Kryzys - z gr. "krisis"; oznacza, w sensie ogólnym, wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Kryzys poszerza znaczenie o takie cechy, jak nagłość, urazowość (z ang.) i subiektywne konsekwencje urazu w postaci przeżyć negatywnych. Władysław Kopaliński określa kryzys zgodnie z jego greckim pochodzeniem jako okres przełomu, przesilenie, decydujący zwrot.

Kryzys – przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć.

Krytyczne wydarzenia życiowe w literaturze psychologicznej są opisywane jako:

-wydarzenia emocjonalne znaczące wyodrębniane z toku codzienności (np. urodzenie się dziecka);

-wydarzenia, które wymuszają zmianę w dotychczasowym funkcjonowaniu osoby w rodzinie w życiu społecznym, w stosunku do świata i własnej osoby (np. przejście na emeryturę) ;

-wydarzenia mogące mieć zarówno pozytywne (ślub) jak i negatywne (zdrada małżeńska) zabarwienie emocjonalne.

Fazy kryzysu:

1) konfrontacja z wydarzeniem stwarzającym problem,

2) niemożność poradzenia sobie z kryzysem i uświadomienie sobie tego. Przyznajemy się, że sytuacja nas przerasta,

3) moment mobilizacji sił fizycznych i psychicznych, by przełamać kryzys,

4) chroniczny kryzys, pojawia się zniekształcenie rzeczywistości (wyolbrzymianie powoduje wycofanie się z rozwiązywania problemu). Pojawiają się różne zachowania depresyjne, agresywne, próby samobójcze itp.

Rozpoznanie kryzysu:

- ostre wydarzenie traumatyczne lub utrzymujący się przewlekły stres,

- odczuwanie wydarzenia jako nieoczekiwanego,

- postrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia lub wyzwania,

- doświadczanie przez osobę negatywnych emocji i przeżyć,

- poczucie utraty kontroli,

- nagłe naruszenie rutynowych sposobów zachowania, np. przejście na emeryturę,

- stan napięcia emocjonalnego trwający przez pewien czas.

Mechanizmy radzenia sobie z kryzysem wg Eriksona:

radzenie, odnosi się do osobistego aktywnego wysiłku podjętego w celu obniżenia stresu i tworzenia nowych rozwiązań. Radzenie sobie zakłada dążenie do panowania nad sytuacją a nie wyłącznie obronę własnej osoby, jak to się dzieje dzięki mechanizmom obronnym. Istnieją trzy elementy procesu radzenia sobie , które nawzajem uzupełniają się:

1. sięganie do nowych źródeł informacji ;

2. umiejętność zachowania kontroli nad emocjami;

3. umiejętność korzystania z zasobów otoczenia.

Radzenie sobie z kryzysem wg Caplana. Co sprzyja radzeniu sobie z kryzysem?

- aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie informacji,

- wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji,

- aktywne inicjowanie pomocy ze strony innych,

- podział sytuacji problemowej na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie,

- rozpoznawanie w sobie symptomów zmęczenia i dezorganizacji , co ułatwia utrzymanie integracji i kontrolę nad codzienną aktywnością,

-aktywne radzenie sobie z uczuciami i problemami lub akceptowanie ich, gdy nie można ich zmienić.

Co nie sprzyja radzeniu sobie z kryzysem?

-zaprzeczenie istnieniu sytuacji problemowej, sądy życzeniowe, fantazje brak aktywnej postawy,

- wspieranie negatywnych uczuć zaprzeczanie im lub ich projekcji i oskarżenie innych,

-ogólna dezorganizacja funkcjonowania nie tylko pogorszenie funkcjonowania zawodowego ale i ostre zaburzenia rytmu dobowego i nawyków dnia codziennego,

- poczucie przytłaczania problemami i stereotypowe reagowanie na nie.

