• Filozofia

Rozumienie filozofii

• Treść wykładu

• Refleksja wstępna

• Pochodzenie nazwy

• Problem początku

  • Doświadczenie

  • Zdziwienie

  • Wątpienie

  • Bezzałożeniowość

• Rozgraniczenie

  • Filozofia a nauki szczegółowe

    • Klasyfikacja nauk szczegółowych

    • Nauki realne

    • Filozofia a nauki realne

    • Filozofia a nauki formalne

  • Filozofia a religia

  • Filozofia a sztuka

• Próba definicji

  • Nauka

  • Wiedza instrumentalna

  • Wiedza uniwersalna

  • Wiedza rozumowa

  • Wiedza krytyczna

• Przykłady z dziejów pojęcia (koncepcje filozofii wg wybranych filozofów)

  • Platon, Arystoteles, Tomasz z Akwinu, Kartezjusz, Thomas Hobbes, Immanuel Kant, Johann Gottlieb Fichte, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Karol Marks, Ludwig Wittgenstein, Martin Heidegger, Karl Jaspers, Karl Popper, Jürgen Habermas

• Jedność filozofii – wielość systemów

• Podstawowe problemy filozofii – trójkąt platoński

  • Przypowieść o jaskini

  • Krytyka doświadczenia

  • Trójkąt platoński

  • Praktyka

  • Główne kierunki pytań filozoficznych

• Podział filozofii

• Refleksja wstępna

• Najczęściej filozofię rozumie się jako to, co jest zapisane w niezliczonych dziełach, czego filozofowie nauczają na uczelniach, co ma charakter ustalonej gałęzi nauki i co można studiować > tak rozumiana filozofia wydaje się wyobcowana od życia

• Nie na tym polega prawdziwy sens filozofii

• Wszyscy przez całe życie filozofujemy:

  • Dlaczego w ogóle coś jest?

  • Jaki sens ma całość tego, co istnieje?

  • Czym różni się człowiek od zwierzęcia?

  • Co jest po śmierci?

  • Czy jestem wolny i odpowiedzialny za to, co czynię, czy też muszę tak właśnie postępować?

  • Co to jest życie?

  • Co to jest prawda?

  • Co to jest sprawiedliwość?

  • Czy istnieje Bóg?

  • …

  • …

• Kształt naszego życia w wielkim stopniu zależy od tego, jak sobie na te pytania odpowiemy

• Nie tylko gramy rolę widzów w filozoficznej grze w pytania, ale sami jesteśmy w tej grze stawką!!!

• Pochodzenie nazwy

• Słowo „filozofia” pochodzi z języka greckiego

  • philein – „kochać”

  • sophia – „mądrość”

• „filozofia” > umiłowanie mądrości

• Podobno jako pierwszy tego słowa użył Pitagoras (ok. 580-500 przed Chr.)

• Heraklit z Efezu (ok. 540-480 przed Chr.) mówił o filozofach

• Sokrates (470-399 przed Chr.) nadał „filozofii” znaczenie, które utrwaliło się w historii

• Platon (427-347 przed Chr.) określił filozofię jako umiłowanie mądrości (w Uczcie przywołuje dialog Sokratesa z mądrą Diotymą)

• Problem początku

• Od czego filozofia zaczyna?

• Jakie są jej przesłanki?

• Doświadczenie

• Punktem wyjścia wszelkiego filozofowania jest nasze swojskie i powszednie doświadczenie świata, w którym żyjemy (bycie-w-świecie, Heidegger)

• Filozofia nie zakłada jakiegoś określonego naukowego rodzaju doświadczenie (aby filozofować nie trzeba znać fizyki, chemii itd.)

• Filozofia wychodzi od przednaukowego doświadczenia, w którym świat jest dostępny naszemu działaniu i poznaniu

• Świat doświadczalny, jaki nam udostępnia język potoczny, jest wszystkim, co na początku filozofia zakłada

• Zdziwienie

• Pytania filozoficzne pojawiają się z chwilą, gdy nasz świat doświadczalny poczyna tracić swoją oczywistość i swojskość

• Dzieje się to przede wszystkim w „sytuacjach granicznych” (Jaspers)np. w obliczu: śmierci, cierpienia, walki, winy itd.

