Zapewnienie właściwej ilości powietrza wentylacyjnego i nadanie mu odpowiednich parametrów fizycznych tj. temperatury, wilgotności oraz odpowiedniej czystości pyłowej i mikrobiologicznej, a także rozcieńczanie i usuwanie substancji szkodliwych (np. gazy medyczne) jest niezbędnym elementem umożliwiającym prawidłową pracę współczesnych sal operacyjnych. Czyste powietrze jest niezbędne w procesach leczenia pacjentów, gojenia się ran pooperacyjnych i bezpieczeństwa pracy personelu.
Jednak szpitale, to nie tylko bloki operacyjne, to także laboratoria, pomieszczenia zabiegowe, sale chorych, kuchnia, pralnia itd. Infrastruktura współczesnego szpitala przypomina małe miasto. W tych wszystkich pomieszczeniach szpitala niezbędne jest również utrzymanie parametrów zapewniających komfort pacjentom lub pracownikom szpitala.
Niniejszy artykuł jest próbą określenia (na podstawie norm, rozporządzeń i wytycznych) parametrów technicznych oraz warunków, jakie powinna spełniać wentylacja i klimatyzacja zastosowana w szpitalach oraz próbą wytyczenia kierunku, w którym najprawdopodobniej będą zmierzaæ przepisy.
2.Temperatura, wilgotność, krotność wymian, przepływ powietrza
Odpowiednia temperatura, wilgotność, kierunek przepływu i krotność wymian powietrza zapewnia nie tylko komfort i bezpieczeństwo pracy personelowi szpitala, ale również pacjentom, szczególnie dotyczy to osób przebywających na salach operacyjnych. W miejscach przebywania ludzi nie objętych systemami wentylacji i klimatyzacji, poczucie komfortu cieplnego powinien zapewnić system centralnego ogrzewania. W pomieszczeniach wyposażonych w obie instalacje, tj. wentylacji mechanicznej i c.o. należy eksploatować oba systemy w taki sposób i regulować nastawy, aby wykluczyć wzajemne antagonistyczne ich działanie, które zwiększyłoby straty, a zatem i podwyższałoby koszty energetyczne.
Na podstawie Rozporządzenia ... [13, 14]:
§ 149.1. Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń, nie będących pomieszczeniami pracy, powinien odpowiadać wymaganiom Polskiej Normy dotyczącej wentylacji, przy czym w mieszkaniach strumień ten powinien wynikać z wielkości strumienia powietrza wywiewanego, lecz być nie mniejszy niż 20 m3/h na osobę przewidywaną na pobyt stały w projekcie budowlanym.
2. Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzonego do pomieszczeń pracy powinien odpowiadać wymaganiom określonym w przepisach o bezpieczeństwie i higienie pracy.
4.W pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi, wentylowanych w sposób mechaniczny lub klimatyzowanych, wartości temperatury, wilgotności względnej i prędkości ruchu powietrza w pomieszczeniach należy przyjmować do obliczeń zgodnie z Polską Normą dotyczącą parametrów obliczeniowych powietrzawewnętrznego.
5.Dla pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi, wentylowanych w sposób naturalny, wartości temperatury wewnętrznej w okresach ogrzewczych należy przyjmować do obliczeń zgodnie z tabelą w § 134 ust. 2 (patrz tabela 4).

