Zasada bezpośredniego skutku prawa UE

1. Po raz pierwszy zastosowany przez TS do prawa uwczesnej EWG w wyroku 26/62 Van Gend

• Traktakt stworzył nowy porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także obywatele. Wynika z tego że normy prawa wspólnotowego są w stanie wprost określić sytuację prawną jednostek.

• Przyznawać im prawa

• Nakładać na nie obowiązki

• Instytucja znana prawu międzynarodowemu acz nietypowa

• Żeby ustalić, czy postanowienia umowy m. mogą wywrzeć skutek bezpośredni – rozważyć ich cel. kontekst

• Z celu TEWG – ustanowienie wspólnego rynku, którego działanie stwarzało przedmiot zainteresowania wszystkich zainteresowanych stron we wspólnocie

• Traktat to coś więcej niż tylko porozumienie kreujące wzajemne zobowiązania stron

• Preambuła odnosząca się nie tylko do rządów, ale także do narodów

• Przynależni państwu członkowie zostali powołani do współdziałania w ramach wspólnoty za pośrednictwem PE oraz KES

Art. 257 TFUE

• Zapewnienie jednolitej wykładni traktatu przez sądy i trybunały państw

• Państwo członkowskie zgodziły się do tego, że moc wiążąca prawa wspólnotowego z zasady pozwala na jego powoływanie przez ich przynależnych przed ich sądem i trybunałem

↓ ten przepis powołujący do istnienia szczególnego rodzaju org. Interracyj (jest konkretną podstawą normatywną do uzyskania zasady skutku bezpośredniego)

• Zastąpienie unikające oparcia się wyłącznie na argumentach odwołujących się do prawa międzynarodowego

• Metoda wykładni:

• Charakterystyczna koncentracja w równym stopniu w kwestiach

• Kontrowersyjna celu i przedmiotu traktatu jak również jego postanowień

Uzasadnione jest , że TS uznał za kluczowe zapewnienie praktycznej skuteczności postanowień traktatu mając na uwadze jego szczególny przedmiot tj. integrację państw i narodów Europy.

Doktryna – formułowanie własnych szczególnych wspólnotowych zasad – posunięcie retoryczne – załagodzenie konsekwencji zastosowania norm o bezprecedensowo szerokim zakresie zastosowania

Bezpodstawne hipotezy – uznanie wspólnotowego porządku prawnego za podsystem prawa międzynarodowego oznaczały poddanie jej stosowania zasadom określonym w porządkach konstytucyjnych poszczególnych państw.

Na tle ówczesnego art. 12 TEWG, którego dotyczył spór w sprawie Van Gend TS sformułowało raz pierwszy obowiązującą do dziś koncepcję skutku bezpośredniego

↓

Cecha przepisu podlegająca na jego zdolność do wywołania

„bezpośrednich skutków w stosunkach prawnych”

• Nie zawsze nadaje to jednostkom prawa podmiotowego

• Wyróżnienie kwestii „przyznania praw” i kwestii „skutku bezpośredniego”

• Pierwsze może ale nie musi wynikać z drugiego

• Przepis „wywołuje skutki bezpośrednie” i „tworzy prawa jednostek”

Koncepcja SB w orzecznictwie TS – charakter obiektywny – odnosi się do obiektywnej cechy przepisu rozpatrywanego w świetle jego celu i przedmiotu oraz celu i przedmiotu traktatu.

Kwestia subiektywna efektywnej ochrony praw – konsekwencja uznania SB jako obiektywnej cechy przepisu w sytuacji gdy przyznaje on jednostce prawo.

Nie każdy przepis posiada tę obiektywną cechę – nie każdy w związku z tym może wywrzeć SB

Uzależnione jest to od rodzaju źródła prawa na podstawie którego przyjmujemy jego obowiązywanie, a także od struktury i treści samego przepisu.

Bezwarunkowość przepisów prawa UE – zastosowanie ani skuteczność nie są uzależnione od podjęcia jakichkolwiek środków przez instytucje UE ani przez państwa członkowskie a wystarczająco precyzyjny do tego by mógł być powołany i zastosowany przez sąd wówczas, gdy zobowiązania jakie przewiduje się zdefiniować w JAKIŚ sposób.

