1. Co stanowi przedmiot dydaktyki ogólnej

2. Przedstaw zadania dydaktyki jako dyscypliny pedagogicznej

3. Terminologia (język) dydaktyki, znaczenie i zakres pojęć:

a)uczenie się

b)nauczanie

c)kształtowanie

d)wychowanie

4. Czym są treści kształcenia i jaka jest ich funkcja, teorie doboru treści kształcenia.

5. Ogniwa procesu nauczania.

6. Czym są zasady i jaką funkcję pełnią w procesie nauczania - charakterystyka poszczególnych zasad nauczania.

7. Metody nauczania, klasyfikacja metod ich znaczenie w procesie nauczania.

Co stanowi przedmiot dydaktyki ogólnej

Dydaktya- Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco – uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos – nauczyciel. Pierwotnie dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.

Jednym z elementów przedmiotu badań dydaktyki jest samokształcenie. W procesie tym nauczyciel nie kieruje się bezpośrednio pracą ucznia, lecz czyni to pośrednio. Dydaktyka ogólnie zajmuje się analizą wszelakiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy systematyczny i planowy. Proces jest rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, którym jest wywołanie u dzieci, młodzieży itd. zamierzonych i względnie trwałych zmian. Przedmiotem badań dydaktyki ogólnej jest proces nauczania/ uczenia się łącznie z czynnikami, które go wywołują, warunkami w jakich przebiega, a także rezultatami do których prowadzi. W toku realizacji procesu nauczania- uczenia się zawsze zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. Ponadto występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki. Dydaktyka korzysta z pomocy takich nauk jak: psychologia, socjologia, logika, filozofia. Dydaktyka ogólnie mówiąc zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.

Przedmiotem badań dydaktyki jest wyraźna zdeterminowana działalność społeczna(działalność dydaktyczna) mająca na celu kształcenie i przekształcanie innych ludzi stosownie do zmieniających się historycznie ideałów i celów, potrzeb społecznych. Na działalność społeczną składają się: czynności nauczyciela, ucznia, które wywołują określone skutki czyli racjonalne uczenie się w rezultacie uczeń opanowuje określone wiadomości, umiejętności, nawyki, kształtuje przekonania i poglądy oraz buduje własny system wartości.

Funkcje dydaktyki: deskrypcyjna(opisuje pewne fakty i zjawiska dydaktyczne), eksplikacyjna, predykcyjna- prospektywna, praktyczna(odzwierciedlenie efektów badań poprzednich funkcji).

Przedstaw zadania dydaktyki jako dyscypliny pedagogicznej

Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania, organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania-uczenia się.

Proces- zbiór powiązanych za sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lob osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian.

W procesie nauczania-uczenia się zmierzamy do osiągnięcia określonego celu. W procesie tym występują pewne treści, metody, formy organizacyjne i środki, czyli zadania dydaktyki ogólnej. Niektóre z tych zadań dydaktyka rozwiązuje sama, natomiast przy rozwiązywaniu pozostałych korzysta z pomocy innych nauk. Zadania praktyczne- polegają one na wskazywaniu czynności, które- wykonywane przez nauczyciela w określonych warunkach i za pomocą dostępnych mu środków- mogą prowadzić do przewidywanych i pożądanych wyników nauczania- uczenia się.

Terminologia (język) dydaktyki, znaczenie i zakres pojęć:

UCZENIE SIĘ- jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą.

ELEMENTY SKŁADOWE PROCESU UCZENIA SIĘ:

• Cechy – planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu, ukierunkowanie na wynik

• Przyczyny – dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych

• Skutki – wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych.

• Podmiot – aktywny uczeń

• Przedmiot – rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.

RODZAJE UCZENIA SIĘ WG W. OKONIA:

- uczenie się przez przyswajanie

- uczenie się przez odkrywanie

- uczenie się przez przeżywanie

- uczenie się przez działanie

NAUCZANIE- to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

RODZAJE NAUCZANIA:

• Nauczanie podające

• Nauczanie problemowe

• Nauczanie eksponujące

• Nauczanie praktyczne

KSZTAŁCENIE- To ogół czynności nauczyciela i uczniów, umożliwiających ludziom poznanie rzeczywistości, uczestnictwo w jej kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności, uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.

Samokształcenie - Nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cle, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.

WYCHOWANIE- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.

Socjalizacja- proces wpajania człowiekowi umiejętności niezbędnych dla osoby dorosłej, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorów.