Interwencja kryzysowa - jest to forma pomocy psychologicznej. Polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Najbardziej klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, na zredukowaniu lęku dzięki opiekuńczości w okresie, kiedy zaburzona jest jasność myślenia i utrudnione właściwe decyzje i działania. W interwencji kryzysowej istotna jest empatyczna odpowiedź na potrzeby osoby w kryzysie. E.S.Shneidemann podkreśla, że interwencja musi mieć charakter praktyczny, nie jest to czas na wyszukane psychologiczne interpretacje, ale jest to czas na działanie.

Celem interwencji kryzysowej jest spowodowanie odzyskania, przez osobę w kryzysie, zdolności jego samodzielnego pokonania (złagodzenie objawów reakcji kryzysowej, przywrócenie równowagi psychicznej, zapobieżenie przejściu ostrego kryzysu w stan chroniczny, przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie).

Na praktykę interwencji kryzysowej składają się najczęściej następujące działania:

- udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiające odreagowanie emocji,

- konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania,

- dokonywanie oceny dot. sposobów radzenia sobie lub stworzenie nowych,

- odwołanie się do sprawdzonych strategii,

- utworzenie planu pomocy.

Cechy interwencji kryzysowej:

-udzielanie pomocy jak najszybciej po wydarzeniu kryzysowym, najlepiej w momencie gdy wyczerpały się dotychczasowe sposoby radzenia sobie z kryzysem a nowe konstruktywne jeszcze nie powstały. Dostarczenie wówczas pomocy zmniejsza bowiem ryzyko uruchomienia nieprzystosowanych sposobów radzenia sobie z kryzysem,

-koncentrowanie się na sytuacji i aktualnym problemie związanym z kryzysem przy uwzględnianiu indywidualnej historii życia człowieka,

-częste kontakty, działania interwencji trwają 6-10 tygodni , spotkania z częstotliwością przynajmniej raz na tydzień,

-mobilizowanie naturalnego systemu wsparcia dla osoby w kryzysie bądź zapewnienie wsparcia instytucji.

Etapy interwencji kryzysowej:

-nawiązanie kontaktu emocjonalnego,

-zbieranie informacji, rozwiązywanie,

- rozwiązywanie problemów związanych z kryzysem.

Pomoc w kryzysie obejmuje określone działania:

-zajęcie się osobami znajdującymi się w kryzysie zadbanie o ich względny komfort psychiczny i ochronę przed ewentualnym bezpośrednim zagrożeniem,

-nawiązanie z nią kontaktu,

-określenie stanu psychicznego i głębokości psychicznych i społecznych skutków kryzysu,

- ustalenie źródła kryzysu,

-przeprowadzenie interwencji nastawionej na pomoc w pokonaniu przez klienta zewnętrznych trudności , zmniejszanie najdotkliwszych objawów reakcji kryzysowe .

Czego unikać?

- pocieszania, perswadowania, dawania rad,

- tłumaczenia reakcji emocjonalnych (,,nie płacz? zamiast ,,możesz przy mnie płakać?),

- bagatelizowanie ostrych objawów reakcji kryzysowej (alkohol, niejedzenie itp.),

- zbyt wczesne podawanie leków uspokajających.

Kryzys wywołuje poważne zakłócenie równowagi psychicznej człowieka i zaburza jego działanie, dlatego każda osoba przeżywająca kryzys wymaga pomocy. Najczęściej korzysta wówczas ze wsparcia osób bliskich: rodziny, przyjaciół czy też grup samopomocy. Osoby pozbawione naturalnego systemu wsparcia, po przeżyciach szczególnie drastycznych doświadczeń, których dezorganizacja psychiczna, wywołana krytycznym wydarzeniem, osiągnęła ostrą fazę, powinny zostać objęte profesjonalną interwencją kryzysową.