• Wiedza oparta na powszednim doświadczeniu w momencie zdziwienia okazuje się niewiedzą

• Sokrates – filozofia rozpoczyna się w chwili, gdy uświadamiamy sobie, że nic nie wiemy („Wiem, że nic nie wiem”)

• Niewiedza pobudza do szukania wiedzy innego rodzaju niż wiedza doświadczalna

• Wątpienie

• Utrata oczywistości sprawia, że wiedza doświadczalna staje się wątpliwa

• Przez krytykę wiedzy doświadczalnej i powszedniego świata człowiek stara się osiągnąć nową fundamentalną pewność [św. Augustyn (354-430), Kartezjusz (1596-1650)] > mogę zwątpić we wszystko, ale na pewno nie w to, że ja sam istnieję

• Bezzałożeniowość

• Filozofia zakłada wyłącznie świat doświadczalny, udostępniony nam przez język potoczny > w tym sensie mówi się o bezzałożeniowości filozofii

• Filozofia nie może zakładać swojej metody, ponieważ metoda sama jest problemem filozofii

• Filozofia musi sobie określić sama przedmiot i metodę > w tym znaczeniu jest bezzałożeniowa i stanowi „naukę pierwszą” i tym różni się od tzw. nauk szczegółowych, którym metodę i przedmiot narzuca się niejako z zewnątrz

• Streszczenie – problem początku

• Filozofujemy wszyscy, od kiedy ludzkość istnieje i filozofia stanowi nieodłączny element ludzkiego życia

• „Filozofia” pochodzi z języka greckiego i znaczy „umiłowanie mądrości”

• Punktem wyjścia filozofii jest powszednie przednaukowe doświadczenie, które znajduje wyraz w naturalnym (potocznym) języku

• Filozofia pojawia się wówczas, gdy powszednie bycie-w-świecie traci swoją oczywistość

• Pod wpływem zdziwienia i wątpienia człowiek uświadamia sobie swoją niewiedzą i dąży do wiedzy gruntownej i pewnej

• Filozofia nie zakłada niczego innego, jak tylko powszednie doświadczenie bycia-w-świecie; szczególnie nie zakłada żadnej określonej metody, lecz musi treść i metodę znaleźć sobie sama

• Rozgraniczenie

• Mamy już wstępne pojęcie filozofii

• Trzeba teraz dokonać rozgraniczeń między filozofią a naukami szczegółowymi, religią i sztuką

• Filozofia a nauki szczegółowe

• Filozofię i teologię zwykło się odróżniać od innych nauk, określając te ostatnie mianem nauk szczegółowych

• Klasyfikacja nauk szczegółowych

• Nauki szczegółowe można klasyfikować w różny sposób

• My przyjmijmy następującą klasyfikację:

  • Nauki realne (badają za pomocą określonej metody określony wycinek rzeczywistości)

    • Nauki przyrodnicze (np.: fizyka, chemia, astronomia, medycyna, biologia) – badają przyrodę

    • Nauki kulturowe – badają wyniki ludzkiego działania

      • Nauki humanistyczne (np.: historia, religioznawstwo, lingwistyka, historia sztuki) – badają twory ludzkiego ducha

      • Nauki społeczno-ekonomiczne – badają struktury i prawidłowości życia społecznego i gospodarczego

  • Nauki formalne (np.: logika formalna, matematyka) – badają czystą formę, tzn. abstrakcyjną strukturę zależności (za ich pomocą można „rachować”)

• Nauki realne

• Cechy nauk realnych:

  • Empiryczne (nie wychodzą w swoich twierdzeniach poza świat doświadczalny)

  • Zredukowane tematycznie (przedmiot zredukowany do określonego punktu widzenia z pominięciem innych aspektów)

  • Metodycznie abstrakcyjne (swój przedmiot mogą badać tylko w taki sposób, na jaki pozwala ich metoda; to, co się nie mieści w zasięgu określonej metody zostaje pominięte, tzn. abstrahuje się od tego)

• Filozofia a nauki realne

• Pytania empiryczne, np.:

• Ile zębów ma niedźwiedź polarny?

