ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z PODSTAW SOCJOLOGII:
Rozumienie podstawowych pojęć: socjologia, grupa społeczna, zbiór społeczny, zbiorowość społeczna, socjalizacja, kategoria społeczna, społeczeństwo, osobowość społeczna, interakcja społeczna, rola społeczna, więzi społeczne, naród, państwo, ruch społeczny, kultura, rodzina, ruchliwość społeczna, zawód. +
Historyczne i społeczne warunki narodzin socjologii.+
Typy społeczeństw- etapy rozwoju.+
Rozwój społeczny i zmiana – pojęcia i aspekty teoretyczne. ?+
Metody badań socjologicznych. +
Socjalizacja – etapy.+
Typy interakcji społecznej.
Podziały w kulturze.+
Kultura masowa- historyczne ujęcie (warunki powstania).+
Kultura masowa- definicja A. Kłoskowskiej.
Kultura masowa- krytyka i obrona. BRAK
Zawód jako kategoria podziałów (prestiż zawodów)+
Klasa i warstwa-różne znaczenia.+
Źródła podziałów społecznych.+
Drogi powstawania narodów.+
Identyfikacja narodowa i walencja kulturowa+
Władza w ujęciu Webera (3 typy legitymizacji władzy)+
Demokracja – podstawowe cechy.+
Typy ustrojów społecznych. +
Lektura –omów.
Znani socjolodzy – Auguste Comte, Max Weber, Piotr Sztompka, Barbara Szacka, Anthony Giddens, Jane Jacobs, Georg Hegel, Erich Fromm, Emile Durkheim, Karol Marks
ZADANIE 1
Socjologia – jest najmłodszą z nauk humanistycznych, powstałą z filozofii. Lata70 XIX w. W Stanach Zjednoczonych pojawiła się jako dyscyplina akademicka, przedmiot.
Pierwsza katedra socjologii – Chicago, Stany Zjednoczone
Najwolniej w Anglii – po II wojnie światowej 1946r.
W Polsce – 1919/1920
Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej TRZECH (dopiero 3 osoby tworzą grupę, 2 osoby to para. 3-cia osoba może obserwować interakcję które zachodzą pomiędzy parą) osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Zbiór społeczny - agregat ludzi o podobnych charakterystykach posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (łysi, osoby z problemami ruchu, blondyni).
Zbiorowość społeczna (zbiorowość ludzka) w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne.
W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną.
W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.
Socjalizacja- proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w społeczeństwie. W czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie obowiązujące w życiu społecznym:
Umiejętności niezbędne do życia, np. porozumiewanie się
Ideały, reguły i normy postępowania, wartości oraz symbole, np. symbolika narodowa
Role społeczne, np. ojca, dziecko, pracownika, ucznia
Fazy socjalizacji:
Socjalizacja pierwotna- odbywa się w dzieciństwie w wyniku kontaktów z rodzicami i rówieśnikami, których zachowania jednostka naśladuje
Socjalizacja wtórna- odbywa się w późniejszym czasie i trwa do końca życia, dokonuje się pod wpływem instytucji społecznych. Na tym etapie jednostka ma duży wpływ na kształtowanie samego siebie
Kategoria społeczna - to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru, np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp[1]. (Piotr Sztompka)
Społeczeństwo - podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.
Termin ten w mowie potocznej często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo nauczycieli". Używa się go też na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia społeczeństwo globalne.
Osobowość społeczna – zespół cech trwałych jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a wynikających z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych. Jest to jedno z podstawowych pojęć w socjologii.
Ze względu na sytuację, sposób interpretacji, partnera interakcji i cel interakcji wyróżnić można:
Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. W ramach paradygmatu funkcjonalnego rola często jest używana alternatywnie z pojęciem funkcja. W ramach podejścia interpretatywistycznego rola ma charakter bardziej swobodny, określa zarówno zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.
Więź społeczna – pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny.
Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków.
Państwo – organizacja mająca monopol na stanowienie i wykonywanie prawa na określonym terytorium. Ma zdolność do nawiązywania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Państwo jest często mylone z narodem i krajem.
Ruch społeczny to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej.
Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo. Według Jana Szczepańskiego występują trzy typy ruchów społecznych:
ruchy ekspresywne
ruchy reformatorskie
ruchy rewolucyjne – np. ruchy narodowowyzwoleńcze
W innej typologii wyróżnić można:
ruchy świeckie
ruchy religijne
Kultura (z łac. colere = „uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie”) – termin ten jest wieloznaczny, pochodzi od łac. cultus agri („uprawa roli”), interpretuje się go w wieloraki sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).
Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
Rodzina – w socjologii rozumiana jako grupa społeczna lub instytucja społeczna. Rodzina, zdaniem socjologów i najprostszych jej definicji, to najważniejsza, podstawowa grupa społeczna, na której opiera się całe społeczeństwo[1].
1) funkcja prokreacyjna - zapewnienie ciągłości gatunku,
2) funkcja społeczna - przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie, wychowanie, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych.
3) funkcja kulturowa - przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego.
4) funkcja gospodarcza - prowadzenie gospodarstwa domowego, działanie w charakterze jednostki produkcyjnej, np. w rolnictwie.
Ruchliwość społeczna – zmiana jednostek lub grup w systemie zróżnicowania społecznego, rozpatrywanego zazwyczaj, jako hierarchiczny układ pozycji bądź warstw. Mamy 2 typy ruchliwości społecznej: pozioma (horyzontalna), pionowa (degradacja, awans). Ruchliwość zależy od osobowości, rynku pracy, charakteru.
Zawód – zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, będących świadczeniami na rzecz innych osób, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów. Szczególnym rodzajem zawodu jest profesja.
