PRODUKT KRAJOWY BRUTTO– PKB jest miarą dóbr i usług wytworzonych przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

PKB w cenach rynkowych – miara produkcji krajowej w cenach płaconych przez ostatecznych odbiorców,

PKB w cenach czynników produkcji – miara produkcji krajowej w cenach z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów.

Metody obliczania PKB:

Metoda sumowania produktów (suma wartości dóbr i usług)

Sumowanie wartości dóbr finalnych

Dobra finalne –nabywane przez ostatecznego użytkownika

Sumowanie wartości dodanej

wartość dodana – przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji; różnica między utargiem przedsiębiorstwa a dokonywanym przez nie zakupami materiałów i usług od innych przedsiębiorstw.

Metoda sumowania dochodów (suma dochodów powstałych przy wytwarzaniu dóbr i usług)

Jako suma wszystkich dochodów gospodarstw domowych – jest to dochód narodowy

Dochody czynników produkcji : płace, renty, procenty, zyski, dochody z kapitału, dochody z czynników produkcji, dochody z oszczędności, dochody z czynszów.

Nie uwzględnia się tzw. Płatności transferowych: emerytury, renty, zasiłku, stypendium i innych płatności z budżetu

Metoda sumowania wydatków (suma wydatków ponoszonych na zakup dóbr i usług)

Polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe:

Wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju ( C)
Wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (I)
Wydatki rządowe na wytwarzane dobra w kraju z wyłączeniem płatności transferowych (G)
Wydatki na dobra eksportowe (Ex)

PKB = C+I+G+Ex-Im

PRODUKT NARODOWY BRUTTO- PNB jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB = PKB powiększone o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Produkt krajowy i narodowy netto - PKN i PNNto ich wartość pomniejszona o amortyzacje.

Amortyzacja to zmniejszenie wartości kapitału trwałego w skutek jego faktycznego i ekonomicznego zużycia.

PNB realny – całkowita ilość produktów skorygowana o wskaźnik cen, czyli o wpływ inflacji.

PNB nominalny – bieżąca wartość pieniężna produkcji(po aktualnych cenach) nie uwzględniająca wpływu inflacji

DOCHÓD NARODOWY=Produkt narodowy netto (PNN) – miara produkcji uwzględniająca inwestycje netto. Dochód narodowy jest wielkością ekonomiczną w gospodarce, przy pomocy której można określić jej stan. Wzrost dochodu narodowego oznacza przejawianie się korzystnych tendencji w gospodarce i jej rozwój. Odwrotne tendencje recesyjne znajdują swój wyraz w zahamowaniu tempa wzrostu, a następnie spadku dochodu narodowego.

PNN w cenach czynników produkcji = Dochód narodowy (Y) = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja

Dochód osobisty = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja – podatki bezpośrednie – zyski niepodzielne

Rozporządzalne dochody osobiste (RDO) = Y – podatki bezpośrednie + płatności transferowe

PRODUKCJA POTENCJALNA – produkcja, którą można wytworzyć w gospodarce przy racjonalnym wykorzystaniu wszystkich czynników produkcji.

PRODUKCJA FAKTYCZNA – produkcja rzeczywista wytwarzana w gospodarce; jej poziom wyznaczony jest przez możliwość opłacalnej sprzedaży oraz wynika z bieżących potrzeb rynkowych.

AGREGATOWY POPYT – łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach i czasie. Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników:

Ogólnego poziomu cen towarów,
Wysokości dochodów ludności (dochód narodowy na jednego mieszkańca).

Agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności.

Krzywa agregatowego popytu – ukazuje zależność agregatowego popytu do ogólnego poziomu cen towarów. Innymi słowy, krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się kupić przy poszczególnych poziomach cen.

AGREGATOWA PODAŻ – łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie oraz dostarczyć na rynek. Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników:

Zasobów czynników produkcji
Efektywności ich wykorzystania
Ogólnego poziomu cen towarów
Kosztów produkcji

Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją poziomu cen, oraz malejącą funkcją kosztów produkcji.

Krzywa agregatowej podaży określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen.

Według stanowiska neoklasycznego krzywa agregatowej podaży jest pionowa, gdy jest doskonała giętkość cen. Dzięki giętkim cenom i skutecznym mechanizmom rynkowym strony nierównowagi a rynkach czynników produkcji i na rynku towarowym są szybko likwidowane i w rezultacie faktyczna produkcja ustala się na poziomie odpowiadającym pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji

Według stanowiska kompromisowego jest dość płaska, aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Taki kształt wynika z tego, że w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych produkcja jest wysoce elastyczna względem popytu.

Keynesiściodrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem mechanizmy rynkowe nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Zakładają oni w swoich analizach „lepkie” tj. mało elastyczne ceny, a w krańcowym przypadku ceny sztywne.

Krzywa jest całkowicie prosta aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej Yp. Oznacza to, że przy tym samym poziomie cen producenci są gotowi wytworzyć i dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile zagwarantowany jest ich zbyt. Gdy produkcja faktyczna osiąga poziom produkcji potencjalnej wówczas krzywa ma kształt pionowej linii prostej.

Ekonomia klasyczna

Ekonomia klasyczna – Adam Smith, Jean BabtisteSay, Thomas Robert Malthus, David Ricardo – pierwszy zwarty system ekonomiczny, oparty o zasadę liberalizmu ekonomicznego – Laissezfaire, laissez paser! – Swoboda działania, swoboda ruchu.

Adam Smith – Badanie nad naturą i przyczynami bogacenia się narodów. A. Smith zaprezentował pogląd, że tak jak planety krążą po swoich orbitach i są zabezpieczone przed zderzeniami przez niewidzialne siły grawitacji, tak ludzie mogą prowadzić bezpiecznie swe ekonomiczne interesy dzięki „niewidzialnej ręce rynku”.

Ekonomia neoklasyczna

Szkoła ekonomiczna, która kontynuowała główne myśli szkoły klasycznej w nurcie wolnorynkowym. Do najważniejszych ekonomistów związanych ze szkołą neoklasyczną należeli Wiliam Stanley Jevons, Alfred Marshall, Artur Cecil Pigou. Jej rozwój związany był w szczególności z rozwojem teorii równowagi ogólnej oraz teorii użyteczności. Ta szkoła dominowała w ekonomii aż do lat 30-tych, kiedy większą popularność zdobyła teoria keynesowska. W końcu lat 70-tych nastąpił jednak renesans torii neoklasycznej.

Ekonomia keynesowska

Keynesizm (XX w.) – J. M. Keynes Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936 r.). Krytyka ekonomii klasycznej – wolność gospodarcza nie zapewniała maksimum dobrobytu społecznego. Optymalną wydajność gospodarki można wg nich osiągnąć przy odpowiedniej ingerencji państwa. Państwo powinno spełniać rolę stymulatora popytu i prowadzić do większego i stabilniejszego wzrostu gospodarczego poprzez odpowiednie narzędzie polityki fiskalnej i monetarnej. Teoria Keynesa powstała jako reakcja na wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933.

Monetaryzm – podstawowe tezy

Zmiany wielkości pieniężnych są podstawową przyczyną zmian dochodu w ujęciu nominalnym.
Wpływ pieniądza na gospodarkę dokonuje się nie za pośrednictwem stopy procentowej, lecz poprzez przywracanie równowagi tzw. portfela aktywów:

zwiększenie podaży pieniądza powoduje, iż posiadamy większą ilość pieniądza od preferowanej. Te dodatkowe zasoby pieniężne spowodują wzrost popytu na zakup dóbr (konsumpcyjnych i inwestycyjnych) i papierów wartościowych. Procesy te spowodują wzrost produkcji i cen.

Wymienność inflacji i bezrobocia ma tylko krótkotrwały charakter (krzywa Philipsa)
Głównym celem państwa powinno być nie zwalczanie bezrobocia a inflacji, opierając się na instrumentach pieniężnych, ze względu na to, iż jest to zjawisko pieniężne

Monetaryzm – równanie Fishera

MV = PY

wg monetarystów zmiany podaży pieniądza prowadzą do zmiany dochodu nominalnego PY (przy założeniu stałości prędkości obiegu pieniądza V). To powoduje:

w krótkim okresie zmiany cen P i dochodu realnego Y,
w długim okresie tylko zmiany cen P.

W przypadku wzrostu podaży pieniądza następuje wzrost cen i płac nominalnych, co spowoduje zwiększenie produkcji (prawo podaży) i wzrost podaży pracy – ILUZJA PIENIĘŻNA! W momencie gdy pracownicy zorientują się, iż ulegli iluzji pieniężnej zaczną się domagać zwiększenia płac, tak aby co najmniej wróciły płace realne do punktu wyjściowego. Produkcja i płace realne wrócą do początkowego poziomu, a jedynym skutkiem zwiększenia podaży pieniądza w długim okresie będzie inflacja. Nie ma więc w długim okresie wpływu polityki monetarnej na wielkości realne i nie ma wymienności między bezrobociem a inflacją.

Nowa makroekonomia klasyczna (R. E. Lucas, R. Barro)

Opiera się o trzy teorie:

pełnej elastyczności rynków – rynki funkcjonują w taki sposób, jakby były doskonale konkurencyjne:

wszelkie stany nierównowagi są natychmiast likwidowane i do transakcji rynkowych dochodzi przy cenach równowagi (market clearing),
podażowa stopa gospodarki (produkcja, zatrudnienie) nie zależy więc zupełnie od strony popytowej,
wielkość produkcji i zatrudnienia zależą od czynników realnych, tj. rentowności kapitału, płac realnych.

racjonalnych przewidywań podmiotów gospodarczych (hipoteza racjonalnych oczekiwań):

podmioty gospodarcze formułują swoje przewidywania inflacyjne na racjonalnych podstawach, tj. opierając się na wykorzystaniu wszelkich dostępnych informacji dotyczących:
- funkcjonowania procesów gospodarczych,
- reakcji rządu na różne wydarzenia,
- najtrafniejszej teorii inflacji, etc.
podmioty z wyprzedzeniem uwzględniają rezultaty spodziewanych decyzji z zakresu polityki gospodarczej, co powoduje, że nie popełniają systematycznie¹ błędów w przewidywaniach, a to powoduje, że nie ma nawet krótkotrwałych odstępstw od równowagi krótkookresowej – niewymienność inflacji i bezrobocia (krzywa Philipsa) nie występuje w krótkim okresie.

Przykład: jeżeli podmioty gospodarcze wiedzą np. z doświadczenia, że Bank Centralny obniży stopy procentowe, za każdym razem, gdy pojawi się wzrost bezrobocia, to będą przewidywać, że zachowa się tak w przyszłości i odpowiednio do tego będąprzewidywać, że zachowa się tak w przyszłości i odpowiednio do tego będą dostosowywać swoje plany.

pełnej neutralności pieniądza:

pogląd wywodzący się z ilościowej teorii pieniądza, że zmiany podaży pieniądza nie wywierają żadnego wpływu na rozmiary produkcji i zatrudnienia,
neutralność pieniądza występuje w okresie długim, ale nie występuje w okresach krótkich,
oczekiwania podmiotów są racjonalne, tzn. że podmioty gospodarcze nie popełniają systematycznych błędów w przewidywaniu przyszłości, niemożliwe jest więc wystąpienie iluzji pieniężnej i pieniądz jest neutralny,
przyjęcie tezy o neutralności pieniądza oznacza całkowitą nieskuteczność ekspansywnej polityki pieniężnej dla nakręcania koniunktury gospodarczej. Wzrost podaży pieniądza szybszy od tempa wzrostu gospodarczego byłby w tej sytuacji szkodliwy, gdyż w jego następstwie doszłoby tylko do wzrostu przeciętnego poziomu cen, czyli inflacji.

Nowa makroekonomia klasyczna – podsumowanie:

stany równowagi w gospodarce są rezultatem optymalizujących działań i decyzji podmiotów gospodarczych;
przyjmując hipotezę racjonalnych oczekiwań nie jest potrzebna w ogóle aktywna polityka makroekonomiczna państwa;
ani ekspansywna, ani restrykcyjna polityka pieniężna nie są w stanie wpłynąć na realne wielkości gospodarcze (teza o pełnej neutralności pieniądza);
w sposób systematyczny, polityka pieniężna może wpływać tylko na skalę procesów inflacyjnych.

Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego

Założenia:

tempo postępu technologicznego podlega dużym, nieregularnym fluktuacjom;
wstrząsy od strony podażowej poprzez funkcje produkcji wywołują fluktuacje ogólnej produkcji i zatrudnienia, ponieważ racjonalnie działające jednostki na zmiany struktury względnych cen odpowiadają zmianą podaży pracy i decyzji konsumpcyjnych →zatem szoki technologiczne, przy założeniu stałego kapitału i liczby godzin pracy, powodują fluktuacje w gospodarce;
występowanie cykli jest związane z koniecznością oczyszczania się rynku i przywracaniem stanu równowagi wskutek szoków podażowych związanych z techniką produkcji. Powodują one zmianę produktywności czynników produkcji i zmieniają otoczenie, w którym działają podmioty rynkowe. Faza nagłego przyspieszenia wzrostu wywołana „szokiem technologicznym” trwa do momentu kiedy siły rynkowe zniwelują jego działanie. Innymi słowy do momentu wyczerpania się przyspieszenia.

W teorii realnego cyklu koniunkturalnego pomijane są czynniki monetarne i uznaje się, że źródła zjawiska cyklu koniunkturalnego tkwią po podażowej stronie gospodarki.

Ceny i płace w teorii realnego cyklu koniunkturalnego dostosowują się prawie natychmiast do nowych warunków, są doskonale elastyczne.
Teoria ta zakłada, iż w każdym punkcie czasu podmioty znajdują się w swoim optimum, dlatego interwencja rządowa może być nieskuteczna, a nawet szkodliwa.

Ekonomia neoklasyczna

Ekonomię neoklasyczną cechuje tzw. indywidualizm poznawczy. Oznacza to iż, próbuje się dojść do zrozumienia procesów ekonomicznych w skali całej gospodarki na podstawie analizy indywidualnych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych). Na podstawie analiz reguł postępowania jednostek próbuje się określić zależności występujące miedzy elementami procesów gospodarczych.

Założenia modelu gospodarki klasycznej (neoklasycznej)

Wszystkie podmioty gospodarujące (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) są racjonalne i zmierzają do maksymalizacji swoich zysków lub użyteczności, ponadto nie odczuwają iluzji pieniężnej;
Wszystkie rynki są doskonale konkurencyjne , tak iż podmioty gospodarujące decydują o tym, ile kupić i sprzedać, na podstawie danego zbioru cen, które są giętkie;
Wszystkie podmioty mają doskonałą znajomość warunków rynkowych i cen przed przystąpieniem do wymiany;
Oczekiwania podmiotów są stabilne;
Wymiana ma miejsce tylko wtedy, gdy na wszystkich rynkach zostały ustalone ceny, przy których następuje opróżnienie (oczyszczenie) rynku;

oczyszczenie rynku oznacza sytuację, w której wielkość podaży każdego dobra, tzn. obligacji, pieniądza, dóbr rzeczowych, jest równa wielkości popytu na to dobro. Gdy warunek ten jest spełniony jednocześnie dla każdego dobra, ma miejsce oczyszczenie ogólnego rynku.

Prawo rynków Walrasa

Na doskonale konkurencyjnym rynku, podaż i popytna konkretnych mniejszych rynkach sumują się w jedną całość – wartość zagregowanej nadwyżki popytu zawsze wynosi 0.

Prawo Walrasa implikuje, że jeżeli n-1 rynków znajduje się w równowadze to i n-ty rynek musi być zrównoważony.

Np. mamy do czynienia z dwoma rynkami – rynek pieniądza i rynek dóbr.
Jeżeli na rynku dóbr zaznacza się podwyżka popytu, czyli popyt przewyższa podaż, to na rynku pieniądza sytuacja musi wyglądać odwrotnie – podaż przewyższa popyt;
Istnieją pieniądze do wydania na dobro, ale niedostatecznie dużo dóbr zostało zaoferowanych, aby zaspokoić popyt na nie.

Implikacje modelu klasycznego

Gospodarka może się odchylać od stanu równowagi, jednakże takie zakłócenia będą przejściowe i krótkotrwałe.
Ceny i płace są absolutnie giętkie co powoduje, iż na wszystkich rynkach popyt i podaż bardzo szybko się zrównają.
W warunkach równowagi następuje pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełne zatrudnienie).

produkcja rzeczywista = produkcja potencjalna

Mechanizm rynkowy działa szybko i skutecznie przywracając równowagę z pełnym zatrudnieniem.
Interwencje państwa w postaci polityki stabilizacyjnej może spowodować jedynie niestabilność gospodarki. Państwo jest niezbędne jedynie dla umocnienia warunków działania gospodarki wolnorynkowej (wspieranie przedsiębiorczości, tworzenie norm prawnych dla rozwoju konkurencji, ograniczenie praktyk monopolistycznych) – państwo „minimalne”.
Zakłócenie równowagi na poszczególnych rynkach są eliminowane w rezultacie działania mechanizmów powstających na tych rynkach. Nierównowaga powstająca na jakimś rynku nie pociąga za sobą trwałych reperkusji dla sytuacji na innych rynkach, gdyż jest szybko zlikwidowana przez własne (typowe dla danego rynku) mechanizmy równowagi (implikuje to występowanie w modelu klasycznym dychotomii strefy pieniężnej i sfery realnej gospodarki).

Dychotomia sfery pieniężnej i sfery realnej gospodarki – względne odizolowanie rynku pieniężnego od rynków sfery „realnej”:

Wielkości realne (produkcja, zatrudnienie) kształtują się w długim okresie pod wpływem czynników realnych (m.in. stawek płac realnych) i nie są zależne od czynników pieniężnych;
Zmiany nominalnej podaży pieniądza wpływają jedynie na zmianę cen a nie na zmianę wielkości realnej, pieniądz jest neutralny (neutralność pieniądza).

Części składowe modelu klasycznego

Klasyczna teoria wyznaczania zatrudnienia i produkcji;
Prawo rynków Saya (podaż tworzy popyt na samą siebie):

Trzeba zaznaczyć, że wykończony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swej wartości (…) sam fakt stworzenia jakiegoś produktu otwiera w tejże chwili zbyt innemu produktowi.

Ilościowa teoria pieniądza MV = PY; impulsy pieniężne prowadzą do zmiany cen a nie produkcji.

Ekonomia Keynesowska

Ekonomię keynesowską cechuje odrzucenie występującego w teorii neoklasycznej mikroekonomicznego punktu widzenia w analizie procesów gospodarczych i zastąpienie go podejściem makroekonomicznym. Keynes opiera się w swojej analizie o wielkości globalne, dotyczące gospodarki jako całości a nie o analizę postępowania podmiotów gospodarczych.

Założenie modelu Keynesa

Keynes opiera swój model na analizie wahań krótkookresowych. Zakłada niezmienne rozmiary zdolności produkcyjnej gospodarki, określających maksymalny w danym okresie poziom produkcji. Przyjmuje stałość w krótkim okresie czasu takich zmiennych jak:

ilości i dostępność siły roboczej,
wyposażenia kapitałowego,
techniki produkcji.

Cechy modelu Keynesa

Analiza w krótkim okresie czasu;
Ceny i płace są lepkie (sztywne):

część cen ustalonych przez rząd,
płace zagwarantowane przez umowy,
inercja (bezwładność) cen i płac w dużych firmach związana z podjęciem decyzji.

Równowaga ustala się poniżej produkcji potencjalnej, zachodzi przy niepełnym zatrudnieniu.

produkcja rzeczywista ≠ produkcja potencjalna

Rynek nie zawsze funkcjonuje w sposób sprawny, głównie dlatego, że ceny nie zawsze są w stanie zrównoważyć popyt z podażą.
Niezbędna jest polityka stabilizacyjna państwa wykorzystująca narzędzia polityki fiskalnej i monetarnej (interwencjonizm państwowy). Rząd i bank centralny aktywnie ingerując w kształtowanie się popytu na dobra (w miarę potrzeb zwiększając lub zmniejszając spożycie zbiorowe oraz zachęcając sektor prywatny do większych lub mniejszych zakupów, regulując ilość pieniądza na rynku), przyczyni się do pełnego wykorzystania szans wzrostu tworzonych przez zwiększanie się zasobów pracy i kapitału.
Zerwanie z neoklasycznym założeniem o względnej izolacji poszczególnych rynków, Keynes wiąże ściśle sferę pieniężną ze sferą realną:

zmiany podaży pieniądza wywołują zmianę stopy procentowej, zmiana stopy procentowej powoduje zmiany inwestycji, zaś inwestycje wywierają wpływ na zmiany efektywnego popytu, produkcji i zatrudnienia;
zerwanie z neoklasyczną dychotomią rynku pieniężnego i realnego.

Odrzucenie prawa Saya – wg Keynesa, to nie podaż tworzy popyt, ale popyt tworzy podaż – prawo Keynesa. Wzrost popytu wywołuje wzrost produkcji (ze względu na to, iż równowaga w gospodarce ustala się poniżej produkcji potencjalnej).

Stanowisko kompromisowe

Teoria Keynesowska jest szczególnym przypadkiem bardziej ogólnej teorii neoklasycznej (model Hicksa IS-LM):

w warunkach swobodnych mechanizmów rynkowych (m.in. giętkich płac i stóp procentowych) zasadne są tezy teorii neoklasycznej;
Keynesowska teoria o istnieniu równowagi przy niepełnym zatrudnieniu jest rezultatem pewnych sztywności w systemie gospodarczym, zwłaszcza sztywnych płac nominalnych i sztywnej stopy procentowej.

Teoria neoklasyczna jest bardziej użyteczna przy badaniu długiego okresu, zaś teoria Keynesa w badaniu wahań krótkookresowych.

RÓWNOWAGA NA RYNKU TOWARÓW- sytuacja w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaką się w gospodarce wytwarza. W sytuacji równowagi łączne zamierzone wydatki na towary są równe wartości produkcji tych towarów.

Globalny popyt = globalna podaż

Y=AD=C+I+G+Ex-Im

w sytuacji nierównowagi występuje tendencja do ustalania się dochodu narodowego na poziomie wyznaczonym przez agregatowy popyt na towary.

FUNKCJA KONSUMPCJI – poziom zamierzonych wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego.

C = Ca + MPC * Yd

Ca – popyt autonomiczny, a więc taki popyt, który jest niezależny od wielkości dochodu

MPC – krańcowa skłonność do konsumpcji jest to wielkość dodatkowej konsumpcji wynikającej ze zwiększenia dochodu o jednostkę.

Yd – dochód do dyspozycji

Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na oszczędności

Y = C + S (im wyższe wydatki konsumpcyjne tym niższe oszczędności)

Funkcja konsumpcji a stopa procentowa

Wpływ stopy procentowej na funkcję konsumpcji jest spowodowany poprzez:

efekt majątkowy – spadek stóp procentowych powoduje wzrost cen obligacji i akcji, konsekwencją tego jest wzrost zamożności ich posiadaczy, a co za tym idzie możliwość zwiększenia konsumpcji;
zmiany w dostępności kredytu konsumpcyjnego – przy niższej stopie procentowej niższym się staje koszt kredytu konsumpcyjnego (niższe odsetki, raty kredytu), co powoduje jego większą dostępność dla mniej zamożnych gospodarstw domowych;
zmiany w przewidywaniach co do wysokości przyszłych dochodów realnych – spadek stopy procentowej powoduje zmniejszenie odsetek od wcześniej zaciągniętych pożyczek, osiągnięte przez nas dochody realne będą większe od zakładanych wcześniej, przy wyższej stopie procentowej

Funkcja konsumpcji obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy różnych poziomach dochodu do dyspozycji (jeżeli T = 0 →Y_d = Y)

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI – określa poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu.Oszczędności możemy określić jako część dochodu, której gospodarstwa domowe nie wydały na bieżącą konsumpcję. Z tego określenie wynika, że pomiędzy dochodem a oszczędnościami istnieje funkcjonalna zależność, którą możemy określić jako funkcję oszczędności. Możemy ją bezpośrednio wyprowadzić z funkcji konsumpcyjnej.

S = -C + (1-MPS)*Yd

MPS – krańcowa skłonność do oszczędzania, tzn. ile z każdej dodatkowej złotówki dochodu gospodarstwa domowe planują zaoszczędzić.

Pomiędzy krańcową skłonnością do konsumpcji a krańcową skłonnością do oszczędzania istnieje ścisła współzależność. Wynika ona z oczywistego faktu. Każda dodatkowa złotówka dochodu może być przeznaczona na w określonych proporcjach na konsumpcję i oszczędności. W związku z tym zawsze prawdziwa jest zależność:

MPC + MPS = 1

Oszczędności to część dochodu, która nie została skonsumowana. Funkcja oszczędności określa poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu do dyspozycji (jeżeli T = 0 →Y_d= Y).

