ZAKAŻENIA SZPITALNE
Zakażenie
- wniknięcie do organizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego.
Biologiczny czynnik chorobotwórczy
posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych:
- drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty,
- zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie produkty,
- cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty.
Czynnik alarmowy
– biologiczny czynnik chorobotwórczy o szczególnej zjadliwości i oporności.
Choroby zakaźne
– choroby wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Czym są zakażenia szpitalne?
Jest to zespół różnych chorób, mających jedną wspólną cechę - specyficzne powiązanie ze środowiskiem szpitalnym. Ich obraz kliniczny jest różnorodny, przy czym ten sam zespół objawów czy choroba mogą być powodowane przez odmienne drobnoustroje, pochodzące z wielu źródeł i rozsiane różnymi drogami.
Zakażenia szpitalne
to zakażenie, które nastąpiło w szpitalu, ujawniło się podczas hospitalizacji (minimum 48 godzin po przyjęciu) lub po wypisaniu pacjenta i zostało spowodowane przez udokumentowany epidemiologicznie czynnik chorobotwórczy pochodzący od innego chorego lub pracowników szpitala albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.
Zakażenie szpitalne
zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:
- nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania
albo
- wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy okres jej wylęgania.
Czym szczególnym jest szpital?
To złożony ekosystem, którego kluczowe elementy stanowią: ludzie, drobnoustroje i środowisko.
Elementy te znajdują się wobec siebie w ścisłych, dynamicznych związkach.
W szpitalu przebywają:
- szczególni ludzie (pacjenci)
• z samoistnymi lub/i jatrogennymi zaburzeniami odporności,
• zakażeni bezobjawowo i objawowo,
• poddawani licznym, inwazyjnym zabiegom medycznym,
- szczególne drobnoustroje
• niekorzystnie zmieniające swe cechy pod wpływem licznych antybiotyków i środków dezynfekcyjnych,
• pochodzące z innych szpitali,
- szczególne środowisko
• skupisko chorych, zakażonych oraz personelu,
• wyposażone w skomplikowaną aparaturę, trudną do sterylizacji czy dezynfekcji,
• wyposażone w urządzenia używane przez grupy osób,
• przeznaczone do prowadzenia wielorakiej działalności (medycznej, hotelowej, porządkowej, edukacyjnej itp.).
Zakażenia szpitalne pod koniec lat 70-tych XX wieku stały się poważnym problemem zdrowia publicznego oraz poszczególnych osób (dyrektorów placówek, ordynatorów, samych pacjentów) na całym świecie, w tym również w Polsce.
Przyczyn tego stanu należy upatrywać w:
- rozwoju inwazyjnych technik diagnostycznych i terapeutycznych,
- pojawieniu się nowych chorób,
- niekontrolowanym nadużywaniu antybiotyków,
- lekceważeniu zasad higieny szpitalnej.
Zakażenia szpitalne dotyczą zarówno pacjenta, jak i personelu.
Do zakażeń o długim okresie wylęgania zalicza się wirusy zapalenia wątroby (HBV, HCV), wirus nabytego niedoboru odporności ( HIV) i gruźlicę. Dla tych zakażeń przyjmuje się pochodzenie wewnątrzszpitalne w czasie od 2 tygodni do wielu lat.
W niektórych przypadkach definicja zakażenia szpitalnego jest inna:
- u noworodków za zakażenie szpitalne przyjmuje się zakażenie, które wystąpiło po upływie 48 godzin od porodu, a przed porodem u matki nie istniało zakażenie,
- w przypadku zakażenia miejsca operowanego ( rany operacyjnej) u pacjenta niezakażonego przed zabiegiem za zakażenie uznaje się zakażenie, które wystąpiło w ciągu miesiąca od zabiegu, a jeśli pacjent ma wszczepione ciała obce (np. implanty ortopedyczne), w ciągu roku od zabiegu.
