KULTUROWE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO
Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego o przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń. Na kulturę człowieczeństwa składa się cały dorobek ludzi w obszarze ich egzystencjalnego istnienia. O kulturze mówić możemy dopiero wówczas gdy odkrycie, wynalazek, czy jakiś inny twór ludzkiego umysłu i talentu zostaje zachowany i jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Gdy staje się stałym dorobkiem zbiorowości ludzkiej. Jest w rozwoju kultury konieczność, która sprawia że każdorazowy jej stan obecny jest warunkiem powstania możliwości twórczych następnych pokoleń. Kultura sprawia, że człowiek nie jest istotą „natury”; kultura jest środowiskiem, w którym ludzie są zatopieni i każdy między nimi stosunek określony jest przez kulturę danej zbiorowości.
Kulturę w sposób prosty możemy podzielić na:
MATERIALNĄ – obejmuje całokształt środków materialnych i przedmiotów służących tworzeniu i rozwojowi kultury;
NIEMATERIALNĄ – to myśli i idee przekazywane przez pokolenia oraz rozwój ojczystego języka sfery ducha, religii, wiary itd.
CYWILIZACJA to zespół materialnych wytworów kultury. Termin cywilizacja używany jest również w sytuacji kiedy mówimy o dziejach świata i jego rozwoju.
SPOŁECZEŃSTWO to nie tylko zbiór jednostek; to wszystko, co jest z tymi jednostkami i pomiędzy nimi: ogromna masa dóbr materialnych, praktykowanych sposobów opanowania i wyzyskania przyrody, narzędzia, technik, teorii; to także obyczaje, formy obcowania, praktyki religijne, pojęcie o tym, co dobre a co złe, co piękne, a co brzydkie, co łączy a co dzieli ludzi.
Termin kultura definiuje się w kilku płaszczyznach:
Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa;
Jest ona nagromadzeniem materialnym i nie materialnym dorobku człowieka, który ludzie tworzą, dziedziczą, wykorzystują, przekształcają, uzupełniają i przekazują następnym pokoleniom;
Kultura jako zbiór nakazów, zakazów regulujących zachowania ludzi.
Kultura w swej istocie jest zjawiskiem międzynarodowym, ponieważ przy współczesnej technice i technologii kultura przenika granice państw, granice języków czy granice obyczajów. Kultura sprawia że człowiek nie jest istotą tylko natury, ale jest również istotą tworzącą.
STRUKTURA WEWNĘTRZNA KULTURY
Kultura zawsze jest zlokalizowana w przestrzeni i w społeczności. Nie istnieje poza zbiorowościami ludzkimi.
Wyróżniamy następujące przejawy struktury wewnętrznej kultury:
Kultura osobista jednostki – to ogół jej osobistych wzorów postępowania metod działania, wytworów jej działalności, idei i myśli. Kultura osobista musi się mieścić w ramach kultury zbiorowości, jednakże każde społeczeństwo zezwala jednostka na pewien margines oryginalności i odchylenia od powszechnie przyjętych i uznawanych wzorów;
Kultura zbiorowości – nie jest sumą kultur osobistych jej członków. Jest to ogół wartości i sposobów zachowania, które zostały przyjęte i uznane przez zbiorowość i nabrały ważności dla jej członków, wyznaczając zachowanie się i ich uznanie za obowiązkowe. Nie wszystko z kultury osobistej członków staje się wspólnym dobrem całej zbiorowości. Jest całością żywych, aktualnych, funkcjonujących wytworów i wzorów odgrywających uznaną rolę w życiu członków zbiorowości;
Dziedzictwo kulturowe – to tylko ta część systemów, które zostały przekazane następnym pokoleniom, które zdały egzamin trwałości w czasie (niektóre idee, dzieła sztuki, literatury). Ulega zazwyczaj idealizacji, staje się zbiorem wartości uświęconych, symboli otoczonych postawami emocjonalnymi, a zatem i czynnikiem integracji grup, ośrodkiem ich skupienia, czynnikiem ich ciągłości i trwałości w kryzysach. Do dziedzictwa kultury nie zaliczymy natomiast takiego zjawiska kulturowego jak np. aktualna moda.