Tab. 4. Temperatury obliczeniowe ogrzewanych pomieszczeń „§134.2.":

<

Temperatury obliczeniowe*)	Przeznaczenie lub sposób wykorzystywania pomieszczeń	Przykłady pomieszczeń
1	2	3
+5°C	- nieprzeznaczone na pobyt ludzi, - przemysłowe - podczas działania ogrzewania dyżurnego (jeżeli pozwalają na to względy technologiczne)	magazyny bez stałej obsługi, garaże indywidualne, hale postojowe (bez remontów), akumulatornie, maszynownie i szyby dźwigów osobowych
+8°C	- w których nie występują zyski ciepła, a jednorazowy pobyt osób znajdujących się w ruchu i w okryciach zewnętrznych nie przekracza 1 h,	klatki schodowe w budynkach mieszkalnych,
	- w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., przekraczające 25 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia	hale sprężarek, pompownie, kuźnie, hartownie, wydziały obróbki cieplnej
+12°C	- w których nie występują zyski ciepła, przeznaczone do stałego pobytu ludzi, znajdujących się w okryciach zewnętrznych lub wykonujących pracę fizyczną o wydatku energetycznym powyżej 300 W,	magazyny i składy wymagające stałej obsługi, hole wejściowe, poczekalnie przy salach widowiskowych bez szatni,
	- w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., wynoszące od 10 do 25 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia	hale pracy fizycznej o wydatku energetycznym powyżej 300 W, hale formierni, maszynownie chłodni, ładownie akumulatorów, hale targowe, sklepy rybne i mięsne
+16°C	- w których nie występują zyski ciepła, przeznaczone na pobyt ludzi: - w okryciach zewnętrznych w pozycji siedzącej i stojącej,	sale widowiskowe bez szatni, ustępy publiczne, szatnie okryć zewnętrznych, hale produkcyjne, sale gimnastyczne,
	- bez okryć zewnętrznych, znajdujących się w ruchu lub wykonujących pracę fizyczną o wydatku energetycznym do 300 W,	kuchnie indywidualne wyposażone w paleniska węglowe
	- w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., nie przekraczające 10 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia
+20°C	- przeznaczone na stały pobyt ludzi bez okryć zewnętrznych, nie wykonujących w sposób ciągły pracy fizycznej	pokoje mieszkalne, przedpokoje, kuchnie indywidualne wyposażone w paleniska gazowe lub elektryczne, pokoje biurowe, sale posiedzeń
+24°C	- przeznaczone do rozbierania, -przeznaczone na pobyt ludzi bez odzieży	łazienki, rozbieralnie-szatnie, umywalnie, natryskownie, hale pływalni, gabinety lekarskie z rozbieraniem pacjentów, sale niemowląt i sale dziecięce w żłobkach, sale operacyjne
*) Dopuszcza się przyjmowanie innych temperatur obliczeniowych dla ogrzewanych pomieszczeń niż jest to określone w tabeli, jeżeli wynika to z wymagań technologicznych.

Zalecane obliczeniowe temperatury pomieszczeń ogrzewanych służby zdrowia kształtują się jak w tabeli 5 wg PN-82/B-02402 [10]

Tab. 5.   Zalecane temperatury obliczeniowe w ogrzewanych przez instalację c.o. pomieszczeniach służby zdrowia [10]

Temperatura obliczeniowa w [°C]	Sposób wykorzystania pomieszczeń	Przykładowe pomieszczenia
+20	Pomieszczenia przeznaczone do przebywania ludzi bez okryć zewnętrznych nie wykonujących w sposób ciągły pracy fizycznej.	- gabinety lekarskie, w których nie przewiduje się rozbierania pacjentów, - gabinety dentystyczne, - korytarze i klatki schodowe.
+25	Pomieszczenia przeznaczone do rozbierania lub przebywania ludzi bez odzieży.	- gabinety lekarskie, w których pacjenci rozbierają się, - sale operacyjne.

§ 150. 1. W przypadku zastosowania w budynku przepływu powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, w pomieszczeniu należy zapewniæ kierunek przepływu od pomieszczenia o mniejszym do pomieszczenia o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza.
5.Dopuszcza się wentylowanie garaży oraz innych pomieszczeń nie przeznaczonych na pobyt ludzi powietrzem o
mniejszym stopniu zanieczyszczenia, nie zawierającym substancji szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych zapachów, odprowadzanym z pomieszczeń nie będących pomieszczeniami higieniczno-sanitarnymi, jeżeli przepisy od
rębne nie stanowią inaczej.