Interwencja kryzysowa jest działaniem zmierzającym do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem – zdolności jego samodzielnego pokonania. Ma charakter pomocy psychologicznej medycznej i socjalnej lub prawnej i służy wsparciu emocjonalnemu osoby w kryzysie. Termin „interwencji kryzysowej” jest zarezerwowany dla działań profesjonalistów przygotowanych do udzielenia pomocy w sytuacjach kryzysu. Pomoc ta, powinna być udzielana osobom , które przeżyły szczególnie drastyczne doświadczenia jak gwałt, pobicie, brutalna kradzież utrata bliskiej osoby, uczestniczenie w katastrofie, wypadku drogowym itp. Profesjonalna pomoc ogranicza bezpośrednie skutki kryzysu i zapobiega skutkom odległym. Brak prawidłowej pomocy lub nieodpowiednia pomoc , mogą spowodować szkody w postaci niekorzystnych nieodwracalnych zmian sytuacji życiowej. Interwencja kryzysowa wymaga rozległej specjalistycznej wiedzy dotyczącej mechanizmów działania człowieka, znajomości ogólnych wzorów reakcji na życiowe sytuacje oraz na sytuacje o szczególnym znaczeniu. W każdym przypadku interwencja musi być wysoce zindywidualizowana. Celem interwencji jest bowiem ochrona przed ponowną próbą samobójczą w okresie pierwszych kilku miesięcy.

Rodziny w kryzysie. Diagnoza. Interwencja kryzysowa.

Każda rodzina tworzy swoistą dla siebie równowagę która pozwala jej na przeżywanie poczucia wspólnoty a także udzielanie sobie wsparcia. Stres w rodzinie jest stanem napięcia wywołanym przez nierównowagę między możliwościami rodziny a wymaganiami zewnętrznymi i wewnętrznym. Rodzina radzi sobie z daną sytuacja dzięki różnym strategiom przystosowanym. Unikanie, eliminacja i asymilacja czynnika stresogennego to podstawowe strategie radzenia sobie wykorzystywane przez rodzinę do osiągnięcia przystosowania w sytuacji stresu. Kryzys w rodzinie jest przejściową dezorganizacją systemu wymagającą wprowadzenia zmian w celu przywrócenia stabilności i równowagi wewnątrzrodzinnej. Wystąpieniu kryzysu sprzyjają: -zmiany w strukturze rodziny np. śmierć, rozwód, urodzenie się dziecka. –wyczerpanie się środków rodziny np. w wyniku opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, -zasoby i umiejętności rodziny niewystarczające w stosunku do wymagań (np. brak pieniędzy na zapewnienie opieki nad dzieckiem). Rodzaje kryzysów: -normatywne kryzysy rozwojowe związane z wydarzeniami życiowymi takimi jak małżeństwo narodzenie dziecka dorastanie są one nieodłącznie związane z życiem i rozwojem każdej rodzin,. –kryzysy losowe incydentalne wywołane przez zdarzenia nieprzewidywalne takie jak gwałt, utrata pracy, poważna choroba, przedwczesna śmierć. Nie występują one we wszystkich rodzinach, -kryzysy endogenne wywołane przez indywidualne patologiczne wzorce rodzinne jak np. kryzysy w rodzinach osób uzależnionych od alkoholu w rodzinach gdzie występuje przemoc. Diagnoza reakcji kryzysowej w rodzinie. Model typologiczny: - opisuje zmienne wpływające na adaptację rodziny do wydarzenia kryzysowego lub stresowego wydarzenia wewnątrz rodzinnego i stopień podatności na wystąpienie kryzysu. Wg Modelu typologicznego reakcja kryzysowa rodziny zależy od następujących czynników: -czynników wywołujących kryzys, -poziom zdolności regeneracyjnych rodziny, -typy rodziny, -mocnych stron rodziny, -wsparcie ze strony przyjaciół i społeczności, -oceny globalnej. Czynniki wywołujące kryzys:

1Pierwotne wydarzenie wywołujące kryzys i związane z nim trudności.

2Normatywne kryzysy.

3Uprzednie napięcia i konflikty.

4Wtórne obciążenia.

5Niejasnoći wewnątrzrodzinne i społeczne.

