Uprawa pomidora pod osłonami
Temperatura
Pomidor ma duże wymagania termiczne. Mimo prac hodowlanych, uprawiane pod osłonami odmiany nadal nie znoszą dłużej trwających spadków temperatury poniżej 10°C. W okresie dojrzewania owoców szkodliwe są temperatury powyżej 32°C, gdyż hamuje to tworzenie się w owocach barwników – likopenu i karotenu. W temperaturze ponad 35°C nie kiełkuje pyłek i rośliny zrzucają kwitnące w tym okresie kwiaty. Temperatura ponad 40°C powoduje nagły spadek turgoru i nieodwracalne więdnięcie wierzchołków roślin.
Odpowiednia temperatura dla wzrostu i rozwoju pomidora, w zależności od intensywności światła oraz wilgotności podłoża i powietrza wynosi 12 - 32°C.
Optymalna temp powietrza
Wysiew nasion 22-28°C
Po skiełkowaniu 20°C dzień/16°C noc
Produkcja rozsady
Dla upraw tradycyjnych bez doświetlania 16/14°C, z doświetlaniem 18/16°C
Dla upraw najwcześniejszych z doświetlaniem 19-20/20°C
Uprawa roślin w dzień 22-27°C, w nocy 16-18°C
Optymalna temp, jako istotny czynnik wzrostu i rozwoju pomidora jest zmienna i zależy od innych czynników, a przede wszystkim od światła. Temp powietrza w szklarni w uprawie pomidora w zależności od intensywności światła
Intensywność światła [w klx] |
Temperatura [w oC] |
| 0 (nocą) | 12 – 16 |
| 0 – 5 | 17,5 |
| 5 – 10 | 19 |
| 10 – 20 | 21 |
| 20 – 30 | 23 |
| ponad 30 | 25 |
Optymalna temp podłoża wynosi 18-22°C. Z tego względu ogrzewanie podłoża jest niezbędne, przynajmniej w najwcześniejszych uprawach pomidora w pomieszczeniach ogrzewanych. Bardzo korzystny wpływ biologicznego ogrzewania podłoża stwierdzono także w uprawie pomidora w nieogrzewanych tunelach foliowych.
Światło:
Ze względu na pochodzenie pomidor jest rośliną dnia krótkiego. Reakcja na długość dnia jest bardzo słaba, a u odmian obecnie uprawianych pod osłonami praktycznie żadna. W każdej długości fazy świetlnej doby, występującej w naszej strefie klimatycznej, pomidor kwitnie i owocuje. Natomiast do najwyższych wśród gatunków uprawianych pod osłonami należą wymagania pomidora w stosunku do intensywności światła. Do prawidłowego rozwoju generatywnego wymagana minimalna intensywność napromieniowania 40W/m2PAR (około 10klx).
Woda:
Pomidor ma duże zapotrzebowanie na wodę, zwłaszcza w okresie szybkiego wzrostu roślin oraz rozrastania się owoców. Wysoka wilgotność powietrza sprzyja rozwojowi chorób grzybowych oraz osłabia transpirację, która warunkuje pobieranie wody i składników pokarmowych.
Optymalna wilgotność powietrza w uprawie pomidora, jest zróżnicowana i wynosi : w miesiącach o słabej intensywności światła (wrzesień – połowa kwietnia) 60-65%, w pozostałych miesiącach 65-70%.
Wilgotność powietrza >70% jest nie zalecana.
Optymalna wilgotność podłoża w czasie owocowania 75-85%.
Dwutlenek węgla:
Normalne stężenie CO2 w atmosferze, wynoszące 0,03% objętości, nie jest wystarczające dla uzyskania maksymalnych plonów w uprawie pomidora pod osłonami. Na podłożach mineralnych zaleca się zwiększenie stężenia do 0,1-0,15%. Powoduje to wzrost plonu o 30%. Po nasadzeniach w styczniu – lutym wzbogacanie atmosfery w CO2 w uprawie pomidora przyspieszało kwitnienie do 9 dni, wzrost plonu wczesnego do 90% i przychodu ogółem o 30-40%. Zwiększenie stężenia CO2 do 0,1% jest wskazane już w okresie produkcji rozsady, zwłaszcza w czasie doświetlania.