6.W pomieszczeniach w budynkach użyteczności publicznej i produkcyjnych, których przeznaczenie wiąże się z ich
okresowym użytkowaniem, instalacja wentylacji mechanicznej powinna zapewniać możliwość ograniczenia intensywności działania lub jej wyłączenia poza okresem użytkowania pomieszczeń, z zachowaniem warunku normalnej pracy przez co najmniej jedną godzinę przed i po ich użytkowaniu.
7.W pomieszczeniach, o których mowa w ust. 6, w przypadku występowania źródeł zanieczyszczeń szkodliwych dla
zdrowia lub źródeł pary wodnej, należy zapewnić stałą, co najmniej półkrotną wymianę powietrza w okresie przerw
w ich wykorzystywaniu, przyjmując do obliczania wentylowanej kubatury nominalną wysokość pomieszczeń, lecz
nie większą niż 4 m, lub zapewnić okresową wymianę powietrza sterowaną poziomem stężenia zanieczyszczeń.
8.Instalowane w pomieszczeniu urządzenia, w szczególności zużywające powietrze, nie mogą wywoływać zakłóceń
ograniczających skuteczność funkcjonowania wentylacji.
9.W pomieszczeniu z paleniskami na paliwo stałe, płynne lub z urządzeniami gazowymi, pobierającymi powietrze
do spalania z pomieszczenia i z grawitacyjnym odprowadzeniem spalin przewodem od urządzenia, stosowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej jest zabronione.
10.Przepisu ust. 9 nie stosuje się do pomieszczeń, w których zastosowano wentylację nawiewno-wywiewną zrównoważoną lub nadciśnieniową
W pomieszczeniu klimatyzowanym, z utrzymywaną stałą wilgotnością względną powietrza, temperatura na wewnętrznej powierzchni przegród powinna być wyższa od temperatury punktu rosy powietrza w pomieszczeniu [13, 14].
2.1. Blok operacyjny
Jednym z najważniejszych miejsc szpitala jest blok operacyjny, a dokładniej mówiąc sale operacyjne. Przeprowadzane tam zabiegi mają charakter inwazyjny. Z tego względu należy zadbać o właściwą jakość powietrza wentylacyjnego i jego przepływ, aby uniemożliwić (lub chociażby utrudniæ) bakteriom wnikanie do organizmu pacjenta.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia, pomieszczenia sal operacyjnych i pooperacyjnych oraz bezpośrednie otoczenie sal operacyjnych powinny być klimatyzowane. Stosowanie wentylacji mechanicznej dopuszczone jest jedynie w szpitalach z blokiem operacyjnym oddanym do użytkowania przed wejściem w życie rozporządzenia [2].
W bloku operacyjnym powinny być wydzielone strefy sal operacyjnych brudnych, czystych i sal o wysokiej aseptyce. Pomieszczenia sal operacyjnych i pooperacyjnych oraz bezpośrednie otoczenie sal operacyjnych powinny być klimatyzowane. W istniejących szpitalach dopuszcza się w ww. pomieszczeniach wentylację mechaniczną. W salach operacyjnych nawiew powietrza powinien odbywać się górą, a wyciąg powietrza 20% górą i 80% dołem. Rozmieszczenie punktów nawiewu nie może powodować przepływu powietrza od strony głowy pacjenta przez pole operacyjne. W pomieszczeniach wymagających wysokiego stopnia jałowości, instalacja klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinna zapewniać nawiew powietrza jałowego. Wymiana filtrów powinna odbywać się poza pomieszczeniami wentylowanymi. Nowoczesne sale operacyjne, to sale wyposażone w: klimatyzację z sufitowym nawiewem laminarnym (...) [2]. Klimatyzacja w salach operacyjnych powinna [2]:
•zapewnić niezbędną ilość powietrza świeżego i odpowiednią krotność wymian na godzinę (15-30 wymian, w zależności od rodzaju zabiegów wykonywanych na sali operacyjnej), z zachowaniem lekkiego nadciśnienia;
•zapewnić odpowiednią prędkość powietrza zapobiegającą powstawaniu wirów, co gwarantuje stropowy nawiew laminarny;
•zapewnić utrzymanie odpowiedniej temperatury powietrza (optymalna dla warunków komfortu termicznego personelu operującego - 22-25 °C [2, 5];
•zapewnić utrzymanie odpowiedniej wilgotności względnej powietrza: 55-60% (wilgotność powyżej 65% może powodować korozję wewnątrzkrystaliczną i uszkodzenie aparatury medycznej, natomiast wilgotność poniżej 50% sprzyja powstawaniu elektryczności statycznej) [2, 5];
•zapewnić wymaganą dla danej klasy czystości sali operacyjnej, czystość mikrobiologiczną powietrza (wg polskich wytycznych projektowych: dla sal o najwyższej aseptyce zaliczonych do I klasy - do 70 drobin/m3 powietrza, dla sal operacyjnych aseptycznych zaliczonych do II klasy czystości - do 300 drobin/m3, dla sal zaliczonych do III klasy czystości - do 700 drobin/m3.
Czynnikiem decydującym o jakości powietrza nawiewanego do sal operacyjnych jest układ obróbki powietrza. Urządzenia klimatyzacyjne powinny znajdować się możliwie blisko sali operacyjnej, najlepiej tuż pod lub nad nią. Powietrze świeże (zewnętrzne) powinno być zasysane w czerpni możliwie wysoko nad ziemią, co najmniej 3 m, ale nigdy z wejść do piwnicy, z okolicy trawników i w pobliżu wylotu powietrza zużytego spalin. Wylot powietrza zużytego powinien znajdować się na dachu.
Środki profilaktyczne służące zapewnieniu właściwej jakości powietrza w pomieszczeniach bloku operacyjnego, to: użytkowanie urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych zgodnie z dokumentacją techniczno - ruchową oraz poddawanie ich okresowej kontroli i konserwacji w celu niedopuszczenia do awarii.
Pracodawca powinien posiadać dokumentację potwierdzającą skuteczność działania wentylacji mechanicznej i klimatyzacji w pomieszczeniach bloku operacyjnego.
Powstawaniu elektryczności statycznej sprzyja: niska wilgotność względna powietrza (poniżej 50%), wysoka temperatura, niesprawna wentylacja ( nie zapewniająca odpowiednio intensywnego przepływu powietrza - min. 15 wymian / godzinę ), obecność na sali operacyjnej urządzenia rentgenowskiego wyposażonego w aparaturę komputerową, obecność monitorów ekranowych.
Dezynfekcję narzędzi i ich mycie po dezynfekcji należy przeprowadzać w wyznaczonych do tego celu pomieszczeniach (myjni) ze sprawnie działającą wentylacją. Szkodliwe czynniki chemiczne występujące w salach operacyjnych, to np.: podtlenek azotu, halotan, enfluran, izofluran, formaldehyd, tlenek etylenu. Spośród gazów anestezyjnych, jedynie dla halotanu określone są normatywy higieniczne (najwyższe dopuszczalne stężenie, to 40 mg/m3, najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe - 100 mg/m3).
Najwyższe dopuszczalne stężenia metakrylanu metylu (klej do endoprotez) na stanowiskach pracy wynoszą:
NDS - 50 mg/m3, NDSCh - 400 mg/m3, NDSP - nie ustalono; Klasyfikacja substancji: F, Xi;R: 11-36/37/38-43 [2, 4, 18].
Jednym ze środków profilaktycznych ograniczających zagrożenie zakażenia wirusem zapalenia wątroby i
gruźlicy jest unikanie lub ograniczenie tworzenia się kurzu/pyłu, kropel i aerozoli (sprawnie działające systemy
wentylacyjne) [2].

