Resocjalizacja w środowisku otwartym i formach instytucjonalnych

Resocjalizacja jest to swoista odmiana socjalizacji, czyli są to procesy przyswajania różnorodnych wzorów kulturowych i społecznych , wartości doświadczających i oddziałujących na człowieka w stopniu i zakresie wyznaczonym dynamiką, poziomem jego rozwoju oraz charakterem otoczenia, w którym tkwi człowiek.
W potocznym znaczeniu resocjalizacja odnosi się do procesu, w którego rezultacie ustępują skutki i przejawy socjalizacji społecznie destruktywnej: antagonistyczno-destruktywne postawy, charakterystyczne dla przedstawicieli środowisk złodziejskich, bandyckich czy chuligańskich, podkultur młodzieżowych i narkomanów. Trzeba jednak pamiętać, że społeczne przystosowanie człowieka, rodzaj i zakres jego uspołecznienia oraz stopień i funkcja społeczna jego samodzielności są nie tylko efektem wychowania.

Zależą one także od:

• procesu psychobiologicznego rozwoju człowieka,

• wpływów otoczenia, w którym tkwi człowiek i które wyznaczają zakres rozwojowych możliwości,

• procesu socjalizacji,

• jak również procesu wychowania.

W tym więc ujęciu wychowanie jest intencjonalnym oddziaływaniem na określone osoby, w celu ukształtowania ich osobowości, a w szczególności postaw, hierarchii i systemu wartości według pożądanego wzoru.
Biorąc pod uwagę wychowanie resocjalizujące, którego przedmiotem są cechy osób mniej lub bardziej wykolejonych społecznie, należy zaznaczyć, że swoistość tej odmiany wychowania polega nie tylko na eksponowaniu odpowiedniej reedukacji eliminującej skutki uprzednich, destruktywnych oddziaływań socjalizujących. Chodzi tu także o wyrównywanie zapóźnień rozwojowych, które z reguły cechują osoby nieprzystosowane społecznie, zwłaszcza zapóźnione w sferze uczuć wyższych i mechanizmów kontroli wewnętrznej, a więc w sferze charakteru.
Ponadto specjalne wychowanie resocjalizujące zakłada ścisłą współpracę wychowawcy, np.: kuratora sądowego z psychologiem klinicystą i ewentualnie psychiatrą, a proces wychowania w wielu wypadkach musi współwystępować z oddziaływaniem psychoterapeutycznym, jako że część osób społecznie nieprzystosowanych wykazuje zaburzenia stanu zdrowia psychicznego.
Wychowanie resocjalizujące może być skuteczne tylko wówczas, gdy oddziaływania na osobowość wychowanka są częścią całego działania systemu. Polega ono m.in. na roztaczaniu odpowiedniej opieki i kontroli, a więc na eliminowaniu sytuacji, w których legalne zaspokajanie potrzeb jest utrudnione, natomiast nielegalne - ułatwione.
Wychowanie resocjalizujące musi również obejmować działalność mającą na celu taką zmianę środowiska wychowanka, by konstruktywne sytuacje socjalizujące dawały mu więcej satysfakcji i wywierały trwalszy wpływ niż sytuacje będące źródłem antagonistyczno-destruktywnego przystosowania. Chodzi więc o to, by udział w konstruktywnej społecznie grupie rówieśniczej stawał się bardziej racjonalny i satysfakcjonujący niż udział w kręgu przestępczym. Jednak sprawą najważniejszą pozostaje ukształtowanie właściwego środowiska domowego (środowiska domowego naturalnego bądź też zastępczego -rodziny zastępczej).
Zatem nauczyciele, wychowawcy, a także kuratorzy sądowi oraz pedagodzy różnej specjalizacji, zajmujący się młodzieżą trudną, muszą uwzględniać nie tylko oddziaływanie bezpośrednie na osobowość wychowanka (podopiecznego), ale współdziałać ze specjalistami w zakresie odpowiedniej terapii. Muszą oni także realizować zadania opiekuńcze i kształtować całe środowisko wychowanka.
Od wielu lat sądy rodzinne w Polsce, a także Europie Zachodniej, lub komitety administracyjno-społeczne (np. w krajach skandynawskich) w stosunku do nieletnich orzekają środki wychowawcze, wolnościowe, a więc podlegające wykonywaniu w środowisku otwartym. Środki te są stosowane w takich instytucjach, jak: kuratela sądowa dla nieletnich, kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą, ochotnicze hufce pracy oraz różne stowarzyszenia o charakterze społeczno-pedagogicznym.