Zawód jest też jedną z podstaw zróżnicowania struktury społecznej we współczesnych społeczeństwach i kształtuje pozycję społeczną jednostki oraz jej prestiż. W Polsce przez długi czas utrzymywał się np. wysoki prestiż górnika, chociaż w społeczeństwach Zachodniej Europy od dawna najbardziej prestiżowymi są zawody wymagające wysokich kwalifikacji, w tym wyższego wykształcenia.
2. Na podstawie Szackiej
Historyczne warunki narodzin socjologii jako dyscypliny naukowej
Aby socjologia mogła się narodzić jako dyscyplina naukowa, niezbędny był nowy
sposób myślenia o społeczeństwie. Musiały zostać przezwyciężone ograniczenia
wiedzy potocznej, porzucona finalistyczna i woluntarystyczna perspektywa oglądu
spraw społecznych. Konieczne było także dostrzeżenie, że społeczeństwo jest
tworem swoistym, odrębnym od państwa.
Nie dokonało się to jednorazowo, ale było wynikiem długiego procesu. Stanowiło
pochodną przemian społecznych w Europie Zachodniej, które nabierały coraz
większego tempa i wywoływały nowe postacie zjawisk i procesów zachodzących w
zbiorowościach ludzkich.
Wraz z wyprawami handlowymi do dalekich krajów poszerzyły się granice znanego
świata - również społecznego, gdyż poznawano różne ludy, żyjące zgoła
odmiennie, niż żyło się w Europie. Europejskie formy życia społecznego
przestawały być postrzegane jako jedyne możliwe. W XVI wieku Michel de
Montaigne zauważył: "Barbarzyńcy nie są w niczym osobliwsi dla nas niż my dla
nich ani też nie z większą słusznością" (Montaigne 1985: t. l, 229). W następnym
stuleciu zaczęto dostrzegać, że zmienność form życia społecznego występuje nie
tylko w przestrzeni, ale również w czasie. Pojawiło się pojęcie rozwoju.
Wiek XVIII może być zresztą zasadnie uznany za wiek zapowiedzi socjologii. To
wtedy zrodziła się myśl, że istnieją jakieś prawa naturalne rządzące zachowaniami
ludzi, a w konsekwencji zjawiskami społecznymi, i pojawiła się wiara w istnienie
jakiegoś jednego podstawowego prawa, działającego w świecie społecznym na
podobieństwo odkrytego przez Newtona w świecie fizycznym prawa
powszechnego ciążenia. Wierze tej towarzyszyło pragnienie jego odkrycia.
Jednakże nie porzucono przekonania, że mądry władca, który pozna, na czym
polega porządek naturalny, niewątpliwie natychmiast zechce i potrafi nadać życiu
społecznemu zgodny z tym porządkiem kształt. Kres tej wierze położyła dopiero
rewolucja francuska.
Rewolucja francuska, obalająca dotychczasowy system polityczny i stary ład
społeczny, była wstrząsającym doświadczeniem, które przeorało świadomość
europejską. Poza wszystkim innym ukazała spontaniczność procesów społecznych,
ich wymykanie się spod kontroli i rozbieżność^ między ostatecznymi rezultatami a
wcześniejszymi zamiarami. Ukazała również, że wbrew oczekiwaniom zniesienie
przywilejów urodzenia i zadeklarowanie w konstytucji równości wszystkich
obywateli nie kładzie kresu nierównościom społecznym. W sumie rewolucja
francuska uprzytomniła, że najbardziej nawet dogłębna zmiana ustroju
politycznego nie likwiduje problemów społecznych. Pozwoliło to dostrzec, że
społeczeństwo jest czymś odrębnym od państwa i rządzi się własnymi prawami.
Innym wielkim doświadczeniem europejskim przełomu XVIII i XIX wieku było
przyspieszenie tempa uprzemysłowienia, co następnie zyskało miano rewolucji
przemysłowej. Była to w istocie rzeczy zmiana rewolucyjna dotychczasowego
sposobu życia znacznych rzesz ludzi. Spowodowało ją przejście od gospodarki
opartej na rolnictwie, w której podstawowymi jednostkami produkcyjnymi były
gospodarstwa domowe, w znacznej mierze samowystarczalne, do gospodarki, w
której takimi jednostkami stały się fabryki produkujące towary na rynek wiążący
ze sobą w coraz większej skali wszystkie jednostki produkcyjne.
Zmiana pracy w gospodarstwie domowym na pracę w fabryce była zmianą całego
trybu i rytmu życia. Dzień zaczął się dzielić na tę część, w której człowiek
przestawał być panem samego siebie, i tę, która w postaci czasu wolnego
pozostawała do jego dyspozycji. Konieczność syn-chronizacji pracy wielu ludzi
wymagała, by zegar, a nie słońce, regulował jej rytm. Wiązała się z tym dogłębna
zmiana sposobu postrzegania czasu.
Rozwój przemysłu to powstawanie fabryk poszukujących siły roboczej, co oznacza
przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast i rozrost tych ostatnich. Przejście ze wsi
do miasta nie było wyłącznie zmianą miejsca w przestrzeni, ale całego środowiska
społecznego. Społeczność wiejska jest tradycyjna i nieduża, wszyscy znają tu
swoje i swoich sąsiadów usytuowanie społeczne. Życie w niej składa się z
kontaktów lokalnych ze stosunkowo niewielką liczbą wciąż tych samych, dobrze
znanych ludzi, wedle stałych wzorów. Jest to też społeczność, która, ogarniając
całe życie człowieka, poddaje je pełnej kontroli. Miasto natomiast to zgromadzenie
wielu nieznających się wzajemnie osób, kontaktujących się ze sobą doraźnie i
jedynie w określonych celach.