Wyróżnia się zakażenia szpitalne:
• egzogenne - spowodowane przez drobnoustroje dominujące w środowisku szpitalnym, przeniesione na pacjenta z innego chorego, osoby z personelu czy ze środowiska szpitalnego;
• endogenne - spowodowane przez własną, naturalną florę pacjenta, np. z powodu obniżonej odporności
Wrota zakażeń:
• układ pokarmowy,
• układ oddechowy,
• układ moczowo-płciowy,
• uszkodzona skóra.
Ryzyko zakażeń szpitalnych wzrasta wraz ze wzrostem specjalistycznych zabiegów diagnostycznych i leczniczych. W warunkach szpitalnych istnieje zjawisko "otwarcia nowych wrót zakażeń", np. przez:
• zabiegi endoskopowe,
• zabiegi chirurgiczne,
• zabiegi chirurgiczne w stomatologii,
• wszelkiego rodzaju implanty,
• dializoterapię,
• wkłucia dożylne i dotętnicze.
Zabiegi te ratują zdrowie i życie chorym ale stwarzają ogromne ryzyko zakażeń szpitalnych.
Zakażenia wewnątrzszpitalne - epidemiologia
W krajach Europy Zachodniej zakażenie wewnątrzszpitalne zdarza się u 5-10 pacjentów na 100 przyjętych do szpitala. W tzw. krajach rozwijających się odsetek ten sięga 25.
Częstotliwość zakażeń wewnątrzszpitalnych w zależności od umiejscowienia narządowego kształtuje się następująco:
• drogi moczowe – 35%,
• rany pooperacyjne -25%,
• zakażenie krwi (sepsa) - 10%,
• zapalenia płuc -10%,
• inne -20%.
W krajach biedniejszych powyższe proporcje mogą się różnic ze względu na mniejsza liczbę zakażeń krwiopochodnych (mniejsza liczba sprzętu medycznego), więcej infekcji pochodzących z przewodu pokarmowego, więcej zakażonych ran.
Skutki zakażeń wewnątrzszpitalnych
Śmiertelność
Największą śmiertelność, sięgającą nawet 30%, powodują zakażenia krwiopochodne i zapalenia płuc.
Zakażenia wewnątrzszpitalne wiążą się z większym cierpieniem chorych, związanych z dłuższym pobytem w szpitalu oraz pogorszeniem ich jakości życia.
Skutki zakażeń wewnątrzszpitalnych
Ekonomia
Z perspektywy administracji szpitala koszty dzielą się na tzw. koszty stałe (np.ogrzewanie, światło, itp.) oraz tzw. koszty zmienne. W kosztach zmiennych mieszczą się dodatkowe dni hospitalizacji. Każde zakażenie wewnątrzszpitalne podnosi 10x koszty pobytu pacjenta w szpitalu.
Chorzy z zakażonymi ranami są hospitalizowani dwa razy dłużej niż bez infekcji.
Zakażenie dróg moczowych oznacza hospitalizację dłuższa o 2-3 dni , a zapalenie płuc o 9 dni.
Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach zobowiązuje lekarzy do zgłaszania zakażeń szpitalnych oraz zgonów z ich powodu. Mogą one być zgłaszane jako zespoły kliniczne (zapalenia płuc o etiologii zakaźnej, posocznica, neuroinfekcje, zatrucia pokarmowe) lub schorzenia o ustalonym czynniku etiologicznym (np. grzybice, salmozellozy, choroby odzwierzęce, zakażenia meningokokowe itp.).
Proces epidemiczny w zakażeniach szpitalnych:
I. Źródło zakażenia
• pacjenci,
• personel,
• środowisko szpitalne (narzędzia, sprzęt, powietrze),
• odwiedzający.
Proces epidemiczny w zakażeniach szpitalnych:
II. Drogi szerzenia się
• kontaktowa, w tym przez naruszenie ciągłości tkanek,
• powietrzna,
• pokarmowa.
Proces epidemiczny w zakażeniach szpitalnych:
III. Populacja wrażliwa
• pacjenci,
• personel,
• odwiedzający.
