Mistrzowie klinicznej 14

Wprowadzenie do psychologii klinicznej i psychopatologii – prof. Steuden

Psychologia kliniczna a psychopatologia

  1. Psychopatologia procesów psychicznych (symptomatologia, syndromologia)

Rozwój symptomatologii i syndromologii przypada na XIXw. Zawierają dokładne opisy zaburzeń poznawczych, popędowo-motywacyjnych, emocjonalnych i charakteru. Symptomatologia bada pojedyncze objawy np. lęk, obniżony nastrój, a syndromologia zajmuje się zespołami objawów (jednostkami nozologicznymi). Dzięki klasyfikacji zaburzeń można wyodrębnić zasadnicze odmiany zaburzeń zachowania np. schizofrenia, nerwica oraz możemy ocenić przyczyny, obraz kliniczny i sposoby oddziaływania. Podstawowymi systemami klasyfikacji zaburzeń są DSM i ICD.

Systemy klasyfikacji (DSM,ICD,ICF):

  1. Psychopatologia mechanizmów przystosowawczych, mechanizmów regulacyjnych

Zaburzenia psychiczne są tu wyrazem zaburzeń regulacji psychicznej. Zawierają ustalenia dotyczące kryteriów zaburzonego zachowania. Czynniki etiopatogenetyczne (wywołujące zaburzenia) dotyczą struktur biologicznych, osobowościowych oraz sytuacji trudnych. Zaburzenia psychiczne są tu wyjaśniane poprzez różne koncepcje psychologiczne (neuropsychologiczne, psychoanalityczne, poznawcze). Symptom może być ujmowany jako wyuczony nawyk, mechanizm obronny, sposób oceny sytuacji, zaburzenie systemu rodzinnego, deficyt strukturalny/funkcjonalny OUN.

  1. Psychologiczne kryteria oceny normalności/anormalności

Ocena zachowania w aspekcie normy/ patologii (Rosenhan, Seligman, 1994)

Ile z tego musi być, by wnioskować o patologii – zależy od przypadku.

  1. Podstawowe kategorie sytuacji trudnych (czynników ryzyka zaburzeń)

Oś IV (DSM) – problemy psychospołeczne i środowiskowe:

- zmiana stanu cywilnego

- stres rodzicielski

- problemy interpersonalne

- problemy zawodowe

- zmiana warunków życiowych

- zmiana statusu finansowego

- problemy prawne

- ważne etapy rozwoju osobniczego

- choroba somatyczna lub uraz fizyczny

  1. Znaczenie koncepcji psychodynamicznych dla teorii i praktyki psychologii klinicznej

Są one skoncentrowane na mechanizmach i przyczynach zaburzeń jak i na zjawiskach psychoterapii. Zawierają bogactwo propozycji interpretacyjnych, metod badania, leczenia. To kompleksowe podejście do wyjaśniania natury człowieka, zaburzeń psychicznych i psychosomatycznych. Kładzie nacisk na zaburzenia rozwoju człowieka, diagnozę zaburzeń, psychoterapię. Podkreśla rolę mechanizmów obronnych oraz mechanizm konwersji – zamiany dolegliwości psychicznych na dolegliwości natury somatycznej.