Te przeogromne zmiany, których tempo wciąż ulegało przyspieszeniu, nie
dokonywały się bezboleśnie. Dla wielu ludzi przejście ze wsi do miasta i praca w
fabryce nie były poprawą losu. Praca w fabrykach, jeśli udało się ją znaleźć, była
nędznie wynagradzana i morderczo ciężka, nikt jeszcze nie słyszał o
ośmiogodzinnym dniu pracy. Mieszkano w fatalnych warunkach, stan higieny, a co
za tym idzie i zdrowia, był opłakany. Wielu wstrząsających opisów warunków życia
ludu dziewiętnastowiecznych miast, a także panującej w nich nędzy, dostarcza
ówczesna literatura. Zachodzące zmiany wiązały się z poważnymi kosztami
psychicznymi. Znikał świat, którego reguły funkcjonowania były dobrze znane, a
sposoby radzenia sobie w nim opanowane. W to miejsce powstawał świat nowy,
trudny do zrozumienia i mało przyjazny, w którym nie wiadomo było, C jak się
poruszać, zwłaszcza że wciąż się zmieniał. Zanikały wspólnoty sprawujące
kontrolę i określające tożsamość jednostki. Jednostka pozostawiona sama sobie
zyskiwała nie tyle poczucie wolności, ile wykorzenienia i zagubienia, które w
połączeniu z nędzą sprzyjały najróżniejszym patologiom społecznym. Rewolucja
przemysłowa zrodziła nie tylko społeczeństwo przemysłowe, ale i poważną
kwestię socjalną .
Wszystko to razem było przyczyną wielu niepokojów myślących ludzi w
początkach XIX wieku. Zburzenie starego ładu wielu z nich postrzegało jako
zburzenie wszelkiego ładu, a istniejący stan rzeczy przedstawiał im się jako jeden
wielki chaos. Nie dostrzegali w nim żadnego porządku i żadnych prawidłowości. W
takim właśnie klimacie intelektualnym narodziła się socjologia, która w zamyśle
Comte'a miała być lekarstwem na bolączki epoki.
Upatrując w socjologii nadzieje na pomoc w rozwiązaniu kwestii praktycznych i
stworzenie "właściwego" ładu społecznego, Comte nie różnił się od wielu
dawniejszych myślicieli, którzy poszukiwali idealnego kształtu organizacji
społecznej. Różniło go natomiast przekonanie, że cel ten da się osiągnąć dzięki
nauce. Niewątpliwą zasługą Comte'a jest stwierdzenie, że możliwa jest nauka o
społeczeństwie kierująca się takimi samymi regułami jak wszystkie inne nauki.
Konstruując jednolity, piętrowo zbudowany system nauk, na którego szczycie
umieścił socjologię, określił trzy podstawowe reguły postępowania naukowego:
badać fakty i tylko fakty, szukać między nimi związków i ustalać prawa. W ten
sposób wyraźnie oddzielił to, co jest opisem naukowym, od tego, co jest oceną -
naukę od wartości - a także stworzył pojęcie nauki o społeczeństwie jako nauki
wykrywającej prawa, co bywa uważane za trzecią rewolucję w procesie
kształtowania się naukowej wiedzy o społeczeństwie.
W Comte'owskim systemie nauk wzór naukowości wywiedziony został z procedur
nauk przyrodniczych, których imponujące osiągnięcia były wyraźnie widoczne na
początku XIX wieku. Wzór ten długo obowiązywał w socjologii, a trudności z jego
stosowaniem tłumaczono młodością dyscypliny i jej niedojrzałością, która - jak
wierzono - zostanie w końcu przezwyciężona. Z czasem uległ on
zakwestionowaniu. Lecz nawet jeśli w dalszym swoim rozwoju socjologia jako
wiedza naukowa o zjawiskach i procesach zachodzących w zbiorowościach
ludzkich poszła inną drogą, niż wskazywał Comte, nie ulega wątpliwości, że udało
mu się sformułować to, z czym do dzisiaj zgadzają się przedstawiciele różnych
orientacji - mianowicie pogląd, że życie społeczne nie jest czymś przypadkowym i
chaotycznym, ale są w nim pewne prawidłowości i można do pewnego stopnia
przewidywać jego bieg.
3. Typy społeczeństw – etapy rozwoju (Szacka)
W konstruowanych przez ewolucjonistów ciągach rozwojowych najczęstszym kryterium wyróżniania typów społeczeństw traktowanych jako etapy rozwoju jest poziom techniki określającej podstawowy sposób zdobywania środków do życia. W typologiach ewolucjonistów występują cztery podstawowe typy społeczeństw: społeczeństwo zbieracko-myśliwskie nie znające uprawy roli; rolnicze społeczeństwo kopieniackie nie znające pługa i uprawiające ziemię za pomocą motyki; rozwinięte społeczeństwo rolnicze używające pługa; społeczeństwo przemysłowe.
Charakterystyka tych typów, uzupełnianych o podtypy, bywa bogata i wielostronna. Uwzględnia charakter podziału pracy, rodzaj wzajemnych powiązań między ludźmi, zróżnicowanie społeczne, kształt rodziny i formę władzy, a także znajomość pisma.
Bogatych charakterystyk typów społeczeństw przedprzemysłowych znajdujących się w różnych częściach świata dostarczają dzieła antropologów społecznych i kulturowych. Socjolodzy, jak wiadomo, skupiają uwagę na współczesnym społeczeństwie przemysłowym, jego powstaniu oraz przemianach. W odniesieniu do wcześniejszych form społecznych zadowalają się ogólnym pojęciem społeczeństwa tradycyjnego.
W analizach socjologicznych oznacza ono najczęściej społeczeństwo istniejące w europejskim kręgu kulturowym do czasu rewolucji przemysłowej. Służy zazwyczaj jako tło do charakterystyki społeczeństwa przemysłowego.