.Czym są treści kształcenia i jaka jest ich funkcja, teorie doboru treści kształcenia.

TREŚCI KSZTAŁCENIA-Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.

Treści kształcenia to:

• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu

• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia

• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

Wymagania doboru treści kształcenia.

Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:

1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.

2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.

3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.

Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz. Kupisiewicz:

- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):

• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym

• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem

• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne

• Życia rodzinnego, wychowania dzieci

• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo – wychowawczymi

• Wykonywania określonego zawodu

• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr

- wymagania naukowe – treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia

- wymagania psychologiczne – dostosowanie treści kształcenia do psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju intelektualnego

• Młodszy wiek (6-11 lat)

• Wiek dorastania (12-15 lat)

• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)

- wymagania dydaktyczne – konieczność przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści – wykazuje zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa – eksponowanie związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo – skutkowa – realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.

- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia)

Trzy układy treści kształcenia:

- liniowy – ważna jest systematyczność

- koncentryczny – powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie

- spiralny – cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia i ich charakterystyka.

a) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

b) Formalizm dydaktyczny klasyczne

c) Utylitaryzm dydaktyczny

d) Teoria problemowo-kompleksowa

e) Strukturalizm

f) Egzemplaryzm współczesne

g) Materializm funkcjonalny

Ad a).

Główne założenia materializmu dydaktycznego (encyklopedyzmu):

• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki

• Encyklopedyści uważali, że proporcjonalnie do ilości przyswojonego materiału przez ucznia rośnie stopień zrozumienia

• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny

Słabości i wady encyklopedyzmu:

- przeładowanie programów szkolnych

- niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia

- pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji treści

 uczniowie są bierni

Ad b).

Główne założenia formalizmu dydaktycznego:

• Treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów

• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie właśnie tych zdolności

• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki

• Zwolennicy tej teorii: Heraklit, Schmidt

Słabości formalizmu dydaktycznego:

- eksponowanie podmiotowej strony kształcenia

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie

- ignorowanie rozwijania umiejętności praktycznych

Ad c).

Główne założenia utylitaryzmu:

• Przedstawiciele: John Dewey, dotychczasowych. Kerschensteiner

• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości

• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej

• Układając program nauczania należy kierować się zasadami:

- problemowe podejście do treści kształcenia

- kształtowanie umiejętności praktycznych

- łączenie pracy z zabawą

- aktywizowanie uczniów

- włączanie uczniów dotychczasowych nurt życia środowiska lokalnego

Słabości utylitaryzmu dydaktycznego:

- nacisk na rozwój umiejętności i sprawności

- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie

- subiektywne kryteria doboru treści kształcenia.

Ad d).

Główne założenia teorii problemowo – kompleksowej:

• Twórca: B. Suchodolski

• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki

• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno – systematycznego należy wprowadzić problemowo – kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby nie uczyć przedmiotów odrębnie, dotychczasowych integrować ich treść

• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata

• Przedmiotem działalności poznawczej uczniów należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedzą z różnych dziedzin

Ad e).

Główne założenia strukturalizmu:

Twórca: K. Sośnicki

• Włączenie do programów nauczania treści najważniejszych, stanowiących trwały dorobek nauki i nawiązujące do jej najnowszych osiągnięć

• Podział treści nauczania na „elementy podstawowe” (o trwałej wartości kształcącej) i „elementy wtórne” (fakultatywne, nadobowiązkowe).

Ad f).

Główne założenia egzemplaryzmu:

Twórcy: M. Dagenschein, popularyzator – Hans Schekert

• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia

• Nauczanie paradygmatyczne – materiał nauczania ułożony dotychczasowych sposób wzorcowy, ogniskowy (nie schematyczny)

• Zasada egzemplarycznego układu treści – wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu.

Ad g).

Główne założenia materializmu funkcjonalnego:

Twórca: W. Okoń:

• Podkreśla konieczność przekazywania uczniom dotychczasowych procesie kształcenia wiedzy, jak i rozwijanie umiejętności posługiwania się nią

• Założenie dotychczasowych trwałym związku poznania z działaniem

• Dotychczasowych materiałach nauczania należy eksponować „idee przewodnie”

Dokumenty określające treści kształcenia.

• Plany nauczania

• Programy nauczania

• Podstawy programowe

• Podręczniki

Ogniwa procesu nauczania.

Ogniwa procesu nauczania- uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej

Pierwszym z nich jest przygotowanie do pracy.

