ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO
Dr Grzegorz Koksanowicz Dr Sławomir Patyra
Egzamin-test
Konstytucja 2 kwietnia 1997r.
„Polskie Prawo Konstytucyjne” pod red. Wiesława Skrzydły
Wykład 03.03.2012r.
ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA – art. 4 Konstytucji
1. Zasada suwerenności (zasada zasad)
Suwerenność – niezależność, samodzielność, zdolność do samodzielnego ponoszenia odpowiedzialności za swoje działania
Suwerenność zewnętrzna:
Odnosi się do państwowości np. państwo prowadzi własna politykę zagraniczną a nie narzuconą z zewnątrz.
Suwerenność wewnętrzna:
Jej przyczyn powstania można doszukiwać się we wczesnym średniowieczu.
Władca suwerenny to taki kto ma prawo wydawania rozkazów wszystkim a sam nie podlega niczyim rozkazom.
J. Bodin (1576) pierwszy opisał istotę władzy suwerennej. Suweren jest monarchą
1) władza suwerenna monarchy jest niepodzielna jest prawodawca, sędzią i wykonawca
2) niepozbywalność władzy
3) pierwotny charakter władzy suwerennej – Monarcha otrzymał ją od Boga. Monarcha mógł każdemu zawłaszczyć majątek – jednostka nie miała praw
J.J. Russo (1762) „Umowa społeczna” - według niego władza suwerenna to naród, monarcha jest funkcjonariuszem państwa. Wszyscy ludzie są suwerenami – to wolność i prawa - są niepozbywalne i nie podzielne. Jest pierwotna. To matka natura dała to prawo. Russo nie wierzył w Boga.
1) Każda ustawa ma być zatwierdzona w drodze referendum
2) Przedstawiciele mają ściśle stosować się do instrukcji wyborczych (imperatywny mandat wyborczy)
3) Przedstawiciele nie mogą mieć żadnej władzy własnej
Konstytucja Marcowa 1921 r. (najbardziej liberalna)
Koncepcja ograniczonej suwerenności (1952r.) suwerenem jest lud pracujący miast i wsi, nie wszyscy są adresatami wolności praw robotnicy chłopi – suwereni, ta koncepcja przetrwała do 20 grudnia 1989r.
Art.4 ust.1 i 2 konstytucji
Są 2 formy sprawowania władzy przez naród (nawiązują do poglądów Russo)
1) Naród sprawuje władzę przez przedstawicieli
Referendum – ust. 14 marca 2003r.
Inicjatywa ustawodawcza obywateli – ust 24 czerwiec 1999r.
Konstytucja wprowadziła możliwość wnoszenia inicjatywy ustawodawczej przez obywateli art.118 ust.2 wcześniej tego nie było.
Art. odnoszące się do referendum w konstytucji:
Art.125 referendum ustawodawcze
Art.90 ust.3 referendum ratyfikacyjne w pewnej kategorii umów międzynarodowych
Art. 235 ust. 6 referendum konstytucyjne zatwierdzenie zmian w konstytucji, jeśli takowe mogły by wystąpić (I, II, XII rozdział Konstytucji)
Art.170 referendum lokalne – o tym mówi konstytucja, ustawa z 15 wrzesień 2000r. o referendum lokalnym
Referendum (głosowanie ludowe) - forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższe ideałowi demokracji bezpośredniej, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu.
Referenda można podzielić według różnych kryteriów na: obligatoryjne i fakultatywne, opiniotwórcze i wiążące oraz ogólnokrajowe i lokalne.
Referendum w Polsce
Podstawą prawną przeprowadzania referendum lokalnego jest Konstytucja RP oraz ustawy:
ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym
ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym
Referendum lokalne
Referendum lokalne może zostać przeprowadzone na obszarze gminy, powiatu bądź województwa, w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców bądź wcześniejszego odwołania organu stanowiącego (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa, bądź organu wykonawczego gminy (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast). Odbywa się ono z inicjatywy organu stanowiącego lub na wniosek mieszkańców uprawnionych do głosowania w liczbie: 10% mieszkańców gminy (powiatu), 5% mieszkańców województwa. Wymagana frekwencja wynosi 30%.