Przez INWESTYCJE rozumie się nakłady w gospodarce zmierzające do tworzenia i powiększania zasobów kapitału trwałego (fabryki, urządzenia) oraz niezbędnych zapasów związanych z jego funkcjonowaniem. Inwestycje w dłuższym okresie przyczyniają się do rozbudowy zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu produkcji potencjalnej. Inwestycje można potraktować jako malejącą funkcję stopy procentowej, ponieważ im wyższa stopa procentowa tym droższe finansowanie inwestycji. Inwestycje mają charakter autonomiczny (niezależny od dochodu), ponieważ rozmiary inwestycji zależą od skali przyrostu popytu konsumpcyjnego oraz od kosztów i efektywności wyposażenia kapitałowego.

Funkcja inwestycji pokazuje zależność między planowanymi przez przedsiębiorstwo inwestycjami, a poziomem stopy procentowej

MNOŻNIK - Jest to wielkość mówiąca ile razy wzrośnie dochód w efekcie wystąpienia impulsu uruchamiającego działanie mechanizmu. Zmiana poziomu dochodu w wyniku zmiany popytu globalnego to rezultat działania mechanizmu mnożnikowego w gospodarce. Działanie mechanizmu mnożnikowego w gospodarce nie jest tylko jednokierunkowe, spadek popytu globalnego prowadzi do spadku produkcji.

Mnożnik jest to stosunek ostatecznej zmiany w wielkości dochodu (PKB) do pierwotnej zmiany wielkości wydatków: ΔY / ΔI

Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji tym większy jest mnożnik 0- czyli tym większy jest ostateczny skutek w postaci przyrostu PKB. W przypadku niskiej skłonności do konsumpcji ostateczny skutek jest stosunkowo mniejszy. Znając końcową skłonność do konsumpcji łatwo możemy obliczyć wielkość mnożnika, a tym samym wielkość przyrostu PKB wywołanego początkowym wzrostem wydatków.

Mnożnik inwestycyjny(mi)= ΔY/ΔI = ΔY=$\frac{1}{1 - MPC\left( 1 - t \right) + MPIm}$

Mnożnik wydatków konsumpcyjnych (mCa) =ΔY/ΔCa = ΔY=$\frac{1}{1 - MPC\left( 1 - t \right) + MPIm}$

Mnożnik wydatków rządowych (mg) = ΔY/ΔG = ΔY=$\frac{1}{1 - \text{MPC}\left( 1 - t \right) + \text{MPIm}}$

Mnożnik podatkowy (mTa) = ΔY/ΔTa = ΔY=$\frac{- MPC}{1 - MPC\left( 1 - t \right)}$

AKTYWNA POLITYKA FISKALNA – polega na stosowaniu przez państwo wybranych narzędzi fiskalnych w celu przeciwdziałania cyklicznym wahaniom koniunktury oraz w celu stabilizacji cen i ograniczenia bezrobocia. W szczególności dotyczy:

Zmiany stawek i struktury podatków
Zmiany zasad subwencjonowania przedsiębiorstw
Zwiększenia bądź ograniczenia wydatków budżetowych
Korekty deficytu budżetowego
Ogólnego rozszerzenia lub ograniczenia interwencji państwa

Wady: ze względu na konieczność zmian legislacyjnych w polityce, prowadzi do powstawania opóźnień w działaniu instrumentów fiskalnych

PASYWNA POLITYKA FISKALNA – związana jest z wykorzystaniem tzw. Automatycznych stabilizatorów koniunkturalnych. Ich zadaniem jest ograniczenie spadku popytu globalnego w okresie recesji oraz ograniczenia jego wzrostu w czasie ożywienia.

Do polityki pasywnej zalicza się:

Podatki dochodowe ludności
Podatki od przedsiębiorstw
Podatki pośrednie
Świadczenia socjalne
Program pomocy dla rolnictwa

Automatyzm tych środków polega na tym że po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt oraz siła i zakres ich działania zależą od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej. Automatyczne stabilizatory koniunkturalne zmieniają się w pożądanym kierunku, częściowo korygując zmiany w globalnym popycie.

Wady: zmniejszenie wahań w krótkim okresie; tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresie recesji oraz nadwyżek budżetowych w czasie ożywienia gospodarczego.

Budżet państwa- jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Sporządzany jest na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny), władz lokalnych (budżet lokalny) i ubezpieczeń społecznych.

Funkcje budżetu państwa

Fiskalna- gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.
Redystrybucyjna- umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (np. zmniejszanie dysproporcji rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych, tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla najuboższych). Realizację tej funkcji umożliwia system podatkowy (ulgi, zwolnienia, zróżnicowanie stawek podatków, progresywne opodatkowanie dochodów) oraz wydatki budżetowe, głównie na tzw. transfery (świadczenia społeczne na rzecz ludności bez konieczności świadczenia w zamian jakichkolwiek usług, np. renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe).
Stymulacyjna- oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie społeczne i gospodarcze. Za pomocą systemów podatkowych i wydatków budżetowych można np. wpłynąć na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji. W sferze społecznej funkcja ta może pobudzać lub hamować przyrost naturalny ograniczać lub łagodzić skutki bezrobocia, zwiększać poziom aktywności zawodowej, osłabiać lub wzmacniać bodźce do pracy.
Alokacyjna- umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Dysponując odpowiednimi dochodami państwo może przesunąć pewne zasoby czynników produkcji do wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac badawczych itp.

Zasady polityki budżetowej:

Rocznego budżetowania- plan dochodów i wydatków obejmuje jeden rok (nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym)
Zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa
Jedności – wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawienie, powinny tworzyć jedną całość
Jawności – budżet powinien być podany do publicznej wiadomości
Równowagi budżetowej – dążenie do tego, żeby bieżące dochody pływające do budżetu centralnego były wystarczające na pokrycie: płatności za dobra i usługi finansowane przez rząd, płatności transferowe i inne wydatki budżetowe.

Dochody budżetu państwa – źródłem dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą są jednak podatki, a pozostałe źródła odgrywają niewielką rolę.

Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa, w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikiem mogą być osoby fizyczne i prawne. Podatki uzasadnione są koniecznością:

- zdobycia pieniędzy na finansowa wydatków sektora publicznego,

- dokonywania redystrybucji dochodów

- ograniczania konsumpcji niektórych produktów (alkohol, papierosy itp.)

- prowadzenia polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.

Klasyfikacja podatków ze względu na przedmiot opodatkowania:

Dochodowe – pobierane od dochodów osobistych ludności (od płac, wynagrodzenia od zleceń, ren, emerytur itp.) oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstw, instytucji)
Konsumpcyjne – nakładane na dobra i usługi będące przedmiotem obrotu, np. VAT podatek obrotowy, akcyza, cło(zaliczane tylko czasami)
Majątkowe – płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od ponoszenia praw do majątku (np. podatki spadkowe)

Podział podatków na pośrednie i bezpośrednie:

Bezpośrednie – nakładane na dochody i majątek. Podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa.
Pośrednie – nakładane na wydatki. Zawarte są w cenie nabywanego dobra lub usługi. Do uiszczenia podatku zobowiązany jest sprzedawca, który może przerzucić ciężar tego podatku w całości lub części na kupującego.

Podział podatków ze względu na obciążenia podatkowe:

Proporcjonalne – wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów
Progresywne – wyższe dochody obciążone wyższa stopą podatkową
Regresywne – w raz ze wzrostem dochodu stawki podatkowe maleją.

Struktura wpływów do budżetu państwa:

Około 30% - podatek od towarów i usług. Jest to podatek od wartości dodanej (VAT) lub podatek obrotowy. Spełniają funkcję fiskalne i redystrybucyjne.
Około 26% - podatek od dochodów osobistych (PIT) – pobierany od dochodów uzyskiwanych z różnych źródeł: z pracy najemnej, indywidualnej działalności, gospodarstw rolnych, prac dorywczych, rent, emerytur oraz dochodów z kapitału. Podstawę podatku ustala się o wszystkie dochody podatnika.
Około 25% - składki na ubezpieczenia społeczne – płacone częściowo przez pracodawcę, a częściowo przez pracownika. Są powszechne i obowiązkowe. Wysokość składek i zakres ubezpieczenia regulują przepisy prawne.
Około 10% - podatek od dochodów przedsiębiorstw – niski poziom tego podatku spowodowany jest tym, że:

- państwo stara się pozostawić przedsiębiorstwom dużą swobodę i nie ograniczać ich działalności miernym fiskalizmem,

- dochody państwa są przede wszystkim skierowane na realizację polityki społecznej, a więc powinny obciążać głównie ludność,

- polityka podatkowa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodów.

Wydatki budżetu państwa – ich wielkość i struktura odzwierciedlają rolę, zakres i kierunek działalności państwa. Z punktu widzenia przeznaczenia można wyróżnić wydatki:

Wydatki związane z pełnieniem podstawowych funkcji: obrona narodowa, administracja, wymiar sprawiedliwości
Wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne itp.)
Wydatki związane z funkcją interwencjonizmu w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje, subsydia dla rolników, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz wydatki transferowe).

Wydatki budżetowe przejawiają tendencje rosnącą. Niezbędne jest finansowanie nakładów na prace naukowo-badawcze oraz inwestycje wykraczające poza możliwości kapitału prywatnego. Bardzo trudny zabiegiem jest zmniejszenie wydatków na cele socjalne. Spotyka się to z krytyką i niechęcią społeczeństwa. Wiele innych pozycji wydatków charakteryzuje małą elastycznością. Wzrost wydatków prowadzi do zaciągania pożyczek u społeczeństwa, które w okresach późniejszych trzeba spłacić. W ten sposób generowane są wydatki związane z obsługą długu publicznego.

Mnożnik wydatków budżetowych – wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od przyrostu wydatków rządowych na dobra i usługi. Przykładowo: jeśli mnożnik ten wynosi 5 wówczas dodatkowe 10mln zł przeznaczone na budowę drogi da dodatkowy przyrost dochodu narodowego w wysokości 50mln zł.

Wzrost wydatków rządowych powoduje wzrost produkcji w stopniu wyznaczonym przez mnożnik.

Transfery wpływają na dochód narodowy pośrednio. Zwiększają one zasoby pieniężne ludności, sprawiając, że dochód do dyspozycji jest większy. Jednakże podatki wpłacane do budżetu równocześnie zmniejszają rozmiary dochodu do dyspozycji.

Mnożnik podatkowy – informuje o zmianach dochodu narodowego w wyniku zmiany kwot podatków. Mnożnik ten jest ujemny ponieważ zmiany podatków i dochodu narodowego są jednokierunkowe. Kwotowe podwyższenie podatków obniża dochód do dyspozycji, a w konsekwencji wydatki konsumpcyjne co w ostateczności prowadzi do obniżenia dochodu narodowego.

Mnożnik podatkowy działa z mniejszą siłą niż mnożnik wydatków rządowych. Wyjaśnienie: jeżeli rząd przeznacza 1zł na zakup dóbr i usług to cała ta złotówka staje się elementem dochodu narodowego. Natomiast przy obniżeniu podatków o 1zł, tylko część tej złotówki jest przeznaczona na wydatki konsumpcyjne, tworzące dochód narodowy, a pozostała część jest oszczędzana.

Polityka fiskalna - są to działania państwa wykorzystujące podatki i wydatki budżetowe w celu stabilizacji gospodarki i realizacji innych celów społecznych i ekonomicznych.

Aktywna polityka fiskalna – polega na świadomej interwencji państwa w politykę fiskalną, każdorazowym podejmowaniu decyzji odnośnie wykorzystywania określonych instrumentów polityki fiskalnej, czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw.

Słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działań instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów. Opóźnienia te mogą mieć charakter diagnostyczny, decyzyjny, wdrożeniowy i związany z czasem reakcji podmiotów na wprowadzone narzędzia interwencyjne.

Pasywna polityka fiskalna – polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie). Są to podatki od dochodów ludności, przedsiębiorstw, podatki pośrednie, świadczenia społeczne (np. zasiłki dla bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa. (Podatki te hamują spadek ogólnego popytu ludności i przeciwdziałają presji inflacyjnej.) Instrumenty te mają za zadanie utrzymywać dotychczasową sytuacje gospodarczą, a więc nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Słabości pasywnej polityki fiskalnej

- automatyczne stabilizatory nie są w stanie zapewnić warunków zrównoważonego wzrostu, który wymaga jednakowego tempa wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienia i efektywnego popytu,

- skutkiem działania automatycznych stabilizatorów jest powstawanie deficytu budżetowego w okresie recesji oraz nadwyżek budżetowych w okresie ożywienia gospodarczego.

