WYKŁAD II

Globalność-wyraża się w tym, że pedagogika społeczna spożytkowując wyniki innych nauk urzeczywistnia syntezą wiedzy o człowieku. Oznacza to zainteresowanie pełnym człowiekiem i uwzględnienie pełnych wpływów, a więc „wpływu warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływu ludzi na zapewnienie bytu wartościom”. Globalność oznacza więc uwzględnienie spraw indywidualnych jak i zbiorowych, oznacza także zarówno dostarczanie podniet rozwojowi jak i usuwanie przeszkód w jego przebiegu.

Dynamika- Wyraża się w twórczym tj. aktywnym i poszukującym stosunku do rzeczywistości. Pedagogika Społeczną interesuje nie tylko opis statyczny aktywności wychowawczej w określonym czasie i przestrzeni ale także jej przebieg i sposób oraz jej znaczenie środowisk( warunków) dla jej jakości. Podstawową kategorią pojęciową jest „przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału”

Kompensacja- Zdaniem H. Radlińskiej stanowi główne zagadnienie pedagogiki społecznej. Kompensacja rozumiana jako świadome uzupełnianie procesu selekcji społecznej i biologicznej może stanowić dobre uzasadnienie dla podejmowania działań wyrównujących braki indywidualne i społeczne. W pedagogice społecznej proces ten nie wiąże się jedynie z adaptacją do warunków i możliwości, a raczej z takim uzupełnianiem braków aby zaistniały warunki społeczne i biologiczne do „ dostarczania podniet dla rozwoju”.

Normatywność i wartościowanie- W sformułowanej przez Radlińską pedagogikę społeczną normatywność rozpatruje się co najmniej w dwóch wymiarach:

- jako punkt odniesienia(cel finalny) przetwarzania środowisk” siłąmi społecznymi w imię ideału”

- jako uzasadnienie dla konstruowania różnorodnych narzędzi oceny niezbędnych pracownikowi socjalnemu w jego codziennej pracy, które wywodzą się z kategorii wzoru i wzorca. Ta cecha jest cechą najbardziej istotną.

Wartościowanie rozumiane jako kompetencja nabywania m.in. w procesie kształcenia sprzyja podejmowaniu wyborom ich trafności i adekwatności.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA WŚRÓD NAUK PEDAGOGICZNYCH

Wyróżnić można 7 podstawowych kryteriów według, których da się sklasyfikować występowanie współcześnie subdyscypliny szczegółowe w ramach pedagogiki jako nauki o człowieku.

1. Cele działalności wychowawczej ujmowane w najszerszym ich rozumieniu. Według tego kryterium zostały wyodrębnione: dydaktyka i teoria wychowania

2. Kryterium metodologiczne- Pedagogika ogólna i pedagogika społeczna

Pedagogika Społeczna akcentuje w podejściu metodologicznym rolę i znaczenie środowiska jako istotnego czynnika kształtowania osobowości ludzkiej. Zasadniczy sens badań pedagogów społecznych polega na tym, że koncentrują się na problematyce środowiska wychowawczego jako zespole czynników działających na człowieka warunkujących jego rozwój i rezultaty planowej działalności wychowawczej. Pedagogika Społeczna analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko, a równocześnie ustala zasady jego organizowania z punktu widzenia potrzeb wychowania, opieki, pracy socjalnej i kulturalnej, resocjalizacyjnej, kompensacyjnej oraz socjo i psychoterapeutycznej

1. Kryterium instytucjonalne- Zgodnie, z którym wyróżnia się rozmaite określenia zawierające słowo pedagogika potrzebne bardziej dla nazywania konkretnej działalności praktycznej niż refleksji teoretycznej. Wyróżnia się tutaj pedagogikę szkolną, przedszkolną, szkoły wyższej, zakłady karnego, ośrodka pomocy społecznej, wojskową i pedagogikę różnych stowarzyszeń lub organizacji

2. Kryterium rozwojowe- Według którego można uszeregować kolejno dyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia ludzkiego. Wyróżnić tu można: Pedagogikę okresu żłobkowego, wczesnoszkolną, dzieci i młodzieży, studentów, dorosłych( andragogika), ludzi w wieku poprodukcyjnym i starszych( geragogika).

3. Kryterium ze względu na rodzaj jednostkowej lub grupowej działalności, którą chce się rozpatrywać również w aspekcie pedagogicznym. Pedagogika obronna, działalności kulturowej, sportu, pracy, pracy socjalnej, wczasów, czasu wolnego, zdrowotna i opiekuńcza, samokształcenia

4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka- Pedagogika specjalna lub ortopedagogika z dyscyplinami szczegółowymi( oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika, pedagogika rewalidacyjna, resocjalizacyjna i penitencjarna.