Referendum ogólnokrajowe (def. Ustawowa – ustawa z dnia. 14.03.2003r.) Art. 125 Konstytucji
Referendum polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, odpowiedzi pozytywnej "Tak" lub negatywnej "Nie" na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.
Referendum ma charakter powszechny. Mogą w nim wziąć udział obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat. Ponadto nie są pozbawieni praw publicznych lub praw wyborczych, oraz nie są ubezwłasnowolnieni.
Oprócz powszechnego charakteru głosowania, właściwie dla istoty referendum jest uznanie, że głosujący biorą w nim udział na zasadzie równości. Oznacza to, że żadna z osób głosujących nie może oddać więcej niż jednego głosu. Oprócz tego panuje zasada tajności, która gwarantuje indywidualne wyrażenia woli. Każdy uprawniony samodzielnie wyraża swoją wolę poprzez oddanie głosu.
Konstytucja i ustawa o referendum ogólnokrajowym wyróżniają trzy rodzaje referendum ogólnokrajowego:
referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa,
referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej, na podstawie której RP przekazuje organizacji narodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach,
referendum w sprawie przyjęcia ustawy zmieniającej Konstytucję RP.
Dwie ostatnie maja charakter skonkretyzowany gdyż dotyczą uchwalonej już przez Sejm i Senat ustawy oraz umowy międzynarodowej zawartej przez Radę Ministrów, na ratyfikację, której obywatele mają wyrazić zgodę.
Wątpliwe jest pojęcie „sprawy o szczególnym znaczeniu”. Przedmiotem tego referendum mogą stać się sprawy jedynie o charakterze ogólnym, które nie zastępują działań właściwych organów państwowych lecz konkretyzują późniejszą treść rozwiązań podejmowanych przez odpowiednie organy. Dlatego przedmiotem tego głosowania nie może być jakakolwiek kwestia już wcześniej uregulowana.
Zgodnie z Konstytucją RP referendum (jedynie fakultatywne) może zarządzić:
1. Sejm RP bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów;
2. Prezydent za zgodą Senatu (przy warunkach jw.)
Referendum ogólnokrajowe jest wiążące przy frekwencji powyżej 50%, jeśli frekwencja jest niższa, wynik referendum ma charakter jedynie opiniodawczy. Konstytucja RP nie przewiduje instytucji referendum obligatoryjnego.
Historia referendów w Polsce
Pierwsze referendum w III Rzeczypospolitej zostało przeprowadzone 18 lutego 1996 roku i dotyczyło powszechnego uwłaszczenia obywateli.
Prezydent może z własnej inicjatywy lub z impulsów płynących np. z jego kancelarii za zgodą Senatu może wydać zgodę na przeprowadzenie referendum art. 64 zgoda w ciągu 14 dni
Referendum może zarządzić sejm art. 125 ust.2 Konstytucji
Inicjatywę w zakresie referendum mogą zgłosić art.61 Ustawy referendalnej
Senat
Rada Ministrów
Sejm z własnej inicjatywy :
Prezydium Izby
komisja sejmowa
grupa co najmniej 69 posłów
grupa co najmniej 500 tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze
Nie mogą zgłosić inicjatywy obywatele w 3 sprawach art. 63:
1. wydatki i dochody państwa
2. obronność państwa
3. amnestia (darowanie lub łagodzenie kar dla przestępców)
Wiążący charakter referendum występuję gdy udział wzięło w nim więcej niż 50% obywateli
Referendum lokalne poprzeczka 1/3 aby było wiążące
Referendum wiążące – łączy się z frekwencją.
Referendum ważne – czy cała procedura była ważna zgodnie z Konstytucją i ustawą.
Rozstrzygnięcie referendalne – za jaką opcją opowiedziała się większość głosujących.
