ROZDZIAŁ 5

ZABURZENIA LĘKOWE

1. Strach, a lęk.

1. Strach to reakcja na niebezpieczeństwo, która składa się z 4 aspektów:

1. ELEMENTY POZNAWCZE: spostrzeżenia , bezpośredniej, prawie pewnej krzywdy lub zagrożenia;

2. ELEMENTY SOMATYCZNE: obejmują zmiany zewnętrzne i wewnętrzne organizmu, takie jak: blednięcie, pocenie, rozszerzanie źrenic, oraz REAKCJĘ „WALCZ LUB UCIEKAJ”, czyli uaktywnienie współczulnej części autonomicznego ukł. nerwowego, powodującego przyspieszenie akcji serca, skurcz śledziony, przyspieszenie oddechu, wydzielanie adrenaliny, glukozy, kwasów tłuszczowych itp.;

3. ELEMENTY EMOCJONALNE: poczucie przerażenia, grozy, paniki, mdłości, drżenia, mrowienie skóry, dziwne uczucie w żołądku;

4. ELEMENTY BEHAWIORALNE: mimowolne reakcje niepokoju i reakcje sprawcze, które są próbami uczynienia czegoś z przedmiotem strachu.

1. Strach powoduje dwie instrumentalne reakcje:

1. Ucieczka

2. Unikanie- oddalenie się zanim nastąpi zagrażające zdarzenie.

1. Różnica między lękiem, a strachem: lęk posiada te same cztery aspekty, co strach, ale z istotną różnicą w składniku poznawczym.

STRACH	LĘK
Niepokój związany z realnym zagrożeniem	Ogólne uczucie niepewności wobec nieokreślonego/ wyolbrzymionego zagrożenia
Czujemy się zmuszeni do działania (walczymy, uciekamy...)	Nie mamy pewności, co zrobić
Celujemy reakcje w bodziec zagrażający	Usilnie staramy się odkryć, co nam zagraża, mamy trudności z reagowaniem

1. ZABURZENAI LĘKOWE- gdy strach i lęk zaburzają normalne funkcjonowanie.

1. FOBIA- stała reakcja strachu, nieproporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia

1. OBJAWY:

• Utrzymujący się strach przed określonymi sytuacjami, nieproporcjonalny do zagrożenia;

• Silny strach lub panika w rzeczywistym kontakcie z niebezpieczeństwem;

• Rozpoznanie, że starch jest nadmierny i nieuzasadniany;

• Unikanie syt. fobicznych;

• Objawy, których nie można przypisać innym zaburzeniom.

1. FOBIE SPECYFICZNE- 5 rodzajów:

• Przed zwierzętami : pojawiają się we wczesnym dzieciństwie iż wiekiem ustępują; częstsze u kobiet;

• Przed środowiskiem naturalnym; strach np. przed burzą, wysokością, brudem, ciemnością; skupiają się na jednym przedmiocie; tak samo powszechne kobiet, jak i mężczyzn; zaczynają się w dzieciństwie;

• Sytuacyjne: np. przed windą, samolotem, miejscami publicznymi;; pojawiają się w dzieciństwie lub wczesnej dorosłości; mogą mieć związek z traumą;

• Przed krwią, zastrzykiem itp. Pojawiają się w późnym dzieciństwie, częstsze u kobiet;

• Inne: np. przed udławieniem się, zarażeniem, zwymiotowaniem.

1. FOBIA SPOŁECZNA:

• UOGÓNIONA (strach przed wszelkimi kontaktami społecznymi, nawet rozmową) I SPECYFICZNA (strach przed jednym rodzajem sytuacji)

• TRESĆ zależna od kultury np. w Japonii (kultura kolektywistyczna) strach przed wprawieniem INNYCH w zakłopotanie przez własne złe zachowanie, w tym czerwienie się;

• Powstaje w wieku młodzieńczym;

• Częstsze wśród kobiet;

• Częstsze wśród ludzi biednych;

• Często współwystępują z innymi zaburzeniami (depresja); jest częścią ogólniejszego stanu samopoczucia- NEGATWYNEGO AFEKTU.

1. ETIOLOGIA FOBII:

• WYJAŚNIENIE BILOGICZNE: częstsze występowanie u bliźniąt monozygotycznych; nieprawidłowe procesy neurofizjologiczne (zaburzenia działania dróg serotoniny i dopaminy w ukł. limbicznym; niski poziom GABA, który hamuje pobudzenie; nieprawidłowe działanie ciała migdałowatego, które tworzy skojarzenia emoc.);

• WYJAŚNIENIE BEHAWIOIRALNE: warunkowanie klasyczne lęku przez szczególnie traumatyczny bodziec bezwarunkowy (eksp. z małym Albertem, który bał się szczura- WATSON i RAYNER);

1. SELEKTYWNOŚĆ FOBII: fobie pojawiają się do bardzo ograniczonego zbioru przedmiotów, a warunkowanie fobii jest bardzo selektywne (Thorndike). Ewolucja wyselekcjonowała pewien zbiór obiektów, które kiedyś były niebezpieczne dla człowieka, i sprawić, że łatwo kojarzą się z urazem (badanie Ohman, Hugdahl s. 191)