  1. Mechanizmy obronne w wyjaśnianiu funkcjonowania człowieka

Psychologiczne mechanizmy obronne, zwane także mechanizmami obronnymi ego (lub obronami ego), najprościej można określić jako zwykle nieświadome sposoby unikania i redukowania potencjalnie zagrażających nam uczuć jak strach czy lęk. Z jednej strony są one niezbędne dla utrzymania równowagi psychicznej, a z drugiej – gdy są stosowanie w sposób nadmierny i nieadekwatny – mogą być źródłem problemów psychicznych. Autorem tego pojęcia jest Zygmunt Freud. Jego następcy rozwinęli tę koncepcję, szczególnie zasłużyła się tutaj córka Zygmunta – Anna Freud. Zgodnie z psychoanalitycznym (psychodynamicznym) punktem widzenia, mechanizmy obronne pozwalają zmniejszyć nasilenie „negatywnych” emocji bez zmieniania sytuacji, która je wywołuje, często poprzez nieznaczne zniekształcenie odbioru sytuacji. Choć dzięki temu pomagają radzić sobie ze stresem, rodzą też ryzyko: redukcja napięcia może być na tyle atrakcyjna, że stosowanie mechanizmów obronnych może się utrwalać i wchodzić w nawyk. Mogą też rodzić cierpienie, jeśli są dla danej osoby podstawowym sposobem radzenia sobie z problemami. Jeśli np. dziecko nadmiernie polega na mechanizmach obronnych, może to skutkować izolowaniem się od innych oraz zniekształconym postrzeganiem otoczenia. Może też powodować tłumienie umiejętności angażowania się w nowe doświadczenia i uczenia się z nich. Pośród mechanizmów obronnych wyróżniono między innymi takie jak: zaprzeczanie, wyparcie, tłumienie, projekcja, przemieszczenie, formowanie reakcji, regresja, fiksacja, identyfikacja, introjekcja, racjonalizacja, izolacja, sublimacja, kompensacja, humor (żart, ironia), Zarówno zaprzeczanie jak wyparcie zniekształcają rzeczywistość „ukrywając wydarzenia przed świadomością”. W przypadku zaprzeczania nieprzyjemne fakty są ignorowane, realistyczna interpretacja tego co się dzieje zostaje zastąpiona łagodniejszą, choć nietrafną. Zaprzeczanie może dotyczyć zarówno uczuć jak i faktów. W przypadku dzieci pewien stopień zaprzeczania jest normalnym zjawiskiem. Na przykład jeśli dziecko dowiaduje się, że rodzice się rozwodzą, może zaprzeczać temu faktowi i/lub zaprzeczać martwieniu się taką sytuacją. Zaprzeczanie bywa pomocne w przypadku sytuacji zagrażających życiu czy w innych ekstremalnych okolicznościach. Mechanizm ten pozwala na stopniowe oswajanie się z trudną sytuacją. Jednak po pewnym czasie potrzebne jest uznanie obecności bolesnych uczuć, aby uniknąć pojawienia się dalszych problemów natury psychologicznej czy emocjonalnej. W przypadku wyparcia, bolesne uczucia są początkowo uświadomione, a następnie zapomniane. Są jednak nadal przechowywane w nieświadomości, skąd, w pewnych warunkach, można je „odzyskać”. Wyparcie może przyjmować postać od chwilowych luk w pamięci po całkowitą amnezję (niepamięć) w przypadku bardzo bolesnych doświadczeń. Tłumienie jest mechanizmem obronnym powiązanym z poprzednimi. W tym przypadku nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są świadomie tłumione na skutej dobrowolnej decyzji by o nich nie myśleć. Tym samym tłumienie różni się od poprzednich mechanizmów, ponieważ przykre uczucia są wciąż dostępne, jednak z wyboru ignorowane. Innymi słowy tłumienie to świadoma decyzja by zamienić nieprzyjemne myśli na przyjemniejsze. Tłumienie uważa się za jeden ze zdrowszych i bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych. Projekcja i przemieszczenie pozwalają uznać obecność rodzących lęk uczuć, jednak przelewają je na inne źródło lub obiekt. W projekcji nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są w sposób nieświadomy przypisywane innej osobie lub osobom. Np. zirytowana osoba przypuszcza, że inni złoszczą się na nią; osoba krytyczna wobec innych wierzy, że to oni są krytyczni wobec niej. Małe dzieci szczególnie często stosują projekcję, ponieważ nie ukształtowały jeszcze jasno psychologicznych granic między sobą i innymi. W przemieszczeniu gniew (lub inne uczucie) jest początkowo odczuwany wobec osoby wobec, której trudno go bezpiecznie wyrazić (np. dziecko gniewa się na rodzica). Przemieszczenie umożliwia ekspresję tego uczucia wobec „bezpieczniejszego obiektu” jak rówieśnik, ktoś z rodzeństwa lub nawet zabawka. Formowanie reakcji uwzględnia zachowanie się w sposób diametralnie przeciwny wobec uczuć, które osoba wypiera. Na przykład rodzić, który wypiera uczucie urazy czy odrzucenia wobec dziecka, może się jawić jako niezwykle, wręcz nadmiernie szczodry i zatroskany dobrem swojej pociechy. Regresja i fiksacja są związane z trudnościami rozwojowymi dziecka. W przypadku regresji, dziecko stające wobec konfliktowej sytuacji może zachować się w sposób charakterystyczny dla wcześniejszej fazy rozwoju (np. ssanie kciuka, moczenie się), próbując w ten sposób odzyskać poczucie bezpieczeństwa, które towarzyszyło mu we wcześniejszym okresie. W przypadku fiksacji dziecko „odmawia” dalszych kroków rozwojowych, ponieważ w pewien sposób rozwój został skojarzony z lękiem. Identyfikacja, która jest podstawowym elementem rozwoju człowieka i ważną część procesu uczenia się, także może służyć jako mechanizm obronny. „Przybierając” cechy kogoś innego, osoba może ośmielić się na zachowanie, które postrzega jako jej niedozwolone, jednak akceptowalne dla osoby z którą się identyfikuje. Przykładem jest tzw. identyfikacja z agresorem, gdzie np. dziecko, które doświadczyło nadużycia może nadużywać inne osoby. W przypadku introjekcji (powiązanej z identyfikacją) jedynie wybrany aspekt osobowości innej osoby zostaje zinternalizowany (uwewnętrzniony). Racjonalizacja przejawia się w zaprzeczaniu motywom działania (własnego lub innych) przy pomocy uzasadnienia, które wydaje się być bardziej logiczne lub łatwiej akceptowane społecznie niż własne impulsy. Przykładem racjonalizacji może być stwierdzenie „nie szkodzi, że nie zostałem zaproszony na urodziny, i tak miałem inne plany”. Wielu nastolatków jest prawdziwymi ekspertami na polu posługiwaniu się racjonalizacją. Izolacja odnosi się do oddzielenia pewnego własnego doświadczenia w taki sposób, że staje się ono rozłączne od towarzyszących mu uczuć. Dzięki temu doświadczenie staje się dostępne świadomości bez konieczności przeżywania bolesnych uczuć. Ktoś może np. opowiadać pewną dramatyczną historię z własnego życia zupełnie obojętnie, tak jakby przydarzyła się komuś innemu lub była scenariuszem filmowym. Sublimacja, jeden ze zdrowszych mechanizmów obronnych, oznacza skierowanie energii związanej z nieakceptowanym impulsem na taki, który jest bardziej akceptowany społecznie. Tym sposobem energia seksualna lub związana z agresją może znaleźć ujście np. w sporcie lub w kreatywnej pasji. Niechciane uczucia mogą też ulec sublimacji w zachowania altruistyczne, z których osoba może czerpać przyjemność w pomaganiu innym. Podobnymi, również mocno pozytywnymi mechanizmami obronnymi są kompensacja, uwzględniająca podejmowanie ponadprzeciętnych starań by pokonać poczucie niższości oraz stosowanie humoru (żartu, ironii) jako sposobu radzenia sobie z trudnościami. Na zakończenie warto podkreślić, że choć pojęcie mechanizmów obronnych zyskało dużą popularność i użyteczność w psychoterapii (a nawet w szeroko rozumianej kulturze), to jest ono charakterystyczne dla podejścia psychodynamicznego i nie zawsze jest stosowane przez terapeutów pracujących w innych podejściach.