Każdy kto może głosować, może wnieść Skargę do SN w ciągu 7 dni od referendum. W ciągu 20 dni od stwierdzenia nieważności musi odbyć się głosowanie. 60 dni od zakończenia referendum – Izba Pracy, Ubezpieczeń społecznych, Spraw publicznych, SN.
Wykład 24.03.2012r.
Zasada przedstawicielstwa parlamentarzystów suwerenne.
Mandat imperatywny tzn. taki, że naród wybiera, daje instrukcje a w przypadku nie stosowania się do nich odwołanie z przedstawicielstwa.
Art. 104 Konstytucji:
Ust. 1 posłowie są przedstawicielem Narodu, nie wiążą ich instrukcje wyborcze – mandat wolny.
Cechy mandatu:
Jest generalny – poseł reprezentuje cały naród. Co oznacza w praktyce, że tak naprawdę reprezentuje siebie i swoją partię polityczną.
Z tej cechy wynika 2 cecha.
Niezależność mandatu
Ust. 2 parlamentarzyści nie muszą się stosować do oczekiwań wyborców.
Nie odwoływalność mandatu.
Poseł jest nie odwoływalny przez wyborców. Jedynie co może zrobić wyborca to może go nie wybrać.
Podstawowym aktem prawnym jest Ustawa z 09.05.1996 roku o wykonywaniu mandatu posła i senatora.
Obowiązki wobec wyborców:
Art. 1 ust. 2 – posłowie i senatorowie powinni informować o swojej pracy i działalności organu do którego zostali wybrani – Brak sankcji.
Art. 21 ust. 1 – posłowie i senatorowie przyjmują opinie, postulaty i wnioski i biorą je pod uwagę w swojej działalności parlamentarnej – brak sankcji.
Obowiązki wobec Izby:
Art. 3 ustawy – podstawowym prawem i obowiązkiem posła i senatora jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu i Senatu a także Zgromadzenia Narodowego a także ich organów, tzn. inicjowanie procesu legislacyjnego, musi przynależeć przynajmniej do 1 komisji i uczestniczyć w jej pracach. W przypadku gdy parlamentarzysta nie wykonuje swoich obowiązków to grożą mu sankcje określone w Ustawie i Regulaminie Sejmu i Senatu. Ograniczone są do sankcji dyscyplinarnych:
Zwrócenie posłowi uwagi. Marszałek przywołuje 2-krotnie do porządku.
Upomnienie
Nagana
Za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu plenarnym lub komisji potrąca się 1/22 z uposażenia. Nie wszyscy biorą uposażenie. Jest ponadto dieta i dofinansowanie do biura poselskiego. Uposażenie biorą tylko Ci którzy równocześnie nigdzie więcej nie pracują, są na urlopach bezpłatnych. Zawiesili rente czy emeryturę. Posłowie, którzy prowadzą gospodarstwo rolne nie mogą pobierać uposażenia.
Konstrukcje prawne, które mają gwarantować posłom niezależność od innych organów państwowych.
Immunitet parlamentarny
Nietykalność osobista
Niepołączalność mandatu. Inkompatibilitas.
Prowadzenie działalności gospodarczej – ograniczenia.
Immunitet:
Na gruncie konstytucji występuje:
Materialny – art. 105 ust. 1
Formalny – art. 105 ust. 2-4
Oraz ustawy które doprecyzują
Ad. 1 materialny
Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności wchodzących w zakres jego działalności w trakcie jego pełnienia i po jego wygaśnięciu, itd.
Istota – wyłączenie odpowiedzialności sądowej (karnej, cywilnej, prawa pracy, administracyjno-prawna), w pewnej grupie zachowań „za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu”. Doprecyzowuje to ustawa w art. 6 ust. 2, który obejmuje:
Zgłaszanie wniosków
Występowanie na posiedzeniach plenarnych i komisjach
Inna działalność w zakresie sprawowania mandatu
Zgodnie z ustawą na wyrażenie zgody do pociągnięcia posła do odpowiedzialności sądowej musi być wyrażona zgoda przez parlament większości 2/3 głosów.