Zdolności regeneracyjne rodziny –zależą od fazy cyklu życiowego rodziny a także od jednoczesnego nagromadzenia wielu trudnych sytuacji i miejsc. Źródła odporności rodziny: jej umiejętności i zasoby. Umiejętności i zasoby rodziny wzmacniają jej ciągłość i stabilność w obliczu rozmaitych zmian i przeciwności. Zasoby osobiste członków rodziny które mogą być nie zbyteczne w opanowaniu kryzysu to: inteligencja która wzbogaca świadomość i pojmowanie wymagań, wiedza i umiejętności cechy osobowości np. poczucie humoru stan zdrowia fizycznego, poczucie kontroli nad własnym życiem. Interwencja kryzysowa wobec rodziny w kryzysie. Cel interwencji –jest umożliwieniem rodzinie poradzenia sobie z przejściowym brakiem równowagi wywołanym wydarzeniem krytycznym. Interwencja powinna być tak szybko jak to możliwe aby zwiększyć prawdopodobieństwo korzystnych zmian w rodzinie i de kompensacji. W późniejszym etapie celem terapii kryzysowej byłoby wsparcie rodziny by z rodziny kruchej przerodziła się w sprężystą lub z intencjonalnej zmieniła się w rytmiczną. W interwencji kryzysowej ważne jest odwołanie się do wypracowanych przez rodzinę strategii rozwiązywania problemów. Zasadniczą rolę odgrywa oparcie się na mocnych stronach rodziny by dzięki nim pokonała obecny kryzys.

Przemoc w rodzinie. Diagnoza. Interwencja kryzysowa.

Przemoc wobec kobiet. Przemoc w rodzinie nie jest zjawiskiem nowym. Istniała zawsze niezależnie od kultury, statusu socjoekonomicznego, miejsca zamieszkania. Kobiety i dzieci zdecydowanie częściej są ofiarami przemocy w rodzinie chociaż zdarzają się również przypadki przemocy wobec mężczyzn. W Polsce mimo wzrostu zainteresowania problematyką przemocy wciąż brak jest wyczerpujących badań. Przemoc jest zjawiskiem z którym związane są liczne przekonania silnie zakorzenione w społeczeństwie. Mają one charakter stereotypów myślowych i wyznaczają powszechne rozumienie przyczyn przemocy w domu a także postawy społeczeństwa wobec ofiar. Definicja przemocy fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś narzucona bezprawnie władza. Wśród elementów przemocy: przemoc dotyczy relacji z bliskimi w której istnieje nierówny układ sił dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej przez silniejszego nad słabszym, -obie strony traktują siebie przedmiotowo. Przejawami przemocy są: popychanie, policzkowanie, uderzanie pięścią, duszenie, rzucanie przedmiotami drapanie, wykręcanie rąk, użycie noża lub broni, świadome stwarzanie niebezpiecznych sytuacji stanowiących zagrożenie fizyczne (przemoc fizyczna). Przejawami przemocy psychicznej są: groźby, nadmierna zazdrość i żądza posiadania, zastraszanie, poniżanie ciągłe krytykowanie, ignorowanie, ośmieszanie, nadużywanie zaufania, pomijanie. Przejawami przemocy seksualnej są: zmuszanie kobiety do aktu seksualnego wbrew jej woli kontynuowanie aktywności seksualnie wtedy gdy kobieta nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy obawia się odmówić atak albo fizyczne ranienie narządów płciowych w czasie aktu seksualnego itp. Diagnoza przemocy wobec kobiet. Z psychologicznego punktu widzenia przemoc wobec kobiet jest sytuacją skrajnie urazową wywołaną przez celowe i długotrwałe działanie człowieka. Diagnoza mechanizmów przemocy. Można wyróżnić 5 głównych kategorii reakcji psychologicznych ofiary na sytuacje urazową a za taką uważa się przemoc: są to reakcje emocjonalne, poznawcze, biologiczne, behawioralne, interpersonalne. U kobiet molestowanych stwierdzono wyższy poziom lęku i depresję jako reakcje na utratę złudzeń co do świata, uprzedniego obrazu siebie utratę poczucia siły i skuteczności. Depresja jest najczęstszym objawem u kobiet molestowanych. Obniżony poziom poczucia własnej godności oznacza doświadczenie siebie jako osoby bezbronnej i podatnej na zranienie. Rzadko kiedy kobiety molestowane wyrażają gniew w sposób otwarty gdyż wiąże się to z ryzykiem bycia ukaraną. Kobiety częściej wyrażają złość na siebie samą a ich agresja jest raczej werbalna niż bezpośrednia. W badaniach stwierdzamy że 10% kobiet maltretowanych podejmowało próby samobójcze z tego połowa wielokrotnie. Wybierają przy tym brutalne sposoby dokonywania samobójstw niejednokrotnie też uzależniają się od alkoholu. Maltretowane kobiety częściej niż inne znajdują się w społecznej izolacji i mniej angażują się w kontakty ze znajomymi. Interwencja kryzysowa. – obejmuje okres 6-12 tygodni gdy kobieta zgłasza się o pomoc należy w pierwszej kolejności skoncentrować się na aktualnej sytuacji kryzysowej niezależnie od czasu trwałości przemocy. W interwencji kryzysowej działania skupiają się na: -zapewnieniu bezpieczeństwa ofierze, -zrozumienie reakcji ofiary, -przywrócenie poczucia kontroli, -uruchomienie zasobów, -ułożenie planów działań zmierzających do zmiany. Ocena zagrożenia oraz stanu fizycznego i psychicznego ofiary. Ocena stanu psychicznego, fizycznego i ryzyka zagrożenia życia składa się z następujących elementów: -oceny stopnia nasilania objawów reakcji posttraumatycznej, -ustalenia gdzie obecnie przebywa sprawca przemocy. Zrozumienie reakcji ofiary przemocy które jest niezbędne dla nawiązania kontaktu i udzielenia wsparcia polega na: -uznaniu reaktywności objawów, -przyjęciu że jest to naturalna reakcja na nienormalne wydarzenia. Przywrócenie poczucia kontroli. Uruchomienia zasobów – polega na odwołaniu się do wcześniejszych skutecznych sposobów radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Układanie planu bezpieczeństwa.