• Przy jakiej temperaturze topi się złoto?

• Kto odkrył Amerykę?

• Z jaką szybkością spadają ciała?

• Jak duże jest zużycie energii elektrycznej w Polsce?

• Jaką truciznę zawiera muchomor sromotnikowy?

• Jak niebezpieczna jest energia jądrowa?

• Kto zwyciężył w bitwie pod Stalingradem?

• Czy język polski jest językiem indoeuropejskim?

• Pytania filozoficzne, np.:

• Dlaczego jest coś, a nie raczej nic?

• Co to jest poznanie?

• Co to jest prawda?

• Czy istnieje samostanowienie na zasadzie wolności?

• Czym jest człowiek?

• Co to jest życie?

• Na czym polega sens ludzkiego istnienia?

• Co to jest dobro moralne?

• Co to jest sztuka?

• Czy ludzkie dzieje mają sens?

• Co to jest język?

• Czy istnieje Bóg?

• Filozofia a nauki realne

• Zakładają ten sam punkt wyjścia: przednaukowe powszednie doświadczenie

• Filozofia a nauki realne

• Nauki realne:

• Badają wycinek świata doświadczalnego i nie wychodzą poza ten wycinek

• Ograniczają swój przedmiot do określonego aspektu

• Badają tylko to, na co umożliwia im ich metoda

• Filozofia:

• Pyta o ostateczne warunki i podstawy doświadczenia

• Pyta całościowo

• Nie zakłada żadnej metody

• Filozofia a nauki realne

• Stosunek filozofii i nauk szczegółowych jest ujmowany trojako

  • Filozofia jest służebnicą nauk realnych, tzn. jest tylko analizą wypowiedzi, założeń i metod nauk realnych (jest to stanowisko scjentyzmu > pojęcie nauk realnych wyczerpuje w pełni pojęcie nauki)

  • Filozofia przyjmuje jako założenia wyniki nauk realnych i przetwarza je w syntezy, tworząc tzw. „naukowe obrazy świata” (też jakieś stanowisko scjentystyczne)

  • Filozofia jest autonomiczna względem nauk realnych i ich metod (jest to stanowisko prezentowane na naszym wykładzie)

• Filozofia a nauki formalne

• Nauki formalne, badając czystą formę, zawsze abstrahują od treści i choćby już tym różnią się od filozofii

• Szczególną pozycję zajmuje logika formalna, którą często uważa się za dyscyplinę filozoficzną i stanowi narzędzie filozofii, ucząc umiejętności poprawnej argumentacji i pomagając w dokładnej analizie problemów filozoficznych

• Filozofia a religia

• Mianem „religia” określa się złożoną wielorakość zjawisk (mówi się np. o religiach naturalnych i wysokich, narodowych i uniwersalnych, misjonarskich i niemisjonarskich, monoteistycznych, politeistycznych, panteistycznych, animistycznych, fetyszystycznych, totemistycznych, a nawet ateistycznych; szczególne miejsce zajmują tzw. „religie księgi”)

• Wspólne dla wszystkich religii jest:

  • Świadomość konkretnego i realnego stosunku człowieka do ostatecznej podstawy sensu (Boga, absolutu, sacrum) w połączeniu zwrotnym

  • Więź ta łączy się zawsze z określoną interpretacją człowieczeństwa i świata (jakaś doktryna)

• Filozofia a religia

• Filozofia i religia w gruncie rzeczy spełniają te same podstawowe funkcje, odpowiadając na te same pytania

• Zasadnicza różnica:

  • Filozofia pojmuje siebie jako wiedzę rozumową, wyklucza wszystkie sądy, które nie są oparte na samym rozumie; ludzkie życie osiąga swój najwyższy sens jako życie moralne, płynące z wolności samostanowienia