Potencjalne przyczyny środowiskowych zakażeń szpitalnych:
• brudne ręce personelu,
• zanieczyszczona odzież personelu,
• niejałowy sprzęt medyczny,
• nieodkażony sprzęt niemedyczny oraz skażone otoczenie pacjenta,
• niewłaściwe sprzątanie,
• niewłaściwy podział pracy,
- angażowanie osób nieprzygotowanych, zwłaszcza w sytuacjach szczególnych,
„wypożyczanie” personelu z innych oddziałów,
brak procedur i standardów
Potencjalne przyczyny środowiskowych zakażeń szpitalnych:
• złe warunki pracy
- zbyt duże obciążenie personelu,
- nadmierne obłożenie,
- wprowadzanie nowych wymagań bez szkolenia i treningu,
• przyjmowanie chorych, wymagających szczególnych warunków hospitalizacji
bez możliwości zapewnienia tychże warunków,
• złe warunki sanitarno-higieniczne placówek,
- brak procedur i standardów
• brak systemu kontroli zakażeń w placówce
- brak procedur i standardów,
Kategorie czystości mikrobiologicznej sprzętu (narzędzi medycznych, rąk personelu, innych)
- ze względu na jego przeznaczenie
I. Krytyczna – sprzęt jałowy (sterylny)
- do naruszana ciągłości skóry i tkanek,
- do uszkodzonych śluzówek,
- do śluzówek z założenia jałowych.
Narzędzia i ręce muszą być sterylne, czyli wolne od bakterii, wirusów, grzybów i przetrwalników.
Kategorie czystości mikrobiologicznej sprzętu (narzędzi medycznych, rąk personelu, innych)
- ze względu na jego przeznaczenie
II. Półkrytyczna – sprzęt odkażony (po dezynfekcji - z wyborem środka dezynfekcyjnego)
- do nieuszkodzonych niejałowych śluzówek,
- do skóry z mikrouszkodzeniami,
III. Niekrytyczna – sprzęt odkażony (po dezynfekcji - wszystkie środki dezynfekcyjne)
Podstawowe elementy kontroli zakażeń szpitalnych:
I. Działania przeciwepidemiczne
• unieszkodliwienie źródła zakażenia i przecięcie dróg szerzenia się zakażenia
- izolacja,
- terapia,
- dezynfekcja,
- sterylizacja.
Podstawowe elementy kontroli zakażeń szpitalnych:
• uodpornienie populacji wrażliwej
- szczepienia ochronne,
- uodpornienie bierne,
- wiedza.
• monitorowanie sytuacji epidemiologicznej placówki
- zużycie antybiotyków,
- badania mikrobiologiczne,
- rejestracja podejrzeń i przypadków zakażeń szpitalnych.
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM = DZIAŁANIE ZESPOŁOWE
• Lekarz epidemiolog
• Pielęgniarka epidemiologiczna
• Lekarz klinicysta
• Mikrobiolog
• Higienista
• Farmakolog
• Ekonomista
• Zarządzający
Najczęściej popełniane błędy:
1. w higienie rąk:
• niewłaściwy stan paznokci (zbyt długie, polakierowane),
• osłonięcie przedramion odzieżą,
• stałe noszenie biżuterii, zegarków, bransolet,
• zbyt rzadkie mycie rąk,
• niedokładne mycie rąk,
• nie mycie rąk przed i po zdjęciu rękawiczek,
• używanie niewłaściwych środków i przyborów do mycia rąk,
• nieodpowiednie wyposażenie stanowiska do mycia rąk,
• niedostateczna pielęgnacja rąk.
Najczęściej popełniane błędy:
2. w stosowaniu odzieży roboczej i ochronnej:
Uwaga! Odzież ochronna to fartuchy z materiałów wodoszczelnych (paroprzepuszczalnych), osłony na twarz, maski ochronne, rękawice. Fartuchy bawełniane nie są odzieżą ochronną.