Deficyt budżetowy i dług publiczny – finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie. Dług publiczny powstaje na skutek pożyczek zaciąganych przez państwo u ludności i przedsiębiorstw oraz w bankach i instytucjach finansowych. Wydatki finansowane z zaciągniętych pożyczek dają efekt podobny do podnoszenia podatków. Przez sprzedaż obligacji lub bonów skarbowych mobilizuje niewykorzystane możliwości i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych, zmniejszając równocześnie potencjalny popyt. Także sprzedaż majątku publicznego prowadzi do przejmowania przez państwo części oszczędności ludności i przedsiębiorstw. Problem pojawia się wówczas kiedy oszczędności ludności są niewystarczające, a zainteresowanie kupnem obligacji jest nikłe. Wówczas państwo ucieka się do emisji dodatkowych pieniędzy (rząd zleca Bankowi Centralnemu zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych). W zamian za obligacje bank otwiera państwu długoterminowy kredyt na finansowanie jego wydatków. Dodatkowa emisja pieniądza jest jedną z przyczyn inflacji.

Polityka fiskalna prowadzona przez większość krajów UE wiąże się z wysokimi wydatkami publicznymi, często przewyższającymi bieżące dochody budżetowe. Utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do szybkiego wzrostu zadłużenia publicznego.

Podział długu publicznego ze względu na źródło zaciągania długu:

Dług publiczny krajowy – zaciągany od osób fizycznych i przedsiębiorstw, w tym od banków i instytucji finansowych. Następstwem jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie społeczeństwa. Występuje przesunięcie bogactwa społecznego z grup gospodarczo i politycznie słabszych do mocniejszych (korzyści odnoszą głównie instytucje finansowe z tytułu odsetek).
Dług publiczny zagraniczny – efekty zależą od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeżeli pożyczki są przeznaczane na inwestycje, wówczas są realne szanse na unowocześnienie gospodarki i szybką spłatę kredytów. Jeżeli natomiast zostaną przeznaczone na konsumpcje lub nieefektywne inwestycje, wówczas ciężar długu będą ponosić przyszłe pokolenia.

PIENIĄDZ. POLITYKA MONETRNA

Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy.

Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach:

Środek wymiany (cyrkulacji) – pojawienie się pieniądza jako powszechnego ekwiwalentu przekształciło wymianę bezpośrednią (towar-towar) w wymianę pośrednią (towar-pieniądz-towar). Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków:

Musi być powszechnie akceptowany, tzn. sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze bez trudności będą mogli nabyć potrzebne im produkty;
Musi być łatwo przenośny – nawet pieniądze reprezentujące dużą wartość muszą być wygodne w użyciu – nie mogą być ciężkie i duże objętościowo, gdyż utrudniałoby to ich przechowywanie i przemieszczanie;
Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki aby dokonywanie zarówno małych jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń;
Musi być trudny do podrobienia, gdyż pieniądze, które łatwo sfałszować nie budzą zaufania i szybko tracą swoją wartość.

Jednostki obrachunkowej (miernika wartości dóbr i usług) – wyrażane są ceny towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu istnieje możliwość sprowadzania ich do wspólnego mianownika, a następnie określenia ilościowych relacji między nimi. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tzw. skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej dzielenia na mniejsze części.
Środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności) – transakcje kredytowe oznaczają odroczoną spłatę zobowiązań.

(czyli inaczej kredyt kupiecki: Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) – występuje wówczas, gdy nominalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt towarowy jest kredytem krótkoterminowym. Szczególną formą kredytu towarowego jest sprzedaż ratalna)

Środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji) – wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności z chwilą, gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i stają się środkiem tezauryzacji. Aby pieniądz w sposób satysfakcjonujący pełnił tę funkcję musi mieć stabilną siłę nabywczą.

Zasoby pieniądza

W Polsce według zasady NBP, wyodrębnia się dwa agregaty pieniężne: M1 i M2. Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie. Z kolei agregat M2, poza pozycjami wchodzącymi w skład M1 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Obydwa agregaty nie obejmują rachunków walutowych.

Koszt posiadania pieniądza

Przechowywanie bogactwa (majątku) w formie pieniądza kosztuje. Przy obliczaniu tego kosztu trzeba wziąć pod uwagę straty wynikające z utraconych dochodów jakie wiążą się z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa (np. w formie obligacji państwowych lub takich aktywów niefinansowych, jak nieruchomości, biżuteria czy dzieła sztuki), które to straty należałoby następnie pomniejszyć o dochód związany z posiadaniem pieniądza. Najprostszą alternatywną lokatą braną pod uwagę przy tego typu kalkulacjach są obligacje państwowe – czyli emitowane przez państwo papiery wartościowe, które przynoszą ich właścicielowi pewien stały, zagwarantowany przez państwo dochód w formie odsetek.

Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Popyt na pieniądz – czyli, ilość pieniądza, na jaką jest zapotrzebowanie, wiąże się głównie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr, z realizacją pewnych płatności i operacji oraz przewidywaniami i zachowaniem ludzi. Wielkość popytu na pieniądz zależy w związku z tym m.in. od takich czynników, jak: wielkość produkcji różnych dóbr, liczba zawieranych transakcji, przeciętny poziom cen produktów i usług, nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych (co ma związek ze stopą inflacji), koszt posiadania pieniądza oraz koszt zmiany jednych aktywów na inne.
Podaż pieniądza – czyli jago ilość wprowadzana do gospodarki, podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ, zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć.

Krócej:

Popyt na pieniądz - jest to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

Podaż na pieniądz – jest to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu.

Czynniki determinujące popyt na pieniądz

Ustalenia dotyczące najważniejszych czynników determinujących popyt na pieniądz:

Popyt na pieniądz zależy od instytucjonalnych rozwiązań, np. zwyczajów płatniczych, technik i metod rozliczeń finansowych stosowanych przez system bankowy (udział transakcji rozliczanych w trybie bezgotówkowym, powszechność kart kredytowych itd.)
Nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego dochodu narodowego, natomiast maleje, gdy rośnie stopa procentowa,
Realny popyt na pieniądz nie zależy od poziomu cen: zależy natomiast od realnego dochodu narodowego, nominalnej stopy procentowej oraz kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Gdy rośnie realny dochód narodowy i koszt zamiany aktywów na pieniądz, popyt na pieniądz też rośnie: gdy rośnie stopa procentowa, popyt na pieniądz maleje.

J.M. Keynes wyodrębnił trzy rodzaje motywów zgłaszania popytu na pieniądz:

Motyw transakcyjny (popyt transakcyjny) – wiąże się z posiadaniem (trzymaniem) pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług,
Motyw przezornościowy (popyt przezornościowy) – wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług,
Motyw spekulacyjny (popyt spekulacyjny) – wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniędzy.

Motyw transakcyjny i motyw przezornościowy traktowane są zwykle łącznie i wyjaśniają popyt na pieniądz w jego roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego.

Powstanie i funkcja banków
1. Funkcje banków

Do podstawowych funkcji banków należą:

Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,
Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,
Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,
Kreowanie pieniądza.

Ważną funkcją banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i osób fizycznych, przeprowadzają rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi, regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych.

Kredyt

Kredyt – polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzenie za jej udzielenie, czyli odsetkami.

W zależności od przedmiotu pożyczki można wyodrębnić dwa rodzaje kredytu:

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) – występuje wówczas, gdy nominalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt towarowy jest kredytem krótkoterminowym. Szczególną formą kredytu towarowego jest sprzedaż ratalna.
Kredyt pieniężny – polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki. Kredyt pieniężny jest udzielany przez banki i inne niebankowe instytucje finansowe, np. kasy oszczędnościowo-pożyczkowe.

Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty bankowe można podzielić na:

Kredyty obrotowe – przeznaczone są na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, np. na zakup materiałów. Są to kredyty krótkoterminowe (o terminach spłaty krótszych niż rok) i średnioterminowe (udzielane na okres od jednego roku do pięciu lat).
Kredyty inwestycyjne – są udzielane na długie terminy i przeznaczane na powiększanie środków trwałych firmy (zakup maszyn i urządzeń, restrukturyzacja lub budowa nowych obiektów inwestycyjnych). Z reguły przyjmuje się, że termin spłaty kredytu jest krótszy od okresu amortyzacji środków trwałych, które zostały zakupione dzięki kredytowi inwestycyjnemu.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach. Kredyty dewizowe udzielane są ze środków własnych banków krajowych (np. na finansowanie importu) lub ze środków zagranicznych uzyskiwanych z międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Bank Światowy.

Działalność Kredytowa wiąże się z pewnym ryzykiem. Bank udzielający kredytu dokonuje oceny wiarygodności kredytowej dłużnika, biorąc pod uwagę jego aktualną sytuację finansową, przeznaczenie kredytu, opłacalność planowanego przedsięwzięcia.

W celu zmniejszenia ryzyka banki stosują różnego rodzaju zabezpieczenia. Kredyty inwestycyjne często zabezpieczane są hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność podmiotu biorącego kredyt. Zabezpieczeniem kredytów obrotowych mogą być papiery wartościowe, niektóre produkty i wartościowe przedmioty.

Kreacja pieniądza

Zdeponowane w bankach wkłady, środki własne banków oraz pożyczki zaciągane w banku centralnym i innych bankach komercyjnych umożliwiają bankom prowadzenie działalności kredytowej. Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną część swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów. Związane jest to z regulowaniem działalności banków przez państwo (zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego) w celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów) w bankach komercyjnych.

Kreacja pieniądza przez banki jest to prowadzenie działalności kredytowej. Przystępując do udzielania kredytu, każdy bank powinien określić jaką część zdeponowanych kwot można przeznaczyć na kredyty, aby nie naruszyć swojej płynności finansowej i nie podważyć swojej wiarygodności.

O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu decyduje współczynnik kreacji depozytów. Współczynnik ten jest odwrotnością stopy obowiązkowych rezerw bankowych i informuje o tym ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

Współczynnik kreacji depozytów (czyli mnożnik pieniężny w węższym sensie) wyraża zmiany w całkowitych depozytach bankowych wywołane zmianami rezerw banków. Mnożnik pieniężny (w szerszym sensie) wyraża zmiany w globalnej podaży pieniądza wywołane zmianami bazy monetarnej.

Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza
1. Funkcje banku centralnego

Bank centralny, zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Funkcje banku centralnego:

Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,
Pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;
Pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową;
Stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako „kredytodawca ostatniej instancji” – wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilizacji całego systemu finansowego kraju;
Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Wzajemna zależność między bankiem centralnym a rządem przyjmuje jedną z dwóch możliwych postaci:

Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem działalności banku niezależnego od rządu jest stabilność cen.
Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadania wykonawcze. W tej sytuacji polityka monetarna banku centralnego wspomaga rządową politykę gospodarczą, bez względu na konsekwencje inflacyjne.
1. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza
  1. Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej

Instrumenty pośrednie kierowane są do ogółu podmiotów sektora bankowego na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany w podaży pieniądza lub wysokości rynkowych stóp procentowych. Można je podzielić na trzy grupy, obejmujące:

Politykę rezerw obowiązkowych,
Transakcje depozytowo-kredytowe,
Operacje otwartego rynku.
1. Polityka rezerw obowiązkowych

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Polityka rezerw obowiązkowych jest traktowana jako ważny instrument umożliwiający regulowanie podaży pieniądza w gospodarce przez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

Ogranicza możliwość ekspansji kredytowej banków,
Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze względu na obniżenie rozmiarów kredytu),
Mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników,
Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.
1. Transakcje depozytowo-kredytowe

Transakcje depozytowo-kredytowe są instrumentem polityki pieniężnej, za pośrednictwem których banki komercyjne mogą pożyczać pieniądze od banku centralnego. Odbywa się to z inicjatywy banków komercyjnych ale w ramach limitów i na warunkach ustalonych przez bank centralny, który w operacjach refinansowania występuje jako kredytodawca ostatniej instancji.

Wymienia się następujące formy refinansowania się banków komercyjnych w banku centralnym:

Do określonej kwoty w rachunku kredytowym
Pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy)
W innej formie określonej przez zarząd NBP

Kredyt lombardowy – jest formą krótkookresowej pożyczki udzielanej bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Jest on oprocentowany według stopy lombardowej, której wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej.