Za to co robi w Izbie nie może być pociągnięty nigdy do odpowiedzialności. Immunitet działa od momentu zaprzysiężenia na I posiedzeniu.
Ma cechę bezwzględności. Parlamentarzysta nie może sam zrezygnować z tej ochrony.
Cechy immunitetu materialnego:
Wyłączenie z odpowiedzialności sądowej
Wyłączenie od odpowiedzialności sądowej z wyjątkiem praw wobec osób 3
Od zaprzysiężenia do zawsze trwa.
Sam nie może się zwolnić z jego ochrony
Ad. 2 Immunitet formalny
Art. 105 ust. 2 Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.
Art. 105 ust. 4 Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.
Cechy:
Nie wyłącza od odpowiedzialności. Jedynie ją ogranicza zgodą Sejmu na postępowanie karne.
Tylko odpowiedzialność karna (przestępstwo i wykroczenie) są objęte ochroną.
Czas ochrony – rozpoczyna się z dniem ogłoszenia wyników parlamentarnych tylko do momentu wygaśnięcia mandatu (w praktyce koniec kadencji na dzień przed I posiedzeniem nowego Sejmu)
Poseł sam może zwolnić się z ochrony immunitetu w konkretnym przypadku wobec danego czynu, w pozostałych zdarzeniach nadal funkcjonuje.
Art. 105 ust. 3 – najpierw czyn później poseł – zawieszenie postępowania na żądanie Sejmu do momentu wygaśnięcia mandatu. Izba podejmuje uchwałę 3/5 głosów aby uzyskać takie zawieszenie, większość kwalifikowana
Najpierw poseł potem czyn – Prokurator musi wystąpić z wnioskiem żeby postawić zarzuty i musi wyrazić zgodę (2/5 głosów) zwykłą większością głosów.
Nietykalność osobista:
Art. 104 ust. 5 – Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany.
Chyba, że został zatrzymany na gorącym uczynku a takie zatrzymanie jest niezbędne do prawidłowego toku śledztwa. Te dwa warunki muszą zaistnieć jednocześnie. W takim przypadku musi być powiadomiony Marszałek Izby a on może wystąpić z wnioskiem o natychmiastowe zwolnienie.
Dotyczy to tylko czynności procesowych, np. tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie na 48 godzin wymaga zgody Izby 2/3 głosów bezwzględnej większości głosów.
Niepołączalność mandatu:
Art. 103 ust. 1 – niepołączalność sensu stricto. Funkcje publiczne, których nie można łączyć – Prezes NBP, NIK, RPO, RPD, Ambasador, Sejm, Senat, Zatrudnienie w Administracji Rządowej. Wyjątek – nie dotyczy Premiera i RM oraz wice w RM.
W ciągu 7 dni od daty powołania na dane stanowisko winien złożyć oświadczenie, że go nie przyjmuje w przeciwnym wypadku mandat z automatu wygasa.
Art. 103 ust. 2 niepołączalność z innymi zawodami, formuła niewybieralności (prokurator, sędzia)
Art. 103 ust. 3 może określić ustawa. Na dzień dzisiejszy jest około 30 ustaw – sędziów TK, TS, mandat radnego, burmistrza, eurodeputowanego, NIK, PIP
Ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej:
Art. 107 – Nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub JST.
Dopuszczalne jest ograniczenie zakresu pozyskania dochodów z mienia komunalnego i państwowego.
Sankcje za naruszenie:
Art. 107 ust. 2 – poseł uchwałą Sejmu na wniosek Marszałka może być pociągnięty do odpowiedzialności przez TS, który może orzec o utracie mandatu.
Izba musi wyrazić bezwzględną większością głosów zgodę na postawienie przed TS.
Ograniczenia z ustawy:
W spółkach kapitałowych i komunalnych Skarbu Państwa nie mogą posiadać więcej niż 10% udziałów, nie mogą zasiadać w zarządzie, komisjach rewizyjnych.