Sprowadza się ono do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji, sprzyjającej uczeniu się , a niekiedy wręcz warunkującej jego efekty końcowe. W tym celu nauczyciel opierając się na uprzednio sporządzonym planie lub konspekcie lekcji zaznajamia uczniów z zadaniami danej lekcji lub jednostki metodycznej.

Podanie uczniom nowego materiału. Realizacji tego ogniwa służy bądź słowo mówione bądź pisane.

Zadaniem trzeciego ogniwa tzn. syntezy przekazanego uczniom materiału jest wyeksponowanie zawartych w tym materiale idei przewodnich, podstawowych faktów , zasadniczych tez w celu ich uporządkowania oraz utrwalenia.

Kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazywanych im wiadomości. Jednym z głównych zadań nauczycieli w toku realizacji tego ogniwa jest wykrycie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach dzieci i młodzieży.

Ogniwa procesu nauczania – uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej.

Uświadomienie sobie przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczycieli określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania przez nich problemu, który mają rozwiązać przede wszystkim w drodze pozania bezpośredniego.

Drugim z kolei ogniwem jest słowne określenie napotkanej trudności tzn. sformułowanie problemu oraz zebranie i uporządkowanie zarówno danych jak i niewiadomych, które wiążą się bezpośrednio i pośrednio z problemem.

Formułowanie hipotezy prowadzące do rozwiązywania problemu oraz uzasadniać każdą z nich na podstawie dotychczasowej wiedzy. W wyniku tej teoretycznej weryfikacji następuje selekcja wysuwanych przez uczniów hipotez.

Weryfikacja empiryczna. Empiryczną weryfikację hipotez przeprowadza się przede wszystkim na lekcjach przedmiotów matematyczno – przyrodniczych. Czynności wymagane w toku realizacji tego ogniwa uczniowie wykonują samodzielnie.

Włączenie nowych wiadomości i umiejętności do systemu posiadanej przez nich wiedzy , utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej wchodzi w skład kolejnego ogniwa. Zapewnia ono uczniom nie tylko utrwalenie uczniom wiedzy , lecz również uczynienie jej operatywną , przydatną w sytuacjach typowo szkolnych.

Operatywna wiedza nabyta przez uczniów dzięki uczeniu się i nauczaniu, stanowi podstawę kształtowania ich naukowego poglądu na świat oraz istotny składnik formułowania przez nich i przestrzegania określonych kryteriów oceny różnorakich zjawisk i wydarzeń przyrodniczych. Wiedza ta pomaga uczniom właściwie oceniać postępowanie zarówno innych osób jak i własne , wpływając tym samym na tworzenie u nich wartościowych społecznie postaw i przekonań.

Czym są zasady i jaką funkcję pełnią w procesie nauczania - charakterystyka poszczególnych zasad nauczania.

Opisy wybranych zasad.

Zasada poglądowości, czyli respektowania drogi między konkretem a abstrakcją i odwrotnie. Tę zasadę sformułował Wolfgang Ratke, nadając jej następujące brzmienie: „Naprzód rzecz poznana na niej samej, potem dopiero mówienie o rzeczy.”

Reguły dydaktyczne (Friedrich, Diesterweg, XIX w)

- przechodzić od tego, co uczniowi bliskie, do tego, co uczniowi dalekie

- zaczynaj nauczanie od znanego i dołączaj, co uczniowi nieznane

- pozwól dziecku poznawać świat za pomocą zmysłów; nauczaj poglądowo

- ujmuj treści nauczania w łatwe do ogarnięcia przez ucznia całości.

- najpierw zaznajamiaj dziecko z rzeczą, potem ze słowem

- w nauczaniu przechodź stopniowo od spraw konkretnych do abstrakcyjnych

- przystosowuj nauczanie do możliwości uczniów

W czasach nam współczesnych z zasady poglądowości wyprowadza się następujące reguły:

• Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na obserwacji, pomiarze i różnorodnych czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerabianego na lekcji tematu

• Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego poznawania określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów, należy umiejętnie kierować jego działalnością poznawczą tzn. dostarczać odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawczego przedmiotu.

Zasada przystępności (stopniowania trudności), czyli pokazywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości – ta zasada wymaga uwzględnienia w pracy dydaktyczno – wychowawczej właściwości rozwojowych uczniów.

Reguły dydaktyczne (J. A. Komeński):

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia łatwiejsze do tego, co trudniejsze

- w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane do tego, co jest nieznane i nowe.