W kontekście warunku kompletności TS uznał, że dany przepis może wywierać skutek bezpośredni nawet wówczas gdy co do zasady wymaga wykonania jeśli można wyodrębnić taki jego element, istotną treść wyrażającą precyzyjne zobowiązanie, w którego zakresie wykonania nie wymaga.

2. Bezpośrednie obowiązywanie, stosowanie i skutek.

Traktaty nie posługują się pojęciem BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU

W doktrynie wyróżnia się pojęcia:

• Bezpośredniego obowiązywania

• Bezpośredniego stosowania

• Skutku prawa UE

Jak też o wydanie aktów prawnych w dziedzinach prawnych poddanych wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

Bezpośrednie obowiązywanie – autonomie prawa Unii, jego samoistnej mocy prawnej.

• Prawo to obowiązuje na terytorium państw członkowskich

• EX PROPIO VIGORE – bez względu na treść regulacji w kwestii obowiązywania postanowień prawa międzynarodowego na terytorium danego państwa.

Zasada bezpośredniego stosowania i bezpośredniego skutku – konsekwencją bezpośredniego obowiązywania widzianą:

1) od strony organów władzy państwowej – obowiązek stosowania prawa Unii

Prawo Unii udziela wszelkim organom stosującym prawo uprawiania do jego stosowania bez względu na treść przepisów regulujących kompetencje tych organów.

Stosowanie należy rozumieć ściśle zgodnie z art. 288 TEWG, który posługuje się tym pojęciem w odniesieniu do rozporządzenia . Poza zakresem znajduje się tu stosowanie prawa.

TS ujął to w kontekście rozporządzeń wspólnotowych w wyroku 34/73 Varida

„Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia oznacza że jego wejście w życie oraz stosowanie na korzyść lub niekorzyść jego adresatów jest niezależne od jakichkolwiek aktów jego recepcj do prawa państwa.

Z kolei w wyroku 106/77 Simmenthal Spt. TS podkreślił, że:

„Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego oznacza że jego normy powinny być w pełni i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich od daty ich wejścia w życie tak długo jak pozostaje w mocy”

*organy te zobowiązane są w swoich działaniach przestrzegać nie tylko norm prawa krajowego ale także norm prawa międzynarodowego. Normy prawa wspólnotowego stanowią więc podstawę prawną do działań tych organów. Chodzi tu zarówno o podejmowanie decyzji w sprawach inwidualnych, w szczególności w wyrokach sądowych lub decyzjach Odr.

Przede wszystkim (Van Gend) prawo Unii może nadawać prawo i nakładać na nie obowiązki, określając prawo w sposób bezpośredni i samoistnie (bez względu na obowiązywanie przepisów krajowych)

Z instytucji pytań prejudycjalnych (możliwość przywołania przez strony przed sądem krajowym postanowień prawa Unii)

Wynika w świetle wyroku Van Gend, że obowiązkowi bezpośredniemu stosowane przez Unie towarzyszy prawo domagania się tego stosowania przez podmioty prywatne (obowiązek kierowania pytań prawnych przez sądy do TS gdy COŚ podniesie zarzut dotyczący prawa Unii)

Sposoby rozróżnienia skutku bezpośredniego

A. Subiektywnego skutku bezpośredniego

B. Obiektywnego skutku bezpośredniego

Rozumienie węższe – odnosi się do zdolności danego przepisu prawa Unii do przyznawania jednostkom praw, które mogą one egzekwować przed sądem krajowym.

Rozumienie szersze – pojęcie tzw. Powoływalności przepisu prawa Unii przed sądem krajowy (tutaj przyznanie prawa nie stanowi CZEGOŚ skutku bezpośredniego lecz może być jego konsekwencją.

B. w zasadzie każdy wiążący przepis prawa Unii może być powołany przez jednostkę przed sądem krajowym i jednostka może na nim polegać. Celem przepisu nie musi przy tym być nadanie jednostce praw podmiotowych.

W wyroku Van Gend znaleźć można podstawy do przyjęcia obiektywnej koncepcji skutku bezpośredniego.

Normy obowiązujące są tak rozumianym skutkiem bezpośrednim . Sąd ma niekiedy obowiązek zastosować także z urzędu.

Możliwość powołania przepisu przed sądem jako istota skutku bezpośredniego nie jest ograniczona do sytuacji możliwości powołania przepisu przed sądem przez samą jednostkę.