5. Kryterium problemowe- Wówczas w centrum uwagi danej dyscypliny są przekrojowo ujęte zagadnienia badawcze i praktyczne np. polityka oświatowa, kształcenie ustawiczne, problemy zawodu nauczyciela( pedentologia) i kwestie edukacji ekologicznej oraz językowej.

METODOLOGIA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Pedagodzy społeczni uznają iż przedmiot badań stanowią głównie środowiskowe uwarunkowania dziedziny naszej rzeczywistości takie jak szkoły, placówki opiekuńcze, rodzina itp. Oraz zachodzące w nich relacje

Zasadniczy rys metodologiczny pedagogiki społecznej sprowadza się do ujmowania wychowania jako przebiegu uwarunkowań i efektów z punktu widzenia teorii środowiska wychowawczego. Pedagogika Społeczna skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków umożliwiających uwzględnienie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach jego życia i różnorodnych sytuacjach życiowych. Z tych względów pedagogika społeczna koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach celowo powołanych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych.

Pedagogika Społeczna jest zarazem pedagogiczną teorią i praktyczną środowiska w tym sensie, że traktuje wszelkie instytucje społeczne formalne i nieformalne jako środowisko ludzkiego życia i usiłuje dostrzegać w nim siły lub sugerować im intencjonalność pracy wychowawczej, aktywizować jego potencjały.

Wychowywać z punktu widzenia pedagogiki społecznej to realizować w środowisku zadania indywidualne, grupowe, instytucjonalne, zmierzające do ulepszenia tego co jest lecz w miarę wartości i celów a także w atmosferze budowy i tworzenia warunków do realizacji idei sprawiedliwości społecznej. Pedagogika Społeczna opierając się na teorii środowiskowej i badaniach empirycznych analizuje warunki i relacje, których źródłem są poszczególne komponenty środowiska oraz ustala zasady i określa metody jego przekształcania z punktu widzenia potrzeb wychowania i rozwoju jego podmiotów. Uwzględniając pogląd Radlińskiej przekształcenie dokonuje się w imię ideału głównie przez siły konkretnego środowiska( jednostkowe, grupowe, aktualne, potencjalne).

Przed Pedagogiką Społeczną stoją dziś 2 podstawowe zadania

1. Dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno- wychowawczego w środowisku głównie przez analizę faktów. Jest to funkcja Diagnostyczna

2. Projektowanie działalności społeczno- pedagogicznej, kulturalnej, socjalnej zwłaszcza w drodze wypracowania wzorców w rzeczywistości pożądanej np. funkcjonowanie placówek opiekuńczych i innych, instytucji oświatowych, środowisk życia osiedlowego, układów życia rodzinnego i rówieśniczego

ETAPY ROZWOJU PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W ŚWIECIE

W dotychczasowym rozwoju pedagogiki społecznej można wyróżnić 5 zasadniczych okresów, w których kształtowała się m.in. myśl metodologiczna tej dyscypliny.

1. Okres, w którym podejmowano praktyczną działalność wychowawczą i socjalną bez głębszej refleksji naukowej. Okres ten otwiera m.in. działalność Johana Pestalozziego, Friedricha Diesterwega i Roberta Owena.

2. Okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny bez bliższego powiązania jej z badaniami empirycznymi. Reprezentanci tego okresu to: Paul Bergman, Paul Natorp. Jako pierwsi użyli nazwy pedagogika społeczna.

3. Okres umocnienia się pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych wraz z rozwijającą się refleksją metodologiczną. Jest to okres silnego rozwoju tej subdyscypliny. Szczególnie w Polsce związany jest z działalnością Radlińskiej, której największą zasługą w rozwoju tej dyscypliny jest przede wszystkim troska o nadanie pedagogice społecznej jak największej rangi naukowej. Radlińska nie zatrzymywała się w procesach na poziomie metodologii pojętej jako zbiór konkretnych metod i technik badawczych ale rozpatrywała przede wszystkim wyższe jej płaszczyzny. Tak więc nakreśliła główny przedmiot i zadania oraz charakter pedagogiki społecznej oraz ustaliła w miarę precyzyjnie podstawowe pojęcia t.j. średnia, norma, wzorzec, siły społeczne, wiek społeczny dziecka. W okresie tym tworzyła także Mercy Richmond- wprowadziła do metodologii pedagogiki społecznej pojęcie diagnozy społecznej oparte głównie na wywiadzie środowiskowym. Kontynuatorką tej idei była Alice Salomon w Niemczech oraz Szachi w Rosji.

4. Okres ilościowego wzrostu badań empirycznych. Z zakresu pedagogiki społecznej ( w Polsce od końca lat 50) wykazujących różne orientacje metodologiczne najczęściej jednak skłaniające się ku socjologii wychowania.