Warunkiem respektowania tej zasady jest dobra znajomość wszystkich uczniów. Listę tradycyjnych reguł dydaktycznych uzupełnia obecnie bardzo ważna reguła:

- w procesie nauczania – uczenia się należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów

- konieczna jest dyferencjacja (różnicowanie, indywidualizacja) procesu kształcenia.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się, czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela.

Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia pracy, a uświadomienie uczniom celu i zadania ich działania jest podstawowym warunkiem osiągania pozytywnych wyników nauczania.

Reguły dydaktyczne:

- nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa.

- nauczyciel powinien stawiać uczniów sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą.

- nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.

Respektowanie powyższej zasady polega na wdrażaniu uczniów do samodzielnego działania i samodzielnego myślenia (wg W. Okonia).

- Nauczyciel wdraża uczniów do samodzielnego działania wtedy, gdy wdraża do:

• Wyboru i planowania pracy

• Wykonywania pracy

• Sprawdzania wykonanej pracy

Samodzielne myślenie kształtuje się wtedy, gdy nauczyciel wdraża uczniów do:

• Spostrzegania i formułowania problemów

• Ich samodzielnego rozwiązywania

• Sprawdzania uzyskanych rozwiązań

Zasada systematyczności (systemowości), czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów.

- proces kształcenia przebiega tym płynniej i zapewnia lepsze wyniki, im mniej występuje w nim przerw i dezorganizujących go czynności.

- ważne jest, aby uczniowie poznając różne aspekty otaczającej rzeczywistości w ramach poszczególnych przedmiotów mieli na uwadze całość, swoistą jedność świata.

Reguły dydaktyczne:

- określić stan wiedzy wyjściowej oraz systematycznie nawiązywać do niej

- ustalić tzw. merytoryczny środek ciężkości lekcji oraz eksponować na jego tle i w powiązaniu z nim podrzędnych wobec niego wiadomości i umiejętności

- podzielić dany temat na punkty i podpunkty, które nauczyciel powinien kolejno analizować na lekcji

- systematycznie stosować streszczenia i syntetyzujące powtórzenia

- zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez uczniów

- wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości rozwiązywania zadań wymagających dalszego i systematycznego wysiłku.

Zasada wiązania teorii z praktyką – wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Teoria bez praktyki straciłaby swój walor poznawczy i praktyczny, zaś praktyka bez teorii pozostałaby wąskim utylitaryzmem.

Właściwa realizacja zasady łączenia teorii z praktyką zapewnia trwałość i operatywność wiedzy, pobudza aktywność, sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów, ukazuje użyteczność wiedzy, a przede wszystkim przygotowuje do przekształcania otaczającej rzeczywistości.

- Formy realizacji tej zasady w procesie kształcenia mogą być różne, gdyż w procesie poznawczym praktyka spełnia rózne funkcje:

• Poznawczą – praktyka może być źródłem wiedzy o świecie

• Weryfikacyjną – jako kryterium prawdy tej wiedzy

• Instrumentalną – jako działalność przekształcająca rzeczywistość.

Zasada trwałości wiedzy

- postuluje stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie, usystematyzowane i użyteczne.

Reguły dydaktyczne:

- kształtować u uczniów nastawienia na zapamiętanie

- zaznajamianie z nowym materiałem powinno odbywać się przy wielostronnym aktywowaniu uczniów

- przy wprowadzaniu nowych informacji należy dążyć do nadania im określonej struktury, to odpadają te treści, które nie weszły w skład żadnych struktur

- ćwiczenia mające na celu utrwalenie nowego materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ten materiał

- częstotliwość powtórzeń – największa bezpośrednio po zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, powinno stopniowo maleć, ale nie znikać całkowicie

- utrwaleniu wiedzy sprzyja systematyzowanie, łączenie wiadomości istotnych w odpowiednie całości, przeprowadzenie klasyfikacji

- trwałość informacji jest większa, gdy przedmiotem utrwalania czyni się struktury merytorycznie spójne

- systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną oceną pracy uczniów, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy

- powtarzanie i uczenie się na pamięć nie zapewniają na ogół tak trwałej wiedzy, jak samodzielne rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów.