  1. Koncepcje behawioralne i neobehawioralne w psychologii klinicznej

Podejście behawioralne wywarło znaczący wpływ na rozwój psych. klinicznej. Przekształcało się ono od poczatku swego powstania, ujmując zachowanie człowieka coraz bardziej jako czynność intencjonalną, będącą konsekwencją uczenia się w warunkach społecznych. Niemniej jednak współcześnie wykorzystuje się w wyjaśnianiu zdrowia i zaburzeń, a zwłaszcza w złożonych programach terapeutycznych, prawa warunkowania klasycznego, instrumentalnego, modelowania. w uczeniu się społecznym zaakcentowano rolę przekonań o własnej skuteczności, kompetencji oraz o podmiotowym wpływie na zdarzenia. Oddziaływania i system socjalizacji, które rozwijają te przekonania, wspomagają rozwój zasobów zdrowotnych; uczenie bezradności i braku kontroli sprzyja patologii. Zaburzenia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień powstają zgodnie z prawami warunkowania i uczenia się. Są to 2 główne typy patologii - brak pożądanych, przystosowawczych nawyków, czynności, przekonań i kompetencji; wadliwe reakcje, nawyki, systemy zachowań (natrętne reakcje, fobie) i irraccjonalne przekonania. Diagnoza zwana analizą behawioralną polega na poznawaniu prawidłowości leżących u podstaw wyuczonych, patologicznych reakcji somatycznych, psychicznych i społecznych. Terapia polega na modyfikacji zachowań.

  1. Podejście poznawcze w psychologii klinicznej

a) Ellis zakłada, że emocje powstają wówczas, gdy spostrzegamy i oceniamy bodźce i zdarzenia jako korzystne lub niekorzystne dla nas. zaburzenia neurotyczne, depresyjne i wrogość są wynikiem uwewnętrznionych, nielogicznych, nieracjonalnych przekonań - mogą prowadzić do lęku, niepokoju. W terapii racjonalno-realistycznej dąży się do zmiany nieracjonalnych przekonań na racjonalne stosując techniki dyskusyjne.

b) Beck - do zaburzeń depresyjnych dochodzi na skutek interakcji czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Sytuacje straty są odbierane przez hiperaktywne struktury poznawcze. Cechują się one pesymistyczną oceną sytuacji, własnej osoby i przyszłości (triada depresyjna). Dodatkowo pojawiają się zniekształcenia poznawcze. Terpaia jest skierowana na zniekształcenia poznawcze, autom.myślach i arbitralnym wnioskowaniu, dostarcza się pacjentowi doświadczania sukcesu;

Warto również wspomnieć o teoriach konstruktów osobistych Kellyego, teorii atrybucji i koncepcjach JA.