  • Religia pojmuje siebie jako coś, co przekracza wszelkie możliwości, jakie człowiek ma sam przez siebie; cała praktyka życia jest naznaczona oddziaływaniem, jakie pochodzi od podstawy sensu (np.: odkupienie, łaska, pomoc, kara) i które przekracza siły człowieka

• Teologia – racjonalna refleksja nad określoną wiarą religijną

• Filozofia a religia

• W tradycji filozoficznej pojawiły się następujące koncepcje relacji między filozofią a religią (w zasadzie wyczerpują wszystkie możliwości tej relacji):

  • Religia i filozofia nie mają ze sobą nic wspólnego (każda ma własne problemy i własną prawdę; np. neopozytywizm)

  • Między religią a filozofią istnieje sprzeczność:

    • Religia contra filozofia [wiara ostaje się wbrew rozumowi; np.: Tertulian (ok. 160-220; wierzę, bo jest to niedorzeczne), M. Luter (1483-1546; filozofia to nierządnica szatana), S. Kierkegaard (1813-1855; wiara jako trwanie w obliczu boskiego paradoksu)]

    • Filozofia contra religia [filozofia stara się zdemaskować religię, jako coś sprzecznego z rozumem; np.: L. Feuerbach (1804-1872; Bóg to rzutowana w zaświaty miłość międzyludzka), K. Marks (1818-1883; religia to opium dla ludu), F. Nietzsche (1844-1900; śmierć Boga czyni możliwym nadczłowieka), S. Freud (1856-1939; religia jest projekcją stosunku dziecka do ojca)]

  • Religia i filozofia stanowią jedność:

    • Od strony religii [np. „filozofia chrześcijańska” św. Augustyna i św. Anzelma z Canterbury (1033-1109); wiara poszukująca zrozumienia i wierzę, aby zrozumieć]

    • Od strony filozofii (filozofia stara się zredukować religię do filozofii i uzasadnić ją rozumem; Kant, Jaspers)

  • Religia i filozofia stanowią różne, ale odniesione do siebie wzajemnie płaszczyzny sensu [np.: św. Tomasz z Akwinu (1225-1274); filozofia od strony rozumu a religia dzięki Bożemu Objawieniu naświetlają człowiekowi te same problemy, wzajemnie się uzupełniając]

• Filozofia a sztuka

• Sztuka [literatura piękna, muzyka, sztuki plastyczne (architektura, rzeźba, malarstwo) i przedstawiające (teatr, taniec, film)]:

  • Jest wolna

  • Coś komunikuje (najczęściej jakieś ważne prawdy)

• Dzieło sztuki:

  • Treść duchowa

  • Tworzywo, w którym treść duchowa została wyrażona

• Sztuka podobnie, jak religia i filozofia pełni trzy podstawowe funkcje:

  • Orientacja w świecie

  • Rozjaśnienie egzystencji

  • Metafizyka

• Filozofia a sztuka

• Sztuka:

• Podstawowe funkcje spełnia w środowisku zmysłowym

• Prawda leży w doskonałości przedstawienia

• Chodzi o piękno o znaczeniu ogólnym, ale ukazane w postaci konkretnego dzieła

• Filozofia:

• Wychodzi od sfery zmysłowej

• Podstawowe funkcje spełnia w środowisku rozumu

• Prawda leży w zwięzłości argumentacji rozumowej

• Chodzi o ogólny charakter teorii

• Filozofii nie chodzi o to, aby była piękną („Wiedza, która jako taka ma być piękna, jest dziwactwem”; Kant)

• Próba definicji

• Mamy już dostateczną ilość materiału, aby pokusić się o definicję filozofii:

  • Nauka – filozofia jest nauką w bardzo szerokim i nieokreślonym sensie; całokształt elementów wiedzy pozostających ze sobą w pewnym związku

  • Wiedza fundamentalna – pyta o podstawy, warunki i założenia świata empirycznego w ogóle; objaśnia to, co empiryczne, tym, co nie-empiryczne; pyta o fundament tego, co empiryczne