W ostatnich dziesięcioleciach zaczęło upowszechniać się przekonanie, że zachodzące w społeczeństwie przemysłowym zmiany doprowadzają do powstania nowej jakości – społeczeństwa nowego typu. Pojawiło się pojęcie społeczeństwa poprzemysłowego, ponowoczesnego, zwanego także informacyjnym.
Społeczeństwo tradycyjne
Społeczeństwo tradycyjne oparte jest na rolnictwie i dominuje w nim gospodarka naturalna. Jednostkami produkcyjnymi są gospodarstwa domowe, w znacznej mierze samowystarczalne. Rynek i wymiana towarowa są słabo rozwinięte. Znikomą rolę odgrywa dążenie do zysku jako motywacja działań gospodarczych. Pieniądz ma niewielki wpływ na kształt stosunków społecznych oraz określenie miejsca człowieka w społeczeństwie. Człowiek jest postrzegany jako cząstka zbiorowości, a nie jako autonomiczna jednostka.
Komunikacja i przekazywanie informacji odbywają się głównie drogą ustną. Pismo jest znane, ale umiejętność czytania i pisania posiadają nieliczni i są oni elitą. Miast jest mało. Ludność skupiona jest głównie na terenach wiejskich. Charakter społeczności wiejskich decyduje o obliczu całego społeczeństwa. Tradycyjna społeczność wiejska jest zamknięta, a jej członkowie są zasiedziali i mało ruchliwi przestrzennie. Silnie odczuwają odrębność od reszty świata, co daje im poczucie wspólnoty nawet przy widocznych różnicach położenia ekonomicznego. Podstawowymi częściami składowymi społeczności wiejskiej są rodziny i sąsiedztwa. Sąsiedzi są bardzo ważni. Regułą jest pomoc sąsiedzka i wzajemna wymiana usług, a także spotkania sąsiedzkie w celu wspólnego wykonywania różnych prac. Spotkania te, częste zwłaszcza jesienią i zimą, są źródłem najrozmaitszych informacji i pełnią rolę odpowiadającą roli gazet i książek w społeczeństwie przemysłowym. Tradycyjną społeczność wiejską cechuje zachowawczość i orientacja przeszłościowa. Przeszłość uzasadnia sposób postępowania i dostarcza wzorów zachowania się. Ich przestrzeganie zapewnia silna, nieformalna kontrola społeczna (Dobrowolski 1966).
Społeczeństwo przemysłowe
[...] Istotą społeczeństwa przemysłowego jest gospodarka rynkowa oraz masowe wytwarzanie dóbr materialnych przy użyciu maszyn i poza gospodarstwem domowym. Jednostki produkcyjne są wyspecjalizowane w wytwarzaniu dóbr jednego rodzaju, z czym wiąże się pogłębienie podziału pracy. Wraz z rozwojem przemysłu i gospodarki rynkowej upowszechnia się dążenie do zysku jako motywacja działań gospodarczych. Pieniądz nabiera znaczenia jako wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie .
Rozwojowi przemysłu towarzyszy rozwój miast. Zwiększa się przestrzenna i społeczna ruchliwość ludzi. Pojawiają się zbiorowości społeczne nowego rodzaju: celowo konstruowane, oparte na normach prawnych i ogarniające jedynie część życia jednostek w odróżnieniu od wcześniej istniejących, które ogarniały całe życie człowieka i tworzyły się spontanicznie na podstawie więzów krwi bądź sąsiedztwa.
Umacnia się i rozrasta władza centralna państwa, gdyż słabnie nieformalna kontrola społeczna, co wzmaga potrzebę kontroli formalnej: policji, sądów, więzień.
Upowszechnia się umiejętność czytania i pisania oraz rośnie rola wykształcenia. Pojawiają się środki masowego przekazu: prasa, radio, z czasem telewizja. W rezultacie ich oddziaływania wytwarza się kultura masowa (zob. „Kultura masowa”, s. 433).
Jednostka przestaje być tylko cząstką zbiorowości i zyskuje wartość autonomiczną, ważną zaś motywacją działań zaczyna być dążenie do osiągnięć osobistych.
Dążenie do osiągnięć osobistych, racjonalność, sekularyzacja i indywidualizm to charakterystyczne cechy kulturowe społeczeństwa przemysłowego.
Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne i informacyjne
Różnorodne zmiany, które zachodziły na świecie od schyłku lat sześćdziesiątych XX wieku, były tak znaczne i wielorakie, że zaczęto widzieć w nich oznaki narodzin społeczeństwa nowego typu. Kategorie powstałe do opisu i analizy stosunków społecznych w społeczeństwach określonych mianem przemysłowych bądź nowoczesnych, a niekiedy kapitalistycznych coraz częściej nie przystawały do nowo powstającej rzeczywistości.
Poczuciu nowości dał wyraz Daniel Bell w klasycznej już dziś książce The Coming of Post-Industrial Society, opublikowanej w 1973 roku. Autor ogłaszał w niej narodziny nowego, poprzemysłowego społeczeństwa. Dla Bella istotną cechą tego społeczeństwa było przekształcenie dotychczasowej struktury zatrudnienia i organizacji pracy spowodowane pojawieniem się nowych technologii.
W późniejszych latach pojęcie społeczeństwa poprzemysłowego uległo upowszechnieniu, a za jego podstawową cechę uznano przesunięcie większości aktywności gospodarczej ze sfery produkcji dóbr materialnych do sfery usług. Proces pracy zaczął polegać znacznie bardziej na relacjach z innymi ludźmi niż na przetwarzaniu surowców. Poprzemysłowy typ społeczeństwa określany bywa współcześnie jako społeczeństwo ponowoczesne, a nawet pokapitalistyczne (Drucker 1999). Występuje też pojęcie społeczeństwa informacyjnego. Przez niektórych autorów to ostatnie bywa uważane za odrębny, następny typ społeczeństwa poprzemysłowego (Szczepański M.S. 1999).