5. Próby syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych. W tym nakreślenia nowych obszarów badawczych oraz swoistej już metodologii. Wskaźnikiem na pierwsze i kolejne opracowania syntetyczne i podręcznikowe autorskie i zbiorowe. Najlepiej uzupełnia to Lepalczyk w książce „ H. Radlińska. Życie i twórczość.” Wskazując na pionierską rolę Radlińskiej w Polskiej i światowej pedagogice społecznej.

DYLAMATY PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ NA PRZEŁOMIE XX I XXI WIEKU

1. XIX w. źródła nowej subdyscypliny

Pedagogika Społeczna charakteryzuje się wszystkimi osobliwościami jakie przypisujemy pedagogice jako nauce o wychowaniu. Jest umownym nurtem teoretycznym wśród powstałych i rozwijających się kierunków XX wieku. Pedagodzy społeczni akcentują przede wszystkim metodologiczną płaszczyznę badań pedagogicznych( empirycznych i teoretycznych). Swoistość pedagogiki społecznej i jej przydatność do rozwiązywania współczesnych problemów t.j. spraw indywidualnych, grupowych i szerszych zbiorowości są zawarte w 4 jej głównych cechach. Pedagogika społeczna zrodziła się na przełomie XIX i XX wieku a jej podłoże stanowiły przeobrażenia ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczno- kulturowe Europy i Ameryki.

1. Dokonania teoretyczne i praktyczne w XX wieku

Pedagogika Społeczna wyłoniła się jako nowy sposób myślenia o rzeczywistości. Jej warunkach, czynnikach powodujących rozwój lub degradacją jednostek grup ludzkich. Właśnie w dynamicznie rozwijających się krajach Europy i Ameryki zostały wymuszone okoliczności do tworzenia pierwszych instytucji opiekuńczych, kompensacyjnych braki rozwojowe i środowiskowe, formy działań profilaktycznych podejmowanych dla ograniczenia zjawisk patologii i degradacji jednostkowej oraz społecznej, powoływania stowarzyszeń dobroczynnych, opieki i filantropii publicznej oraz domów pobytu dla osób potrzebujących. Pomimo wieloletnich refleksji i prób zdefiniowania pedagogiki społecznej także współcześnie najpełniejszą charakterystykę i główny sens teoretyczno- praktyczny pedagogiki społecznej ujmują jej klasycy- Radlińska

Okazuje się, że sam upływ czasu oraz zmienność warunków zewnętrznych zwłaszcza ekonomicznych, cywilizacyjnych, edukacyjnych, kulturowych, przyrodniczych, nie powoduje zmiany , odniesienia praktycznego i naukowej charakterystyki pedagogiki społecznej. Bowiem na progu XXI wieku poszerza się równocześnie rozwarstwienie ekonomii i kulturalne, wzrastają obrony biedy i kulturowej marginalizacji.

OKRESY ROZWOJU POLSKIEJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

W historii pedagogiki społecznej w Polsce można wyróżnić 4 okresy rozwojowe:

1. Lata 1908 do 1939 z pewną kontynuacją w latach 1939- 1945

2. Lata 1945-1980

3. Lata 80

4. Lata 90 i przełom wieków XX/XXI

OKRES 1

Pojawia się 1 próba sformułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej przez Radlińską w 1908 roku w pracy pod tytułem „ Z zagadnień pedagogiki społecznej”. Jest to okres tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce. Głównym ośrodkiem rozwoju myśli pedagogiki społecznej było od 1925 roku „ studium pracy społeczno- oświatowej „Walnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Kierownikiem i założycielką był Radlińska.

Po 1 próbach formułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej w pracach pod tytułem „ Podstawy wychowania narodowego” –rok 1909-1910

Radlińska przygotowała wydanie zbiorowe pod tytułem „ Praca oświatowa jej zadania, metody, organizacja”-1913 uznawane za 1 podręcznik polski z oświaty pozaszkolnej.

Zasadnicze przesłanki własnej koncepcji pedagogiki społecznej zamieściła w pracy” Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego”-1935. Podkreślała tu iż głównym punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny i aktywny stosunek jednostki i środowiska.

W rozprawie „ Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych”-1937 zdemaskowała ograniczenia i środowiskowe uwarunkowania dostępności dzieci do oświaty.

Radykalizm społeczny Radlińskiej był ściśle związany z pobudkami patriotycznymi. Naczelne motywy życia i twórczości Radlińskiej to dobro gnębionego narodu, jego odrodzenie, przebudzenie narodowe i krzewienie kultury narodowej. Radlińska tworząc podstawy swej pedagogiki odczuwała potrzebę sięgnięcia do fundamentów pedagogiki narodowej, nawiązania zerwanych nici tradycji, czerpania z inspiracji wielkich twórców oświaty polskiej takich jak H. Kołłątaj, Staszic, Libelt.

