Edukacja a kultura
Edukacja to termin związany z rozwojem umysłowym i zdobywaniem wiedzy. Może realizować się poprzez zdobywanie wiedzy w szkole lecz nie tylko: znaczącą rolę odgrywa również wychowanie i szereg innych czynników (jak choćby samodoskonalenie) .
Proces edukacji z biegiem lat ulega modyfikacjom. Metody, które były skuteczne kilkadziesiąt lat temu dzisiaj byłby w większej części zupełnie bezużyteczne. Czas idzie do przodu, a z nim postęp cywilizacyjny i kulturowy; młodzież z pokolenia na pokolenie się zmienia, dąży do innych celów, wyznaje inne wartości.
Aby odnieść pedagogiczny sukces trzeba dostosować tempo nauczania i wychowania do realiów współczesnego świata, należy otworzyć się na zdobycze techniki , uwzględnić proces globalizacji i transformacji ustrojowej nie tylko w naszym kraju, ale w całym byłym Bloku Wschodnim.
Wszystkie wyżej wymienione czynniki kształtują osobowość człowieka, więc siłą rzeczy muszą wpływać na procesy edukacyjne.
Urszula Walijewska w publikacji „Wychowanie i pedagogika na tle przemian kulturowych” przytacza profesora Melosika, który przekonuje, że socjalizacja młodzieży odbywa się dziś poprzez popkulturę.
Wymienia on 11 zjawisk, które wpływają na kształtowanie psychiki młodych ludzi. Są to:
Kultura konsumpcji,
Kultura instant,
Prymat zmiany i szybkiego życia,
Koniec ideałów – triumf codzienności,
Poczucie mocy i rekonstrukcja wolności
Kultura upozorowana
Kultura kultu ciała i seksualności,
Amerykanizacja,
Globalny nastolatek,
Generacja X,
Kult sukcesu.
Kultura konsumpcji jest dziś codziennością nastolatków (dorosłych też); nastawiona jest ona na szczęście, radość i przyjemność. Tyle, że wartości te nie są osiągane ma drodze relacji z drugim człowiekiem, na kształtowaniu samoświadomości, ale na drodze „shoppingu”, przez co nie są to uczucia do końca pełne. W galerii handlowej można nabyć modne ubrania, kosmetyki i gadgety, które pozwolą poczuć się lepiej, ale to zadowolenie i radość są tylko chwilowe.
Kultura instant związana jest z życiem szybkim, gdzie wszystko musi być zrobione na już.
Można wyróżnić 3 zasadnicze elementy tej kultury: fast food, fast sex, fast car. Szybkie jedzenie, na które nie trzeba czekać, szybki seks bez zobowiązań, szybkość w pokonywaniu odległości, do tego ekspresowy sposób komunikacji (telefony komórkowe, Internet) – tego oczekuje młodzież w kulturze instant.Młodzi ludzie oczekują i potrzebują, ażeby ciągle coś się działo (najlepiej szybko). Nowe gwiazdy popkultury, nowe mody, gadgety, a także anonimowość i tymczasowość nawiązywanych kontaktów, relacje bez zobowiązań – to wszystko cechy prymatu zmiany i szybkiego życia.
Punkty przedstawione powyżej (kultura konsumpcji, kultura instant oraz prymat zmiany i szybkości życia) prowadzą w prostej linii do końca ideałów i triumfu codzienności.
W szybkim, konsumpcyjnie nastawionym świecie brak jest czasu ( i niejednokrotnie ochoty) na poszukiwanie głębszego sensu życia, autorytetów i ideałów, z których można byłoby brać przykład. To codzienność kształtuje psychikę dzisiejszego nastolatka.Poczucie mocy i rekonstrukcja wolności.
Młodzież w dzisiejszym świecie nie czuje się bezbronna czy zagubiona; wręcz przeciwnie – ma poczucie kontroli nad rzeczywistością. Dzięki grom komputerowym, w których mogą budować olbrzymie imperia, ratować świat przed katastrofami i złoczyńcami. To daje im (złudne) poczucie mocy.