• Prawdopodobnie jesteśmy wyposażeni w przygotowanie genetyczne dotyczące warunkowania fobii na pewne obiekty, więc przy powstawaniu fobii można mówić o PRZYGOTOWANYM WARUNKOWNAIU KLASYCZNYM (ekip. Mineka z rezusami, rodzicami i wężami)

• wczesne kontakty z obiektami fobicznynmi mogą przyczynić się do redukcji lęku i zapobieganiu fobii (eksp. Dunedin Nowa Zelandia)

1. TRWAŁOŚC FOBII: odporna na zmianę, mogą trwać całe życie.

1. ZABURZENIA PO STRESIE URAZOWYM (PTSD)

To doświadczenie, bycie świadkiem, lub zetknięcie się z doświadczeniem, w których zachodzi niebezpieczeństwo śmierci lub zranienia, albo zagrożenie nienaruszalności fizycznej własnej osoby lub innych (np. gwałt, prześladowanie, widok wypadku, popełnienie okrucieństwa)

1. KRYTERIA ZABURZENIA:

• Przeżywanie urazu na nowo w snach, przebłyskach pamięci, rozmyślaniach;

• Obojętność na świat, unikanie bodźców przypominających o urazie;

• Doświadczenie objawów lęku i pobudzenia np. zaburzenia snu, uwagi, wybuchy gniewu, nadmierna czujność;

• Ograniczenie zainteresowań, aktywności, poczucie wyobcowania;

• Utrzymywanie się tych objawów przez min. miesiąc.

1. PZREBIEG:

• Pierwszy okres do miesiąca po urazie- OSTRE ZABURZENIE STRESOWE;

• Objawy przewlekłe utrzymujące się trzy miesiące i dłużej

• objawy opóźnione pojawiające się kilka lub kilkanaście miesięcy po urazie: przygnębienie, brak optymizmu, wyczerpanie, napięcie, problemy w pracy i w kontaktach międzyludzkich.

1. PODATNOŚĆ:

• Problemy psychiczne we wcześniejszym życiu;

• Dzieci ofiar traumatycznych wydarzeń- istnieją przesłanki o predyspozycjach genetycznych;

• Przejście wcześniejszego urazu np. udział w wojnie;

• Wysoki poziom lęku, a u dzieci niskie wyniki w nauce;

• Duża pewność utraty życia podczas traumatycznego wydarzenia;

• Ludzie biedni- brak wsparcia społecznego, większe narażenia na sytuacje urazowe;

• Zwiększona aktywność osi podwzgórze- przysadka- nadnercza spowodowana nadmiernym wydzielaniem hormonów stresowych (korytzol);

• Dyspozycje genetyczne do rozpamiętywania (ruminacje) oraz ponownego przeżywania (flashbacks)-;

• Znęcanie się oddziałuje na ciało modzelowate (przesyłanie impulsów między półkulami)- nadpobudliwość, rozregulowanie wydzielania katecholamin, silniejsza reakcja przestrachu;

• Nieprawidłowa filozofia życiowa;

1. LĘK PANICZNY- powracające napady przerażenia; kobiety chorują częściej; ujawnia się w drugiej dekadzie życia

1. OBJAWY:- cztery elementy strachu z przewaga aspektu emocjonalnego i fizycznego:

• Silny niepokój, przerażenie, wyobcowanie;

• Ostra reakcja pogotowia (dreszcze, kołatanie serca, drżenie itp.);

• Przeczucia, myśli, że ma się zawał, albo się umiera, albo wariuje;

• Atak rozpoczyna się nagle, po 10 min. następuje apogeum, potem ustępuje;

1. DWIE FORMY NAPADÓW PANIKI:

• Nieoczekiwana- samoistna, bez zapowiedzi

• Wywołana sytuacją

1. ROZPOZNANIE PANIKI: częste napady (2- 3 razy w tygodniu), silny strach przed utratą kontroli.

2. ETIOLOGIA:

• PODEJŚCIE BIOLOGICZNE:

• Substancje chemiczne (mleczan sodu, johimbina)- zwiększają reakcje paniczne;

• Zgodność od 25%- 30% zaburzenia w parach bliźniąt monozygotycznych;

• Zakłócenia równowagi chemicznej: nienormalnie nasilony przepływ krwi i tlenu w miejscach związanych z lękiem np. miejsce sinawe;

• Rozregulowany system „walcz lub uciekaj”;

• Niedobór serotoniny- brak łagodzenia reakcji alarmowej.

• PODEJŚCIE POZNAWCZE:

• Katastroficzna i wyolbrzymiona interpretacja stanów organizmu w chwilach pobudzenia np. bije mi serce- interpretuje to, jako objaw strachu, zaczynam się bać, mam coraz więcej objawów i panika gotowa.