• noszenie prywatnego ubrania w miejscu pracy,
• noszenie ubrań roboczych z długim rękawem (zachodzącym na dłonie),
• zbyt rzadkie stosowanie ubrań ochronnych,
• noszenie brudnej odzieży ochronnej,
Najczęściej popełniane błędy:
• noszenie używanej kilka dni lub/i brudnej odzieży roboczej,
• samodzielny transport i wykonywane we własnym zakresie pranie odzieży roboczej (i ochronnej),
• zbyt rzadkie stosowanie czapek i masek,
• nieprawidłowe korzystanie z masek i czapek:
- bez zakrywania nosa,
- bez całkowitego osłonięcia włosów,
- noszenie tych samych czapek i masek kilka dni lub zabrudzonych, mokrych,
• nie dezynfekowanie okularów korekcyjnych lub ochronnych,
• noszenie rękawiczek między zabiegami,
• niewłaściwe zdejmowanie odzieży ochronnej.
Najczęściej popełniane błędy:
3. w dezynfekcji:
• wybór środka odkażającego, który nie działa na drobnoustroje powodujące problemy w danym przypadku (wiele dostepnych na rynku preparatów nie działa na zarodniki grzybów, wirusy, przetrwalniki bakteryjne oraz oocysty),
• zastosowanie odpowiedniego środka, ale w zbyt niskim stężeniu (często podyktowane jest to nadmierną oszczędnością lub nieuczciwością personelu),
• skrócenie czasu działania środka odkażającego (niepotrzebny pośpiech i niedbalstwo),
Najczęściej popełniane błędy:
• użycie roztworu o zbyt niskiej lub zbyt wysokiej temperaturze (niektóre preparaty utleniające całkowicie rozkładają się w wysokiej temperaturze, podczas gdy środki należące do innych grup chemicznych mogą wykazywać w takich warunkach większą skuteczność),
• złe umycie powierzchni przed odkażaniem, czego konsekwencją jest obecność substancji organicznych inaktywujących praktycznie wszystkie środki odkażające,
• niecałkowite zanurzenie narzędzi czy naniesienie środka na powierzchnię,
Najczęściej popełniane błędy:
• niedostateczne spłukanie środków myjących przed odkażaniem i doprowadzenie do inaktywacji środków dezynfekcyjnych przez mydła, detergenty oraz nieodpowiednie pH,
• nieuwzględnienie faktu, że niektóre preparaty odkażające są inaktywowane przez tworzywa sztuczne (dotyczy to np. czwartorzędowych zasad amoniowych ),
• użycie zbyt twardej wody do przygotowania roztworów roboczych (twarda woda obniża właściciwości bójcze większości środków odkażających),
Najczęściej popełniane błędy:
• skażenie powierzchni po odkażaniu podczas spłukiwania środków dezynfekcyjnych wodą o złej jakości mikrobiologicznej,
• skażenie powierzchni (narzędzi) przy postępowaniu niezgodnym z zasadami aseptyki.
Najczęściej popełniane błędy:
4. w sterylizacji:
• rezygnacja ze sterylizacji,
• brak wstępnego mycia i dezynfekcji,
• brak monitorowania (dokumentowania) precesu sterylizacji,
• zbyt duża liczba narzędzi w opakowaniach zbiorczych,
• resterylizacja sprzętu jednorazowego użytku,
• używanie pakietów, w których doszło do mechanicznego uszkodzenia lub zamoczenia opakowania,
• używanie sprzętu przeterminowanego.
Najczęściej popełniane błędy:
5. w sprzątaniu:
• używanie jednej ścierki (mopa) do wszystkich pomieszczeń / powierzchni,
• używanie zbyt małej ilości wody,
• brak wymiany wody – używanie wody brudnej,
• używanie zbyt małej ilości lub/i niewłaściwego środka myjąco-dezynfekcyjnego,
Najczęściej popełniane błędy:
• nie zachowanie kolejności w czyszczeniu powierzchni (stan zanieczyszczenia, wymagany reżim sanitarny),
• sprzątanie „na sucho” – rozprzestrzenianie zanieczyszczeń,
• przechowywanie mokrych zestawów do sprzątania w pozycji stojącej,
Najczęściej popełniane błędy:
• brak wstępnej dezynfekcji materiału biologicznego (krew, wydaliny) znajdującego się na powierzchni,
• niedokładne czyszczenie i dezynfekcja powierzchni (uwaga! meble w placówkach medycznych nie powinny utrudniać mycia i dezynfekcji podłóg),
• stosowanie sprzątania „intuicyjnego” zamiast wdrożenia procedur utrzymania czystości.