Zgodnie ze „Zbiorem rekomendacji i procedur ..." [8] :
Wentylacja sal operacyjnych:powietrze powinno być wymieniane i filtrowane przynajmniej 15 razy na godzinę; powietrze powinno przepływać w kierunku od sufitu do podłogi; układ wentylacyjny powinien być regularnie sprawdzany. Nie zaleca się rutynowego badania mikrobiologicznego bloku operacyjnego z wyjątkiem sytuacji uzasadnionych z epidemiologicznego punktu widzenia.
 Ze względu na szkodliwe opary tlenku etylenu (sterylizacja gazowa), konieczna jest wentylacja i kontrola środowiska.   Zgodnie z „Wytycznymi projektowania ..." [5] zaleca się, aby stosunek ilości powietrza nawiewanego do wyciąganego z pomieszczenia (dla pomieszczeń z nadciśnieniem np. sale operacyjne, sale anestezyjne, sale porodowe, trakty operacyjne) wynosił    1,1-^-1,2. Krotność wymian powietrza dla pomieszczeń: przygotowania lekarzy 10 wym./godz. i przygotowania pacjenta - 12 wym./godz. [5].
3.    Stan faktyczny
Według PIP szpitale nagminnie oszczędzają na instalowaniu wentylacji - klimatyzacji [3]. Na podstawie „Raportu Państwowej Inspekcji Pracy" z 2002 roku, udostępnionego w Internecie, z przeprowadzonej kontroli w 182 szpitalach wynika, że [3, 21]*:
•w 42% szpitali stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektu (zawilgocenie, zagrzybienie, odpadające tynki);
•34% szpitali nie posiada wymaganej wentylacji w pomieszczeniach pracy. W jednym ze szpitali rozpoczęto eksploatację sali operacyjnej w zaadaptowanych pomieszczeniach pierwotnie użytkowanych jako sala przed-operacyjna bez projektów technologicznych;
•36% szpitali nie dokonuje systematycznych, udokumentowanych kontroli stanu technicznego i nie dostosowuje pomieszczeń do wymogów pracy, np. powierzchnia sali operacyjnej mniejsza niż 35 m2 lub zamontowanie drzwi wahadłowych prowadzących do bloku operacyjnego;
•45% szpitali nie posiada wentylacji mechanicznej lub nie prowadzi pomiarów skuteczności jej działania (kostnice, sale sekcyjne, laboratoria, sterylizatornie);
•42% szpitali wykazuje brak filtrów absolutnych (w jednym ze szpitali brakowało ich we wszystkich salach
operacyjnych);
•16% szpitali wykazuje złe działanie śluzy szatniowej wejścia do bloku operacyjnego;
•38% szpitali nie posiada wyciągów włączonych w system wentylacyjny (rury w oknach jako wyciągi gazów
anestezyjnych!). W laboratoriach brak jest digestoriów;
•11% szpitali posiada wentylację grawitacyjną w pomieszczeniach o wymaganej wysokiej aseptyce.
*Uwaga!      Procenty odnoszą się do ilości skontrolowanych obiektów, a nie do całkowitej ilości szpitali objętych
w raporcie.
Pocieszający obecnie jest fakt coraz większego zainteresowania szpitali problematyką czystego powietrza i możliwością obniżania dzięki temu ryzyka zakażenia pacjenta podczas zabiegów chirurgicznych. Budowane i oddawane placówki służby zdrowia są już z reguły wyposażone w nowoczesne systemy klimatyzacji i wentylacji. Niestety podczas eksploatacji dochodzi do szeregu zaniedbań, co w konsekwencji powoduje, że systemy nie spełniają właściwej swej roli.
Ciągle jeszcze wśród personelu istnieje przekonanie, iż w pierwszej kolejności systemy klimatyzacji i wentylacji powinny zapewniæ im komfort pracy. A przecież nie należy zapominać, że to przede wszystkim pacjent przebywający w szpitalu jest najbardziej narażony na zakażenie, szczególnie podczas przeprowadzanych zabiegów inwazyjnych!