Społeczeństwo informacyjne to takie społeczeństwo, w którym produkcja towarów i usług w znacznej mierze zależy od przekazywania informacji. Tak jak uprzemysłowienie umożliwiło produkowanie znacznych ilości dóbr materialnych, tak szybkie komputery i rozwój technik telekomunikacyjnych umożliwiają wytwarzanie, przekształcanie i przekazywanie znacznej liczby informacji.
Powstanie i rozwój społeczeństwa informacyjnego ma wiele konsekwencji. Zmienia się skład zawodowy i pojawia się płynność rynku pracy zagrażająca stabilizacji zatrudnienia i wymagająca stałej elastyczności. Społeczeństwo to bywa nazywane społeczeństwem ryzyka. Zmieniają się też relacje między pracownikami a ich miejscem pracy i domem. Aby wypełniać obowiązki służbowe i polecenia pracodawcy, nie jest niezbędne opuszczanie domu.
Społeczeństwo informacyjne umożliwia zarówno rozwój demokracji, jak i rozszerzanie się niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych. Zyskują one możliwość takiej kontroli pracowników, która ogranicza ich swobody demokratyczne. Wraz z rozwojem technik informatycznych intensyfikuje się proces globalizacji, który dodatkowo, poza samymi zmianami techniki, wpływa na przemiany społeczne.
4. ZMIANA SPOŁECZNA A RUCH SPOŁECZNY
•Ruch społeczny przyczynia się do zmiany lub jest przez nią wywołany
•Ruch społeczny wprowadza lub hamuje zmiany
•Ruch społeczny odwołuje się do przyszłości lub przeszłości – celem są nowatorskie przekształcenia lub przywrócenie starego porządku
•Ruch społeczny ma na celu zmianę całościową lub cząstkową
•Ruch społeczny wprowadza zmiany szybko (rewolucyjny) lub stopniowo (reformatorski)
5. Metody badań socjologicznych (od najstarszych)
1. Analiza źródeł zastanych (dokumenty, źródła pisane, dane urzędowe, podręczniki, teksty, audycje, filmy)
a) dokumentów osobistych (listy, fotografie, pamiętniki, prywatne filmy)
2. Obserwacja socjologiczna (ukierunkowanie i systematyczność)
- obserwacja zwykła (cel, systematyczność)
- obserwacja jawna (mówię, że będę obserwować), ukryta (ukrywam się w tłumie)
- obserwacja uczestnicząca
- obserwacja quazi – uczestnicząca (może wiedzieć wykładowca, a studenci nie wiedzą)
3. Ankieta (mają dobrze opracowaną metodologię)
- zwykła
- pozorna
- internetowa
- audytoryjna (krótki czas, dużo opinii) -> w jednej chwili wypełnia duża grupa
- pilotażowa (ankieta na próbę, sprawdza się czy pytania są dobrze napisane, służy do poprawy narzędzia)
4. Wywiad – ustny/ swobodny lub zwykły
Jakościowe – narracyjny – łączymy portrety z biografią respondenta
Focus – zogniskowany wywiad grupowy 6-10 osób
5. Eksperyment – poznajemy zachowanie osób (obserwacja + wywiad + ankieta)
6. Socjalizacja – etapy
ETAPY SOCJALIZACJI CZŁOWIEKA
Socjalizacja jest procesem złożonym, w którym z jednej strony ma miejsce oddziaływanie środowiska oraz przystosowanie się jednostki do niego, z drugiej nabywanie kompetencji indywidualnych.
Jest spontanicznym wzrastaniem w grupy społeczne – rodzina, grupa rówieśnicza, podwórkowa, itp.. Efektem socjalizacji jest uspołecznienie, na które ma wpływ również świadome, ukierunkowane działanie.
Socjalizacja to proces zmian (rozwój) w ciągu życia jednostki, będący rezultatem jej wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi, uczenia się kultury grup i własnych w tych grupach ról, zdobywania dojrzałości i kompetencji społecznych, stawiania się podmiotem zdolnym do społecznego funkcjonowania.
Socjalizacja jest współzależnością oddziaływań środowiska społeczno – kulturowego oraz zmian dokonujących się przez całe życie w strukturze psychiki rozwijającej się jednostki, jako konsekwencji coraz pełniejszego funkcjonowania w życiu grupowym; świadomego uczestnictwa, nabywania wzorów postępowania, kreowania wartości, zaspakajania i kształtowania potrzeb. Socjalizowana jednostka, przyswajając społecznie akceptowane sposoby działania prospołecznego, nabywa także umiejętności obrony własnych interesów, kształtując własną, niepowtarzalną tożsamość.
Wpływ socjalizacji na jednostkę może być pozytywny lub negatywny, zależny od treści, wzorów osobowych, zasad postępowania, oczekiwań i potrzeb jednostki, itp. W sytuacji występowania zaburzeń w socjalizacji podejmuje się działania resocjalizujące.
Etapy i zakresy (płaszczyzny) socjalizacji:
1. Socjalizacja w grupie rodzinno – familijnej – w pierwszym okresie najczęściej ma miejsce bezkrytyczne przystosowanie się, nasiąkanie wartościami grupy rodzinnej poprzez opanowanie języka „matczynego”, percepcję elementarnych wartości rodziny i kultury, w której ona funkcjonuje. W dalszym procesie można wyróżnić fazę rodzinno – środowiskową (ukształtowanie jednostki uczestniczącej w życiu społecznym poprzez przekazywanie wzorów zachowań, uczenie się mowy, zwyczajów, obyczajów, społecznie aprobowanych sposobów ukierunkowania swoich popędów i zaspakajania potrzeb, nabywanie sprawności technicznych, nabywanie zdolności poznawczych i emocjonalnych, komunikowania się z innymi ludźmi, zdolności rozumienia symboli danej kultury i posługiwania się nimi w celu ekspresji własnych uczuć i myśli).