Twórczość wewnętrzna pedagogiki społecznej formułowała na podstawie potrzeb ówczesnego polskiego życia społecznego, których interpretatorami byli dla niej Krzywicki i Abramowski. Szeroko rozumiane pojęcia pedagogiki społecznej zaczerpnęła z prac pedagogów niemieckich Bergemanna i Natorpa.

R. Wroczyński szkołę naukową Radlińskiej umieścił na pograniczu 2 nurtów:

a) pedagogiki kultury reprezentowanej u nas przez Nawroczyńskiego, Suchodolskiego i Hessena

b) pedagogiki socjologizującej rozwijanej m.in. przez Dawida, Kasprowicza, Znanieckiego, Mysłakowskiego i Hałasińskiego

Zachodzi zatem pytanie: Co różniło Radlińską od innych teoretyków pedagogiki społecznej?

Przede wszystkim odmienne traktowanie wzajemnych powiązań jednostki i środowiska. W odróżnieniu od deterministów środowisko wychowawcze Radlińska przygotowywała jednostki i grupy do obrony przed warunkami środowiskowymi obniżającymi życie i rozwój człowieka, a także do zmiany tych warunków własnymi siłami. Czyni to polską pedagogikę społeczną w międzynarodowym środowisku pedagogów w XX wieku międzywojennym dyscypliną swoistą. W to środowisko Radlińska wnosi nowy sens działalności wychowawczej polegającą na uruchomieniu , na ulepszeniu środowiska życia poczynaniami dynamicznymi jednostek i grup społecznych na odnajdywaniu ich i wspieraniu w działaniach, na rozbudzaniu ich wyobraźni.

Kontynuacja pracy Walnej Wszechnicy Polskiej nastąpiła także w okresie okupacji w latach 1939-1945. Kierownikiem konspiracyjnego studium pracy społeczno- oświatowej pozostawała Radlińska

OKRES 2

1. Kamiński wskazał na początkowy etap kształtowania się pedagogiki społecznej w Polsce powojennej-1945-1950. Był to etap kontynuacji dorobku tej dyscypliny pedagogicznej z lat II Rzeczypospolitej z próbą zaadoptowania tego dorobku do nowych potrzeb społecznych i wychowawczych.

W latach 1950-1956 nastąpiła przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej. W roku 1950 władza centralna nakazała likwidację katedry pedagogiki społecznej Uniwersytetu Łódzkiego stanowiącej główny ośrodek rozwoju myśli pedagogiki społecznej.

W 1957 roku odbył się w Warszawie I zjazd pedagogów społecznych zorganizowany przez grupę ucznów i współpracowników Radlińskiej skupioną wokół Wroczyńskiego. Na zjeździe tym zainicjowano otworzenie na Uniwersytecie Warszawskim katedry pedagogiki społecznej pod kierownictwem Wroczyńskiego.

Na Uniwersytecie Łódzkim powróciła katedra w 1962 kierownikiem został Komeński

1970- powstał ośrodek Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Kierownik Kowalski

1972- WSP Bydgoszcz. Kierownik Trempała

1974- Uniwersytet Śląski Katowice. Kierownik Gąsior

1976- Uniwersytet Mikałaja Kopernika w Toruniu. Kierownik Kawula

1978- Białystok- Izdebska

Rozwój pedagogiki społecznej od 1957 w Polsce wyraża się w obfitości prac teoretycznych i rozlicznych badań empirycznych. Znaczący dorobek naukowy przynoszą lata 60 i pierwsza połowa lat 70. Ukazały się 3 edycje pism Radlińskiej: Pedagogika Społeczna-1961, Zagadnienia bibliotekarstwo i czytelnictwo-1961, Z dziejów nocy społecznej i oświatowej-1964

Wydane zostały 4 prace Wroczyńskiego:

1. Wprowadzenie do pedagogiki społecznej 1966

2. Wychowanie poza szkoła 1963

3. Praca oświatowa. Rozwój, system i problematyka 1965

4. Edukacja permanentna. Problem perspektywy 1973

Ukazały się 3 prace Kamińskiego

1. Funkcje pedagogiki społecznej 1972

2. Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza 1965

3. Analiza teoretyczna związków młodzieży do połowy XIX wieku.

Trempała

Integracja podstawowych środowisk wychowawczych. Rezultaty pracy pedagogiki szkoły 1969

Winiarski

Szkoła otwarta- rzeczywistość i perspektywy 1975

Pilch

Zasady badań pedagogicznych 1977

Kwieciński, Drogi szkolne młodzieży a środowisko 1980