Kolejnym problemem współczesnych szpitali jest brak możliwości zadbania o istniejące już instalacje, przeprowadzanie odpowiednich bieżących napraw, kontroli i czyszczenia. Wiąże się to z problemami finansowymi placówek służby zdrowia. Niejednokrotnie zdarza się, że pomimo odpowiedniego wyposażenia w instalacje klimatyzacji i wentylacji, nie stać szpitali na zakup filtrów powietrza.
4.    Kierunki przemian
Nowoczesne szpitale posiadają rozbudowaną infrastrukturę techniczną. Jednym z takich rozbudowanych systemów jest system klimatyzacji i wentylacji, zapewniający dostawę świeżego powietrza o właściwych dla danych pomieszczeń parametrach, z których niewątpliwie najbardziej wymagającymi są sale operacyjne. W nowoczesnych salach operacyjnych coraz rzadziej powierzchnię ścian stanowią płytki ceramiczne. Chcąc uniknąć osadzania się zanieczyszczeń na wszelkiego rodzaju nierównościach powierzchni oraz chcąc umożliwić łatwiejsze przeprowadzanie czyszczenia i dezynfekcji, zastosowanie znalazły ściany ze stali nierdzewnej. W salach operacyjnych instaluje się tzw. stropy laminarne, umożliwiające wytworzenie takiego strumienia powietrza, który wydziela (w zasięgu swego działania) strefę czystą pola operacyjnego. Aby zmniejszyć kontaminację powietrza w strefach mieszania (szczególnie nad stołem operacyjnym), zastosowanie znajdują osłony boczne, niekiedy wspomagane dodatkową kurtyną powietrzną. Nowoczesne lampy operacyjne umieszczane w polu operacyjnym powinny mieć opływowe kształty (minimalizowanie zakłóceń przepływu strumienia laminarne go) i być umieszczane pomiędzy personelem operującym (a nie nad ich głowami - zwiększona emisja mikroorganizmów). Dodatkowym środkiem zapobiegawczym, mającym na celu uniemożliwienie przedostawania się mikroorganizmów pomiędzy poszczególnymi pomieszczeniami bloku operacyjnego a salami operacyjnymi, jest kaskadowy układ ciśnienia. Wg norm brytyjskich różnica ciśnień między pomieszczeniami powinna wynosić 10-K20 Pa. Ilość wymian powietrza na salach operacyjnych powinna być uzależniona od rodzaju operacji (przeciętnie 15-35 wym./godz.) oraz od utrzymania właściwej prędkości powietrza wypływającego ze stropu laminarnego.
Utrzymanie odpowiedniej wilgotności chroni przed wyładowaniami elektrostatycznymi i rozwojem mikroorganizmów chorobotwórczych, a także jest jednym z elementów zapewniających komfort pracy zespołów operacyjnych. W krajach zachodnich dopuszczalna wilgotność względna na sali operacyjnej waha się przeciętnie w przedziale od 30 do 60%. Przy niskiej wilgotności względnej powietrza, utrudniony jest rozwój mikroorganizmów, utrudnione jest również ich przemieszczanie się oraz spada ich żywotność.
Temperatura panująca w salach operacyjnych Europy Zachodniej zawiera się przeciętnie w zakresie 18-24 °C. Obecnie umożliwia się częściową recyrkulację powietrza, ale musi ona spełnić szereg warunków określonych w przepisach poszczególnych krajów. Taki sposób odzyskiwania energii zawsze wiąże się z ryzykiem skażenia powietrza.
Instalacje klimatyzacji i wentylacji powinny być regularnie kontrolowane i czyszczone. W ten sposób można uniknąć „przykrych niespodzianek" mikrobiologicznych, mogących powodować zakażenia pacjentów. W niektórych krajach (np. Niemcy) w szpitalach wymagana jest coroczna kontrola i czyszczenie instalacji klimatyzacji i wentylacji.