1. KURATELA SĄDOWA DLA NIELETNICH

Model kurateli sądowej obowiązujący w Polsce to model zawodowo- społeczny.

Wg Z. Tyszki kuratela sądowa to metoda indywidualnego i społecznego oddziaływania wychowawczego na nieletnich w warunkach naturalnego środowiska społecznego ( np.: dom, szkoła itp.) w celu doprowadzenia do poprawy i ukształtowania u podopiecznego prawidłowych cech charakteru.

Funkcje kurateli sądowej:

1. diagnostyczna ( konieczność rozpoznania środowiska podopiecznego i sporządzenia diagnozy wychowanka; pełne informacje o tym jakie ma deficyty, jakie ma problemy itd.);

2. wychowawcza;

3. profilaktyczna.

Kuratorów sądowych dzielimy na:

1. zawodowych (etatowi pracownicy sądu):

• dla dorosłych

• dla nieletnich (rodzinny)

• kurator rodziców ( kontrolowanie, czy rodzice właściwie wypełniają swoje obowiązki rodzicielskie)

1. społecznych (osoby, które funkcje tę pełnią dodatkowo):

• dla dorosłych

• dla nieletnich (rodzinny)

Kuratorzy rodzinni pełnią nadzory (nad nieletnimi) a kuratorzy dla dorosłych pełnią dozory (nad dorosłymi).

Zadania kuratora sądowego mają charakter:

• kontrolny ( czy wykonywane są wszystkie zalecenia sądu);

• wychowawczo- resocjalizacyjny (działania ukierunkowane na korekcję i zmniejszenie demoralizacji);

• opiekuńczy ( zapewnienie odzieży, środków higienicznych czy pracy poprzez wskazanie odpowiednich instytucji do tego przystosowanych).

Czynności kuratora sądowego (wg Pytki):

• wspomagające prace sądu - wywiady środowiskowe jednorazowe, wszystkie czynności zlecane przez sąd;

• organizacyjne - organizacja pracy kuratorów sądowych, szkoleń dla kuratorów sądowych;

• resocjalizacyjne - dozory i nadzory;

• profilaktyczne - współpraca z instytucjami i organizacjami, które zajmują się szeroko rozumianą profilaktyką i resocjalizacją.

1. KURATORSKI OŚRODEK PRACY Z MŁODZIEŻĄ

Działalność kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą obejmuje takie funkcje jak:

• terapeutyczna,

• opiekuńczo-wychowawcza,

• dydaktyczna,

• profilaktyczno-kompensacyjna,

• resocjalizacyjna,

• integracyjno-społeczna

Do zadań kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą należy:

• wdrażanie do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego

• kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy

• pobudzanie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień przez udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych, - podnoszenie poziomu kultury osobistej,

• wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej,

• udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowanie zawodowego,

• organizowanie czasu wolnego,

• udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych,

• udzielanie pomocy materialnej.

1. OCHOTNICZE HUFCE PRACY

Ochotnicze Hufce Pracy na mocy ustawy są instytucjami rynku pracy. Są to państwowe jednostki budżetowe, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy do spraw pracy.

Podstawowym celem działalności OHP jest:

• stwarzanie młodzieży warunków prawidłowego rozwoju społecznego i zawodowego poprzez aktywne budowanie systemu pomocy dla grup najsłabszych,

• organizowanie i wspieranie form wychodzenia z ubóstwa, bezrobocia i patologii społecznych.

OHP wykonują zadania państwa na rzecz młodzieży powyżej 15 roku życia i bezrobotnych do 25 roku życia w zakresie:

• zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży,

• kształcenia i wychowania młodzieży.

1. RODZINY ZASTĘPCZE

Rodzina zastępcza to forma prawna sprawowania opieki nad dziećmi pozbawionymi całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, a także dziećmi niedostosowanymi społecznie. Chodzi w szczególności o dzieci osierocone lub takie, których biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej ewentualnie którym ograniczono władzę rodzicielską.

Zgodnie z polskim prawem rodziną zastępczą może zostać małżeństwo lub osoba samotna (również mężczyzna!). Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jedno z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej. Rodzina zastępcza otrzymuje pomoc pieniężną na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka.