2. Socjalizacja w grupie rówieśniczej – obejmuje każdą jednostkę i trwa przez cały okres jej życia. Jest ona konieczna, będąc z jednej strony instrumentem przystosowania się jednostki do społecznych oczekiwań, z drugiej pozostawiając jednostce wybory zachowań w ramach wzorca kulturowego. W procesie socjalizacji wyróżnia się różne mechanizmy oddziaływania środowiska społecznego na jednostkę. Jednym z najczęściej spotykanych jest mechanizm uczenia się pod wpływem nagród i kar, gdzie ma miejsce powtarzanie sposobów zachowania wzmacnianych w przeszłości nagrodami, a unikanie tych, które były karane. Wzory zachowań, które zostały już głęboko zinternalizowane stają się źródłem wewnętrznych nagród.
3. Socjalizacja instytucjonalna – socjalizacja dokonuje się w różnych grupach i instytucjach (przedszkole, szkoła, organizacje, stowarzyszenia, itp.), gdzie jednostka równocześnie odgrywa wiele ról często sprzecznych ze sobą (dziecka, męża, ojca, kolegi, itp.). Z rolami tymi wiążą się, uczestnicząc w procesie socjalizacji mniej lub bardziej świadomie. Komunikując się z innymi, podmioty rozwijają swoją tożsamość oraz umiejętności działania komunikacyjnego.
4. Socjalizacja kulturowa i przez mass media – socjalizacja jest mechanizmem transmisji kultury, jest stopniowa i układa się w proces. Określając stopień bierzemy pod uwagę nabycie społecznych kompetencji, respektowanie norm i wartości społecznych, umiejętności współżycia i współdziałania, poczucie odpowiedzialności, zaangażowanie społeczne, itp.
5. Socjalizacja europejska i globalna – socjalizacja będąc z jednej strony relatywna, odnosząca się do danego systemu kulturowego, z drugiej strony kształtuje postawy otwarcia na inne kultury. Raz zinternalizowana rzeczywistość ma skłonność do trwania, a wszelkie nowe treści włączone zostają do rzeczywistości już obecnej.
Wyróżnia się socjalizację:
a) pierwotną – obejmuje dzieciństwo i wczesną młodość człowieka. W okresie tym jednostka przyswaja główne i podstawowe informacje oraz umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania jej jako pełnoprawnego członka społeczeństwa. Socjalizacji pierwotnej towarzyszą różne wymogi i związki uczuciowo – emocjonalne, uwewnętrzniona w tym okresie rzeczywistość społeczna zaczyna kształtować osobowość jednostki.
Fazy socjalizacji pierwotnej to:
- faza konkretu,
- faza generalizacji znaczeń elementów poznawania świata.
b) wtórną – obejmuje wiek młodzieńczy i dojrzałość. Wiąże się z poznawaniem świata społecznego, wariantów i modeli życia. Jest to niezbędny etap w procesie zmieniania roli społecznej przez człowieka, jej skuteczność uwarunkowana jest możliwością odwoływania się do pewnych poznawczo – normatywnych schematów, uwewnętrznionych w okresie socjalizacji pierwotnej.
Jedną z form socjalizacji wtórnej jest:
- socjalizacja antycypacyjna – proces uczenia się i uwewnętrznienia postaw, norm, wartości i wzorów zachowań funkcjonujących w kulturze grupy, do której uczestnictwa aspiruje jednostka.
7. Typy interakcji społecznej
Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych. Jest to jedno z podstawowych pojęć w socjologii.
Ze względu na sytuację, sposób interpretacji, partnera interakcji i cel interakcji wyróżnić można:
8. Podziały kultury
Podział kultury (z internetu)
- kultura materialna,
- kultura duchowa,
-kultura społeczna,
- kultura języka,
-kultura polityczna,
- kultura fizyczna.
Dziedziny kultury (od Cały)
- materialna (architektura, malarstwo etc.)
- socjetalna (język, prawo)
- symboliczna/duchowa (sztuka, teatr)
Podejście:
- atrybutywne (opisowe) wprowadził je Niemiec o nazwisku Hender
- dystrybutywne (wartościujące)
Definicja kultury:
- opisowo-wyliczająca (najstarsze typy; opisują i wyliczają)
- historyczne (nacisk na tradycję; kultura dziedzictwa pokoleń)
- normatywne (podporządkowanie jednostek pewnym normom)
- genetyczne (nie mówią czym jest kultura, lecz skąd się wzięła)
- psychologiczna (kładzie nacisk na mechanizmy psychologiczne kultury)
- strukturalistyczne (koncentrują się na elementach, z których składa się kultura)
relatywizacja kultury – usprawiedliwienie kultury bez oceny czy wartościowania
3 układy kultury według Antoniny Kłoskowskiej:
1. pierwotny
2. instytucjonalny
3. mass mediów
4. ponadlokalny
9. Kultura masowa- historyczne ujęcie (warunki powstania).
Kultura masowa – narodziła się jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz z urbanizacją i industrializmem. Pojęcie to powinno być neutralne, jest jednak nacechowane negatywnie.