Systemy klimatyzacji i wentylacji w szpitalach powinny być wyposażone (tam, gdzie wymagana jest regulacja wilgotności) w parowe nawilżacze powietrza. Takie rozwiązanie, pod warunkiem właściwej jego eksploatacji, zmniejsza ryzyko wystąpienia na nim i w parze wodnej mikroorganizmów chorobotwórczych.
Minimalizację ryzyka przenikania zanieczyszczeń mikrobiologicznych do pomieszczeń szpitalnych zapewnia również właściwy stopień filtracji powietrza (wyposażenie nawiewu w filtr absolutny) - obecnie filtry te montuje się bezpośrednio w nawiewnikach, dzięki czemu nie istnieje odcinek przewodu za filtrem, który mógłby powodować (w przypadku zanieczyszczenia) kontaminację powietrza wewnętrznego.
W układach chłodzenia (szczególnie podczas przeprowadzania procesów osuszania powietrza) należy zadbać o czystość chłodnicy powietrza i odprowadzanie skroplin, w taki sposób, aby uniemożliwić rozwój mikroorganizmów. Coraz powszechniejsze w krajach zachodnich staje się stosowanie lamp ultrafioletowych, które w zasięgu swego działania niszczą drobnoustroje osiedlające się na powierzchni chłodnicy.
W pomieszczeniach przebywania większej ilości ludzi, lub w pomieszczeniach bez okien (np. kaplica szpitalna, sala wykładowa, sala konferencyjna), zalecane winno być umieszczenie w nich czujników wskazujących stężenie CO2 i powodujących zwiększenie ilości dostarczanego powietrza w przypadku jego podwyższonego poziomu. Według Pettenkofera zawartość CO2 w pomieszczeniach, w których przebywają ludzie nie może przekraczać 0,1%. Jest to tzw. wskaźnik Pettenkofera.
Przepisy dotyczące klas czystości pomieszczeń szpitalnych są bardziej rygorystyczne w Europie Zachodniej od naszych krajowych, np. pomieszczenia szpitalne, w których występuje około 50 JTK/m3 w Polsce klasyfikuje się jako pierwszej klasy czystości, natomiast w krajach zachodnich taka wartość klasyfikuje pomieszczenie w klasie drugiej. Należy się spodziewać, że w miarę rozwoju i unowocześniania szpitali, przepisy rodzime będą bardziej rygorystyczne. Normą może stać się również okresowe, udokumentowane wykonanie badania jakości powietrza dla sal operacyjnych i pomieszczeń specjalnych szpitala.
5.    Podsumowanie
Wentylacja i klimatyzacja w szpitalach jest obecnie nieodłącznym, wymaganym elementem prawidłowej jego działalności. Przeprowadzone badania powietrza w budynkach oraz specyfika niektórych pomieszczeń (np. sale operacyjne) wymusiły stosowanie wentylacji mechanicznej i klimatyzacji w szpitalach. Oczywiście nie wszystkie pomieszczenia wymagają jej zastosowania, czasami wystarcza wentylacja grawitacyjna.
Właściwe parametry powietrza i odpowiednia jego jakość zapewniają komfort i bezpieczeństwo pacjentów oraz personelu.
Prawidłowe usytuowanie czerpni umożliwia pobieranie możliwie najczystszego powietrza, a wyrzutni -uniemożliwienie skażenia powietrza nawiewanego.
Przewody wentylacyjne należy zaopatrzyć w drzwiczki rewizyjne i otwory wyczystne, w celu zapewnienia okresowej ich kontroli i czyszczenia.
W układach klimatyzacji i wentylacji należy stosować odpowiedni stopień filtracji powietrza w zależności od wymaganej czystości wewnątrz pomieszczenia.