Stopa redyskontowa – jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Stopa dyskontowa – jest stopą procentową, według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.

Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu. Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Zjawisko odwrotne występuje wtedy, gdy stopa redyskontowa jest obniżona.

Kredyt refinansowy – udzielany w rachunku kredytowym jest kolejnym instrumentem za pośrednictwem którego banki komercyjne mogą pożyczać pieniądze od banku centralnego. Różni się on od kredytu lombardowego i redyskontowego tym, iż przy jego udzielaniu nie jest wymagane zabezpieczenie w postaci papierów wartościowych lub weksli.

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku – polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych. Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny prowadzi do zmniejszenia pieniądza w obiegu, czyli spadku podaży pieniądza. Skupując zaś papiery wartościowe, bank centralny zwiększa podaż pieniądza na rynku. Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna polega na:

Obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych,
Obniżeniu stopy redyskontowej,
Skupie papierów wartościowych przez bank centralny.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych, czyli:

Podniesieniem stopy rezerw obowiązkowych,
Podniesieniem stopy redyskontowej,
Sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny.

Prowadzi to do zmniejszenia płynności banków, ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Ze względu na cel podejmowania przez bank centralny działań ingerujących w stan płynności sektora bankowego, wyróżnia się trzy typy operacji otwartego rynku:

Podstawowe – obejmują transakcje realizowane w celu osiągnięcia założeń polityki pieniężnej. Odbywają się one regularnie, najczęściej raz w tygodniu. Przy ich przeprowadzaniu wykorzystuje się krótkoterminowe papiery wartościowe których rentowność wyznacza stopa referencyjna
Dostrajające – podejmowane są przez bank centralny w przypadku pojawienia się nieoczekiwanych zakłóceń w płynności sektora bankowego i niepożądanych z punktu widzenia polityki pieniężnej zmian wysokości rynkowych stóp procentowych.
Strukturalne – za pomocą operacji strukturalnych bank centralny stara się wywołać długoterminowe zmiany w stanie płynności sektora bankowego.

Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mogą mieć charakter bezwarunkowy i warunkowy.

Operacje bezwarunkowe – charakteryzują się większą prostotą, przy ich dokonywaniu bank centralny kupuje od banków komercyjnych lub sprzedaje bankom papiery wartościowe. Gdy bank centralny przeprowadza bezwarunkowy zakup papierów wartościowych, wówczas system bankowy zostaje trwale zasilony w płynne rezerwy, co jest równoznaczne z jego refinansowaniem, pozwalającym na rozszerzenie akcji kredytowej. Natomiast w przypadku bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych dochodzi do trwałego wycofania z systemu bankowego płynnych rezerw, w wyniku czego możliwości kredytowe banków komercyjnych maleją.
Operacje warunkowe – stanowią instrument, za pomocą którego bank centralny może wpływać na stan płynności systemu bankowego w przedziałach czasowych wyznaczonych przez okres, na jaki została zawarta transakcja. Może się to odbywać na zasadzie warunkowego zakupu walorów wartościowych lub warunkowej ich sprzedaży.
1. Instrumenty bezpośrednie

Stosowane przez bank centralny instrumenty bezpośredniego oddziaływania można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje instrumenty wykorzystywane do kontroli rozmiarów udzielanych kredytów, druga zaś – instrumenty kontrolujące stopy procentowe.

Kontrola udzielanych kredytów

Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub zapewnienia równowagi w gospodarce lub w obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny może być również zakres jej stosowania.

Do najbardziej rygorystycznych sposobów kontrolowania wysokości udzielanych kredytów należą limity, które mogą przybierać formę kontyngentów lub pułapów kredytowych. Mogą być one stosowane dla określania kwot wyznaczających górny pułap ilości kredytów, które może udzielić dany bank lub ustalaniu limitów, do wysokości których może on korzystać przy refinansowaniu się w banku centralnym. Przyznawane bankom kontyngenty mogą wyznaczać maksymalną sumę wszystkich kredytów lub form refinansowania, bądź mogą mieć węższy zakres; wówczas przyznawane kontyngenty będą dotyczyły tylko określonej formy zadłużenia się w banku centralnym lub kredytów udzielanych na określone cele.

Kontrola poziomu stóp procentowych

Kontrola wysokości stóp procentowych należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania. Może się odbywać za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych lub narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.

Oddziaływanie poprzez perswazję

Bank centralny może oddziaływać na banki komercyjne, wykorzystując do tego typu celu perswazję, polegającą na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko- i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, instrumentów stosowanych przy ich realizowaniu oraz oczekiwanych efektów.

Do przesłanek stosowania instrumentów perswazyjnych należy zaliczyć:

Stany nadpłynności w sektorze bankowym, które poprzez finansowanie uniezależnienie banków komercyjnych od banku centralnego zawieszają regulacyjne właściwości stopy oprocentowania kredytu lombardowego.
Konieczność jednoczesnego realizowania wykluczających się nawzajem celów polityki pieniężnej, czego przykładem może być potrzeba schłodzenia koniunktury gospodarczej oraz zmniejszenia dopływu kapitału z zagranicy.
Wpływ wywierany przez kurs walutowy oraz zmiany w rezerwach dewizowych państwa.
Niejednoznaczność w interpretowaniu zamierzeń banku centralnego na podstawie wykorzystywanych przez niego instrumentów pośrednich.

Czynniki determinujące podaż pieniądza

Ustalenia dotyczące najważniejszych czynników determinujących podaż pieniądza:

Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od bazy monetarnej, przy czym na jej wielkość ma wpływ bank centralny.
Podaż pieniądza zależy od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego, która jest poza kontrolą banku centralnego i zależy przede wszystkim od zwyczajów ludności. Zwiększona skłonność ludzi do trzymania gotówki obniża, ceteris paribus wielkość podaży pieniądza, jednakże w stosunkowo krótkim okresie można założyć stabilność tej skłonności, a tym samym i stopy ubytku.
Istotny wpływ na wielkość podaży pieniądza ma wysokość stopy rezerw obowiązkowych, która z kolei znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zwiększenie tej stopy ogranicza możliwości kreacji pieniądza i zmniejsza jego podaż.
Podaż pieniądza zależy także od stopy procentowej. Im wyższa ta stopa tym wyższe są dla banków koszty utrzymania rezerw dobrowolnych, a tym samym tym niższy poziom tych rezerw i większa podaż pieniądza.

Równowaga na rynku pieniężnym

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza.

Popyt na pieniądz wynika z motywów: transakcyjnego, przezornościowego i spekulacyjnego. Zapotrzebowanie na pieniądz w ujęciu realnym rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego oraz wzrostem kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Natomiast odwrotna zależność występuje między wysokością stopy procentowej a popytem na pieniądz. Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa do ograniczenia popytu na pieniądz gotówkowy oraz przeznaczenia części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa.

Bank centralny wykorzystuje takie instrumenty kontroli podaży pieniądza, jak stopa rezerw obowiązkowych, stopa redyskontowa i operacje otwartego rynku określa nominalną podaż pieniądza. O wysokości realnej podaży pieniądza decyduje poziom cen.

Model IS-LM

Charakterystyczną cechą modelu IS-LM jest położenie akcenty na wzajemne oddziaływanie na siebie procesów zachodzących na rynku towarowym i rynku pieniężnym. Z jednej strony stopa procentowa, która ustala się na rynku pieniężnym oddziałuje na rynek towarowy i dochód narodowy i przez kształtowanie popytu. Z drugiej zaś, dochód narodowy wpływa na rynek pieniężny i stopę procentową. Model IS-LM pokazuje ponadto rolę polityki pieniężnej i fiskalnej w kształtowaniu stopy procentowej i dochodu narodowego. Model IS-LM pokazuje sytuację jednoczesnej równowagi na rynku dóbr i usług (towarowym) oraz na rynku pieniądza.

RÓWNOWAGA NA RYNKU TOWAROWYM. Krzywa IS.

Krzywa ISjest zbiorem różnych kombinacji wartości dochodu i nominalnej stopy procentowej, przy której rynek dóbr znajduje się w równowadze. Kombinacje te charakteryzują się tym, że zapewniają równowagę planowanych inwestycji i planowanych oszczędności (I=S), a więc zapewniają równość popytu i podaży na rynku towarowym.

II I

III IV

Ćwiartka IIprzedstawią funkcję inwestycji, która pokazuje, że inwestycje są malejącą funkcją stopy procentowej. Nachylenie tej krzywej zależy od wrażliwości inwestycji na zmiany stopy procentowej (wrażliwość większa- funkcja bardziej płaska, wrażliwość mniejsza- funkcja bardziej stroma). Ćwiartka III przedstawia równość planowanych inwestycji i oszczędności (45°). Ćwiartka IV pokazuje zależność oszczędności od poziomu dochodu narodowego. Nachylenie funkcji oszczędności zależy od krańcowej skłonności do oszczędzania (skłonność wyższa- funkcja bardziej stroma, skłonność niższa- funkcja bardziej płaska). Krzywa ISjest nachylona negatywnie, wyższej wartości stopy procentowej towarzyszy niższy poziom dochodu. Wynika to z tego, iż przy niższych stopach procentowych inwestycje są odpowiednio niższe, a więc osiągnięcie równowagi wymaga wyższych oszczędności, które wystąpią przy wyższym dochodzie narodowym.Nachylenie krzywej ISzależy od wrażliwości inwestycji na zmiany stopy procentowej oraz wysokości mnożnika. Równanie krzywej ISmożna wyznaczyć, po podstawieniu wartości do wzoru I+G+Ex=S+T+Im.

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĘŻNYM. Krzywa LM.

Realny popyt na pieniądz to popyt wyrażony w ilości dóbr, jaką można za ten pieniądz kupić. W tych samych kategoriach wyrażamy realną podaż pieniądza. Realne wielkości popytu na pieniądz i podaży pieniądza są więc równe ich wielkościom nominalnym podzielonym przez ogólny poziom cen.

Istnieją dwa główne motywy popytu na pieniądz: transakcyjny i spekulacyjny.

Motyw transakcyjny związany jest z koniecznością dokonywania bieżących transakcji towarowych. Aby można było te transakcje realizować, trzeba posiadać pewną gotówkę. Ta zapotrzebowanie na pieniądz, związane z motywem transakcyjnym nazywa się popytem transakcyjnym na pieniądz.Popyt ten zależy od wielkości transakcji towarowych, których jednostki chcą dokonać. Ponieważ wielkości tych transakcji jest uzależniona głównie od dochodu, którym ludzie dysponują, popyt transakcyjny na pieniądz można traktować jako rosnącą funkcję dochodu.

Motyw spekulacyjny popytu na pieniądz związany jest z utrzymaniem pieniądza w celach spekulacyjnych (dokonywanie korzystnych zakupów innych aktywów). Ludzie trzymają bowiem pewną ilość pieniądza, aby szybko zakupić inne aktywa, gdy nadarzy się korzystna okazja. Zapotrzebowanie na pieniądz związane z powyższym motywem nazywa się popytem spekulacyjnym na pieniądz.Spekulacyjny popyt na pieniądz jest malejącą funkcją stopy procentowej. Podsumowując, łączny popyt na pieniądz (L) jest rosnącą funkcją dochodu (popyt transakcyjny) oraz malejącą funkcją stopy procentowej (popyt spekulacyjny).

Przez podaż pieniądza rozumiemy ilość pieniądza w obiegu powiększona o depozyty na czekowych rachunkach bankowych. Wielkość ta wyrażana w jednostkach pieniężnych jest nominalną podażą pieniądza (M), która kontrolowana jest przez bank centralny. Realna podaż pieniądza jest ilorazem nominalnej podaży pieniądza i indeksy ogólnego poziomu cen (P).

Krzywa LMprzedstawia określone kombinacje stopy procentowej i dochodu, zapewniającą równowagę na rynku pieniężnym. Krzywa LM jest więc krzywą wyznaczającą takie kombinację r i Y, które zapewniają równość realnego popytu na pieniądz i realnej podaży pieniądza$\mathbf{L =}\frac{\mathbf{M}}{\mathbf{P}}$.

