą przewodniczącego Komisji. Jego wybór musi zostać zatwierdzony przez Parlament Europejski[60]. Jego kadencja może zostać zakończona w ten sam sposób[61]. W wykonywaniu jego obowiązków wspiera go Europejska Służba Działań Zewnętrznych, która współpracuje ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich. Składa się ona z urzędników właściwych służb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji oraz osób wyznaczonych przez krajowe służby dyplomatyczne[62]. Stanowisko wysokiego przedstawiciela UE ds. WPZiB piastuje obecnie (od 1 grudnia 2009 roku) Brytyjka Catherine Ashton.

Kompetencje:

Jest reprezentantem Unii w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Wyraża jej stanowisko w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych[63]

Prowadzi WPZiB oraz WPBiO. Poprzez swoje propozycje, przyczynia się do opracowania tych polityk i realizuje je[64]

Prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi[63]

Czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii[65]

Uczestniczy w pracach Rady Europejskiej[66]

Zapewnia wykonanie decyzji przyjętych przez Radę Europejską i Radę Unii Europejskiej[67]

Jest przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych[68] oraz jednym z wiceprzewodniczących Komisji[65]

Odpowiada w ramach Komisji za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i koordynację innych aspektów działań zewnętrznych Unii[65]

Może przedkładać Radzie swoje wnioski[69] oraz zalecenia w sprawach wydania upoważnienia do podjęcia negocjacji odnośnie umowy międzynarodowej[70]. Może do niej również zwracać się z wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB[71].

Musi się regularnie konsultować z Parlamentem Europejskim w zakresie głównych spraw związanych z WPZiB oraz WPBiO. Musi również informować go o rozwoju tych polityk. Do jego obowiązków należy należyte uwzględnienie poglądów Parlamentu[72].

W przypadku przeprowadzania misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, czuwa nad koordynacją cywilnych i wojskowych ich aspektów[73]

W przypadkach wymagających szybkiej decyzji może w ciągu 48 godzin zwołać, z inicjatywy własnej albo na wniosek państwa członkowskiego, nadzwyczajne posiedzenie Rady. W razie bardzo pilnej potrzeby może to nastąpić szybciej[74].

Poszukuje rozwiązania w sytuacji, gdy jeden z członków Rady oświadczy, że ze względów polityki krajowej zamierza sprzeciwić się podjęciu decyzji podejmowanej większością kwalifikowaną[75]

Wraz z Radą czuwa nad poszanowaniem zasad lojalności i solidarności działań państw członkowskich UE w dziedzinie stosunków zewnętrznych[76]. Zapewnia z nią jednolitość, spójność i skuteczność działań Unii[50].

Komisja Europejska [edytuj]

Szef Komisji Europejskiej José Manuel Durão Barroso podczas rozmowy z byłym prezydentem USA Georgiem Bushem

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa jest jedyną dziedziną, w której Komisja nie reprezentuje Unii na zewnątrz[77]. W wielu kwestiach pełni ona jedynie funkcje pomocnicze.

Przewodniczący Komisji wchodzi w skład Rady Europejskiej[66]; jeżeli wymaga tego porządek obrad, może mu towarzyszyć inny członek Komisji[78]. Jednym z jej wiceprzewodniczących jest wysoki przedstawiciel UE ds. WPZiB[65], który jako jedyny spośród nich nie jest mianowany przez przewodniczącego Komisji[79].