Do zwiększania stężenia CO2 spala się propan – butan lub stosuje płynny CO2.
W uprawie na miejscu stałym, bezpośrednio po posadzeniu rozsady, zwiększa się stężenie CO2 do 0,1%, zaczynając dokarmianie pół godziny po wschodzie słońca i kończąc 2 godziny prze zachodem, a wg innych autorów około godz. 14:00
Natężenie światła [klx] |
Długość dokarmiania [h] |
| > 10 | > 10 |
| 4 – 10 | 4 – 6 |
| 2 – 4 | 2 – 4 |
Brak dokarmiania w godzinach południowych, w bardzo dobrych warunkach świetlnych, może prowadzić do spadku stężenia CO2 w powietrzu między roślinami do 100vpm, czyli wartości poniżej netto asymilacji.
Wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe
Wymagania pokarmowe pomidora
Przeciętnie na wyprodukowanie 1 kg owoców roślina pobiera: 3,5-5,0g N; 0,7-1,0g P; 7,0-8,0g K; 4,5-5,0g Ca; 1,0-1,2g Mg.
W uprawach tradycyjnych w glebie czy w podłożach organicznych wyróżnia się nawożenie:
Podstawowe – przed siewem lub sadzeniem rozsady
Pogłówne – wykowywane w okresie wegetacji
Dawkę nawozów określa się na podstawie analizy chemicznej podłoża, lub pożywki pobranej z mat uprawowych, a w przypadku nawożenia pogłównego również analizy liści – u pomidora w pełni rozwinięty piąty liść, licząc od wierzchołka rośliny, znajdujący się tuż nad kwiatostanem.
Optymalna zawartość składników w podłożach
| Podłoże | pH (w H2O) |
Zawartość składników w mg na 1dm3 | Stężenie soli w gKCl/dm3 |
|---|---|---|---|
| N-NO3 | P | ||
| X-III | III-X | ||
| Szklarnia, gleba ok. 7% subst. org. | 6-7 | 100-175 | 150-300 |
| Sklarnia, torf (>50%subst. org.) | 5,5-6,5 | 150-300 | 250-400 |
| Szklarnie w słomie | 6-7 | 125-250 | 150-300 |
| Tunele ogrzewane | 5,5-7 | 100-200 | 150-300 |
| Tunele ogrzewane przy spadkach temp | 6-7 | 80-150 | 100-200 |
Skład pożywki do uprawy pomidora w wełnie mineralnej
Na kroplowniku: pH=5,5; EC=2,64
| N | P | K | Ca | Mg | S | Fe | Mn | B | Cu | Zn | Mo |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 241 mg/l | 45 mg/l | 371 mg/l | 216 mg/l | 58 mg/l | 141 mg/l | 0,84 mg/l | 0,55 mg/l | 0,32 mg/l | 0,05 mg/l | 0,33 mg/l | 0,05 mg/l |
Terminy uprawy
*Uprawa wymagająca bardzo wysokich nakładów energetycznych
**Uprawa polecana z rozsady szczepionej
***Uprawa o niskich nakładach energetycznych
| Termin sadzenia na miejsce stałe | Okresy produkcji rozsady w dniach | Liczba dni od sadzenia do początku plonowania | Liczba sadzonych roślin na 1m2 | Termin zakończenia i rodzaj uprawy |
|---|---|---|---|---|
| W świetle sztucznym lub z doświetlaniem | Bez doświetlania | |||
| Styczeń* | 45-60 | 90 | 90-95 | 1,8-2,3 |
| Luty** | 45-60 | 85 | 80-85 | 2,0-2,5 |
| Marzec*** | 45-55 | 70 | 60-65 | 2,5-3,5 |
| Kwiecień | - | 55 | 55 | 4,0-6,0 |
| Maj | - | 50 | 50 | 2,5-3,5 6-8 |
| czerwiec | - | 45 | 50 | 2,5-3,5 |
| lipiec | - | 45 | 65 | 2,0-2,5 |
Odmiany:
W towarowej uprawie występują obecnie wyłącznie odmiany heterozyjne (F1). Po znaku F1 występują dalsze literowe oznaczenia określające odporność genetyczną na czynniki patogeniczne:
Wirusa mozaiki tytoniu (Tomato mosaic virus – Tm)
Brunatną plamistość (Cladosporium fulvum – C)
F – Fusarium oxysporum
Fr – Fusarium oxysporum f. sp. radicis – lycopersici (fuzarioza zgorzelowa pomidora)
V – Verticillium
S – Stemphylium
Ph – Phyrenocheta
K – korkowatość korzeni
N – nicienie
Wi – srebrzystość liści
Symbole odporności:
| Nowe | Stare | |
|---|---|---|
| ToMV | Tm | Odporność na wirusa mozaiki pomidora Tomato mosaic virus |
| Cf:1,2,3,4,5 | C2-5 | Odporność na Cladosporium, rasy A, B, C, D i E |
| Fol:1,2 | F2 | Odporność na Fusarium oxysporum, rasy 1 i 2 |
| For | Fr | Odporność na fuzariozę zgorzelową szyjki korzeniowej pomidora Fusarium oxysporum f. sp. radicis – lycopersici |
| On | Oi | Odporność na mączniaka prawdziwego (Oidium neolycopersici) |
| Pi | Ph | Tolerancja na zarazę ziemniaka na pomidorze (Phytophtora infestans) |
| Pl | P,K | Odporność na korkowatość korzeni (większość ras Pyrenochaeta lycopersici) |
| Va, Vd | V | Odporność na werticiliozę (Verticillium sp.) |
| Mi, Ma, Mj | N | Odporność na większość występujących szkodliwych nicieni |
| Si | Wi | Odporność na srebrzystość liści |
Typu odmian pomidorów:
Silnie rosnące
Owoce średniej wielkości 110-140g (polskie: Bekas F1, Faraon F1, Tukan F1, zagraniczne: Gitana F1, Ronaldi F1, Thomas F1)
O owocach wydłużonych
Owoce duże 140-160g (polskie: Baron F1, Jowisz F1, Gracja F1, zagraniczne: Marissa F1, Faustine F1, Daniela F1)
Całogronowe
Owoce wielokomorowe (Bengal F1, Blitz F1, Boris F1)
Samokończące
Drobnoowocowe
Do zbioru pojedynczych owoców (Favorita F1, Supersweet F1, Goldita F1)
Do zbioru całymi gronami (Piko F1, Conchita F1, Picolino F1)
Podział odmian przeznaczonych do uprawy pod osłonami na grupy w zależności od średniej wielkości pojedynczego owocu
Odmiany drobnoowocowe (koktajlowe) – grona po 15 – 50 owoców o średniej masie 10–15g i barwie intensywnie czerwonej lub żółtej.
Odmiany o owocach średnich, kulistych, 2-3 komorowych – masa owocu 60-80g
Odmiany o owocach średniej wielkości, lekko spłaszczonych i karbowanych, 3-5 komorowych – masa owocu 80-100g i 110-150g
Odmiany wielkoowocowe – owoce mięsiste, wielokomorowe, okrągłe lub lekko spłaszczone, mniej lub bardziej karbowane, masa owocu > 150g
W pierwszej połowie lat 90tych wprowadzono przedłużoną trwałość owoców po zbiorze. Zaznaczana literami LSL (long shelf life).
Owoce takiego pomidora przez kilka do kilkunastu dni nie miękną i nie podlegają procesom gnilnym.
Są to odmiany pożądane w obrocie, bardzo dobrze znoszące transport, miewają jednak gorszy smak od owoców odmian nie posiadających tej cechy.
Nowością ostatnich lat są odmiany, u których zbiera się całe grona – tzw. pomidory gałązkowe.
Zbioru dokonuje się dopiero w dniu, w którym wszystkie owoce w gronie są w pełni wybarwione. Owoce tych odmian są mniejsze, okrągłe, o średnicy 4-5cm i masie 55-65g.