II I

III IV

Ćwiartka IIprzedstawia popyt spekulacyjny na pieniądz jako malejąca funkcja stopy procentowej. Nachylenie tej krzywej zależy od wrażliwości popytu spekulacyjnego na zmiany stopy procentowej (wyższa wrażliwość- krzywa bardziej płaska, niższa wrażliwość- krzywa bardziej stroma). Ćwiartka IV przedstawia wykres funkcji popytu transakcyjnego na pieniądz, popyt ten jest rosnącą funkcją dochodu. Nachylenie tej krzywej zależy od wrażliwości tego popytu na zmiany dochodu (wyższa wrażliwość- krzywa bardziej stroma, niższa wrażliwość- krzywa bardziej płaska). Ćwiartka III przedstawia graficzną prezentację warunku równowagi na rynku pieniężnym od stronu struktury popytu na pieniądz.Jedna oś przedstawią popyt spekulacyjny na pieniądz (Ls), druga zaś popyt transakcyjny na pieniądz (Lr). Punk E oznacza sytuację, w której popyt transakcyjny wynosi 0, a cała podaż pieniądza wchłonięta jest przez popyt spekulacyjny. Punkt E oznacza zatem równowagę na rynku pieniężnym. Natomiast w punkcie F popyt spekulacyjny wynosi 0, a cała podaż została wchłonięta przez popyt transakcyjny (równowaga). Punkty leżące na odcinku EF wyrażają różne proporcje między popytem transakcyjnym i spekulacyjnym, ale ich właściwością jest to, że oznaczają równowagę między łącznym popytem na pieniądz a podażą pieniądza. Krzywa LM jest rosnąca: wyższym poziomom r odpowiadają wyższe poziomy Y. Im wyższy dochód, tym większa potrzebna jest stopa procentowa, aby nie dopuścić do wzrostu popytu na pieniądz i utrzymać rynek pieniężny w równowadze. Przy wyższych r odpowiednio niższy jest popyt spekulacyjny na pieniądz, wobec czego w celu zapewnienie równowagi odpowiednio wysoki musi być popyt transakcyjny, a to wymaga stosunkowo wysokiego Y. Nachylenie krzywej LMmówi o tym, o ile musi się zmienić Y przy danej zmianie r, aby zachować równowagę na rynku pieniężnym. Im bardziej płaska jest krzywa LM, tym dana zmiana r wymaga większych zmian Y w celu zachowania równowagi. Nachylenie LM zależy od ilorazu dwóch czynników: wrażliwości popytu spekulacyjnego ma zmiany stopy procentowej i wrażliwości popytu transakcyjnego na zmiany dochodu.

RÓWNOWAGA W GOSPODARCE.

Krzywa ISwyznacza takie kombinacje r i Y, przy których występuje równowaga na rynku towarowym. Krzywa LMwyznacza zaś takie kombinacje r i Y, które zapewniają równowagę na rynku pieniężnym. Równoczesna równowaga na obydwu rynkach występuję w punkcie przecięcia się krzywej IS i krzywej LM. Przecięcie się tych krzywych wyznacza zatem taką kombinację r i Y, przy której obydwa rynki znajdują się w równowadze.

Przy stopie procentowej r_E i dochodzie narodowym Y_E, ludzie chcą, z jednej strony, trzymać akurat tyle pieniędzy, ile wynosi podaż pieniądza, z drugiej zaś, chcą kupić tyle towarów, ile producenci chcą sprzedać.

EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA.

Ekspansywna polityka fiskalna(G↑ T↓) powoduje pobudzenie popytu i uruchomienie dodatniego procesu mnożnikowego w wyniku czego wzrasta dochód narodowy (YE YA). Wzrost dochodu pociąga za sobą wzrost popytu transakcyjnego, co przy stałej podaży pieniądza musi oznaczać spadek popytu spekulacyjnego. Ze względu na to, iż popyt spekulacyjny odwrotnie zależy od stopy procentowej,to z kolei oznacza spadek popytu inwestycyjnego i konsumpcji (efekt wypychania), a w rezultacie spadek popytu agregatowego i uruchomienie ujemnego procesu mnożnikowego, w wyniku którego spada dochód narodowy do YE’. Tak więc ekspansywna polityka fiskalna powoduje wzrost dochodu narodowego oraz wzrost stopy procentowej.

RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA.

Restrykcyjna polityka fiskalna(G↓ T↑), powoduje poprawę salda budżetu państwa, ale również zmniejszenie popytu i uruchomienie ujemnego procesu mnożnikowego w wyniku czego spada dochód narodowy (Y_E→ Y_A). Spadek dochodu pociąga za sobą spadek popytu transakcyjnego, co przy stałej podaży pieniądza musi oznaczać wzrost popytu spekulacyjnego. Ze względu na to, iż popyt spekulacyjny odwrotnie zależy od stopy procentowej pociąga to za sobą spadek stóp procentowych (r_E→r_E’). To z kolei oznacza wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego (tańsze kredyty), a w rezultacie wzrost popytu agregatowego i uruchomienie dodatniego procesu mnożnikowego, w wyniku którego wzrasta dochód narodowy z Y_A do Y_E’.Tak więc restrykcyjna polityka fiskalna powoduje spadek dochodu narodowego oraz spadek stopy procentowej.

EKSPANSYWNA POLITYKA MONETARNA.

Ekspansywna polityka monetarnaoznacza wzrost podaży pieniądza (poprzez np. obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej, stopy lombardowej, redyskontowej, wzrost stopy depozytowej), czego skutkiem jest większa ilość pieniędzy posiadana przez banki komercyjne. W celu zachęcenia kredytobiorców, banki obniżają stopy procentowe (r_E→r_E’), czego skutkiem jest wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego (tańsze kredyty). Powoduje to wzrost popytu agregatowego i uruchomienie dodatniego procesu mnożnikowego, w wyniku którego dochód narodowy wzrasta z Y_E do Y_E’ (wzrost gospodarczy). Wzrost popytu powoduje jednak indukowanie presji inflacyjnej, czego skutkiem może być wzrost cen w gospodarce.Tak więc ekspansywna polityka monetarna powoduje wzrost dochodu narodowego oraz spadek stopy procentowej.

RESTRYKCYJNA POLITYKA MONETARNA.

Restrykcyjna polityka monetarnaoznacza spadek podaży pieniądza (poprzez np. wzrost stopy rezerwy obowiązkowej, stopy lombardowej, redyskontowej, spadek stopy depozytowej), czego skutkiem jest zmniejszenie ilości pieniędzy posiadanej przez banki komercyjne. W celu zdobycia nowych środków i zachęcenia depozytariuszy, banki zwiększają stopy procentowe (r_E→r_E’). Niestety powoduje to wzrost ceny kredytów, czego skutkiem jest spadek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego (droższe kredyty). Powoduje to spadek popytu agregatowego i uruchomienie ujemnego procesu mnożnikowego, w wyniku którego dochód narodowy spada z Y_E do Y_E’. Mniejszy popyt agregatowy oznacza presję na spadek cen i w rezultacie tłumienie inflacji. Tak więc restrykcyjna polityka monetarna powoduje spadek dochodu narodowego oraz wzrost stopy procentowej.

GOSPODARKA OTWARTA. BILANS PŁATNICZY.

W gospodarce otwartej:

- część popytu krajowego na dobra zaspokajana jest przez dobra importowane,

- część dóbr wytwarzanych w kraju sprzedawana jest za granicą (ilość dóbr zużywanych w kraju może różnić się od ilości dóbr wytwarzanych przez gospodarkę krajową),

- mieszkańcy danego kraju, mogą kupować aktywa za granicą,

- aktywa krajowe mogą być kupowane przez cudzoziemców.

Bilans płatniczy kraju- zestawienie wszystkich przychodów i wydatków związanych z powyższymi transakcjami gospodarki otwartej. Znajdują się w nim wszystkie przepływy finansowe między danym krajem a zagranicą. Na dwa główne składniki bilansu płatniczego składają się bilans obrotów bieżących (bilans handlowy- zestawienie wpływów z eksportu oraz wydatków na import towarów) i bilans obrotów kapitałowych (zestawienie napływów pieniądza do kraju związanych z zakupem aktywów krajowych przed podmioty zagraniczne oraz odpływów pieniądza z kraju związanych z zakupami aktywów za granicą przez podmioty krajowe).

Równowaga bilansu płatniczego oznacza, że przychody i wydatki związane z ogółem transakcji handlowych i kapitałowych są równe. Kombinację Y i r zapewniające równowagę bilansu płatniczego tworzą tzw. krzywą bilansu płatniczego (BP- podobna do krzywej LM).

RÓWNOWAGA W GOSPODARCE OTWARTEJ.

Równowaga w gospodarce otwartej- oznacza sytuację, w której równowadze na rynkach towarowym i pieniężnym towarzyszy równowaga bilansu płatniczego. W warunkach równowagi agregatowy popyt na towary jest równy agregatowej podaży towarów, agregatowy popyt na pieniądz jest równy agregatowej podaży pieniądza, a łączne przychody związane z transakcjami handlowymi i kapitałowymi równoważą łączne wydatki związane z tymi transakcjami. Przecięcie się krzywych IS, LM, BP.

POLITYKA FISKALNA I MONETARNA W WARUNKACH SZTYWNEGO I PŁYNNEGO KURSU WALUTOWEGO.

W systemie sztywnego kursu walutowego (kurs walutowy ustalany przez rządy państw i niezmienny w dłuższych okresach)ekspansywna polityka fiskalna jest dosyć skuteczna i tym bardziej skuteczna, im bardziej przepływy kapitałowe są wrażliwe na zmiany stopy procentowej. Ekspansywna polityka pieniężna jest zaś nieefektywna.

W systemie płynnego kursu walutowego (kurs walutowy będący wynikiem gry sił rynku, a więc ustalany przez relacje popytu i podaży) ekspansywna polityka fiskalna jest skuteczna, jednakże jej skala jest determinowana nachyleniem krzywych BP i LM. Ekspansywna polityka pieniężna jest efektywna w zakresie oddziaływania na wielkości realne.

WZROST GOSPODARCZY – MODEL SOLOWA

Wzrost a rozwój:

Rozwój społeczno-gospodarczy – jest to proces wyrażający reprodukcję rozszerzoną w skali gospodarki narodowej, a więc zmiany w zdolnościach wytwórczych, produkcji i spożyciu, stosunkach społecznych, środowisku naturalnym i systemie funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa (zmiany ilościowe i jakościowe).
Wzrost gospodarczy – pojęcie węższe od rozwoju gospodarczego, oznacza proces powiększania podstawowych wielkości makroekonomicznych, a w szczególności proces powiększania produkcji w skali całej gospodarki (zmiany ilościowe).

Czynniki determinujące rozwój społeczno-gospodarczy

Czynniki o charakterze ekonomicznym:

wielkość i efektywność zasobów ludzkich,
rozmiary kapitału,
poziom technologii,

Czynniki o charakterze techniczno-organizacyjnym:

postęp naukowo-techniczny,
postęp w dziedzinie organizacji pracy i produkcji,
postęp w dziedzinie rozwoju technologii,

Czynniki o charakterze społecznym:

poziom oświaty i kultury,
ochrona zdrowia i opieka społeczna,
zabezpieczenia społeczne,
zasady podziału dochodu narodowego.

Czynniki wzrostu gospodarczego

siła robocza (L) – osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy i gotowe ją podjąć na warunkach istniejących w gospodarce,
kapitał (K) – rzeczowe elementy procesu produkcji, takie jak: maszyny narzędzia, urządzenia produkcyjne, budynki, hale fabryczne,
technologia (A) – wiedza o sposobach wykorzystania pracy i kapitału do wytworzenia dóbr.

Funkcja produkcji

Funkcja produkcji pokazuje wielkość produkcji wytworzonej przy danej ilości pracy, kapitału i technologii

L – nakłady pracy

K – nakłady kapitału

A – technologia

Y – produkcja

Produkt potencjalny

Model wzrostu gospodarczego zakłada, że gospodarka znajduje się w sytuacji pełnego zatrudnienia, z wielkością popytu na pracę równą podaży pracy.
Wielkość PKB osiągnięta przy pełnym zatrudnieniu określa się mianem produktu potencjalnego.

Pełne zatrudnienie w gospodarce

Produkcja potencjalna a faktyczna

wzrost produkcji potencjalnej jest bardziej równomierny niż produkcji faktycznej;
produkcja faktyczna nie jest wyższa od produkcji potencjalnej;
jedynie w okresach bardzo dobrej koniunktury następuje zbliżenie ich poziomów;
gdy produkcja faktyczna osiąga poziom produkcji potencjalnej, wzrost produkcji wyznaczony jest przez wzrost produkcji potencjalnej;
do zapewnienia wzrostu produkcji faktycznej przez dłuższy czas, niezbędny jest wzrost produkcji potencjalnej.

Produkcja potencjalna a co za tym idzie zdolności wytwórcze gospodarki zależą od:

wielkości zasobów czynników produkcji istniejących w gospodarce,
efektywności wykorzystania tych czynników.