Środowisko szpitala jako źródło zakażeń wewnątrzszpitalnych
Udowodniono, że mikrośrodowisko szpitala (powietrze, woda, powierzchnie podłóg i urządzeń) stanowi istotne źródło i sprzyja zakażeniom wewnątrzszpitalnym. Przykładowo, w powietrzu znajdują się zarodniki grzybów ( np. Aspergillus), w wodzie można spodziewać się obecności pałeczek Legionella, a na powierzchniach ścian, sufitów gromadzą się bakterie z rodzaju Clostridium difficile .
Urządzenia, które są rezerwuarem
najgroźniejszych zakażeń:
1.Nawilżacze i nebulizatory są rezerwuarem Acinetobacter, Legionella, Pseudomonas,
2. Urządzenia wentylacyjne to miejsce pobytu Rhizopus, Aspergillus,
3. Bronchoskopy – Pseudomonas, Prątki gruźlicy,
4. Endoskopy –Salmonella, Pseudomonas,
5. Woda bieżąca – Pseudomonas, Serratia, Legionella,
Urządzenia, które są rezerwuarem
najgroźniejszych zakażeń:
6. Żywność – Salmonella, Staphylococcus aureus, hepatitis A Virus
7. Leki (zwłaszcza podawane dożylnie) – Staphylococcus, Streptococcus.
Okazało się, że rezerwuarem zakażenia mogą być również toalety, kwiaty, stetoskopy, powierzchnie mebli, klawiatury komputerowe.
Które zakażenia wewnątrzszpitalne grożą epidemią?
Dowody naukowe wskazują na następujące możliwości zagrożenia epidemicznego w szpitalu:
- bakteriemia bakteriami gram-ujemnymi u noworodków ( przez zanieczyszczone płyny infuzyjne),
- zakażenie krwi candida albicans ( przez zanieczyszczone worki do odżywiania parenteralnego),
Które zakażenia wewnątrzszpitalne grożą epidemią?
- zapalenie płuc u osób wentylowanych (przez zanieczyszczone respiratory),
- zakażenia ran operacyjnych paciorkowcami ( nosicielstwo u personelu medycznego),
gruźlica (narażenie na prątki gruźlicze),
- biegunka u dzieci (narażenie na rota wirusa),
- biegunka u dorosłych (przedłużająca się antybiotykoterapia i brak kontroli źródła zakażenia).
WYTYCZNE DOTYCZĄCE PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ CHIRURGICZNYCH
RANKING
Kategoria IA. Szczególnie zalecana do wdrażania i poparta przez dobrze udokumentowane prace eksperymentalne, kliniczne i epidemiologiczne.
Kategoria IB. Szczególnie zalecana do wdrażania i poparta przez dobrze udokumentowane prace eksperymentalne, kliniczne i epidemiologiczne oraz silne argumenty teoretyczne.
Kategoria II. Proponowana do wdrożenia i poparta przez sugestywne wyniki prac klinicznych lub epidemiologicznych lub racje teoretyczne.
Nie ma rekomendacji; problem nierozstrzygnięty. Dotyczy praktyk, dla których nie ma wystarczających dowodów ani porozumienia, co do ich skuteczności. Praktyki wymagane przez ustalenia federalne są oznaczone gwiazdką.
ZALECENIA
Dotyczące okresu przedoperacyjnego
Przygotowanie pacjenta
- Jeśli tylko jest to możliwe, należy identyfikować i leczyć likwidując wszystkie odległe źródła infekcji przed planowanym zabiegiem operacyjnym i odroczyć planowy zabieg dopóki zakażenia te nie zostaną zlikwidowane. Kategoria IA.