Norma, która nadaje się do stosowania samoistnego może być powołana przed sądem przez stronę lub przez sąd z urzędu i może w sposób wiążący określić stosunki prawne w danej sprawie.

Może być też powołana w sprawie dotyczącej dokonanego już rozstrzygnięcia jako wzorzec oceny jego podstaw prawnych.

Rozróżnienie między skutkiem substytucyjnym (norma prawa Unii stosowana jest w miejscu normy prawa krajowego)

Z skutkiem eksklezyjnym (norma prawa Unii wywiera skutek jedynie w postaci wyłączenia stosowania w danej sprawie sprzecznych z prawem Unii przepisów prawa krajowego)

W świetle całości orzeczeń TS z SB można utożsamiać z wynikającą z zasad lojalności z PRAKTYCZNEGO SKUTKU prawa UE

• Osiągnięty poprzez urzeczywistnienie określonego stanu prawnego zgodnie z celem traktatu i celem przepisów wydawanych na jego podstawie.

Norma o skutku bezpośrednim może wywrzeć skutki w sposób bezpośredni czyli samoistnie z wyłączeniem prawa krajowego

• Określenie stosunków w danej sprawie w sposób wiążący.

Czysto obiektywnie rozumienie SB:

• Przepisów precyzyjnych i bezwarunkowych

• Wystarczająco nadających się do zastosowania

• Jako takich zdolnych do określenia pr. Jednostek

Istota skutku → jednostki mają prawo do powołania się na te przepisy.

Pojęcie BS posługuje się traktat do określenia charakteru prawnego rozporządzenia jako aktu prawa stanowiącego Unii. Dlatego w ścisłym sensie zasada bezpośredniego stosowania dotyczy tylko rozporządzeń. TS rozciąga jednak zakres na wszystkie przepisy prawa UE, którym można przypisać skutek bezpośredni.

Z kolei z. SB dotyczy wszystkich wiążących przepisów prawa Unii aczkolwiek w różnym zakresie jeśli są to źródła inne niż rozporządzenia.

Z bezp. stosowania i b. skutku są ze sobą ściśle powiązane. Relacja między nimi jest taka, że bezpośredniemu stosowaniu podlegać mają te same przepisy prawa UE któremu można przypisać skutek bezpośredni.

Prawo wspólnotowe ma za. bezp wpływania na zakres praw podmiotowych oraz obowiązków podm. Inwidualnych w 2 układach.

SKUTEK BEZPOŚREDNI WERTYKALNY I HORYZONTALNY

• Istotne jest rozróżnienie skutku wertykalnego → relacja między jednostką a państwem

i horyzontalnego → między podmiotami prywatnymi.

a. wstępujący – jednostce przysługują roszczenia skuteczne wobec państwa

b. zstępujący – państwo może skutecznie egzekwować obowiązki od jednostki

Pełna skuteczność na obu płaszczyznach przysługuje jedynie przepisom rozporządzeń. W odniesieniu od przepisów pozostałych aktów normatywnych które pod pewnymi warunkami mogą wywrzeć skutek bezpośredni w praktyce orzeczniczej TS decydujące ma kryterium adresata normy.

Skutek horyzontalny i wertykalny – cel – nałożenie obowiązków na jednostki jako jej adresatów.

SK. BEZP PRZEPISÓW ROZPORZĄDZENIA

SB zależy od rodzaju żr. prawnego na podst. którego przyjmuje się jej obowiązywanie.

Rozporządzenie – SB bo w myśl samego traktatu podlegają bezp. stosowaniu.

O bezp. skuteczności decyduje doskonałość prawa konkretnej normy.

Rozporządzenie także może wymagać do wykonania i uzupełnienia aktu wykonawczego.

Przepisy rozporządzeń muszą zawsze spełniać ogólne przesłanki doskonałości prawnej by wywoływać skutek bezpośredni.

Dla wzmocnienia praktycznej skuteczności rozporządzeń TS uznał legitymację jednostek do domagania się przed sądami krajowymi przestrzegania bezp. skuteczności przepisów rozporządzeń przez inne jednostki.

Rozporządzenia wchodzą w życie z dniem opublikowania w DzU UE.

SB podst. traktatów założycielskich.