  • Wiedza uniwersalna – rozpatruje rzeczywistość całościowo

  • Wiedza rozumowa – wszystkie sądy filozofii są oparte na rozumie i każda istota rozumna (człowiek) powinna pojmować, „że” i „dlaczego” sądy te roszczą sobie pretensje do ścisłości (w filozofii nie ma nic fantazyjnego i poetyckiego, ale wszystko jest oparte na argumentacji)

  • Wiedza krytyczna – stawia pod znakiem zapytania cały nasz świat doświadczalny; wszystko poddaje osądowi rozumu; zwalcza każdy bezkrytyczny dogmatyzm

• Streszczenie

• Filozofia jest krytyczną wiedzą rozumową o warunkach możliwości rzeczywistości doświadczalnej jako całości

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Platon (Państwo):

  • Badanie tego, co jest zawsze takie samo pod każdym względem

  • Szukanie tego, co istotne i niezmienne

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Arystoteles (Metafizyka):

  • Poznawanie pierwszych zasad i przyczyn

  • Szukanie celu każdej rzeczy i całości świata

  • Szukanie wiedzy dla niej samej

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Św. Tomasz z Akwinu (Przeciw poganom):

  • Szukanie ostatecznego celu każdej rzeczy

  • Jakby wchodzenie w zamysł Boży względem świata i poszczególnych rzeczy

  • Poszukiwanie prawdy dostępnej rozumowi

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Kartezjusz (Zasady filozofii):

  • Dążenie do mądrości, czyli doskonałej znajomości wszystkiego, co człowiek może poznać

  • Poznanie po to, by mądrze kierować swoim życiem

  • Szukanie tego, co jasne i oczywiste, czyli niepowątpiewalne

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Thomas Hobbes (Elementy filozofii):

  • Poznanie zdobyte poprawnym rozumowaniem tego, co człowiek może rozumem poznać

  • Rozumienie przyczyn i skutków w tym celu, aby je wykorzystać z pożytkiem dla ludzi

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Immanuel Kant (Krytyka czystego rozumu):

  • Poznanie tego, co mogę wiedzieć (metafizyka)

  • Poznanie tego, co powinienem czynić (etyka)

  • Poznanie tego, czego wolno mi się spodziewać (religia)

  • Poznanie tego, czym jest człowiek (antropologia; skupia w sobie poprzednie obszary)

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Johann Gottlieb Fichte (Teoria Wiedzy):

  • Płynie z duszy człowieka

  • Jest taka, jaki jest dany człowiek

  • Trzeba się filozofem urodzić, gdyż nie można się jej nauczyć

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Georg Wilhelm Friedrich Hegel (Fenomenologia ducha):

  • Pojęciowe ujęcie tego, co jest

  • Jest swoją własną epoką, ujętą w myślach

  • Nie wykracza poza swój współczesny świat

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Karol Marks (Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa):

  • Broń duchowa proletariatu

  • Urzeczywistnia się dzięki znoszeniu proletariatu (poprawie warunków życia)

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Ludwig Wittgenstein (Traktat logiczno-filozoficzny):

  • Logiczne rozjaśnianie tych myśli, które są mgliste i niewyraźne

  • Jej metodą jest mówienie tylko tego, co da się powiedzieć (ogranicza się do komentarza wyników nauk przyrodniczych)

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Martin Heidegger (Co to jest metafizyka?):

  • Uruchamianie najważniejszego pytania: Dlaczego w ogóle jest istniejące, a nie raczej Nic? (skoro nicość jest prostsza)

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Karl Jaspers (Wprowadzenie do filozofii):

  • Ujrzenie rzeczywistości u jej źródła

  • Otwieranie się na bezkres Ogarniającego

  • Poznanie i skoncentrowanie w jednym tego, dzięki czemu człowiek staje się sobą

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Karl Popper (Logika odkrycia naukowego):

  • Krytyczne badanie naszych koncepcji (filozofii) życia

  • Badanie tego, czy w ogóle możemy coś wiedzieć?