Początków kultury masowej doszukiwano już w Średniowieczu, jednak historyczne warunki jej powstania łączą się najmocniej z początkiem XIX w. oraz :
-rewolucją przemysłową
- rewolucją demograficzną
- zurbanizowaniem społeczeństwa
W II połowie XVIII w. rozwój kultury doprowadził do szybkiego nagromadzenia wynalazków i udoskonaleń technicznych – zaczęła się rewolucja przemysłowa. Największe wynalazki techniczne tamtych czasów to
- automatyczny ręczny warsztat przędzalniany (1767), maszyna parowa (1763)
10. Kultura masowa- definicja A. Kłoskowskiej
Kultura masowa, zjawisko socjolgiczne; termin wprowadziła A. Kłoskowska (Kultura masowa. Krytyka i obrona); w znaczeniu ogólnym – pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w b. szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury.
W znaczeniu szczegółowym – imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilości kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).
Jako fenomen kultury obecny już w XIX w. równolegle z ideą “społeczeństwa masowego”, “komunikacji społecznej” i “środkami masowego przekazu” jako kompleks zjawisk komercyjnych: wzorów, norm, praktyk, przedmiotów typowych dla kultury zindustrializowanego i zurbanizowanego społeczeństwa.
W Polsce pojawił się w l. 60. XX w., główną rolę odegrała telewizja kreująca politykę kulturalną, organizację kultury i akceptację różnych form masowej rozrywki. W l. 80. i 90. utożsamia się kulturę masową z odmianą kultury popularnej.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Język polski” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś. ISBN 83-87977-20-9. Rok wydania 1999.
12. Zawód jako kategoria podziałów (prestiż zawodów)
Zawód – postrzegany przez rolę społeczną; to przede wszystkim czynności trwale wykonywane, przynoszące dochody, aktywność, która wymaga umiejętności. Są to czynności będące świadczeniami na rzecz innych osób.
Klasyfikacja zawodów – (ustalana przez rząd) w 1978r. – była ustalona pierwszy raz. Najwyżej w hierarchii zawodów jest strażak, a najniżej politycy. Na zróżnicowanie zawodowe, prócz prestiżu nakłada się aspekt płci i sektora. Dużym prestiżem cieszą się także profesorowie uniwersyteccy, wykwalifikowani robotnicy tacy jak tokarze i murarze, oraz górnicy. Niezmiennie wysokim prestiżem cieszą się w społeczeństwie nauczyciele, adwokaci i lekarze, choć tych ostatnich wyprzedzają pielęgniarki. Nie jesteśmy zbyt łaskawi dla przedstawicieli biznesu i sektora finansowego. Właściciel dużej firmy przegrywa w rankingu poważania społecznego z rolnikiem, dyrektor tylko o punkt wyprzedza sprzątaczkę, a makler zajmuje czwarte miejsce... od końca. Gorzej oceniamy tylko radnych gminnych, posłów na Sejm i działaczy partii politycznej.
13. Klasa i warstwa-różne znaczenia.
KLASY:
I klasyczne ujęcie wedle Marksa – stosunek środków produkcji, brak wspólnoty u robotników, a wspólnota u kapitalistów
II klasyczne ujęcie wedle Webera – także brak wspólnoty
III wg Wennera – na podstawie szacunku i pozycji
IV klasy to poziomy zróżnicowania społecznego (poziomy ekonomiczne), głównie w płaszczyźnie ekonomicznej.
V klasy to część społeczeństwa, jako wzajemne struktury powiązane w całość
WARSTWY:
I wg Marksa – jest burżuazja przemysłowa, finansowa, itd… Odmieniał różne warstwy (to część klasy).
II stratyfikacyjne – pojęcie empiryczne, do robienia badań
III strukturalne – jeden z poziomów, kategoria tylko teoretyczna
Klasa ma większe znaczenie niż warstwa. Stany – chłopi, duchowieństwo, inteligencja (w Polsce)
14. Źródła podziałów społecznych.
Nierówności społeczne dotyczą wielkich grup, całych mas społecznych. Wynikają, ponieważ ludzie należą do różnych warstw, klas i wykonują różne zawody.
3 klasyczne spojrzenia na podziały i nierówności:
Karol Marks/ neomarksiści – państwo, jako konflikt między klasą kapitalistów a robotników. Środki produkcji – kapitał klasy robotników nie posiada środków produkcji. Była wykorzystywana przez kapitalistów. Marks postrzegał robotników, jako wielką siłę społeczną. Dostrzegał, że w klasie robotników pojawi się świadomość klasowa, że mogą poprawić swoje położenie poprzez obalanie kapitalistów.
Max Weber – widział najważniejsze płaszczyzny, które wynikały z podziałów klasowych, takich które pociągają za sobą inne nierówności społeczne. Dla Webera liczyła się władza i autorytet (wartości niematerialne). Widział 3 płaszczyzny: ekonomiczna (dobra materialne), prestiż (niematerialne) i polityczne (władza). Weber postrzegał kapitał w sensie ekonomicznym, jak kulturowym. Uważał, że robotnicy nie mają takich szans jak kapitaliści. Podkreślał, że nie ma wspólnoty wśród robotników oraz nie mają wykształcenia (robotnicy). Nawet gdyby im dać środki produkcji, to by nic nie zdziałali. Godność = prestiż
Koncepcja stratyfikacji (uwarstwienie) – przede wszystkim zwracamy uwagę, że na szacunek i pozycję wpływają walory moralne (Lwoyd Wanner). Davis Moore miał funkcjonalne podejście. Stratyfikacja – nierówność poziomu w dobrach materialnych i prestiżu. Moore, uważał że nierówność jest potrzebna, gdyż wtedy odpowiednia osoba (najbardziej wykwalifikowana) zajmuje najbardziej odpowiednie stanowisko.
15. Drogi powstawania narodów.
Naród – zbiorowość ludzka zamieszkująca jakieś terytorium.
Naród od grupy etnicznej różni upolitycznienie narodu.