Postanowienia traktatów mogą być stosowane bezp. o ile są prawnie doskonałe i gdy jest to potrzebne dla zapewnienia pełnej praktycznej skuteczności prawa UE w szczególności – ochrona praw podmiotowych, których ustanowienie jest celem tego prawa.

Stosowanie bezp. ilekroć jest to możliwe zgodnie z zasadą lojalności w myśl której całe państwo członkowskie podejmuje wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów instytucji Unii.

Postanowienia dyrektyw i decyzji.

• Konieczne jest spełnienie dodatkowych warunków

• Na zasadzie wyjątku → są instrumentem legislacji dwustopniowej

- podlegają wykonaniu przez ustanowienie odpowiednich przepisów prawnych przez państwo i z założenia nie mają wykonywać skutków bezp.

• Konieczność zapewnienia praktycznego skutku wiążących aktów Unii, TS uznaje pierwszeństwo decyzji adresowanych do COŚ a następnie dyrektyw.

• W każdej konkretnej sprawie należy rozważyć czy charakter, kontekst i litera danego przepisu pozwalają na wywarcie skutkó bezp.

• Kryteria samo wykonalności normy (w Van Gend)

• Swoboda sposobu realizacji dyrektyw w wyznaczonym czasie

• Po upływie dopiero skutku bezpośredniego

↓

Skutek bezp. dyrektywy stanowi szczególnego rodzaju sankcję wobec państwa naruszającego swoje zobowiązania wynikające z prawa Unii.

• Także gdy nie została wykonana prawidłowo.

• To sankcja nie można odnosić korzyści z własnego naruszenia prawa

• Z legalizmu i koncepcji powierzonych – zrównanie decyzji w skutkach z rozporządzeniem.

• Podmioty państwowe – tylko wobec nich postanowienie może mieć SB

• Brak zrównoważenia podmiotów naruszających prawo UE

  • nie ma znaczenia w jakim ch. państwo działa.

• Konieczność respektowania traktatowego rozróżnienia między rozporządzeniem a dyrektywą i jej swoistym charakterem jako CZEGOŚ

1. Z b. obowiązywania i stosowania prawa wspólnotowego wynika z postanowień traktatów.

a. art. 249 TWE – rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże całość i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich.

b. art. 234 TWE – przekazywanie ETS pytań prawnych dotyczących ważności lub interpretacji prawa wspólnotowego przez sądy krajowe.

2. Podejście monistyczne – wynika z samej koncepcji Wspólnoty która opiera się na przekazaniu przez państwo członkowskich uprawnień legislacyjnych organom wspólnoty.

6.64 Costa i ENEL

• W odróżnieniu od zwykłych UM traktat EWG stworzył własny porządek prawny który po wejściu traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich u musi być stosowany przez ich sądy.

• Przez prawo suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień wspólnocie państwa członkowskie ograniczyły swe prawa suwerenne i utworzyły COŚ prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i ich samych.

Oznacza to, że prawo wspólnotowe jest bezpośrednio stosowane w porządku prawnym państw członkowskich.

Konsekwencje z bezpośredniego stosowania prawa wspólnot.

- włączenie z mocy samego prawa w porządek prawny państw członkowskich bez potrzeby jego transformacji.

- zajmuje miejsce w porządku prawnym państwa jako takie a nie jako prawo wewnętrzne

• W związku z tym nie podlega ono żadnym działaniom uchylającym lub zmieniającym jego treść

• Brak zastosowania CHYBA COŚ PO ŁACINIE??

- obowiązek stosowania przez sędziów narodowych.

Van Gend

Holandia import z Niemiec

- zakwalifikowanie formaldehydu jako innej substancji – wyższe opłaty celne

- dochodzenie zwrotu

- sprzeczność z art. 12 TEWG → państwo członkowskie powstrzymują się we wzajemnych stosunkach handlowych od wprowadzenia nowych ceł przywozowych i wywozowych lub opłat o skutku równoznacznym oraz od podwyżek takich ceł i opłat między nimi obowiązującym.

Wyrok

• Wspólnota – nowy porządek prawny – ograniczenie praw suwerennych państw członkowskich

• Prawo wspólnotowe – nie tylko nakłada zobowiązania . Źródło uprawnień jednostek.

• Uprawnienia nie muszą być wprost w traktacie. Skutek zobowiązań nałożonych przez traktat na jednostki państw członkowskich, inst. Wspólnotowe.