Podsumowując całościowe koncepcje Ellisa i Becka wyjaśniają, odwołując się do koncepcji system. nieracjonalnych przekonań, zaburzenia formalnych cech funkcjonowania funkcjonowania wiedzy oraz różne formy patologii i proponują poznawcze  systemy terapii.

Wiedzę o konstruktach poznawczych i procesach atrybucji wykorzystuje się do wyjaśniania zaburzeń psychicznych. Szczególne zastosowanie mają w psych. klinicznej różne poznawcze koncepcje Ja.

  1. Orientacja fenomenologiczno-humanistyczna w psychologii klinicznej

na tę orientację składa się  kilka bardzo całościowych i rozbudowanych koncepcji, obejmujących osobowość człowieka, mechanizmy zdrowia i patologii oraz oryginalne założenia terapii. Wszyscy twórcy uznają jednak za podstawowe fenomeny świadomości, ważne dla rozwoju koncepcji self i osobowości. w logoterapii człowiek dąży do odkrywania sensu swojego istnienia i do przekraczania granic swojego Ja. zaburzenia związane są z frustracją i pustką egzystencjonalną.

Psychologia humanistyczna w ujęciu Maslova akcentuje rozwój potencjałów i tendencję do osiągnięcia pełni człowieczeństwa oraz określa warunki pełnego zdrowia. Koncepcja Rogersa jest najpełniej sformułowaną koncepcją osobowości w pełni funkcjonującej, zdolnej do rozwoju i twórczości oraz określa warunki zdrowego i zaburzonego rozwoju. Terapia i poradnictwo skoncentrowane na osobie pomagają człowiekowi wejść na drogę rozwoju i samorealizacji, dzięki zastosowaniu terapeutycznej postawy autentyczności, empatii i akceptacji.

Odrębnym kierunkiem, który powstał głównie dla celów terapeutycznych jest terapia Gestalt, dla której stworzono założenia teoretyczne podobne do fenomenologii, psych. postaci oraz ekologii, założenia na temat zdrowia i zaburzeń w doznawaniu siebie i świata oraz samorealizacji.

  1. Orientacja interakcyjno-systemowa w psychologii klinicznej

Od połowy ubiegłego stulecia dynamicznie rozwija się nowy paradygmat w psychologii i praktyce klinicznej, zwaną systemową teorią terapii rodzin. Rodzinę definiuje się jako złożoną, wielopoziomową strukturę komunikacji, interakcji między jej członkami, regulowaną zasadami zmienności i homeostazy. Wyjaśniając genezę i mechanizm pojawiania sie u członków rodziny zachowań definiowanych jako adaptacyjne czy dezadaptacyjne, odrzuca się model linearny na rzecz modelu cyrkularnego, przyjmując jednocześnie zasadę ekwipotencjalności i ekwifinalności.

Współcześnie dominują dwa podstawowe systemowej terapii rodzin: jeden opiera się na epistemologicznym realizmie, np. strategiczne terapie rodzin prowdzone przez grupę z Palo Alto czy zespół mediolańskich mnichów; drugi na konstruktywizmie, do którego zalicza się np. postmediolańskie zespoły reflektujące czy terapię narracyjną. W obu nurtach rozwija się wiele szkół terapii rodzin, które różnią się w obszarze pojmowania istoty symptomów, strategii terapii i pozycji terapeuty wobec rodziny.

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

  1. Zaburzenia nerwicowe (objawy, zespoły)

Przyczyny:

Podstawowy przejaw- lęk mający objawy:

Zaburzenia nerwicowe w zasadzie traktuje się jako zaburzenia emocjonalne, to nie jest tożsame z chorobą.

Zespoły zaburzeń nerwicowych (DSM-IV, ICD-10)

  1. Zespół fobii:

    1. Agorafobia

    2. Fobia społeczna

    3. Fobie specyficzne

  1. Zespół lęku napadowego (paniki)

  2. Zespół lęku uogólnionego

  3. Zespół natręctw (anankastyczny, zespół obsesyjno- kompulsywny)

  4. Zespoły konwersyjne

  5. Zespoły dysocjacyjne

  6. Zespoły o postaci somatycznej (tu: zespół stresu pourazowego)

  7. Zespół stanu pourazowego

  1. Zespół fobii:

a) Agorafobia: jest fobią przed otwartymi przestrzeniami, lęk przed wyjściem z domu, podróżą, miejscami odkrytymi, jest szerzej rozumiana jako lęk przed przestrzenią.