Zasada operatywności wiedzy

• Operatywność wiedzy zapewniają specjalne zabiegi nauczyciela, polegające na wdrożeniu uczniów do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Uczniowie po sformułowaniu problemu, poszukują pomysłów jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy, wybierając najlepsze, opracowują go, a następnie sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty

• Tak więc w rozwoju umiejętności operowania wiedzą pomaga nauczanie problemowe (uczenie się przez odkrywanie)

Zasada efektywności, czyli związku między celami a wynikami kształcenia. Do czynników, które warunkują wysoką efektywność nauczyciela – uczniów, należy zaliczyć:

- czas pracy na lekcji

- zdolności i możliwości uczniów

- środowisko rówieśnicze, rodzinne

- czynniki związane z nauczycielem: wykształcenie, przygotowanie metodyczne, identyfikacja z zawodem, talent pedagogiczny itp.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia:

- nauczyciel powinien stosować indywidualizację procesu kształcenia ze względu na możliwości uczniów, zdolności, tempo uczenia się, zapewniając każdemu uczniowi optymalny rozwój

- powinien również dbać o uspołecznienie uczniów, tzn. uczyć współpracy, wzajemnej pomocy, odpowiedzialności itp.

Metody nauczania, klasyfikacja metod ich znaczenie w procesie nauczania.

Metody nauczania

Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:

• Metody oparte na obserwacji (oglądowe), do których zalicza pokaz i pomiar

• Metody oparte na słowie (werbalne), do których zalicza pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką

• Metody oparte na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych

POKAZ – to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.

Pokaz może przybierać różną postać:

• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku

• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku

• Pomoce naukowe jako środki zastępcze – modele, obrazy (ruchome i nieruchome)

• Wykresy, schematy, symbole

• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela

POMIAR – to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

1. Metody oparte na słowie

• Wykład – służy przekazywaniu wiedzy, przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, aktywizuje myślenie hipotetyczno – dedukcyjne słuchaczy. Przedmiotem wykładu jest przeważnie opis złożonych układów, rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz zachodzących między nimi związków i zależności głównie o charakterze przyczynowo – skutkowym.

• Opowiadanie – polega za zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami i procesami w formie ich słownego opisu. Skuteczność zależy od tego czy nauczyciel używa zrozumiałego języka dla uczniów.

• Opis – dotyczy na ogół cech charakterystyki budowy cech, struktury itp.

• Pogadanka – wymaga od uczniów nie tylko myślenia „za nauczyciela” – lecz zmusza do samodzielnej pracy myślowej. Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest osobą kierującą, zadaje uczniom pytania na które oni muszą znaleźć odpowiedź.

• Dyskusja – jej istota polega na wymianie poglądów na dany temat. Warunkiem koniecznym jest uprzednie przygotowanie uczniów do dyskusji.

• Praca z książką – stanowi jeden z ważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania wiadomości. Najważniejszymi elementami są: umiejętności sporządzania notatek, umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem

3. Metody oparte na praktycznej działalności uczniów

• Laboratoryjna – polega na samodzielnym przeprowadzeniu eksperymentu przez uczniów tzw. na stwarzanie warunków dla wywoływania jakiegoś zjawiska po to aby można było zbadać przyczyny, przebieg, skutki jego występowania

• Zajęć praktycznych- polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.

Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:

- w zakresie matematyki – zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie

- w zakresie j. polskiego – wypracowania pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia teatralne itp.

- w zakresie nauk przyrodniczych – prace graficzne, wytwarzanie gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace społecznie użyteczne, itp.

4. Metody aktywizujące

• Burza mózgów – (giełda pomysłów)

• Metoda przypadków – polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku . Łączą elementy metod oglądowych, słownych, praktycznych, oraz mają własne praktyczne cechy. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć, uczniowie formułują pytania dotyczące przypadku na które nauczyciel udziela odpowiedzi. Z kolei następuje właściwy proces poszukiwania odpowiedzi. Składa się na niego ustalenie w toku dyskusji problemu wtórnego i problemu z niego wynikającego, a następnie warunków jakie mają umożliwić rozwiązywanie problemów. Zdarza się, że uczniowie przyjmują kilka możliwych rozwiązań, domagają się wyjaśnień jakie jest rzeczywiste rozwiązanie

• Metoda sytuacyjna

• Mikronauczanie

• Gry dydaktyczne

Klasyfikacja metod we W. Okonia:

• Metoda asymilacji wiedzy – pogadanka, wykład, dyskusja, praca z książką, uczenie się programowe – uczniowie przyswajają gotową wiedzę, podaną przez nauczyciela

• Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy – klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjne, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne

• Metody waloryzacyjne (eksponujące) – metody impresyjne i ekspresyjne

• Metody praktyczne – metody ćwiczebne i realizacji zadań wytwórczych.