Układy klimatyzacji i wentylacji nie powinny emitować nadmiernego hałasu i drgań. Ponadto powinny zapewniać usuwanie czynników szkodliwych z pomieszczeń, spełniać wymogi ochrony przeciwpożarowej, być energooszczędne, bezpieczne w użytkowaniu. Odzysk ciepła i recyrkulacja powinny być zastosowane tam, gdzie: jest to zgodne z przepisami, jest to ekonomicznie uzasadnione, przenikanie zanieczyszczeń w przypadkach nieszczelności nie powoduje obniżenia klasy czystości pomieszczenia, w przypadkach awarii nie ma zagrożenia zdrowia i życia osób przebywających wewnątrz pomieszczenia.
Szczególną uwagę w czasie eksploatacji należy zwracać na stan techniczny, czystość, sprawność i właściwe działanie systemu nawilżania oraz chłodzenia powietrza, w celu uniemożliwienia rozwoju mikroorganizmów chorobotwórczych w instalacji klimatyzacji i wentylacji.
Należy przeprowadzać systematyczne kontrole, konserwacje i czyszczenie układów klimatyzacji i wentylacji, wymiany filtrów, a w przypadkach awarii należy zadbać o jak najszybsze ich usunięcie, skracając w ten sposób zbędne przestoje w pracy.
Szczególny nacisk należy kłaść na utrzymanie odpowiedniej jakości (w tym czystości) powietrza dostarczanego do sal operacyjnych. Z tego względu zaleca się okresowe kontrole czystości mikrobiologicznej powietrza, a także kontrole po każdej wymianie filtrów absolutnych. Należy zadbać o właściwy rozkład ciśnienia pomiędzy poszczególnymi pomieszczeniami bloku operacyjnego, co uniemożliwia bakteriom łatwe przenikanie do obszarów chronionych. Należy zadbać o właściwą prędkość strumienia laminarnego wypływającego ze stropu, odpowiednią krotność wymian powietrza, jego temperaturę, wilgotność i kierunek przepływu.

Niektóre pomieszczenia lub obszary szpitalne (np. miejsce przygotowania leków cytostatycznych, miejsca wzmożonej emisji substancji szkodliwych, wydzielone obszary laboratoriów, miejsca przechowywania i przygotowania próbek itd) powinny być wyposażone w odciągi miejscowe, digestoria, a nawet kurtyny powietrzne minimalizujące ryzyko związane z narażeniem zdrowia i życia osób w nich przebywających.
W tabeli 6 przedstawiono propozycję: zastosowania klimatyzacji i wentylacji mechanicznej dla pomieszczeń szpitalnych, stosowania filtrów absolutnych w tych układach, wymaganych parametrów powietrza, klasy czystości pomieszczenia, krotności wymian powietrza oraz maksymalnego poziomu hałasu. W pomieszczeniach nie obsługiwanych przez systemy klimatyzacji i wentylacji mechanicznej, właściwą temperaturę powietrza powinna zapewnić instalacja c.o., a minimalną krotność wymian - wentylacja grawitacyjna.
Tab. 6. Proponowane parametry i krotność wymian powietrza, maksymalny poziom hałasu w pomieszczeniach, klasy czystości pomieszczeń szpitalnych - klimatyzacja i wentylacja, c.o.
 

1) dopuszcza się dla szpitali istniejących 2) istnieje możliwość zastosowania wspólnej wentylacji mechanicznej po spełnieniu określonych warunków 3) wentylacja lub klimatyzacja 4) zaleca się 5) ±5% 6) wymagane w okresie zimowym, w okresie letnim w okresie upałów temperatura może okresowo być wyższa o 2 °C 7) wg indywidualnych potrzeb

Rozważnie i sumiennie wykonany projekt, dokładne wykonawstwo i właściwa eksploatacja zapewniają długie i bezawaryjne działanie układów klimatyzacji i wentylacji, a tym samym zwiększa się standard lecznictwa, zmniejsza ilość zakażonych osób i chorób zawodowych personelu. Jak można zauważyć, nie tylko personel medyczny powinien stosować się do maksymy „Primum Non Nocere".