Utrata, osierocenie i żałoba. Fazy reakcji. Zasady pomocy.

Utraty są częścią naszego życia, śmierć kogoś bliskiego jest najcięższą stratą jakiej doznajemy. Śmierć bliskich osób jest sytuacją kryzysową nawet jeżeli sytuacją kryzysową nawet jeżeli była przewidywana. Żałoba jest procesem psychologicznym społecznej i somatycznej reakcji i stanowiącej odpowiedź na utratę jej konsekwencje. Żałoba spełnia prawie wszystkie kryteria choroby. Osoba osierocona czuje się subiektywnie źle jej zdrowie i funkcjonowanie społecznie pogarsza się pojawiają się skargi na bezsenność. Przejawy żałoby. Żałoba jest złożonym zjawiskiem na które składają się różnorodne doznania przeżycia i zachowania.

smutek jest tym odczuciem które najczęściej pojawia się w sytuacji utraty,

lęk może być wywołany pytaniami o przyszłość jak i egzystencjonalnymi dylematami dotyczącymi sensu życia i strachem przed własną śmiercią,

gniew jest zróżnicowany i wielokierunkowy (żal do osoby, która zmarła i spowodowała smutek swoim odejściem),

poczucie winy,

poczucie osamotnienia wynikające z zerwania więzi z bliskim zmarłym, poszukiwanie sensu życia.