Model wzrostu Solowa - założenia

gospodarka jest zamknięta (inwestycje są równe oszczędnościom (I = S);
występują stałe efekty skali – rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie, jak nakłady czynników produkcji;
postęp techniczny nie zmienia się

Uproszczony model Solowa

Funkcja produkcji:

Stałe efekty skali:

Dzieląc funkcję produkcji przez L:

Y / L = y – wydajność pracy;K / L = k - techniczne uzbrojenie pracy

Funkcja wydajności pracy

W uproszczonym modelu gospodarki: y= c + i

Dochód jakim rozporządza zatrudniony może być przeznaczony na konsumpcję (c) i oszczędności (o):

y = c + o y / y + c / y + o / y 1 = z + s

gdzie:

z – stopa konsumpcji (c / y)

s – stopa oszczędności (o / y)

Uproszczony model Solowa- Inwestycje i deprecjacje

Zmiana wartości majątku trwałego dokonuje się z dwóch powodów:

inwestycji powiększających wartość majątku trwałego
zużywania się majątku trwałego (deprecjacji) do pomniejsza jego wartość w gospodarce

Te dwie przeciwstawne siły determinują wartość majątku trwałego w gospodarce.

Funkcje inwestycji

Poziom inwestycji: i = s y

ponieważ: y = f(k)

to: i = s f(k)

Równanie to stwierdza, że im wyższy poziom technicznego uzbrojenia pracy, tym wyższy poziom inwestycji na jednego zatrudnionego.

Uproszczony model solowa- konsumpcja.

ponieważ: y = c + i

konsumpcja: c = y – i
a y = f(k) i = s f(k)
to

Analiza wzrostu Solowa

Zużycie (deprecjacja) kapitału

Wielkość kapitału w gospodarce zdeterminowana jest inwestycjami i zużyciem (deprecjacją) kapitału:

gdzie:

δ – roczna stopa zużycia majątku produkcyjnego

ponieważ: i = s f(k)

to:

Równowaga stacjonarna

Majątek trwały przestaje się zmieniać, kiedy osiągnie swą maksymalną wartość, a ma to miejsce, gdy wszystkie czynione inwestycje są kierowane na odnowę zużywanego kapitału. Kapitał osiąga maksimum gdy:

a gospodarka znajduje się na ścieżce zrównoważonego wzrostu – czyli sytuacji, w której każda zmienna modelu rośnie w stałym tempie. Wytrącenie gospodarki z tej ścieżki powoduje powstanie różnicy między inwestycjami, a deprecjacją i powolny powrót do równowagi stacjonarnej na nowej ścieżce zrównoważonego wzrostu.(Wzrost s spowoduje nadwyżkę inwestycji nad deprecjacją, co spowoduje wzrost k do k’).

Zmiana stopy oszczędności (s)

Wyższe oszczędności prowadzą do szybszego wzrostu ekonomicznego, ale tylko w krótkim okresie. Wzrost oszczędności spowoduje nadwyżkę inwestycji nad deprecjacją. Dodatnie przyrosty kapitału maleją, aż inwestycje zrównają się z deprecjacją. Szybszy wzrost gospodarczy ma tylko miejsce na przejściowej ścieżce – między starą ścieżką zrównoważonego wzrostu a nową. W długim okresie tempo wzrostu nie zależy od stopy oszczędności. W sumie zmiana stopy oszczędności zmienia daną ścieżkę zrównoważonego wzrostu gospodarki, a przez to poziom produktu na pracownika, ale nie wpływa na stopę wzrostu produktu na pracownika. (Stara i nowa ścieżka mają takie samo tempo wzrostu).

Zmiana stopy zużycia kapitału (inwestycje< deprecjacji co spowoduje spadek technicznego uzbrojenia pracy z k do k’).

Zmiana ścieżki zrównoważonego wzrostu

Zmiana zużycia kapitału

Wzrost liczby ludności i siły roboczej

Przyjmując, iż ludność i siła robocza wzrastają w sposób stabilny, a więc:

gdzie:

n – roczna stopa przyrostu siły roboczej,

to:

Oznacza to, że deprecjacja zmniejsza k w drodze zużywania się kapitału w czasie, a wzrost siły roboczej w następstwie rozpraszania posiadanego kapitału na coraz większą ilość zatrudnionych.

Równowaga stacjonarna

Wzrost siły roboczej

Wysoki przyrost naturalny przyczynia się do zubożenia kraju. Dzieje się tak dlatego, gdyż bardzo trudno jest w warunkach szybko powiększającej się liczby ludności utrzymać dotychczasowy poziom kapitału na jednego zatrudnionego.

Formuła wzrostu gospodarczego – Solowa

Udział nakładów pracy i kapitału w produkcie Y możemy określić jako:

Ponieważ zgodnie z teorią podziału J. B. Clarka przedsiębiorstwa wykorzystują siłę roboczą i kapitał do momentu, gdy ich produkty końcowe zrównują się z ceną tych czynników wytwórczych czyli odpowiednio płacą realną (w_r) i realną stopą procentową (r_r):

gdzie:

$\frac{\text{dY}}{Y}$ - tempo wzrostu dochodu narodowego

$\frac{\text{dK}}{K}$ - tempo wzrostu zasobu kapitału

$\frac{\text{dL}}{L}$ - tempo wzrostu zatrudnienia

$\frac{\text{dA}}{A}$ - stopa postępu technicznego

Z równania tego wynika, iż tempo wzrostu gospodarczego zależy od dynamiki postępu technicznego oraz tempa zatrudnienia i tempa wzrostu zasobu kapitału, ważonych udziałami dochodów tych czynników w dochodzie narodowym.

Tempo postępu technicznego- reszta Solowa

Ze względu na to, iż obliczenie dynamiki postępu technicznego jest bardzo trudne w rzeczywistości, oblicza się go jako wartość rezydualną, stanowiącą różnicę między tempem wzrostu dochodu narodowego (które jest znane) a sumą ważonego tempa wzrostu zatrudnienia i zasobów kapitału:

$$\frac{\text{dY}}{Y} = \ \frac{\text{dA}}{A} + \alpha\frac{\text{dk}}{K}\ + (1 - \alpha)\ \frac{\text{dL}}{L}$$

$$\frac{\text{dA}}{A} = \ \frac{\text{dY}}{Y} - (\alpha\frac{\text{dk}}{K}\ + \left( 1 - \alpha \right)\frac{\text{dL}}{L})$$

Postęp techniczny

Na ścieżce zrównoważonego wzrostu stopa wzrostu produktu na pracownika w długim okresie jest wyznaczana wyłącznie przez stopę postępu technicznego. Tzn. że ciągły wzrost stopy życiowej jest w stanie zapewnić tylko postęp techniczny. W modelu Solowa traktuje się jednak tą zmienną jako zmienną egzogeniczną, co powoduje, że stopa wzrostu produkcji jest również egzogeniczna w stosunku do modelu.

Teoria endogenicznego wzrostu

Teoria endogenicznego wzrostu (Paul Romer) skupia się na tłumaczeniu postępu technicznego, a nie na traktowaniu go jako zjawiska egzogenicznego.

Funkcja produkcji dla technologii:

Wzrost technologii ΔA w każdym roku zależy od nakładu pracy i kapitału zastosowanego w wytwarzaniu technologii i od istniejącej technologii.

L_A< L i K_A< K

Funkcja produkcji dla technologii implikuje, że można powiększyć produkcję nowej technologii przez zainwestowanie większych zasobów w działalność badawczą. Wzrost inwestycji w badania naukowe powoduje trwałe zwiększenie stopy wzrostu, a nie tylko na okres przejściowy. Przyczyną tego, iż technologia nie wykazuje malejących przychodów. Zwiększenie liczby pracowników prowadzących działalność badawczą podwyższy stopę wzrostu na stałe.

Zmiana ścieżki zrównoważonego wzrostu

Współczesne koncepcje cyklu koniunkturalnego.

Aktywność gospodarcza

Fazy cyklu

Klasyczny podział cyklu składa się z czterech faz:

kryzys,
depresja,
ożywienie,
rozkwit.

Współczesne teorie wyodrębniają jedynie dwie fazy:

recesję (kryzys + depresja),
wzrost (ożywienie + rozkwit).

Fazy cyklu – kryzys

recesja – charakteryzuje się pogorszeniem parametrów wzrostu gospodarczego:

spadek wielkości produkcji,
spadek wielkości dochodów,
redukcja zatrudnienia,
spadek inwestycji,
spadek cen,
spadek potencjału produkcyjnego (niewykorzystywanie mocy produkcyjnych, wzrost bezrobocia, spadek wartości środków trwałych, bankructwo).

wzrost – charakteryzuje się poprawą parametrów wzrostu gospodarczego:

wzrost tempa rozwoju
wzrost wielkości produkcji,
wzrost wielkości dochodów,
wzrost zatrudnienia,
wzrost inwestycji,
wzrost cen,

wzrost potencjału produkcyjnego.

Podejście do badań przyczyn cykliczności rozwoju:

deterministyczne– zgodnie z tym podejściem przyczyną cykli są znane i przewidywalne czynniki będące stałą prawidłowością dynamiki gospodarki. Głośnym źródłem tych prawidłowości w czasie, są systematyczne opóźnienia, wynikające z brakiem natychmiastowej reakcji podmiotów gospodarczych na zmienne warunki gospodarcze;
stochastyczne – podstawą podejścia stochastycznego jest mechanizm „impuls – rozprzestrzenianie”, który jest procesem transformacji przypadkowych, ale powtarzalnych egzogennych wstrząsów w czasie na wahania aktywności gospodarczej. Wstrząsy, impulsy wywołują cykle o równej(?różnej?) długości i amplitudzie. Wyróżnić można trzy rodzaje wstrząsów: podażowe, popytowe i polityczne.

wstrząsy podażowe – wahania światowych cen na surowce;
wstrząsy popytowe sektora prywatnego – zmiany wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjne, powodowane oczekiwaniami podmiotów gospodarczych (klimat inwestycyjny i konsumpcyjny);
wstrząsy polityczne – wynikają ze stosowanych działań w zakresie polityki makroekonomicznej przez rząd (zmiany podaży pieniądza, polityki fiskalnej i walutowej).

Modele cykli koniunkturalnych:

Modele Keynesistowskie:

model Samuelsona-Hicksa;

modele neoklasyczne:

teoria niedoskonałej informacji Lucasa,
teoria realnego cyklu koniunkturalnego.

Model Samuelsona-Hicksa - założenia

najprostszy model przyjmuje występowanie dwóch rodzajów podmiotów, tj. gospodarstw domowych i przedsiębiorstw;
zachowanie podmiotów gospodarczych wynika ze statystycznych prognoz;
model zakłada, że poziom cen i stopa procentowa są wielkościami stałymi;
w modelu mechanizm wahań popytu agregatowego wyjaśnia się za pomocą zasady akceleracji i modelu mnożnika.

Funkcja konsumpcji

Rozmiar bieżącej konsumpcji wynika z dochodu z okresu poprzedniego:

C_a – konsumpcja autonomiczna;

MPC – marginalna skłonność do konsumpcji

Y_{t – 1} – dochód okresu poprzedniego

Funkcja inwestycji – zasada akceleracji

Zgodnie z zasadą akceleracji – wielkość inwestycji zdeterminowana jest przyrostem popytu na produkcję końcową:

I_in – inwestycje indukowane (wynikają z popytu)

Y – popyt na produkcję końcową (dochód narodowy)

t–1, t–2 – okresy czasu

α – akcelerator

Produkcja w gospodarce

Y_t = C_t + I_t

Y_t = C_a + MPC ⋅ Y_t-1 + I_a + I_in

Y_t = C_a + I_a + MPC ⋅ Y_t-1+ I_in

C_a + I_a = A_t →Y_t = A_t+ MPC ⋅ Y_t-1 + I_in

Y_t = A_t+ MPC ⋅ Y_t-1 + α (Y_t-1 +⋅ Y_t-2)

A_t – autonomiczne wydatki gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Inwestycje indukowane – ożywienie

Pobudzenie popytu → (proces mnożnikowy) Y↑ → C↑ → zaspokojenie dodatkowego popytu konsumpcyjnego wymaga większej produkcji, która z kolei wymaga większego zasobu kapitału, do czego potrzebne są dodatkowe inwestycje →inwestycje indukowane.

Inwestycje indukowane – recesja

Dodatkowe inwestycje prowadzą do wzrostu kosztów wytwarzania i zahamowanie tempa wzrostu stopy zysku → ograniczenie popytu inwestycyjnego → ujemny proces mnożnikowy → spadek produkcji.