1. AGORAFOBIA: gr. Agora- plac, dosł. „strach przez rynkiem, placem”

• Większość przypadków zaczyna się od paniki;

• Pacjent nie boi się samego miejsca zgromadzeń, ale że dozna w takim miejscu paniki i nikt mu nie pomoże, będzie bezradny;

1. OBAJWY:

• Obawy prze każda nieograniczoną przestrzenią, tłumami, tam gdzie niemożliwa jest ucieczka;

• Obawa przed obiektami związanymi z przestrzenią; tafla wody, słoneczny dzień, płaski krajobraz;

1. Częstsze kobiet, pierwsze objawy pojawiają się w okresie później adolescencji, a potem następuje unikanie wychodzenia z domu.

2. PRZYCZYNY:

• W agorafobii paniką- przyczyną jest strach przed pełnoobjawowym napadem;

• W agorafobii bez paniki- niektóre objawy, np. zawroty głowy, słabość

• WARUNKOWANIE KLASYCZNE:

BW(zespół bodźców w których może nastąpić panika)

BB(pierwszy napad paniki) RB(napad paniki)

RW(strach i unikanie przestrzeni)

1. UOGÓLNIONE ZABURZENIA LĘKOWE- przewlekłe trwające kilka miesięcy, z mniej lub bardziej stałymi elementami

1. OBJAWY:

• EMOCJONALNE: niemoc, napięcie, zdenerwowanie, czujność;

• POZNAWCZE: spodziewanie się czegoś strasznego

• FIZYCZNE: napięcie mięsni, zwiększona aktywność beta w płatach czołowych, męczliwość

• BEHAWIORALNE: próby skupienia się na czymś, co uwolni go od niepokoju

1. ETIOLOGIA:

• Ciągłe pobudzenie UKŁADU HAMOWANIA (miejsce sinawe, ukł. limbiczny, kora przedczołowa)- w grupach wielokrotnie pobudzanych neuronów zmniejsza się próg pobudzenia;

• Niedobory GABA;

• Wg. Nurtu poznawczego- nieprzystosowawcze myśli, brak poczucia kontroli, nieprzewidywalność.

1. ZABURZENIA OBSESYJNO- KOMPULSYWNE:

1. OBSESJE- powracające myśli, wyobrażenia, impulsy,, które przenikają do świadomości, często są niespójne, trudno się ich pozbyć, lub nimi kierować; przesadne, nieracjonalne:

• Budzą niechęć;

• Biorą się z wnętrza, a nie z sytuacji zewnętrznej;

• Trudne do opanowania;

1. KOMPULSJE- reakcje na obsesyjne myśli, polegają na sztywnych rytuałach lub czynnościach umysłowych np. liczenie, modlitwa, które człowiek czuje się zmuszony wykonywać w odpowiedzi na obsesje, ale nie ma adekwatnego powiązania między nimi, a tym, czemu mają zapobiegać;

2. PODATNIOŚĆ:

• Kobiety częściej obsesje, zaczyna się w wczesnej dorosłości;

• Mężczyźni częściej kompulsje, pojawia się w dzieciństwie;

• Częściowo dziedziczne;

• Mogą na to wpływać traumatyczne przeżycia;

1. OSOBOWOŚĆ KOMPULSYWNA: człowiek metodyczny, pedantyczny, uporządkowany, z przewagą stylu poznawczego, sztywność intelektualna, wysokie standardy moralne, niewielu przyjaciół, pewny siebie i dumny ze swojego postępowania.

2. TEORIE POWSTAWANIA ZABURZEŃ:

• PSYCHODYNAMICZNA: obsesje to obrona przed lękiem wywołanym przez myśli niepożądane i nieświadome, proces obrony to przemieszczanie i substytucja

• POZNAWCZO- BEHAWIORALNA: nie można zagłuszy szyć ani odwrócić uwagi od natrętnych myśli; im bardziej przygnębiająca jest treść tych myśli, tym trudniej się ich pozbyć; nasilają się w depresji i dużym stresie; próbą neutralizacji są „dobre” zachowani, rytuały, czyli kompulsje;

• NEURONAUKOWA:

• OZNAKI NEUROLOGICZNE: Podrazach mózgu, w epilepsji, towarzyszą zespołowi Tourette’a, po przebytej śpiączce;

• NIEPRAWIDŁOWOŚCI W OBRAZIE MÓZGU: zwiększona aktywność obszarów związanych z filtrowaniem informacji i powtarzaniem zachowań (ukł. kora, prążkowie, wzgórze);

• PIERWOTNA TREŚĆ: prawdopodobnie w tym zaburzeniu są aktywne obszary, dzięki którym nasi przodkowie mogli przeżyć w procesie ewolucji, ponieważ sprawdzali, chronili swoje potomstwo, myli się itp. Treść jest uwarunkowana ewolucyjnie;

• TERAPIA FARMAKOLOGICZNA: SRI i SSRI stosowane w depresji, w tym zaburzeniu także łagodzą obsesje i kompulsje poprzez zmniejszenie aktywności serotoniny.

1. RADZENIE SOBIE Z NIEPOKOJEM CODZIENNYM:

1. PROGRESYWANA RELAKSCAJA;

2. MEDYTACJA

(obie techniki omawialiśmy na stresie w zeszłym roku)