Dzisiaj wolność nie jest już, jak niegdyś, dobrem, czymś o co trzeba walczyć, zabiegać i szanować. Jest oczywistością, a przez to stała się dla młodego pokolenia czymś normalnym, a więc niezbyt atrakcyjnym.Według Melosika wszechobecne media kształtują rzeczywistość i niejednokrotnie pojawia się problem z rozróżnieniem tego co medialne, od tego co realne. W takim przypadku mówimy o kulturze upozorowanej.
Wszystko co przekazują media bierze się za wiarygodne bez uprzedniego zastanowienia się czy jest to prawdziwe czy prawdopodobne. Poza tym media pokazują świat bardziej ciekawy, barwny i interesujący niż zwykła, szara codzienność.Kulturę kultu ciała i seksualności w dużym stopniu kreują właśnie media, w których aż roi się od pięknych, opalonych, szczupłych, nierzadko półnagich dziewcząt i wysportowanych super – macho o zabójczo białych zębach i klatce piersiowej jakiej nie powstydziłby się młody bóg.
W kulturze konsumpcyjnej postrzeganie człowieka przez pryzmat jego zdolności, inteligencji, charakteru zostało wyparte przez postrzeganie go na podstawie wyglądu zewnętrznego.
Gdy mamy już supermodnie ubranego, zgrabnego i zadbanego młodego człowieka pora przejść do seksu. Kiedyś był on tematem tabu, wstydliwym, nie wychodzących poza alkowę. Dziś natomiast atakuje nas ze wszystkich stron. Modne czasopisma lansują seks jako rodzaj rozrywki, zabawy czy, ot, zwykłą aktywność fizyczną. Dla większości młodych ludzi akt seksualnych został obdarty z intymności, głębi, relacji z drugą osobą; jest natomiast sposobem na „zafundowanie” sobie przyjemności, a później tematem do rozmów ze znajomymi.Amerykanizacja jest swoistym fenomenem polegającym na globalizacji jednostronnej (nie mamy tu wzajemnej wymiany wzorców, te napływają tylko z Ameryki do reszty świata). Obecnie kultura amerykańska zadomowiła się na wszystkich kontynentach. Nastolatki postrzegają wszystko co amerykańskie za „cool”, mega fajne, kojarzą USA ze światem, w którym wszystko wolno i takim, w którym spełniają się marzenia. Nie dostrzegają oni jednak, ze american dream to w większości fikcja i jednak zazwyczaj pozostaje do końca niespełnionym snem.
Globalnego nastolatka kształtuje kultura kosmopolityczna, a nie wartości narodowe. Współczesną młodzież mieszkającą w Polsce cechuje podobny styl życia jak młodzież zamieszkującą jakikolwiek inny wybrany kontynent. Jednak profesor Melosik zastrzega, że nastolatki muszą wywodzić się ze zbliżonych klas społecznych.
Do generacji X należą młodzi ludzie, którzy są nieufni, obojętni, nie wierzą w sukces, małżeństwo, karierę, praca ani nauka nie sprawia im przyjemności i satysfakcji – jest po prostu obowiązkiem.
Kult sukcesu cechuje młodzież, która z całą pewnością nie należy w najmniejszym nawet stopniu do generacji X.
Adoracja sukcesu propagowana jest w znacznym stopniu przez media – odnieść sukces znaczy być lepszym, zauważonym, modnym.
Przeciętnego polskiego nastolatka można byłoby bez większych trudności przypisać do jednego, jeśli nie kilku wymienionych wyżej rodzajów kultury.
I w tym momencie pojawia się następujący problem: kanony tradycyjnej pedagogiki i sposoby wychowywania przestają mieć zastosowanie, stają się nieaktualne. Potrzeba nowych metod.
Zbyszko Melosik proponuje 4 możliwe koncepcje:
1.świadome dążenie do zablokowania istniejących trendów kulturowych, w imię uznanych, tradycyjnych wartości kulturowych;
2. Bezrefleksyjne dryfowanie wraz ze zmieniającą się kulturą;
3. Akceptacja euforii supermarketu i bezkrytyczne „kilkanie” w rzeczywistość, tak jak gdyby to była strona z Internetu;
4. Negocjacja z młodzieżą kształtu rzeczywistości, w której wspólnie żyjemy, a w szczególności kształtowanie w młodzieży nawyku świadomego podejmowania wyborów odnośnie do kształtu własnego „ja”. 1
Profesor jest zwolennikiem metody ostatniej, gdyż jego zdaniem umożliwia prawdziwe uczestnictwo w formowaniu tożsamości, pragnień i życia dzisiejszego nastolatka.