[różne typy owoców = nie ma sensu pisać tego chyba (slajd 28]
Cechy odmian przeznaczonych do uprawy w podłożach mineralnych
Wczesność, plenność
Dobra jakość owoców (równomierne zewnętrzne i wewnętrzne wybarwienie, dobre wypełnienie, twardość)
Nieprzerwana siła wzrostu powyżej 10 grona
Tolerancja na uprawę w zmniejszonej ilości podłoża
Tolerancja na wahania temp i wysoką temp
Tolerancja na choroby
Metody uprawy
Uprawa w gruncie w szklarni – metoda ta jest stosowana w szklarniach, ogrzewanych i nieogrzewanych tunelach foliowych. Często stosowana jest przedłużona uprawa z rozsady szczepionej, na odpowiednio zdezynfekowanej glebie, natomiast energooszczędna metoda uprawy w okresie marzec – kwiecień na 24 grona z 1m2.
Uprawa na podkładach grzejnych – stosowana do upraw wczesnych w szklarniach czy tunelach foliowych, bez ogrzewania gruntu.
Uprawy bezglebowe pomidora:
Uprawa na wełnie mineralnej – ze względu na wysokie nakłady energetyczne, uprawę pomidora na wełnie mineralnej w naszych warunkach klimatycznych powinno się rozpoczynać nie wcześniej niż w drugiej połowie lutego.
W uprawach bezglebowych wymagane jest systematyczne nawadnianie łącznie z dozowaniem roztworów pożywek. Do tego niezbędne są takie elementy jak:
Woda o odpowiedniej jakości
Bezawaryjne urządzenia nawadniające i dozujące pożywkę
Dobra jakość nawozów – rozpuszczalne, z małą ilością części balastowych, o stabilnym składzie
Właściwe przygotowanie pożywek i ich odpowiednie dozowanie
| Rodzaj wody | N | P | K | Ca | Mg | SO4 | HCO3 | EC | pH |
| mg.dm-3 | mScm-1 | ||||||||
| twarda | 8,2 | 1,3 | 6,0 | 130,0 | 30,0 | 8,0 | 400,0 | 0,56 | 7,2 |
| twarda zasolona | 8,2 | 5,0 | 40,0 | 130,0 | 30,0 | 35,0 | 400,0 | 1,0 | 7,6 |
| normalna | 0 | 0 | 0 | 35,0 | 8,0 | 5,0 | 112,0 | 0,4 | 7,0 |
HCO3 decyduje o kwasowości wody (HCO3+H=H2O+CO2
| Wyszczególnienie | Standard wody |
| dobry | |
| EC w mS / cm3 | 0,5 |
| Chlor (Cl) mg / dm3 | 50 |
| Sód (Na) mg / dm3 | 30 |
Wielkość jednorazowej dawki i liczba cykli nawodnieniowych zależy od:
Warunków świetlnych
Fazy wzrostu roślin
80-200 ml pożywki Od 4 do 5 x dziennie, do 40 x dziennie |
|---|
Wymagany przelew pożywki:
W dni pochmurne 5-10%
Przy słonecznej pogodzie 15-20% przelewu
ZABIEGI PIELĘNACYJNE
Prowadzenie roślin
W szklarniach i tunelach foliowych uprawiamy przeważnie odmiany pomidora o nieprzerwanym wzroście, prowadzone na jeden pęd przewodni, wymagające podpierania.
Podporami są najczęściej sznurki zwisające z drutów rozciąganych na wysokości 1,8-3,2 lub 4 i 6 metrów.
Najlepsze są sznurki z tworzywa sztucznego, np. polipropylenowe, gdyż są trwałe i łatwo je zdezynfekować przed powtórnym użyciem.
Jeżeli jest to możliwe, zamiast przywiązywania sznurka do podstawy łodygi powinno się podkładać końce sznurka pod bryłę korzeniową w momencie ustawiania/sadzenia rozsady.
W całorocznej lub przedłużonej uprawie, np. z rozsady szczepionej, stosowane są trzy metody prowadzenia roślin:
Pionowe
Ukośne
Pionowe wysokie w szklarniach o wysokości ścian bocznych ponad 3m
W uprawie trwającej 9-11 miesięcy rośliny mogą osiągnąć długość 6-7m i zawiązać 28-32 grona.
Cięcie pomidora
Jest to uszczykiwanie lub wyłamywanie bocznych pędów tak wcześnie, jak jest to tylko możliwe.
Pozostawienie bocznych pędów o długości ponad 10cm ujemnie wpływa na wczesność i wysokość plony.