• Odwołanie do wspólnego rynku.

Warunki bezpośredniego stosowania artykułu:

• Czy jest jasną i bezwarunkową normą

• Czy nakłada na określone podmioty obowiązek podjęcia lub zaniechanie działania

• Czy można je stosować bez konieczności wprowadzenia dodatkowych środków

- ochrona praw jednostki – powołanie przed sądem krajowym prawa wspólnotowego.

- organy państwa muszą stosować PW bezp. kiedy tylko jest to możliwe

- akty PW tworzą prawo i obowiązki także ale COŚ - nie tylko państw.

*z bezp. obowiązywania – normy prawa wspólnotowego wraz z wejściem w życie stają się automatycznie częścią porządku prawnego każdego państwa członkowskiego obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji. Prawo wspólnotowe nie staje się prawem krajowym ale zachowuje swoja odrębność przy jednoczesnym bardzo silnym powiązaniu i wzajemnym oddziaływaniu.

Dalsze sprawy:

Rayners vs Belgia – holender, COŚ prawnicze w Belgii

- odmawia wpisu na listę adwokatów z uwagi na brak obywatelstwa Belgii

- pytanie sądu belgijskiego do TS o swobodę prowadzenia działalności gospodarczej wynikającej z traktatu.

• Zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo

• z. równego traktowania z obyw. danego państwa członkowskiego

↓

Bezpośrednie powołanie przy swobodzie działalności gospodarczej.

Bordess

• bezpośredni skutek pw. powstaje tylko gdy normy prawne odp. bedą niezbędnym kryteriom

przepis A- jasny

B- precyzyjny

C- kompletny

D- pr. doskonały

E- bezwarunkowy

A i B – jasno określono konkretny obowiązek

Pozostałe – przedmiot interpretacji

B i C – norma w przepisie zawarta musi być w samowystarczalna (nie wymaga do zastosowania środków uzupełniających.

E – nie zawiera żadnego zastrzeżenia czy terminu.

Decyzje – akty o charakterze inwidualnym (adresowane do 1 CZEGOŚ)

Jednostki mogą dochodzić praw – inaczej osłabił by to efektywność danych przepisów.

Dyrektywy – wymagają uchwalenia odpowiednich aktów prawa krajowego.

Prawo pierwotne

Sędziowie państw członkowskich nie mogą odmówić stosowania prawa wspólnotowego powołując się na brak zachowania wymaganych reguł transformujących traktaty do porządku prawa wewnętrznego.

9/65 San Michale vs wysoka władza

- nawet w przypadku transformowania prawa wspólnotowego do prawa krajowego recepcja taka nie spowodowała, że prawo wspólnotowe stało się prawem krajowym. Sędziowie więc muszą stosować e jako prawo wspólnotowe.

Prawo pochodne

- prawo wspólnotowe obowiązuje w porządku wewnętrznym państw członkowskich bez normalnego obowiązku wykonania ani też publikacji na poziomie krajowym

- ratyfikacja traktatów założycielskich, która wprowadziła je do prawa wewnętrznego tym samym wprowadziła całe wynikające z traktatów prawa pochodne.

*Różnice w realizacji zasady bezp. obow. i stosowania w stosunku do poszczególnych kategorii aktów wspólnotowych.

Z SKUTKU BEZPOŚREDNIEGO – norma prawa wspólnotowego tworzy sama bez konieczności jej wcześniejszej transformacji do porządku wewnętrznego prawa i obowiązki do podmiotów inwidualnych. Jednostki te mogą, w postępowaniu przed sądami krajowymi powołać się na bezpośrednie skuteczne normy prawne i z norm tych wywodzić swoje prawa. Sądy zobowiązane udzielić im ochrony właśnie na podstawie prawa wspólnotowego.

Jest efektem orzecznictwa ETS.

Przełom – Van Gend ETS dokonuje interpretacji art. 25 TWE – przepis ten wywołuje bezpośredni skutek ponieważ wynika to z celu traktatu jakim jest osiągnięcie wspólnej integracji.

Traktat tworzy coś więcej niż tylko wzajemne prawo i obowiązki pomiędzy państwami a wspólnotą.

*zasięg zasady BS jest różny w odniesieniu do różnych źródeł prawa wspólnotowego.