  • Przybliżanie się do prawdy

  • Krytyczne zgadywanie, siatka hipotez i pas przypuszczeń, które poddaje się falsyfikacji

• Przykłady z dziejów pojęcia

• Jürgen Habermas (Teoria działania komunikacyjnego):

  • Nie może się już dzisiaj odnosić do całości świata, przyrody, dziejów i społeczeństwa w sensie wszechogarniającym

  • Poznanie formalnych warunków racjonalności poznawania, językowego porozumiewania się oraz działania – czy to w życiu codziennym, czy też na płaszczyźnie nauki

• Jedność filozofii – wielość systemów

• Pierwsze zetknięcie z tradycją filozoficzną może dawać uczucie:

  • Zamętu: stajemy w obliczu nieprzejrzanego i skomplikowanego mnóstwa filozofii i filozofów, którzy i które sobie wzajemnie nieustannie przeczą

  • Rozczarowania: spodziewalibyśmy się, że przez dwa i pół tysiąca lat dziejów filozofii udało się coś osiągnąć użytecznego, a tymczasem filozofowie wciąż sobie przeczą

• Mówi się niekiedy o skandalu filozofii: nauki szczegółowe dynamicznie się rozwijają i osiągają sukcesy, a filozofia wciąż powoduje uczucie zamętu i rozczarowania > wielu filozofów pod wypływem takiej sytuacji zrezygnowało z filozofii jako nauki fundamentalnej i uniwersalnej (np. L. Wittgenstein), rozumianej jako filozofia wieczysta (philosophiae perennis)

• Tradycja filozoficzna kształtuje się w ten sposób, że całość, o którą filozofii chodzi znajduje wyraz w różnych aspektach, momentach, odcieniach

• Podkreślając nadmiernie jakiś jeden aspekt popadają filozofowie w pewną jednostronność

• Jedność filozofii – wielość systemów

• Spór między filozofiami toczy się o to nadmierne podkreślanie jednego aspektu kosztem innego, przy przeważnie oba one są uzasadnione

• Istnieją w filozofii wielkie syntezy, stale jednak pojawiają się nowe spojrzenia, przeciwstawiające się krytycznie tym syntezom

• Dziej filozofii same są procesem filozoficznym, dialogiem filozofów na temat jednej i tej samej prawdy – w tym znaczeniu i pomimo wielości filozofii istnieje zawsze tylko jedna jedyna filozofia

• W centrum filozofii w gruncie rzeczy znajduje się pytanie: „Czym jest człowiek?” (I. Kant) i mimo całego postępu w naszym uświadamianiu sobie tego „czym jest człowiek”, jest to pytanie wciąż otwarte

• Podstawowe problemy filozofii – trójkąt platoński

• Cała filozofia europejska (pytanie, czy istnieje też filozofia nieeuropejska?) składa się z przypisów do Platona (A.N. Whitehead)

• Można wskazać trzy zasadnicze problemy czy też główne kierunki myślenia filozoficznego:

  • Filozofia bytu

  • Filozofia podmiotu

  • Filozofia ducha

• Przypowieść o jaskini

• Platon (427-347); uosabia pierwsze szczytowe osiągnięcia myśli zachodniej; zawarte w jego dialogach koncepcje metafizyczne i etyczne wywarły zasadniczy wpływ na całą tradycję filozoficzną; założył w 387 r. przed Chr. w Atenach Akademię, która aż do końca starożytności była słynną szkołą filozofów

• Przypowieść o jaskini (Platon, Państwo) – jeden z najsłynniejszych tekstów w historii filozofii

• Krytyka doświadczenia

• Platon wychodzi od gruntownej krytyki powszedniego doświadczenia

• Filozofia wyzwala człowieka z jaskini pozoru i prowadzi go ku słońcu prawdy

• Podstawowe rozróżnienie między pozorem (doksa) a prawdziwym bytem (on)

• Pozór nie jest czymś całkowicie dowolnym i złudnym, ale jest rzeczywistym pozorem (orthe doksa) i odnosi się do prawdziwego bytu

• Sfera pozoru jest sferą zmysłowości – zmysły dostrzegają w zjawiskach strumień ciągłej przemiany, nieustanne powstawanie, zmianą i przemijanie

• Sfera prawdziwego bytu jest sferą świata duchowego – „oczyma ducha” uzyskujemy prawdziwe, właściwe poznanie (noesis, episteme) prawdziwego bytu, który jest niezmienny, pozostanie zawsze ten sam i stanowi podłoże zjawisk

• Trójkąt platoński

• Jak nasz duch może poznać prawdziwy byt?