W ramach swoich zadań i kompetencji w zakresie WPZiB Komisja:

zapewnia spójność różnych dziedzin działań zewnętrznych Unii (wraz z Radą i przy wsparciu wysokiego przedstawiciela)[80]

prowadzi rokowania z państwami trzecimi[81]. Robi to w konsultacji ze specjalnym komitetem wyznaczonym przez Radę[82]

przed podjęciem rokowań z państwami trzecimi przedstawia swoje zalecenia Radzie, która upoważnia ją do ich rozpoczęcia. Wraz z Radą jest również odpowiedzialna za zapewnienie zgodności umów z wewnętrznymi politykami i zasadami Unii[82]

regularnie składa specjalnemu komitetowi i Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z postępu w rokowaniach[82]

może podjąć każdą użyteczną inicjatywę w celu wsparcia koordynacji działań Unii i państw członkowskich w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju i programów pomocowych[83], a także zmierzającą do zwiększenia skuteczności i poprawy komplementarności unijnych i krajowych środków pomocy humanitarnej[84]

może wnioskować do Rady o przyznanie pomocy finansowej państwu trzeciemu, jeżeli sytuacja tego wymaga[85]

może wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości o opinię w sprawie zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej z traktatami[86]

może zlecić Radzie określenie ogólnych kierunków polityki kursów walutowych w stosunku do walut państw trzecich w przypadku braku systemu kursów walutowych w stosunku do przynajmniej jednego z nich. W celu doprowadzenia do konsensusu zgodnego z celem stabilności cen, może również zlecić jej przyjęcie, zmienienie lub zrezygnowanie z centralnych kursów euro w systemie kursów walutowych. Komisja bierze także udział w rokowaniach dotyczących ustalania tych umów w sprawach odnoszących się do reżimu pieniężnego lub kursowego[87]

nadzoruje utrzymywanie stosunków z organami Organizacji Narodów Zjednoczonych i jej organizacjami wyspecjalizowanymi, Radą Europy, Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i innymi organizacjami międzynarodowymi[88]

w razie potrzeby wspólnie z wysokim przedstawicielem wystosowuje do Rady wniosek o zastosowanie klauzuli solidarności na wypadek ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka[89]

może przedkładać Radzie wspólne wnioski wraz z wysokim przedstawicielem w innych dziedzinach działań zewnętrznych niż WPZiB[69]

może wraz z wysokim przedstawicielem zwracać się do Rady z wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB[71]

może w stosownych przypadkach w sytuacji podejmowania decyzji w sprawie podjęcia misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, zaproponować wraz z wysokim przedstawicielem użycie zarówno środków krajowych, jak i instrumentów Unii[90]

w miarę potrzeby w powiązaniu z nią pewne prace wykonuje Europejska Agencja Obrony[91]

Parlament Europejski [edytuj]

centralne miejsce w Parlamencie Europejskim

Parlament Europejski posiada funkcje głównie prawodawcze, kontrolne i doradcze. Jego kompetencje:

musi wyrazić Radzie zgodę na zawarcie następujących umów międzynarodowych[92]:

układy o stowarzyszeniu

umowa dotycząca przystąpienia Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

umowy, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne przez organizację procedur współpracy

umowy mające istotne skutki budżetowe dla Unii

umowy dotyczące dziedzin, do których stosuje się zwykłą procedurę prawodawczą lub specjalną procedurę prawodawczą, jeżeli wymagana jest zgoda Parlamentu Europejskiego

dwa razy w roku przeprowadza on debatę o postępach w realizacji WPZiB, w tym WPBiO[72]

wraz z Radą poprzez rozporządzenia określa ramy realizacji wspólnej polityki handlowej[93]

wysoki przedstawiciel UE ds. WPZiB musi się z nim regularnie konsultować w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji WPZiB oraz WPBiO[72]

jest informowany przez wysokiego przedstawiciela o rozwoju WPZiB oraz WPBiO[72]

jego poglądy muszą być uwzględniane przez wysokiego przedstawiciela przy decydowaniu o polityce zagranicznej i bezpieczeństwa[72]

może kierować do Rady i do wysokiego przedstawiciela pytania lub formułować pod ich adresem zalecenia odnośnie WPZiB[72]