Główne elementy teorii Hicksa

istnienie górnej i dolnej bariery (szczytu i dna), które nie pozwalają procesom wzrostu i spadku dochodów trwać w nieskończoność;
po osiągnięciu górnej (dolnej) bariery dochód zmienia się z rosnącego w malejący (z malejącego w rosnący);
górna bariera wynika z pełnego wykorzystania czynników wytwórczych (produkcja potencjalna), dolna zaś z wielkości odpisów amortyzacyjnych;
dynamika modelu zależy od wartości MPC i α.

Teoria niedoskonałej informacji Lucasa

impulsem do zmiany wartości popytu agregatowego może być ekspansja pieniężna banku centralnego. Rezultatem takiej polityki będzie wzrost nominalnego popytu agregatowego, poziomu cen i płac nominalnych;
ceny na poziomie poszczególnych przedsiębiorstw są doskonale giętkie;
na skutek niedoskonałej informacji przedsiębiorstwa posiadają pełną informację jedynie o cenach i popycie na swoim rynku, natomiast informacja o cenach produktów na innych rynkach dochodzi do nich z opóźnieniem - nie posiadają pełnej informacji.

Czy wzrost cen jest spowodowany wzrostem popytu na dobra producenta, czy wzrósł ogólny poziom cen?

Przyczyna wzrostu popytowego

Jeżeli przedsiębiorstwa w gospodarce będą odbierały wzrost ogólnego poziomu cen (np. spowodowanego przez ekspansywną politykę monetarną), jako wzrost cen tylko ich dóbr, doprowadzi to do zwiększenia produkcji przez te przedsiębiorstwa.

Poziom produkcji przedsiębiorstwa

Y_i - produkcja i-tego przedsiębiorstwa,

Y_i^* - produkcja potencjalna (normalna) i-tego przedsiębiorstwa,

P_i – cena produktu przedsiębiorstwa,

P_e – ogólny poziom cen estymowany przez i-tą firmę.

P_i = P_e - ceny dóbr produkowanych przez przedsiębiorstwo zmieniają się o tyle samo o ile zmienia się ogólny poziom cen →przedsiębiorstwo nie zmienia produkcji.

P_i> P_e - ceny dóbr produkowanych przez przedsiębiorstwo wzrosły w większym stopniu niż ogólny poziom cen →przedsiębiorstwo zwiększa produkcję.

Podaż przedsiębiorstwa

Estymacja ceny ogólnej P_e

Estymacja ceny ogólnej opiera się na stosunku między ceną produktu przedsiębiorstwa P_i a ogólnym poziomem cen z jakim miało do czynienia przedsiębiorstwo z upływem czasu:

P_i - cena produktu przedsiębiorstwa

$\hat{P}$- prognozowany ogólny poziom cen na początku roku

b – współczynnik określający stosunek zmienności ceny do zmienności ogólnego poziomu cen (b = 0 - cena własna nie wpływa na szacunek ogólnego poziomu cen; b = 1 - przedsiębiorstwo podnosi szacunek ogólnego poziomu cen o tyle, o ile wzrasta jego własna cena).

Wartość produkcji przedsiębiorstwa

Y_i = Y_i^* + b (P_i – P^e) i P^e = $\hat{P} + \ b\ (P_{i} - \ \hat{P})$

Produkcja wszystkich przedsiębiorstw w gospodarce

Dla i-tego przedsiębiorstwa:

Dla n przedsiębiorstw:

Y* - produkcja potencjalna

n - ilość przedsiębiorstw

P – poziom cen (cena wszystkich cen produktów Pi podzielona przez n)

$\hat{P}$ - przewidywana cena ogólna

Równanie krzywej podaży Lucasa

$$Y = \ Y^{*} + \ n\ b\ \left( 1 - b \right)(P - \ \hat{P})$$

$$\text{n\ b}\left( 1 - b \right)\left( \ P - \ \hat{\text{P\ }} \right) = \ Y - \ Y^{*}$$

$$\left( P - \ \hat{P} \right) = \ \frac{Y - \ Y^{*}}{n\ b\ (1 - b)}$$

$$P = \ \hat{P} + \ \frac{1}{n\ b\ (1 - b)}\ (Y - \ Y^{*})$$

1/nb(1-b)=c$\frac{1}{n\ b\ (1 - b)} = c\ \ \ \ $$P = \ \hat{P} + \ c\ (Y - \ Y^{*})$

Krzywa podaży Lucasa w krótkim okresie czasu

Gdyby przedsiębiorstwa dysponowały pełną informacją krzywa Lucas byłaby pionowa, co by oznaczało, że poziom cen rósłby proporcjonalnie do wzrostu podaży pieniądza.
Gdy przedsiębiorstwa nie dysponują pełną informacją, wzrost popytu powoduje mniejszy wzrost cen niż wzrost podaży pieniądza (usztywnienie cen).

W długim okresie czasu przedsiębiorstwa uzyskują informacje o tym co dzieje się na innych rynkach i ich ocena cen jest zgodna z ich rzeczywistym poziomem – krzywa podaży przesuwa się w górę o tyle co podaż pieniądza.

Krzywa podaży Lucasa w długim okresie czasu

PRAWO RYNKÓW SAYA (podaż tworzy popyt na samą siebie): „Trzeba zaznaczyć, że wykończony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swej wartości (…) sam fakt stworzenia jakiegoś produktu otwiera w tejże chwili zbyt innemu produktowi.” Say pisze „to produkcja stwarza popyt na produkty. Sama okoliczność stworzenia produktu kreuje popyt na inne produkty.” Inaczej mówiąc, Say stwierdził, że produkcja jest źródłem popytu. Zdolność do stworzenia zapotrzebowania na dobra i usługi od innych wynika z przychodu uzyskanego dzięki własnym aktom produkcji. Bogactwo tworzy się z produkcji, nie z konsumpcji. Przykładowo: Moja zdolność do tworzenia popytu na żywność, ubrania i schronienie wynika z produktywności mojej pracy i moich innych zasobów. Im większa ta produktywność, tym większą mam moc popytu.

W warunkach wolnej konkurencji nie może istnieć zjawisko nadprodukcji towarów, a zatem kryzys. Występujących już za jego życia zjawisk kryzysowych Say nie uważał za prawidłowość gospodarczą.Say twierdzi, że w całej gospodarce, w świetle powyższych założeń, nie może wystąpić nierównowaga.

Wszelkie niedopasowania i drobne kryzysy nadprodukcji możliwe są tylko w pojedynczych sektorach i mają charakter przejściowy, krótkookresowy. W długim okresie jednak zapewnione jest pełne wykorzystanie zasobów.

TEORIA RACJONALNYCH PRZEWIDYWAŃ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH- hipoteza racjonalnych oczekiwań (nowa ekonomia klasyczna):

podmioty gospodarcze formułują swoje przewidywania inflacyjne na racjonalnych podstawach, tj. opierając się na wykorzystaniu wszelkich dostępnych informacji dotyczących:
- funkcjonowania procesów gospodarczych,
- reakcji rządu na różne wydarzenia,
- najtrafniejszej teorii inflacji, etc.
podmioty z wyprzedzeniem uwzględniają rezultaty spodziewanych decyzji z zakresu polityki gospodarczej, co powoduje, że nie popełniają systematycznie błędów w przewidywaniach, a to powoduje, że nie ma nawet krótkotrwałych odstępstw od równowagi krótkookresowej – niewymienność inflacji i bezrobocia (krzywa Philipsa) nie występuje w krótkim okresie.

Przykład: jeżeli podmioty gospodarcze wiedzą np. z doświadczenia, że Bank Centralny obniży stopy procentowe, za każdym razem, gdy pojawi się wzrost bezrobocia, to będą przewidywać, że zachowa się tak w przyszłości i odpowiednio do tego będą dostosowywać swoje plany.

Teoria racjonalnych oczekiwań głosi, że podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje o aktualnych uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji. Posiadają również umiejętność wyciągania wniosków ze zdarzeń w przeszłości, co pozwala im przewidywać możliwe scenariusze wydarzeń w przyszłości.

POSTĘP TECHNICZNYdokonuje się przez wynalazki, czyli odkrywanie nowej wiedzy, oraz innowacje, tj. zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji (wiedza o sposobach wykorzystania pracy i kapitału do tworzenia dóbr). Postęp techniczny - to proces polegający na doskonaleniu elementów procesu wytwórczego (takich jak: przedmioty pracy, wyposażenie, technologie, same produkty, organizację pracy), którego efektem jest wzrost społecznej wydajności pracy, obniżenie kosztów wytwarzania, względnie poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy. A zatem proces ten prowadzi:z jednej strony do wzrostu wydajności pracowników, z drugiej strony przejawia się doskonaleniem procesu wytwórczego.

Postęp techniczny (Milewski)- oznacza, iż przy tych samych nakładach czynników produkcji wytwarza się wyższą produkcję lub ta sama wielkość produkcji wytwarzana jest przy mniejszych nakładach czynników produkcji.

Postęp techniczny- Na ścieżce zrównoważonego wzrostu stopa wzrostu produktu na pracownika w długim okresie jest wyznaczana wyłącznie przez stopę postępu technicznego. Tzn. że ciągły wzrost stopy życiowej jest w stanie zapewnić tylko postęp techniczny. W modelu Solowa traktuje się jednak tą zmienną jako zmienną egzogeniczną, co powoduje, że stopa wzrostu produkcji jest również egzogeniczna w stosunku do modelu. Postęp techniczny jako czynnik egzogeniczny- tzn. określony przez czynniki zewnętrze, leżące poza systemem gospodarczym. (Takie podejściem do analizy postępu technicznego charakterystyczne jest dla całej tradycyjnej neoklasycznej teorii wzrostu gospodarczego).

TEMPO POSTĘPU TECHNICZNEGO- reszta Solowa

$$\frac{\text{dA}}{A} = \ \frac{\text{dY}}{Y} - (\alpha\ \frac{\text{dk}}{K}\ + \left( 1 - \ \alpha \right)\frac{\text{dL}}{L})$$

TEORIA ENDOGENICZNEGO WZROSTU(Paul Romer) skupia się na tłumaczeniu postępu technicznego, a nie na traktowaniu go jako zjawiska egzogenicznego.Postęp techniczny jest ENDOGENICZNY – jest efektem zamierzonych działań podmiotów ekonomicznych podejmujących decyzje na podstawie analizy ekonomicznej.

W modelach tych stara się zrozumieć czynniki wpływające na postęp techniczny, odejście od konkurencji doskonałej bowiem inwestycje w postęp techniczny są podejmowane dla zysku, przychody z technologii mogą być rosnące. Postęp techniczny jako czynnik endogeniczny- tzn. określony przez czynniki wewnętrzne, należące do systemu gospodarczego. Postęp techniczny endogeniczny- wiąże się z angażowaniem w procesie produkcji nowych zasobów kapitału, czyli z nowymi inwestycjami, które umożliwiają zwiększenie wydajności pracy.

Postęp techniczny egzogeniczny (Solow)- Postęp techniczny egzogeniczny ma miejsce gdy wzrost produkcji następuje bez zwiększenia zużycia zasobów w procesie produkcyjnym. Dotyczy wszystkich bieżąco użytkowanych, rzeczowych i osobowych czynników produkcji. Jest wynikiem pojawienia się lepszych sposobów na gospodarowanie zasobami, które aktualnie są użytkowane. Wdrażanie nowych metod nie wiąże się zazwyczaj z dużymi kosztami.

Gdyby oczekiwania były systematycznie mylne, to podmioty wyciągnęłyby wnioski ze swoich pomyłek i zmieniłyby sposób kształtowania oczekiwań, eliminując w ten sposób błędy systematyczne.↩

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
MAKRO SCIAGA, szkoła
MAKRO sciaga plus 1, AM SZCZECIN, EKONOMIA
makro ściaga
makro sciaga, nauka
makro sciaga
Makro - ściąga, Różne Spr(1)(4)
MAKRO SCIAGA, szkoła
def makro sciaga
makro (ŚCIAGA MOJA) 2
MAKRO sciaga plus 2, AM SZCZECIN, EKONOMIA
MAKRO SCIAGA, szkoła
makro (ŚCIAGA MOJA), uczelnia WSEI Lublin, UCZELNIA WSEI 2, MAKRO
Makro sciąga big, UE IiE ISIZ, Makroekonomia
Makro sciaga

więcej podobnych podstron

Makro ściąga