ELEMENTY/CECHY KULTURY – przedmioty, idee, czynności (wzory tych czynności), które wyznaczają ważne dla utrzymania i rozwoju grupy działania i zachowania; inaczej – są to te przedmioty lub idee czy sposoby zachowania, które organizują, skupiają wokół siebie i wyznaczają funkcjonowanie innych.
Kompleks kulturowy – to szerszy układ przedmiotów, urządzeń, wydarzeń, idei, wzorów postępowania skupionych funkcjonalnie wokół dowolnego elementu.
Konfiguracje kulturowe – to kompleksy kultury łączące się w szersze całości funkcjonalne np. kapitalizm.
CIĄGŁOŚĆ WSPÓLNOT KULTUROWYCH – stanowią o tym założenia, wartości, normy, ideały, które przechodzą z pokolenia na pokolenie; rysy pozwalają wyodrębnić jedną wspólnotę od drugiej, na podstawie odmiennych postaw i zachowań ludzkich.
ZMIENNOŚĆ WSPÓLNOT KULTUROWYCH – objawia się przez przyrost nowych treści kulturalnych; inwencje, wynalazki, nowe rozpoznanie świata i sił, nowe wyrazy artystycznej twórczości pomnażania treści, które są źródłem przeżyć ludzkich i wypełniają życie kulturalne społeczności; narastanie się przeciwieństw w obrębie kultury, w wyrażających ją dążnościach, orientacjach tworzonej wciąż na nowo wizji świata.
KULTURA MASOWA
- w znaczeniu ogólnym – pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w b. szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury;
- w znaczeniu szczegółowym – imitacja kultury wysokiej i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilości kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).
Za podstawowe kryteria wyróżniające kulturę masową uznaje się:
- kryterium ilości – produkty kulturowe emitowane są z nielicznych źródeł, adresowane są natomiast do masowego odbiorcy. Odbiorcy kultury masowej tworzą publiczność, czyli rozproszoną przestrzennie zbiorowość skoncentrowaną na konkretnym przekazie kulturowym. Odbiorcą kultury niemasowej (np. koncertu kameralnego) jest natomiast audytorium, czyli zbiorowość pozostająca w bliskości fizycznej;
- kryterium standaryzacji – produkty kultury masowej są zestandaryzowane zarówno co do formy jak i do treści. Kryteria ilości i standaryzacji spełniane są np. przez muzykę popularną (np. piosenki radiowe), filmy telewizyjne czy reklamy.
Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.
Z powodu tych cech przyrównuje się często tworzenie kultury masowej do produkcji przemysłowej. Dzieła kultury określane są mianem produktów, a sam proces tworzenia mianem produkcji. Obieg kultury przyrównuje się do rynku, gdzie poszczególne produkty kulturalne konkurują ze sobą w walce o uwagę konsumentów.
Zalety kultury masowej:
- szybkość przesyłu informacji,
- ogólnodostępność jej wytworów,
- jej wytwory są lekkie, łatwe i przyjemne,
- mogą dotrzeć do większej rzeszy odbiorców,
- nie wymagają wyrafinowanego gustu i smaku,
- niejednorodność grup społecznych.
Wady kultury masowej:
- podział na biernych odbiorców oraz przemysł rozrywkowy,
- powstawanie kiczowatych utworów,
- jej wytwory są standardowe i typowe,
- jest ona płytka,
- jednorodna,
- rządzi nią głównie chęć zysku,
- ciężko jest wypromować dzieła wymagające wyrafinowanych odbiorców, łatwiej promuje się te łatwe ale przyziemne lub słabe,
- komercjalizacja kultury,
- jest ona nieautentyczna.
Więź społeczna to długotrwały proces obfitujący w wielość różnorodnych działań. Więź społeczna jest efektem rozwoju stosunków społecznych , wzajemnych oddziaływań, zależności społecznych i norm instytucjonalnych i obyczajowych, moralnych i religijnych.
10 etapów, następujących po sobie tworzenia więzi:
• styczność przestrzenna
• styczność psychiczna
• styczność społeczna
• wzajemne oddziaływanie
• wzory działań społecznych
• stosunki społeczne
• zależności społeczne
• instytucje społeczne
Więź społeczna tworzy się poprzez fakt bliskości przestrzennej, społecznej, dzięki czemuś, komuś, funkcjonowanie czegoś.