Komisja regularnie składa mu sprawozdanie z postępu w rokowaniach z państwami trzecimi w sprawach wspólnej polityki handlowej[82]

wraz z Radą przyjmuje środki niezbędne do realizacji polityki w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, które mogą dotyczyć wieloletnich programów współpracy z krajami rozwijającymi się lub programów tematycznych[94]

przyjmuje środki potrzebne do realizacji działań UE w zakresie współpracy gospodarczej, finansowej i technicznej, w tym pomocy w szczególności finansowej, z państwami trzecimi innymi niż kraje rozwijające się[95]

określa ramy prowadzenia przez Unię akcji pomocy humanitarnej w państwach trzecich, które stały się ofiarą klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka[96]

określa wraz z Radą status i warunki działania Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej[97]

Rada musi się z nim konsultować przy podjęciu decyzji ustanawiającej szczególne procedury w sprawie szybkiego dostępu do pieniędzy przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa[98]

musi być informowany przez Radę w przypadku gdy zamierzana decyzja przewiduje zerwanie lub ograniczenie w całości lub w części stosunków gospodarczych i finansowych z jednym lub z większą liczbą państw trzecich[99]

jest natychmiast i w pełni informowany na wszystkich etapach procedury zawierania umowy międzynarodowej[100]

może wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej z traktatami[86]

Rada musi się z nim konsultować z przypadku zawierania umów formalnych dotyczących systemu kursów wymiany euro w stosunku do walut państw trzecich[101]

jest informowany przez Przewodniczącego Rady o przyjęciu, zmianie lub rezygnacji z centralnych kursów euro[101]

jest informowany o podjęciu klauzuli solidarności w przypadku gdy państwo członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka[102]

Unia Europejska na skróty

• Agencje UE

• Członkowie

• Edukacja

• Euro

• Geografia

• Gospodarka

• Historia

• Języki

• Kandydaci

• Kultura

• Lizbona

• Obywatelstwo

• Polityka

• Poziom życia

• Rozszerzenia

• Rynek

• Statystyka

• Struktura

• Wojsko

Instrumentarium WPZiB [edytuj]

Zgodnie z artykułem 25. Traktatu o Unii Europejskiej Unia prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa poprzez:

określanie ogólnych wytycznych;

przyjmowanie decyzji określających:

działania, które powinny być prowadzone przez Unię;

stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię;

zasady wykonania decyzji, o których mowa w podpunktach (i) oraz (ii);

umacnianie systematycznej współpracy między państwami członkowskimi w prowadzeniu ich polityki.

Ogólne wytyczne [edytuj]

Od czasów traktatu z Maastricht ogólne wytyczne dla Unii określa Rada Europejska. Traktat amsterdamski do wcześniejszych jej kompetencji, dotyczących decydowania w sprawach politycznych, dodał także kwestie wspólnej obronności. Sprawiło to, iż WPZiB otrzymała bardziej dynamiczny charakter, gdyż głowy państw Unii mogą ustalać kierunki rozwoju działalności dyplomatycznej, a nie tylko podejmować działania wobec zaistniałych wydarzeń, jak to miało miejsce za czasów EWP[103]. Na podstawie wytycznych, ustalonych przez Radę Europejską, Rada UE podejmuje decyzje służące określeniu i wprowadzaniu w życie WPZiB[104].

Działania [edytuj]