We wczesnych uprawach pędy boczne cieniują liście, będące głównym organem asymilacyjnym, i konkurują z liśćmi i z owocami o wodę i składniki mineralne.
Usuwanie starszych liści
Do pierwszego i drugiego grona usuwa się liście wtedy, kiedy najmniejsze owoce na gronie osiągną wielkość orzecha włoskiego. Później utrzymuje się na roślinie 11-13 zdrowych liści (pomiędzy 4-5 górnych gron). Jednorazowo można usuwać z rośliny do 3 liści.
Trzmiele wprowadza się do szklarni w czasie zakwitania pierwszych kwiatów pomidora.
Opadanie zapylonych kwiatów i zawiązków może wystąpić przy:
Małej intensywności napromieniowania
Nieprawidłowym odżywianiu roślin
Manganem i borem – najczęściej przy wysokim pH
Niedoborze potasu (na początku plonowania)
Niedoborze fosfory (np. przy niskiej temp)
Nadmiarze azotu
Często przyczyną osłabienia kwitnienia i braku wyrównania owoców jest nadmierne obciążenie roślin owocami.
W gorszych warunkach świetlnych istotny jest odpowiedni stosunek N:K. Zbyt wysoka ilość azotu powoduje bujny wzrost rośliny, lecz działa hamująco na wiązanie kwiatostanów i tym samym opóźnia plonowanie.
Pomidor ma duże zapotrzebowanie na fosfor. Szczególnie groźny jest niedobór tego składnika dla młodych roślin, do początku kwitnienia. Dawkę maksymalną stosujemy na podłożach organicznych, nie ogrzewanych.
Wysokie, ale zróżnicowane (zależnie od odmiany) są również wymagania pomidora co do magnezu. Przed rozpoczęciem uprawy bywa konieczne nawożenia pogłówne.
Objawami niedoborów są chlorotyczne przebarwienia blaszek liściowych między nerwami. Występują na najstarszych liściach. Zabiegiem zapobiegawczym jest 2-3 krotne opryskiwanie 1% roztworem siarczanu magnezowego.
Niedostateczne pobieranie wapnia przez pomidory objawia się suchą zgnilizną wierzchołków owoców, zalecane jest wówczas dolistne nawożenie solami wapnia w stężeniu 0,5-1,5%. Najczęściej stosowana jest saletra wapniowa.
W uprawie pomidorów oprócz warunków klimatycznych oraz czynników agrotechnicznych bardzo ważna jest prawidłowa pielęgnacja roślin.
Dodatkowe pędy wegetatywne wprowadza się w warunkach nadmiernego nasłonecznienia, przy silnym rozwoju generatywnym i osłabionym wzroście wierzchołkowej części rośliny lub nadmiernym obciążeniu roślin owocami
Dodatkowe pędy owocujące wprowadza się na co czwartej roślinie, najczęściej przy 4-6 gronie
Prawidłowa ocena i analiza wzrostu i rozwoju roślin – czyli fitomonitoring wraz z analizą warunków klimatycznych i agrotechnicznych – czyli monitoring, pozwalają na:
Ustalenie przyczyn wystąpienia nieprawidłowości we wzroście i rozwoju
Dostosowanie warunków klimatycznych i agrotechnicznych do potrzeb roślin
Prawidłowe parametry wzrostu i rozwoju rośliny pomidora:
Optymalny przyrost łodygi 17-20cm/tydzień
Średnica łodygi 8-14 mm/tydzień
Liczba liści około 3 szt./tydzień
1 grono/tydzień
Liczba rozwiniętych kwiatów 3-9 szt./tydzień
Liczba owoców w gronie o średnicy powyżej 1 cm – 4-8szt./tydzień
Jak mierzyć rośliny?
Różnica wierzchołka w drugim tygodniu i w pierwszym tygodniu.
Średnica łodygi
Monitorowanie kwitnącego grona
Przykład liczenia kwiatów
Kwitnie piąte grono na roślinie
Pozostawiamy 10 kwiatów w gronie
Ósmy kwiat piątego grona otworzył się
Grono piąte – 5
Kwiat ósmy – 8
Czyli kwitnące grono = 5,8