Podstawowym zadaniem rodziny zastępczej jest zapewnienie dziecku warunków odpowiednich do jego stanu zdrowia, wieku i poziomu rozwoju. Szczególnie chodzi o:

• należyte warunki bytowe;

• możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego;

• możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka;

• możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań;

• odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Typy rodzin zastępczych:

1. rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem – rodzina, którą łączy stosunek pokrewieństwa z dzieckiem (np. dziadkowie, pełnoletnie rodzeństwo itp.) Ustanowiony przez sąd rodzinny krewny jako rodzina zastępcza, zobowiązany jest do składania sprawozdań z opieki nad dzieckiem. Rodzinie przysługuje pomoc finansowa w związku ze sprawowaniem opieki.

2. rodzina zastępcza niespokrewniona z dzieckiem – rodzina, której z dzieckiem nie wiąże żaden stosunek pokrewieństwa. Jest ustanawiana przez sąd rodzinny, przed którym składa sprawozdania z opieki nad dzieckiem. Otrzymuje pomoc finansową z tytułu tej opieki. Opiekuje się maksimum trojgiem dzieci.

3. rodzina zastępcza zawodowa niespokrewniona z dzieckiem:

1. wielodzietna - umieszcza się w niej w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa liczba dzieci w wielodzietnej rodzinie zastępczej może się zwiększyć

2. specjalistyczna - umieszcza się w niej dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż troje dzieci.

3. o charakterze pogotowia rodzinnego - umieszcza się nie więcej niż 3 dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące.

1. OGNISKA WYCHOWAWCZE

Ognisko wychowawcze jest placówką środowiskową mającą na celu zapobieganie niedostosowaniu i sieroctwu społecznemu dzieci i młodzieży oraz pomoc rodzicom mającym poważne trudności w ich wychowaniu, jak również tworzenie właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży warunków wychowawczych, materialnych i zdrowotnych.

Ze względu na organizację, zakres i rodzaj opieki jest placówką wsparcia dziennego.

Ogniska tworzy się dla dzieci w wieku od 6 do 17 lat z utrudnioną socjalizacją, z zaburzeniami zachowania, mających trudności w nauce, wychowujących się w trudnych warunkach materialnych i wychowawczych.

Ognisko jest czynne w ciągu całego roku kalendarzowego, nie mniej niż 5 dni w tygodniu, nie krócej niż 4 godziny dziennie.

Praca z wychowankami i jego rodziną opiera się na zasadzie dobrowolności.

Organizacja Ogniska Wychowawczego:

• zajęcia opiekuńcze i pomoc w nauce ,

• zajęcia rozwojowe w zespołach zainteresowań, reedukacyjnych i terapeutycznych,

• wycieczki, biwaki, kolonie i obozy,

• żywienie, w zakresie uzależnionym od pozyskanych środków,

• poradnictwo życiowe i rodzinne dla wychowanków i rodziców.

Główne cele Ogniska:

• wsparcie rodzin poprzez pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i bytowych, podtrzymywanie emocjonalnych więzi dziecka z rodziną,

• wspieranie rozwoju dziecka, rozwijanie zainteresowań i uzdolnień,

• kształtowanie właściwych postaw, zachowań u wychowanków, podnoszenie ich kultury osobistej,

• wdrażanie wychowanków do przestrzegania zasad współżycia w społeczeństwie,

• wyrabianie u wychowanków właściwego stosunku do nauki i pracy,

• eliminowanie zaburzeń zachowania, agresji, przemocy, wulgarności,

• pomoc w nauce.

1. MODEL ŚRODOWISKOWEJ POMOCY RODZINIE

Cel:

• pomoc rodzinie w realizacji wszystkich funkcji: wychowawczych i opiekuńczych itd.;

• likwidacja patologii występujących w rodzinie dziecka;

• odejście od instytucjonalnych form wychowania (dziecko nie zawsze musi być umieszczone w placówce).

Instytucje funkcjonujące w ramach Modelu Środowiskowej Pomocy Rodzinie:

1. Instytucja Pedagoga Rodzinnego

2. Instytucja Wychowawcy Podwórkowego (Streetworker)

3. Instytucja Przyjaciela Dzieci Ulicy