b) Fobie społeczne: charakteryzują się lękiem przed innymi ludźmi- przed złą oceną ze strony innych ludzi:

c) Fobie specyficzne

  1. Zespół lęku napadowego

Zespół paniki- dotyczy- od 2,5 do 3% populacji i ostry zespół paniki charakteryzuje się nieoczekiwanym występowaniem napadów silnego lęku, który nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, przy czym takie napady mogą pojawiać się dość regularnie, a osoba boi się utraty panowania nad sobą- ma poczucie, że traci zdrowie psychiczne. Napady paniki mogą być następujące: krótki oddech, palpitacja serca, pocenie się, zawroty głowy, poczucie depersonalizacji- poczucie, że moje ciało zaczyna się ode mnie oddalać, poczucie nierzeczywistości sytuacji, lęk przed śmiercią, przed tym, że może się coś stać, lęk przed utratą panowania nad sobą. Lęki te są niczym nie prowokowane. Mogą się pojawiać nagle, w dowolnej sytuacji, istnieje obawa przed ich pojawieniem się.

  1. Zespół lęku uogólnionego

  1. Zespół natręctw- w obrazie klinicznym, dominuje kilka objawów:

  1. Obsesje- czynności natrętne lub impulsy natrętne, które pojawiają się wbrew woli pacjenta, ale także występują kompulsje, które często wyrażają się w postaci pewnych rytuałów- ruchów mających na celu zredukowanie lęku. Pacjenci maja przekonanie, że jeśli nie poddadzą takim czynnością to lęk w nich pozostanie.

Rodzaje obsesyjnych myśli:

Czynności: liczenie płyt chodnika, częste mycie rąk

  1. Zespoły konwersyjne:

·        Zespoły nerwicowe, w których występują różne doznania somatyczne: zaburzeń czucia, ruchu, węchu, smaku, powierzchownego- ale nie ma stwierdzonej przyczyny neurologicznej.

  1. Zespoły dysocjacyjne:

  1. Zespoły o postaci somatycznej- problemem są doświadczenia somatyczne, wyrażające się dolegliwościami somatycznymi, które nie znajdują potwierdzenia w badaniu lekarskim.

  2. Zespół stresu pourazowego- pojawia się w efekcie doświadczania sytuacji wysoce traumatycznych- osoba doświadcza lęku przed utratą życia, przed zagrożeniem

  1. Zaburzenia osobowości i zaburzenia zachowania (objawy i zespoły)

Zaburzenia osobowości- sztywne, utrwalone, dezadaptacyjne sposoby zachowania, które odbiegają od kryteriów, norm, przyjętych w danej społeczności.

Kryteria rozpoznawania zaburzeń osobowości:

1) Obszar zaburzeń (2 z 4):

- poznawczy - specyficzny sposób interpretacji rzeczywistości- spostrzegana jest jako zagrażająca, nieprzyjazna danej osoby, podejrzliwa, nieufna

- afektywny – przeżywanie w sposób niewspółmierny do bodźca, brak odpowiednich reakcji, brak empatii, skrajna reaktywność np. agresja, płacz, histeria, silna ekspresja lub jej brak

- interpersonalny – sztywny wzorzec, dystans, cynizm lub brak empatii, nieadekwatne reakcje, osoby nie są zdolne do trwałych relacji, często, w niektórych typach występuje brak potrzeby nawiązywania relacji z innymi ludźmi, relacje mogą mieć charakter czysto instrumentalny

- kontroli impulsów – brak cierpliwości, borderline

2) Sztywność wzorca zachowań (w sytuacjach osobistych i społecznych)

3) Cierpienie, ograniczenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym

4) Stabilność zachowania od adolescencji do wczesnej dorosłości (początek przed 18r.ż.)

5) nie jest manifestacją, ani konsekwencją innego zaburzenia

6) Nie jest spowodowane stanem somatycznym, urazem głowy, działaniem środków uzależniających (może współwystępować, ale nie jest tego konsekwencją)

Podział zaburzeń osobowości wg cech (Meyer – DSM IV)

1) Zaburzenia dziwaczne i ekscentryczne

- paranoiczna osobowość: duże poczucie zagrożenia, podejrzliwość, brak zaufania, konfliktowa konfrontacja

- schizoidalna osobowość: brak współgrania z otoczeniem, oziębłość, dystans, tzw. Samotnicy

- schizotypowa osobowość: dziwaczny sposób bycia, ubierania, mówienia, podobna do psychozy, schizofrenii

2) zaburzenia emocjonalne, dramatyczne

- histrioniczna osobowość: kontakt jest łatwy, powierzchowność, brak wglądu, dramatyzm przeżywania; konwersja – uciekanie się do dolegliwości somatycznych