Stadia procesu żałoby. Wstrząs i szok uczuciowa anestezja otępienie – bezpośrednio po informacji o śmierci,2gwałtowny szloch (minuty – godziny), 3dezorganizacja (godziny lub dni miesiące) 4reorganizacja (6 miesięcy rok). Zadania rodziny i sytuacja pomocy. 1podstawowe zadanie dotyczy uporania się z osobistą stratą czyli przeżyciami żałoby. Strata w rodzinie jest odczuwalna nie tylko nieobecność zmarłej osoby ale także zmiany w zachowaniu pozostałych członków rodziny (rodziców, dzieci, rodzeństwa). Mówienie o cierpieniu w rodzinie jest trudne, ale pomaga uświadomić sobie uczucia i związki łączące rodzinę a w konsekwencji wzmacnia więzi emocjonalne. 2drugie zadanie jakie staje przed rodziną polega na zmodyfikowaniu dotychczasowej struktury obowiązków i ról w rodzinie. W razie utraty jednego z członków rodzina może zostawić jeden z czterech środków adaptacyjnych: -funkcje i role zmarłego członka rodziny pozostają nie obsadzone i nie wykonywane, -funkcje i role zmarłego członka zostają przejęte przez kogoś innego lub podzielone między pozostałe osoby w rodzinie, - znaleziony zostaje zastępczy członek rodziny, -system rozpadu się. 3trzecim zadaniem dla rodziny to konieczność ustabilizowania nowych relacji ze światem zewnętrznym. Nie da się stworzyć nowych reguł życia rodzinnego i uporządkować wszystkich spraw aby przejścia przez proces żałoby. Duża dawka energii zużywana na tłumienie uczuć czy unikanie ich uniemożliwia reorganizację rodziny. Interwencja kryzysowa we wczesnym okresie żałoby. Podstawą wczesnej interwencji jest nawiązanie kontaktu z osobą osieroconą tak szybko jak to możliwe oraz stworzenie warunków i atmosfery do rozmowy i wyrażanie uczuć związanych ze zmarłym. W pierwszej rozmowie zaraz po utracie ważne jest nawiązanie kontaktu. Decydujące jest pierwsze zdanie rozpoczynające rozmowę. Nie ma jednego najlepszego sposobu jak zacząć rozmowę. W każdej sytuacji trzeba się maksymalnie nastawić na empatyczne odczytanie atmosfery i potrzeb osoby z którą się rozmawia. Osoby po śmierci kogoś bliskiego odczuwają nierzadko niechęć do kontynuowania kontaktu z profesjonalistą. Ważne jest aby traktować to jako naturalną trudność na tym etapie żałoby oraz aby osieroceni czuli że są oczekiwani i mogą przyjść nawet po dłuższym okresie braku kontaktu. W kolejnych rozmowach terapeuta przekazuje osiągnięcia oraz emocjonalnym wsparciem – wiedzę o żałobie jako naturalnym procesie a także o tym że każda osoba w sposób względnie zróżnicowany przechodzi przez kolejne etapy tego procesu. Zachęca się i przyzwala na wyrażanie uczucia osamotnienia na płacz narzekanie gniew i ujawniania wszystkich doznań po stronie bliskiego. Podstawową umiejętnością jakiej wymaga się od osoby pomagającej jest umiejętność współczującego słuchania, które zaczyna się od autentycznego współczucia w obliczu żałoby i pozostawia milczącym kiedy osierocony mówi. Podstawową zasadą pracy z osobami po śmierci bliskiego jest koncentracja na ich uczuciach związanych z utraconą osobą i normalizacja otoczenia oznaczająca ciągłe wyjaśnienie że to co czują jest naturalne. Terapia kryzysowa w przypadku nietypowego przebiegu żałoby 1etap i diagnoza i dokładne wyjaśnienie osobie osieroconej normalnego procesu żałoby oraz patologii z nią związanych, z takie uzasadnienie stosowanej procedury zoperacjonalizowanej żłoby. 2etap terapeuta kieruje uwagę pacjenta ku zmarłej osobie i zachęca do wyrażania wszystkich emocji. 3etap rozmowa o relacjach z bliską osobą w pozytywnych i negatywnych aspektach związku co służy rozbiciu mechanizmu unikania i ułatwia wejście osoby osieroconej w nowe relacje.