Traktat z Maastricht wprowadził tzw. wspólne działania i uczynił z nich wiążący dla państw członkowskich instrument spajania WPZiB. Traktat lizboński zlikwidował nazwę wspólne działania, jednak pozostawił je nazywając przyjmowanie decyzji określających działania, które powinny być prowadzone przez Unię[30]. O podjęciu tych decyzji decyduje Rada UE w sytuacjach, w których niezbędne jest podjęcie działań operacyjnych. Wówczas przyjmuje ona niezbędne decyzje, które określają zasięg działań, cele, zakres i środki, jakie mają być oddane do dyspozycji Unii, warunki wprowadzania ich w życie oraz – w razie potrzeby – czas ich trwania. Państwa członkowskie muszą zastosować się do podjętych decyzji przy określaniu krajowej polityki zagranicznej[105]. Państwa członkowskie muszą także informować Radę o działaniach, jakie podejmują w sprawie realizacji ustanowionych wspólnych działań Unii. Nie dotyczy to prostych środków stanowiących jedynie wykonanie decyzji podjętych przez Radę[105]. W przypadku zmiany sytuacji na świecie w kwestii, do której odnoszą się wspólne działania, Rada UE dokonuje rewizji sytuacji, modyfikując zasady i cele działania[106]. Dopóki jednak tego nie zrobi, w mocy pozostaje dotychczas ustalone działanie. Jeżeli gwałtowny rozwój zdarzeń wymusi podjęcie natychmiastowych działań, wobec których nie ma jeszcze ustaleń Rady, państwo członkowskie może zastosować samodzielnie ustalone środki, które będą uwzględniać ogólne założenia wspólnego podejścia Unii do danej sprawy. W takim przypadku państwo to musi niezwłocznie poinformować o tym Radę[107]. W przypadku, gdy któreś z państw członkowskich ma problemy z wykonywaniem decyzji, informuję o tym Radę, która poszukuje rozwiązania. Nie mogą być ono sprzeczne z celami decyzji ani szkodzić jego skuteczności[108]. W razie sytuacji wymagających szybkiej decyzji wysoki przedstawiciel może zwołać, z inicjatywy własnej albo na wniosek państwa członkowskiego, w ciągu 48 godzin lub – w razie bezwzględnej potrzeby – w krótszym terminie, nadzwyczajne posiedzenie Rady[109].

Stanowiska [edytuj]

Podobnie jak w przypadku działań, stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię[30] do czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego, były nazywane wspólnymi stanowiskami. W ramach kompetencji Rady wchodzi przyjmowanie decyzji, które określają podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym[110]. W jej ramach wszystkie państwa członkowskie wspólnie uzgadniają wszelkie kwestie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, stanowiące przedmiot ogólnego zainteresowania, w celu określenia wspólnego podejścia. Państwa członkowskie muszą zapewnić zgodność swych polityk krajowych ze stanowiskami Unii[110]. Zobowiązane są także popierać je na forach organizacji i konferencji międzynarodowych. Francja i Wielka Brytania, jako stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ są dodatkowo zobowiązani do działania wewnątrz tego organu wedle wytycznych Unii i bronić jej interesów, przestrzegając jednocześnie Karty Narodów Zjednoczonych. Muszą również informować wysokiego przedstawiciela o wszelkich działaniach. Jeżeli Unia określi stanowisko w kwestii wpisanej do porządku obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ, państwa członkowskie, które w niej zasiadają (stali i niestali członkowie), wnoszą o zaproszenie wysokiego przedstawiciela do przedstawienia stanowiska Unii[111]. W razie sytuacji wymagających szybkiej decyzji, podobnie jak przypadku działań, wysoki przedstawiciel może zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady UE[109].

Zasady wykonania działań i stanowisk [edytuj]

Przed podjęciem jakichkolwiek działań na arenie międzynarodowej lub zaciągnięciem wszelkich zobowiązań, które mogłyby wpłynąć na interesy Unii, każde państwo musi konsultować się z pozostałymi w ramach Rady Europejskiej lub Rady. Państwa w ten sposób, poprzez zbieżne działania, zapewniają możliwość realizacji przez Unię jej interesów i wartości na arenie międzynarodowej[42]. Wszelkie placówki dyplomatyczne i konsularne państw członkowskich oraz delegatury Unii w państwach trzecich i na konferencjach międzynarodowych, a także ich przedstawicielstwa w organizacjach międzynarodowych również muszą współpracować ze sobą tak, aby zapewnić poszanowanie i wykonanie decyzji określających stanowiska i działania. Umacniają one współpracę, wymieniając informacje i dokonując wspólnych ocen[112]. Ponadto do określania polityk Unii przyczynia się także Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, który wydaje opinie dla Rady. Zajmuje się on również wprowadzaniem w życie uzgodnionych polityk i sprawuje pod kierunkiem Rady i wysokiego przedstawiciela, kontrolę polityczną i kierownictwo strategiczne nad operacjami zarządzania kryzysowego[113].