- narcystyczna osobowość: wysokie mniemanie o sobie, wzniosłe historie, zaburzone poczucie tożsamości, podatność na zranienie

- emocjonalnie niestabilna osobowość (borderline): wybuchowość, brak kontroli zachowań, gniew, manifestacja skrajnych emocji

3) zaburzenia oparte na lęku

- unikająca osobowość: unikanie odpowiedzialności, lęk, niepodejmowanie odpowiedzialności

- zależna osobowość: przez lęk dostosowuje się do wszystkich norm

- obsesyjno-kompulsywna osobowość: przymusy wykonywania czynności, obsesje lękowe, natręctwa; pojawia się w wyniku mikrourazów w mózgu, można to wykryć

- bierno-agresywna osobowość: brak aktywności społecznej, duży poziom agresji

  1. Zaburzenia afektywne (objawy i zespoły)

Podstawowe objawy zaburzeń afektywnych- zaburzenia nastroju:

Zespoły zaburzeń afektywnych

1) Zespół depresyjny- obniżenie nastroju, pesymistyczna ocena przyszłości, teraźniejszości i przyszłości, poczucie winy, urojenia depresyjne, różnorodne formy lęku, spowolnienie procesów psychicznych, zahamowanie ruchowe, myśli i tendencje samobójcze, objawy somatyczne, poczucie niewydolności intelektualnej, obniżenie sprawności funkcji poznawczych, zachowania autodestrukcyjne, zaburzenia rytmu dobowego, zaburzenia snu, łaknienia, somalizacja – doświadczanie bólu somatycznego, zaparcia, suchość w gardle, utrata masy ciała

2) Zespół maniakalny- dodatnie zabarwienie ogółu przeżyć i doznań, optymistyczne i bezkrytyczne oceny sytuacji, przyszłości, poczucie dużej sprawności i zdrowia, powierzchowność wnioskowania, podwyższenie aktywności ruchowej oraz aktywności złożonej, zaburzenia sfery popędowej i rytmów biologicznych, urojenia posłannicze, przyspieszenie toku myślenia, kojarzenia, zaburzenia snu, podekscytowanie, zbyt wysokie pobudzenie

Podział tradycyjny zaburzeń depresyjnych (ze wzgl. na etiologię):

- wywołane chorobami somatycznymi (np. po porodzie)

- wywołane czynnikami psychologicznymi (np. stres, kryzys emocjonalny)

- wywołane czynnikami konstytucjonalnymi (endogenne)

Tradycyjne ujęcie zespołów depresyjnych:

- choroba afektywna jednobiegunowa (depresja)

- depresja w chorobie afektywnej dwubiegunowej

- psychoza schizoafektywna (objawy z kręgu zaburzeń schizofrenicznych, depresji i manii)

3) Cyklotymia (stałe wahania nastroju, liczne epizody łagodnej depresji)

4) Sezonowe zaburzenia nastroju

5) Zaburzenia afektywne związane z cyklem rozrodczym

- przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne

- depresja w czasie ciąży

- przygnębienie poporodowe (baby blues)

- depresja poporodowa

- psychoza poporodowa

  1. Zaburzenia schizofreniczne (objawy, zespoły)

Objawy osiowe:

Objawy dodatkowe

Objawy pierwszorzędowe wg. Kurta Schneidera:

Dezorganizacja psychiczna w efekcie objawów pierwszorzędowych jest zaburzeniem JA

Zaburzenia toku myślenia w zaburzeniach schizofrenicznych:

Zespoły zaburzeń schizofrenicznych:

Schizofrenia rozpoczyna się w okresie dojrzewania (17-26 lat).

  1. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (objawy, zespoły)

Substancje psychoaktywne (ICD-10)

Objawy i zespoły zaburzeń:

1) Ostre zatrucie (znaczna intoksykacja, inna niż przewlekłe, zaburzenie świadomości, obniżenie sprawności spostrzegania, zaburzenia fizjologiczne, często spowodowane reaktywnością organizmu)

2.) Szkodliwe używanie substancji (dotyczy osób nieuzależnionych, przyczynia się do szkód zdrowotnych, np. bóle głowy, zaburzenia wegetatywne, bezsenność, drażliwość)

3) Zespół uzależnienia (objawy: fizjologiczne, behawioralne, poznawcze)

4) Zespół abstynencyjny (występuje w sytuacji zmniejszenia lub odstawienia dawki)

W związku z piciem alkoholu może wystąpić:

  1. Zaburzenia świadomości

Ilościowe (związane ze stanem snu i czuwania)

Jakościowe (zawierają elementy dezorientacji, dezorganizacji i el. psychotyczne)

  1. Zaburzenia spostrzegania

Zniekształcenia spostrzegania dotyczą:

(ostre zespoły mózgowe, padaczka)

Fałszywe spostrzegania:

Klasyfikacja omamów:

- słuchowe – pierwszorzędowe w schizofrenii (echo myśli, omamy na bieżąco komentujące, słuchowe w 3 os. – dwa lub więcej głosów, dyskutujących o chorym)

- wzrokowe – proste np. błyski świetlne, ukształtowane obrazy osób, zwierząt lub złożone obrazy sceniczne

- doznań cielesnych (somatyczne) – dot. skóry, stawów, narządów wewnętrznych, łączone z urojeniami

- smakowe (łączone z interpretacją urojeniową, schizofrenia, padaczka skroniowa)

- autoskopia – spostrzeganie własnej postaci, jako własne odbicie (migrena, padaczka), u dzieci towarzysz zabaw

- zaburzenia psychosensoryczne – dotyczą syntezy zmysłowej (czas, przestrzeń, schemat ciała), wadliwa percepcja wielkości, odległości, np. czas staje w miejscu

- dysmorfofobia – zniekształcenia ciała, twarzy np. część twarzy zwierzęcia

- deja vu, jamais vu (do rzeczy znanych podchodzę jak do nieznanych)

  1. Zaburzenia pamięci

Ilościowe

Jakościowe

  1. Zaburzenia uwagi

    1. nieuwaga/dekoncentracja - zaburzenia poszczególnych funkcji uwagi z różnym udziałem jednej lub kilku naraz, zawsze jednak związane z pewnym ograniczeniem zdolności koncentracji i najczęściej z jakimś zakłóceniem jednego z aspektów czujności (trwałości, przerzutności, przełączania uwagi).

    2. wahania uwagi/koncentracji - polegają na zmianie intensywności obserwowanych lub ujawnianych zaburzeń zogniskowania i podtrzymania uwagi.

    3. ograniczenie zakresu uwagi - opisuje się jako ograniczenie zdolności do jednoczesnego ujnmowania w polu uwagi odpowiedniej liczby bodźców czy innych informacji.

  2. Zaburzenia myślenia

a)  urojenia - fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością, mają wpływ na zachowanie

Klasyfikacja wg treści:

b) idee nadwartościowe (myśli nadwartościowe)  - izolowane nadmiernie absorbujące przekonania, silne zaangażowanie emocjonalne, wpływają na zachowanie (Veale, 2004),

c)  zaburzenia kontroli myślenia (obsesje, alienacja myśli)

Obsesje (myśli natrętne) – uporczywe, nawracające myśli, wyobrażenia, fantazje, impulsy, oceniane jako niepotrzebne, bezsensowne

czynności natrętne – działania, czynności poznawcze (liczenie, modlitwa, rytuały)

Alienacja myśli – poczucie, że własne myśli są obce, nie pochodzą z własnego umysłu i nie podlegają własnej kontroli

d)  zaburzenia toku myślenia

e) formalne zaburzenia myślenia

11. Cechy i stopnie zaburzeń rozwoju psychicznego

Stopień nasilenia objawów

Poziom stabilności wzorców zachowania:

Przebieg, czas trwania

Lokalizacja symptomów

Umiejscowienie źródeł:

Stres psychologiczny

1.Ewolucja pojęcia stresu psychologicznego

Termin stres (z j. ang.). odnosił się do ciężkich wydarzeń życiowych (XIV w.)

W XVII w. - pojęcie stresu w pracach Roberta Hookea (fizyk i biolog) w kontekście rozważań nad obciążeniem konstrukcji.

Walter Cannon (rozwinął koncepcję homeostazy - stres reakcja na zagrożenie, której funkcją jest utrzymanie organizmu przy życiu).

Hans Selye – niespecyficzna reakcja organizmu (GAS - Ogólny Zespół Adaptacyjny) w odp. na działanie bodźców szkodliwych (stresorów). Fazy: alarmowa, przystosowanie do stresora, wyczerpanie (Selye, 1960).

Ze względu na aspekt zdrowotny: eustress (pozytywny, motywujący do działania) distress (negatywny).

Grinker R.R i Spiegel J.P. – monografia Men under Stress (1945) bezpośrednie i długotrwałe skutki stresu walki

Basowitz H.(1955) - bodziec związany z prawdopieństwem wywołania zaburzeń zachowania

Janis I.I. – „zmiana w otoczeniu, wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego, które przeszkadza w normalnym sposobie reagowania” (Janis, 1958).

Fazy stresu:

- zagrożenie

- działanie niebezpieczeństwa

- skutki.

Wprowadził rozróżnienie sytuacja i reakcja stresowa.