- Nie golić włosów przed operacją, chyba że w miejscu lub wokół planowanego nacięcia. Kategoria IA.
ZALECENIA
- Włosy usunąć tuż przed zabiegiem operacyjnym najlepiej używając do tego elektrycznej maszynki. Kategoria IA.
- Dokładnie kontrolować poziom glikemii i szczególnie unikać stanów hiperglikemii w okresie okołooperacyjnym. Kategoria IB.
- Zachęcać pacjenta do rzucenia palenia tytoniu, a przynajmniej poinstruować chorego, aby zaprzestał palenia na 30 dni przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Nie wstrzymywać koniecznego przetaczania krwi, jako środka zapobiegającego zakażeniu rany. Kategoria IB.
- Stosować u pacjentów kąpiel lub prysznic z dodatkiem antyseptyku przynajmniej w dniu poprzedzającym operację. Kategoria IB.
- Przed zastosowaniem antyseptyku oczyścić miejsce zaplanowanego cięcia chirurgicznego z większych zanieczyszczeń. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Używać właściwych środków antyseptycznych przeznaczonych do przygotowania skóry do zabiegu. Kategoria IB.
- Środek antyseptyczny rozprowadzać na skórze okrężnymi ruchami, począwszy od miejsca nacięcia w kierunku obwodu. Przygotowany obszar powinien być większy niż planowane nacięcie, na wypadek potrzeby poszerzenia cięcia, dodatkowych cięć lub założenia drenów. Kategoria II.
ZALECENIA
- Skrócić okres pobytu chorego w szpitalu przed operacją do okresu niezbędnego do prawidłowego przygotowania do operacji. Kategoria II.
- Nie ma zaleceń dotyczących przerwania sterydoterapii przed planowaną operacją. Zagadnienie nierozwiązane.
- Nie ma zaleceń dotyczących wspomaganego żywienia chorych chirurgicznych traktowanego wyłącznie jako środek zapobiegania zakażeniom. Problem nierozstrzygnięty.
ZALECENIA
- Nie ma zaleceń, aby w okresie przedoperacyjnym donosowo stosować mupirocynę, jako środek zapobiegania zakażeniom. Zagadnienie nierozwiązane.
- Nie ma zaleceń, aby stosować środki, które podtrzymują utlenowanie rany w celu zapobiegania zakażeniom. Zagadnienie nierozwiązane.
ZALECENIA
Antyseptyka dłoni / przedramiona zespołu operacyjnego
- Nie powinno się używać sztucznych paznokci, a naturalne powinny być krotko obcięte. Kategoria IB.
- Szczotkowanie przedoperacyjne rąk i przedramion do poziomu łokci z użyciem właściwego antyseptyku powinno trwać od 2 do 5 minut. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Po myciu chirurgicznym trzymać ręce z dala od ciała (łokcie w pozycji zgiętej), a strumień wody powinien płynąć w kierunku od czubków palców w stronę łokci. Dłonie suszyć przy użyciu jałowych ręczników. Kategoria IB.
- Przy pierwszym myciu chirurgicznym dokładnie czyścić każdy paznokieć. Kategoria II.
- Nie zakładać na ręce biżuterii. Kategoria II.
- Nie ma zaleceń dotyczących lakierowania paznokci. Zagadnienie nierozwiązane.
ZALECENIA
Postępowanie z personelem zakażonym
- Nauczać i zachęcać personel chirurgiczny u którego występują objawy zakażenia, do zgłaszania tych przypadków swoim kierownikom i odpowiednim organom służby zdrowia. Kategoria IB.
- Określać dobrze zdefiniowane kierunki postępowania dotyczące odpowiedzialności personelu medycznego, który stanowi potencjalne źródło zakażenia. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Zasady te powinny zawierać: a) odpowiedzialność personelu w wykorzystaniu placówek epidemiologicznych i zgłaszaniu chorób b) ograniczeniach w pracy i c) dopuszczenie do pracy po chorobie nakładającej takie ograniczenia. Zasady te powinny także wyłonić osoby, które mają prawo odsunąć personel od obowiązków. Kategoria IB.