Umacnianie systematycznej współpracy [edytuj]

Władimir Putin na spotkaniu z Javierem Solana i Guy'em Verhofstadt

Traktat z Maastricht jako jeden z instrumentów działania Unii wymienił systematyczną współpracę, co traktat amsterdamski zmienił na umacnianie systematycznej współpracy. Instrument ten, w przeciwieństwie do pozostałych, nie przybiera żadnej konkretnej formy, dlatego bywa różnie rozumiany. Niektórzy uważają, iż chodzi tu o ogólne sposoby osiągania celów Unii, inni widzą w nim bliski związek z wypracowywaniem wspólnych stanowisk[114]. W kwestii praktycznego umacniania współpracy Traktat o Unii Europejskiej zawiera przepisy nakazujące państwom członkowskim do aktywnego, solidarnego i lojalnego poparcia bez zastrzeżeń polityki zewnętrznej i bezpieczeństwa Unii. Są one zobowiązane do działania na rzecz umacniania współpracy i powstrzymywania się od działań, które mogłyby zaszkodzić skuteczności siły Unii polegającej na spójności[115]. Muszą się one także wzajemnie informować na forum Rady UE i uzgadniać tam kwestie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, by przez zgodne działania zapewnić jak największy wpływ Unii na bieżące wydarzenia. Jeżeli Rada Europejska lub Rada określą wspólne podejście Unii, wysoki przedstawiciel i ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich koordynują swoją działalność w Radzie[116].

Finansowanie WPZiB [edytuj]

Finansowanie wspólnej polityki zagranicznej i Bezpieczeństwa od początku rodziło spory, zwłaszcza, że jej koszty ciągle rosną. Traktat o Unii Europejskiej mówi, że wydatki związane z administracją są pokrywane z budżetu Unii[117], natomiast wydatki na cele operacyjne są pokrywane albo również z budżetu Unii, albo, w przypadku jednomyślnej decyzji Rady UE, z budżetu państw członkowskich według kryterium produktu krajowego brutto, chyba że Rada, stanowiąc jednomyślnie, postanowi inaczej. Państwa członkowskie, których przedstawiciele w Radzie złożyli formalne oświadczenie o wstrzymaniu się od udziału, nie są zobowiązane do wnoszenia wkładu w finansowanie operacji mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno-obronne[118].

Brak jednoznacznego określenia, co jest wydatkami administracyjnymi, a co operacyjnymi, spowodował, że Rada UE wolała jak najszerzej pojmować te pierwsze. Wprawdzie Parlament zobowiązał się do nieingerowania w wydatki administracyjne Rady UE, od początku między tymi dwoma instytucjami powstawały rozdźwięki w kwestiach finansowania WPZiB z budżetu UE. Parlament nie był jednak spójny pod względem stanowiska i zarysowały się w nim różnice w zdaniach Komisji Budżetowej i Komisji Spraw Zagranicznych i Bezpieczeństwa. Problemy powstawały również poza organami Unii. Państwa członkowskie wiele razy zwlekały z przekazaniem środków na cele operacyjne, przez co powstawały opóźnienia. By zapobiec dalszym problemom, na Konferencji Międzyrządowej w 1996 r. ustalono, że wydatki na cele operacyjne także będą pokrywane z budżetu Unii, z wyjątkiem tych operacji, które mają implikacje wojskowe lub obronne. Państwa członkowskie mogą ponieść koszty działań także w przypadku jednomyślnej decyzji Rady[119].