  • Nasza dusza jest uwięziona w ciele

  • Nasza dusza jest oddzielona od prawdziwego bytu

  • Paradoks: nie tylko postrzegamy zmysłami (jak zwierzęta), ale też poznajemy – jak to jest możliwe?

• Platon rozwiązuje ten problem przeciwstawiając z jednej strony duchowi ludzkiemu, z drugiej strony prawdziwemu bytowi rzeczy, stanowiącemu podłoże zjawisk, coś trzeciego – a mianowicie idee

• Idee – czyste istności same w sobie, wieczne i niezmienne; odwieczne prawzory istności rzeczy

• Idea dobra i piękna (absolut, bóstwo) – zespolenie w jedno i ukoronowanie całej wielości idei (w przypowieści o jaskini symbolizuje ją słońce, rzeczy naturalne w świetle słonecznym przedstawiają sobą różne idee)

• Jak człowiek może poznać prawdziwy byt?

  • Mit anamnezy (prawdziwe poznanie to przypominanie tego, co dusza już wcześniej widziała; postrzegania zmysłowe jest okazją do przypominania sobie idei)

  • Mit uczestnictwa (kosmos powstał za sprawą boskiego budowniczego – demiurga – który ukształtował świat na kształt idei; rzeczy są odbiciem idei i mają dzięki temu w nich uczestnictwo)

• Prawdziwe poznanie jest możliwe, ponieważ dusza i prawdziwy byt rzeczy spotykają się w idei (lub w ideach)

• Trójkąt platoński

• Praktyka

• Platon nie tylko teoretycznie postawił problem: jak jest możliwe prawdziwe poznanie?

• Postawił też postulat etyczny: co należy czynić?

• W chwili, gdy pojęliśmy różnicę między sferą zmysłową a duchem, wiemy:

  • Że nie wolno nam pozostać w jaskini, ale że jesteśmy zobowiązani do wyjścia z niej

  • Że nie możemy zdać się na dowolną grę zmysłów, ale że mamy kierować się rozumem

• Życie godne człowieka oznacza panowanie ducha (rozumu) nad sferą zmysłową

• Duch o ile się uwolnił, stoi pod znakiem idei dobra

• Dopiero pod władzą rozumu sfera zmysłowa może się rozwijać w sensie człowieczeństwa

• Obowiązek współdziałania w tym, aby inni, a w końcu wszyscy odnaleźli prawdziwe dobro i prawdę (w micie o jaskini, ten który się uwolnił, wraca, by uwolnić z więzów i wyprowadzić innych na górę)

• Główne kierunki pytań filozoficznych

• Trójkąt wprowadza w różnicę między filozofią teoretyczną a praktyczną, między poznawaniem a działaniem

• Trójkąt ukazuje związek trzech pojęć: byt-ja-idea (albo natura-podmiot-absolut, albo świat-dusza-Bóg), obejmując całą przestrzeń filozofii teoretycznej

• Najważniejsze stanowiska tradycji filozoficznej różnią się głównie tym, w którym z trzech „kątów” platońskiego trójkąta filozofowanie się rozpoczyna, by następnie rozwinąć systematycznie całość filozoficznej problematyki

• Główne kierunki pytań filozoficznych

• Nie są ze sobą zasadniczo sprzeczne, lecz wychodząc z różnych punktów, rozwijają ten sam całościowy układ

• Trzy główne kierunki przebiegają przez całą tradycję filozoficzną

• Filozofia bytu (Arystoteles):

  • Wychodzi o zjawisk i pyta o byt leżący u ich podłoża

  • Ukierunkowana przede wszystkim ontologicznie (ontologia, metafizyka – nauka o bycie)