Wprowadzenie w życie tej koncepcji miałby polegać na tym, że nauczyciel „spuściłby nieco z tonu”, przestał uważać się za wszechwiedzącego i najmądrzejszego. Zamiast tego spróbowałby edukować poprzez rozmowę, podczas której – wspólnie z uczniem – usiłowałby odnaleźć cel i sens w trudnych realiach dzisiejszej społeczności. Dzięki takiemu podejściu nastolatek może sam kreować swoją tożsamość i otoczenie, w którym się porusza.
Szkoła, w której by propagowano taki koncept miałaby przedstawić młodym ludziom możliwe drogi, ale nie wskazywać żadnej z nich jako jedynej dobrej i słusznej.
Całkiem inny sposób postrzegania edukacji we współczesnym świecie prezentuje niemiecki pedagog Wolfgang Brezinka.
Przekonuje on, iż dzisiejsza pedagogika powinna kłaść nacisk na tradycje, wartości narodowe, gdyż tylko wychowanie w dobrej tradycji pozwoli młodzieży żyć i zachować zdrowego ducha.
Dobre wychowanie, zdaniem Brezinki, to działanie rodziny, państwa, wspólnot religijnych bądź ideologicznych opierających się na dobrej tradycji.
Spośród dwóch zaprezentowanych tutaj szkiców pedagogiki zdecydowanie bliżej mi do poglądów postmodernistycznych Zbyszka Melosika.
Edukacja powinna nadążać za zmieniającym się światem i otwierać na niego, szczególnie teraz, gdy żyjemy w zjednoczonej Europie.
Nie jesteśmy w stanie uchronić młodych ludzi przed kulturą konsumpcyjną czy przed syndromem globalnego nastolatka, trzeba więc zrobić wszystko, żeby kosmopolityczna młodzież czy generacja X mogła odnaleźć się we współczesnym systemie edukacyjnym.
Nie ma większego sensu wychowywać młodzieży w duchu tradycji, gdyż dla nastoletnich ludzi nie ma ona takiej wartości jak, dajmy na to, 20 lat wcześniej. Poza tym żyjemy w erze globalizacji i jednoczenia Europy i młodzież dziś mieszkająca w Polsce po zakończeniu edukacji może zamieszkać w kraju zupełnie innym kulturowo, o innych tradycjach, obyczajach. Dlatego uważam, że nastolatkom należy pokazać kilka ścieżek, kierunków, ale pozwolić im dokonać wyboru, niech wybiorą to, co ich interesuje.
Oczywiście można młodzieży przekazywać tradycje ściśle związane z naszym krajem, ale nie pomijać przy tym tych związanych z resztą kontynentu.
Edukacja jest dla dzieci i młodzieży nieodzownym elementem codziennego życia, kształtuje ich osobowość, światopogląd, więc warto, żeby była dla nich atrakcyjna, postępowa, nowoczesna. Stare metody sprawdzały się w starym świecie. Dziś trzeba nie bać się iść z duchem czasu i z postępem, rozwijać się, unowocześniać, gdyż takie są oczekiwania młodzieży i (większości) rodziców.
Nie ma sensu walczyć ze zjawiskiem, które już zaistniało i raczej nie da się go wyprzeć; można natomiast się dostosować i sprawić, by edukacja spełniała oczekiwania kosmopolitycznego, konsumpcyjnie nastawionego, głodnego sukces młodego społeczeństwa.
Opracowano na podstawie artykułu
„Wychowane i pedagogika na tle przemian kulturowych”
Urszuli Walijewskiej (dostępne na: http://www.hli.org.pl/pl/wd/konferencja-zdrowie-prokreacyjne-nastolatkow/Walijewska_Urszula/wyklad.htm)
Punkty od 1-4 pochodzą z artykułu Urszuli Walijewskiej „Wychowanie i pedagogika na tle przemian kulturowych”↩