- Wykonać właściwe posiewy, wyłączyć z obowiązków personel chirurgiczny z uszkodzeniami skóry dopóki nie otrzyma on odpowiedniej terapii i infekcja nie zostanie opanowana. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Nie wyłączać rutynowo z pracy personelu chirurgicznego skolonizowanego przez takie drobnoustroje, jak Staphylococcus aureus (nos, ręce lub inne części ciała) lub paciorkowce grupy A, chyba, że udowodniono w badaniach epidemiologicznych, że są oni źródłem rozsiewu tych drobnoustrojów. Kategoria IB.
ZALECENIA
Profilaktyka przeciwbakteryjna
- Stosować antybiotyki w profilaktyce tylko wtedy, kiedy są one wskazane, a wybór odpowiedniego leku opierać na znajomości ich skuteczności wobec najczęstszych patogenów, wywołujących zakażenia ran dla danego rodzaju operacji oraz na publikowanych zaleceniach. Kategoria IA.
ZALECENIA
- Pierwszą dawkę antybiotyku stosowanego w profilaktyce podawać drogą dożylną, tak aby w momencie cięcia chirurgicznego osiągnęło maksymalne stężenie w surowicy krwi i tkankach. Utrzymać terapeutyczny poziom antybiotyku przez całą operację i kilka godzin po zamknięciu rany w sali operacyjnej. Kategoria IA.
ZALECENIA
- W operacjach na jelicie grubym i odbytnicy oprócz pkt. 2, mechanicznie oczyścić jelito przy pomocy środków przeczyszczających i lewatywy. Stosować doustnie niewchłanialne antybiotyki w podzielonych dawkach dzień przed operacją. Kategoria IA.
- W czasie cięcia cesarskiego podać antybiotyk zaraz po zaciśnięciu pępowiny. Kategoria IA.
- Nie stosować rutynowo wankomycyny w profilaktyce. Kategoria IB.
ZALECENIA
Dotyczące okresu operacji
Wentylacja
- Utrzymać dodatnie ciśnienie wentylacji w sali operacyjnej w stosunku do korytarzy i pobliskich pomieszczeń. Kategoria IB.
- Wymieniać powietrze 15 razy na godz. W tym 3 razy powinno być świeże powietrze. Kategoria IB.
- Stosować filtry powietrza. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Wprowadzać powietrze przy suficie, a wypuszczać przy podłodze. Kategoria IB.
- Nie używać promieniowania UV w sali operacyjnej, jako środka zapobiegania zakażeniom. Kategoria IB.
- Drzwi sali operacyjnej powinny być zamknięte, z wyjątkiem sytuacji kiedy przewozi się sprzęt, chorego lub przychodzi personel. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Rozważyć przeprowadzenie operacji ortopedycznych z wszczepieniem protezy w salach operacyjnych z ultraczystym powietrzem (filtry HEPA zatrzymują cząstki o wielkości 0,3 mikrona). Kategoria II.
- Ograniczyć liczbę personelu wchodzącego do sali operacyjnej do niezbędnego minimum. Kategoria II.
ZALECENIA
Oczyszczanie i dezynfekcja powierzchni na bloku operacyjnym
- Przed kolejną operacją oczyścić zabrudzone powierzchnie, używając uznanego środka dezynfekcyjnego, zwłaszcza jeśli podczas operacji doszło do zanieczyszczenia tych powierzchni krwią lub innymi płynami ustrojowymi. Kategoria IB.
- Nie prowadzić specjalnego czyszczenia i nie zamykać sal operacyjnych po operacjach brudnych lub skażonych. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Nie używać mat przy wejściu do bloku operacyjnego lub poszczególnych sal operacyjnych w celu zapobiegnięcia zakażeniom ran chirurgicznych. Kategoria IB. (Maty służą do zbierania zanieczyszczeń z obuwia i sprzętów, a nie do zapobiegania infekcji).