  • Pyta o warunki możliwości doświadczenia w „nie-ja”

  • Pyta o prawdziwe istnienie tego, co istnieje

  • Próbuje zrozumieć to, co istnieje, z perspektywy ostatecznych podstaw jego istnienia

• Filozofia podmiotu (Kant):

  • Zaczyna od pytania o „ja” jako podmiot wszelkiego doświadczenia

  • Pyta o warunki możliwości doświadczenia w „ja”

  • Ukierunkowana transcendentalnie, tzn. pyta o podmiot świata doświadczalnego i o jego cechy

• Filozofia ducha (Hegel):

  • Zaczyna od idei

  • Próbuje z perspektywy idei uchwycić warunki możliwości doświadczenia

  • Ujmuje w jedno od strony absolutu byt i „ja”, substancję i podmiot, anamnezę i uczestnictwo, problem ontologiczny i transcendentalny

• Streszczenie: jedność filozofii-wielość systemów; trójkąt platoński

• Pomimo wielości kierunków filozofii istnieje tylko jedna filozofia

• Jej dzieje wyłoniły mnóstwo aspektów i syntez problematyki filozoficznej i w ten sposób rozwinęły zróżnicowaną świadomość jednej filozofii „wieczystej” (philosophia perennis)

• Główne kierunki pytań filozoficznych można wysnuć z problematyki trójkąta platońskiego

• Platon odkrywa różnicę między sferą duchową a zmysłową i zapytuje o warunki prawdziwego poznania w ramach trzech biegunów: bytu (natury), „ja” (duszy) i idei (absolutu)

• Z tej perspektywy można ukazać różnicę między filozofią teoretyczną a praktyczną (etyczną)

• Głównymi kierunkami filozofii teoretycznej są: filozofia bytu, filozofia podmiotu i filozofia ducha (jako filozofia idei)

• Podział filozofii

• Ściśle systematyczny podział filozofii jest sam jako taki problemem filozofii i zakłada określony system filozoficzny

• Dla naszych potrzeb możemy podzielić filozofię w sposób następujący:

  • Filozofia teoretyczna

    • Ontologia (metafizyka; filozofia bytu jako bytu)

    • Filozofia przyrody (w odróżnieniu od empirycznych nauk przyrodniczych)

    • Antropologia (w odróżnieniu od różnych antropologii szczegółowych)

    • Teologia filozoficzna (filozofia Boga; w odróżnieniu od teologii opartej na objawieniu)

    • Filozofia społeczna (filozofia społeczeństwa, polityki, prawa i gospodarki)

    • Teoria poznania (filozoficzna nauka o poznaniu; szczególne miejsce przypada tutaj filozofii transcendentalnej oraz filozofii hermeneutycznej – teorii rozumienia)

    • Logika (teoria formalnej poprawności w myśleniu względnie mówieniu), semiotyka (teoria znaków językowych, ich składni, ich znaczenia i stosowania) i teoria nauki (teoria metody nauk szczegółowych)

  • Filozofia praktyczna (nauka o działaniu i twórczości człowiek)

    • Etyka (nauka o działaniu mającym znaczenie moralne i o jego normach)

    • Poietyka (nauka o twórczości; należy tutaj: estetyka jako filozofia sztuki, a także filozofia techniki)

• Wokół dyscyplin podstawowych „owijają” się tzw. filozofie „dopełniaczowe” (filozofia czegoś); każdy wycinek badań nauk szczegółowych wymaga refleksji filozoficznej, która odnosi go na powrót do dyscyplin podstawowych

• Ciekawostka

• Nazwa „metafizyka” jest pochodzenia bibliotekarskiego

• Przy szeregowaniu pism Arystotelesa (Andronikos z Rodos, I w. przed Chr.) metafizyką nazwano księgi, które następują po (gr. meta) pismach na temat fizyki

• Nazwa ta wkrótce uzyskała znaczenie głębsze: metafizyka jest nauką o tym, co leży u podłoża bytu fizycznego

• W tym sensie jest ona u Arystotelesa w ogóle nauką pierwszą i obejmuje ontologię i teologię