Dmitrij Miedwiediew i Javier Solana

Nowe problemy związane z finansowaniem WPZiB powstały na początku 2003 r., gdy rozpoczęto misje petersberskie. Wzrost kosztów operacji, których nie można było pokrywać z budżetu UE, stał się zagrożeniem dla ich skuteczności. Z tego powodu w lutym 2004 r. Rada Unii Europejskiej stworzyła mechanizm ATHENA, którego zadaniem jest administracja nad wspólnymi kosztami operacji mających implikacje wojskowe lub obronne. Jest sterowany przez Komitet Specjalny, który zarządza każdą operacją od zaplanowania po zakończenie działań. W finansowaniu mogą brać udział także państwa spoza Unii, jednak nie mają wtedy prawa głosu w Komitecie[120].

Żeby zagwarantować szybki dostęp do środków budżetowych Unii przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa Rada podejmuje decyzje po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Działania przygotowawcze do tych misji, które nie obciążają budżetu Unii są finansowane z funduszu początkowego utworzonego ze składek państw członkowskich. W razie zaistnienia potrzeby utworzenia takiego funduszu wysoki przedstawiciel przedstawia Radzie wniosek, a ta wówczas przyjmuje większością kwalifikowaną decyzje ustanawiające:[121]

warunki tworzenia i finansowania funduszu początkowego, w szczególności wysokość środków przekazywanych funduszowi

warunki zarządzania funduszem początkowym

warunki kontroli finansowej

Jeżeli misja tego typu nie może być finansowana z budżetu Unii, Rada upoważnia wysokiego przedstawiciela do wykorzystania tego funduszu. Wysoki przedstawiciel musi później złożyć Radzie sprawozdanie z wykonania tego upoważnienia[121].

Agencje wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa [edytuj]

Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem

został powołany w 2002 r. na mocy wspólnego działania z 20 lipca 2001 r.[122] w celu wspierania debat i współpracy między państwami członkowskimi. Mają one wywierać wpływ na kształt polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE poprzez formułowanie zaleceń. Najważniejsze zadania Instytutu to:

organizacja współpracy pomiędzy ekspertami, naukowcami i przedstawicielami władz państw europejskich (także tych spoza Unii), USA i Kanady, mającej na celu przygotowywanie analiz z zakresu obronności

organizowanie badań i debat dotyczących bezpieczeństwa i obronności UE

rozwijanie relacji z USA i Kanadą w celu polepszenia współpracy między oboma regionami

fundowanie stypendiów naukowo-badawczych, by podnieść poziom wymiany ekspertów i rozszerzyć współpracę[123]

Centrum Satelitarne Unii Europejskiej

zostało powołane w styczniu 2002 r. na mocy wspólnego działania Rady Unii Europejskiej z dnia 20 lipca 2001 r.[124]. Jego zadania to dostarczanie i przetwarzanie danych pochodzących z obserwacji satelitarnych. Jego działalność ma służyć jako wsparcie dla procesów decyzyjnych w ramach II filaru. Działa ono pod kontrolą Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa Rady, zaś zadania wyznacza mu Sekretarz Generalny Rady. Siedziba Centrum znajduje się w Torrejón, niedaleko Madrytu.[123].

Europejska Agencja Obrony

została powołana na mocy wspólnego działania Rady UE z dnia 12 lipca 2004 r. Ma ona na celu zwiększenie poziomu obronności Unii, zwłaszcza odnośnie zarządzania kryzysowego, podniesienie poziomu współpracy państw członkowskich w zakresie obrony, rozwój i zwiększenie konkurencyjności europejskiego przemysłu zbrojeniowego, podniesienie poziomu technologicznego oraz wspieranie badań nad obronnością. Główne zadania Agencji to: uspójnienie polityki obronnej państw członkowskich, rozwijanie współpracy w sferze obrony, rozwój i unowocześnienie europejskiego przemysłu zbrojeniowego, zwiększanie konkurencyjności rynku obronnego UE oraz promocja badań związanych z obroną[123].