- Odkurzać na mokro z użyciem uznanego środka dezynfekcyjnego podłogi po ostatniej operacji. Kategoria II.
- Nie ma zaleceń dotyczących dezynfekcji powierzchni i sprzętu używanego w salach operacyjnych miedzy operacjami - jeśli nie ma widocznych zanieczyszczeń. Zagadnienie nierozwiązane.
ZALECENIA
Badania mikrobiologiczne
- Nie przeprowadzać badań mikrobiologicznych środowiska sali operacyjnej chyba, że są one częścią badań epidemiologicznych. Kategoria IB.
ZALECENIA
Sterylizacja narzędzi chirurgicznych
- Sterylizować wszystkie narzędzia chirurgiczne zgodnie z publikowanymi wytycznymi. Kategoria IB.
- Szybką sterylizację stosować tylko w uzasadnionych przypadkach np. po upuszczeniu niezbędnego do operacji narzędzia. Nie stosować jej dla własnej wygody, czy oszczędzenia czasu lub jako alternatywnej metody wyjaławiania. Kategoria IB.
ZALECENIA
Ubiory i obłożenia operacyjne
- Zakładać maski chirurgiczne zakrywające usta i nos przed wejściem do sali operacyjnej, w której toczy się operacja lub są rozłożone jałowe narzędzia. Kategoria IB.
- Stosować czepki i nakrycia głowy całkowicie zasłaniające włosy na głowie i twarzy przy wejściu na salę operacyjną. Kategoria IB.
ZALECENIA
- Nie zakładać ochraniaczy na buty w celu zapobiegania zakażeniom ran. Kategoria IB.
- Zakładać jałowe rękawiczki po założeniu jałowych fartuchów do operacji. Kategoria IB.
- Używać chirurgicznych fartuchów jako skutecznej bariery (materiały nie przepuszczające płynów). Kategoria IB.
- Zmieniać strój chirurgiczny, jeśli jest on zanieczyszczony krwią lub innym materiałem potencjalnie zakaźnym. Kategoria IB.
- Nie ma zaleceń dotyczących procesu prania i czyszczenia strojów chirurgicznych. Zagadnienie nierozwiązane.
ZALECENIA
Aseptyka i technika chirurgiczna
- Stosować zasady aseptyki przy zakładaniu różnego rodzaju cewników wewnątrznaczyniowych i zewnątrzoponowych. Kategoria IA.
- Przygotowywać sterylny sprzęt i roztwory bezpośrednio przed użyciem. Kategoria II.
- Obchodzić się z tkankami delikatnie, minimalizując uraz operacyjny i ilość ciał obcych w ranie takich jak np. szwy, unikać pozostawiania tzw. przestrzeni martwych w ranie. Kategoria IB.
ZALECENIA
- W przypadku znacznej kontaminacji rany używać szwu wtórnie odroczonego lub pozostawić ranę do wtórnego gojenia (ziarninowania). Kategoria IB.
- Jeśli drenaż jest potrzebny używać metody drenażu zamkniętego ssącego. Dren umiejscawiać w miejscu odległym od rany i usunąć go tak szybko, jak to jest możliwe. Kategoria IB.
ZALECENIA
Dotyczące pielęgnacji rany operacyjnej
- Jeśli rana była pierwotnie zamknięta nakładać jałowy opatrunek na 24-48 godz. po operacji. Kategoria IB.
- Myć ręce przed i po zmianie opatrunków lub jakimkolwiek kontakcie z raną. Kategoria IB.
- Opatrunek zmieniać w sposób jałowy. Kategoria II.
- Poinformować pacjenta o właściwej opiece i kontroli rany, objawach zakażenia rany i potrzebie zgłaszania objawów zakażenia. Kategoria II.
- Nie ma zaleceń dotyczących opatrywania ran powyżej 48 godz. ani odpowiedniego czasu stosowania prysznicu, czy kąpieli z nieosłoniętą raną. Zagadnienie nierozwiązane.