SCHEMAT POWSTANIA NARODU
1 Grupa etniczna 2 Elita (pojawienie się gr. Etnicznej na scenie politycznej) 3 Dążenie do stworzenia państwa NARÓD
Powstanie narodu jest procesem długotrwałym.
Od państwa do narodu: sztuczny twór staje się narodem, nowe narody w Europie, etnizacja polityczności – tworowi politycznemu nadajemy cechy etniczne; pojawiają się symbole wiedzy (z ładunkiem emocjonalnym), hymn, godło, mity.
Od narodu do państwa: wspólnota kulturowa przekształciła się w twór polityczny, stare narody w Europie, polityzacja etniczności – dążenie do upolitycznienia wspólnoty
OJCZYZNA – kraj (terytorium), ziemia ojczysta (ziemia moich przodków), naród
MITY NARODOWE – Czech, Rus, Polsko- Czech
WSPÓLNI BOHATEROWIE – święci i królowie, Polska – św. Wojciech, Stanisław, Jadwiga, Kopernik
16. Identyfikacja narodowa i walencja kulturowa
Walencja kulturowa – poczucie związku z kulturą etniczną czy narodową, przyswojenie jej i uznanie za własną, ale nie na zasadzie nabytej kompetencji ze względu na wykształcenie, specjalność zawodową lub uczestnictwo w szerszych, ponadnarodowych wspólnotach.
Uniwalencja – szczególne przywiązanie do tylko jednej kultury i przyswojenie tylko jej kultury
Biwalencja – przyswojenie dwóch kultur
Ambiwalnecja – przeciwstawne uczucia
Poliwalencja – pozytywny stosunek do wielu kultur
Identyfikacja narodowa:
- integralna (tylko jeden naród)
- podwójna (dwa narody pozytywne)
- niepewna ( do jakiegoś narodu może?)
- kosmopolityczna (obywatel świata)
17. Władza w ujęciu Webera (3 typy legitymizacji władzy)
Max Weber postrzegał władzę, jako zdolność osiągnięcia celu wbrew oporowi innych.
Źródła: przemoc, zasady zobowiązujące
TYPY LEGITYMIZACJI WŁADZY (sposób sprawowania)
I tradycjonalne – oparte na tradycji, zwyczaju, przekazywanym z pokolenia na pokolenie, dokonują się zazwyczaj przez dziedziczenie, więzy krwi
Monarchia konstytucyjna – WB, Belgia, Holandia, Luksemburg
II charyzmatyczne – posiadanie władzy mające źródło w osobistych cechach przywódcy, np. Hitler, Stalin, papież, Piłsudski
III racjonalno – legalne (biurokratyczne) – opiera się na systemie powszechnie akceptowanych zasad. Ważne są stanowiska, funkcje a nie osoba! Ograniczona przez obowiązki
18. Demokracja – podstawowe cechy.
Do podstawowych cech demokratycznego ustroju, należy pięć zasad:
zasada suwerenności narodu (Zasada suwerenności narodu oznacza, że najwyższą władzą jest władza narodu. W praktyce naród powierza władzę w państwie swoim przedstawicielom, którzy są wyłaniani w drodze powszechnego głosowania uprawnionych do tego obywateli).
zasada poszanowania praw mniejszości (wprowadzono zasadę poszanowania praw mniejszości. Władza większości społeczeństwa została w ten sposób ograniczona, a mniejszościom zostały przyznane prawa. Są to prawo do zachowania i praktykowania swojej religii, do swobody wypowiedzi czy posiadania możliwości udziału w życiu publicznym i politycznym państwa).
trójpodział władz (Opierała się ona na wyodrębnieniu z funkcji państwa trzech władz – wykonawczej (egzekutywa), ustawodawczej (legislatywa) i sądowniczej. Każda z nich miała być sprawowana przez inny organ, jednak przy wzajemnym kontrolowaniu się).
państwo prawa (Państwo prawa to państwo konstytucyjne. W państwie tym stosunki pomiędzy organami władzy państwowej a obywatelami i ich organizacjami, opierają się o stabilne normy prawne, zbudowane na konstytucji. Wówczas mówimy o konstytucjonalizmie. Konstytucja jest podstawowym aktem prawnym regulującym życie społeczne i polityczne w państwie).
Pluralizm (Pluralizm oznacza istnienie, ale także i poszanowanie różnych idei, poglądów politycznych czy obyczajów. Zapewnia on obywatelowi danego państwa swobodny wybór spośród wielu ewentualności. Możemy mówić o pluralizmie społecznym, politycznym i ekonomicznym).
19. Typy ustrojów społecznych.
1. Monarchia ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie niewybieraną w sposób republikański głową państwa jest jedna osoba, nazywana monarchą. Obecnie monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio (z wyjątkiem Andory, Malezji oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich). Jego funkcja jest często dziedziczna (z wyjątkiem monarchii elekcyjnych) i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu państwach z takowym ustrojem politycznym, monarcha pełni jedynie funkcje reprezentacyjne. Kierowanie przez niego polityką jest znikome lub żadne. (absolutna – bez wpływu poddanych).
2. Totalitaryzm – odmiana autorytaryzmu. Społeczeństwo ma niewielki udział lub żaden w życiu politycznym, panowanie charyzmatyczne.
3. Demokracja- tzw. rządy ludu, demokracja bezpośrednia np. Szwajcaria
4. Oligarchia - forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych.
Najogólniej rzecz ujmując, oligarchia to rządy podobne do dyktatorskich, które cechują się przywłaszczeniem suwerennej roli w państwie przez dość wąską grupę np. wyodrębnioną ze starszyzny rodowej lub elit majątkowych. Grupa rządząca jest zamknięta i wszystkie najważniejsze stanowiska w państwie oraz realna władza jest sprawowana przez jej członków.