Holmes T.H., Rahe R.H. (1967) - koncepcja zmian życiowych

Mechanic D. (1962) – „reakcje dyskomfortu w określonej sytuacji (stres egzaminacyjny)

Dohrenwend B.S., Dohrenwend B.P (1974) – stan pośredniczący między ograniczeniami i naciskami zewnętrznymi a wysiłkami zmierzającymi do ich przezwyciężenia.

Udział czynników pośredniczących:

- postawy,

- predyspozycje indywidualne,

- mediatory zewnętrzne (wsparcie społeczne).

Efekty stresu (w zależności od mediatorów):

- negatywne zmiany w funkcjonowaniu i zdrowiu,

- brak zmian,

- rozwój osobowości.

Kaplan H.B. uwarunkowane społecznie i sytuacyjnie procesy psychologiczne, związane z subiektywnym dystresem (Kaplan, 1983).

Tomaszewski Tadeusz (1963, 1966) - prekursor polskiej psychologii stresu, koncepcja sytuacji trudnej.

Reykowski Janusz (1966) –”… obiektywny stosunek czynników zewnętrznych do cech człowieka….”.

Wyróżnił dwie formy stresu:

- zakłócenie,

- zagrożenie.

Mogą one występować równocześnie ingerując w istniejący tok aktywności.

Obciążają system regulacji:

- wymuszają dodatkową aktywność,

- reorganizację oczekiwań i dążeń,

- zapowiadają możliwość deprywacji lub straty.

Strelau J. - stres „stan charakteryzujący się negatywnymi emocjami o dużym natężeniu (np., strach, lęk złość, wrogość lub inne stany określane jako dyskomfort psychiczny), któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne wyraźnie przekraczające poziom charakterystyczny dla spoczynkowego poziomu pobudzenia” (Strelau, 1996).

Przyczyny – zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia.

Wielkość stresu zależy od stopnia ich rozbieżności

Nowe elementy koncepcji stresu:

- obiektywne i subiektywne wymagania

- obiektywne i subiektywne możliwości człowieka

- wskazanie obiektywnych cech sytuacji oraz oceny poznawczej w powstawaniu stresu.

Wolff H. – pierwszy zwrócił uwagę na relacyjny charakter stresu - dynamiczny stan zależny od interakcji między organizmem i niekorzystnym środowiskiem zewnętrznym (1953).

Podejście to zdominowało współczesną psychologię stresu rozumianego jako relacja między jednostką a otoczeniem (zakłócenie lub zapowiedź zaburzenia równowagi pomiędzy zasobami czy możliwościami jednostki a wymaganiami otoczenia). Rozwinięcie tych tez znajduje się w poznawczo-fenomenologicznej teorii stresu. R. Lazarusa.

2. Transakcyjna koncepcja stresu (Lazarus i Folkman)

Stres „…szczególna relacja między osobą a otoczeniem, która oceniania jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.

STRES - procesy pośredniczące - SKUTKI

1. ocena poznawcza 2. radzenie sobie

Ocena poznawcza - proces kategoryzowania wydarzenia i różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia, jakie ma ono dla dobrostanu jednostki (Lazarus, Folkman 1984; Folkman, 2011).

Ocena poznawcza „ proces pośredniczący pomiędzy wymaganiami, ograniczeniami i zasobami środowiska a hierarchią celów i osobistymi przekonaniami jednostki (Lazarus, 1993). Ma charakter dynamiczny.

Nie jest wyłącznie procesem przetwarzania informacji, ale bardziej ewaluacyjnym, skupiającym się na znaczeniu (sensie).

Typy oceny:

a) pierwotna – znaczenie jakie człowiek przypisuje danej sytuacji

(stresująca, bez znaczenia, sprzyjająca-pozytywna). Uznana za stresującą podlega dalszej ocenie

b) wtórna – możliwości i sposoby poradzenia sobie ze stresem

c) powtórna

Typy oceny poznawczej:

Zagrożenie - emocje negatywne, strategie radzenia sobie: koncentracja na antycypowanych stratach

Krzywda /Strata – uzewnętrznianie emocji negatywnych jako sposobu radzenia sobie, wiara, fatalizm

Wyzwanie – emocje zróżnicowane (pozytywne/negatywne), pozytywne myślenie, wiara w: możliwość poradzenia sobie z trudnościami, skuteczną mobilizację i wykorzystanie zasobów, wewnętrzna lokalizacja kontroli

Radzenie sobie - „…stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu uporanie się z określonymi zewnętrznymi i/lub wewnętrznymi wymaganiami ocenionymi przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby…” (Lazarus. Folkman 1984)

Funkcje radzenia sobie:

- rozwiązanie problemu

- regulacja emocji

Podstawowe rodzaje radzenia sobie:

- Poszukiwanie informacji dotyczących sytuacji stresowej i sposobów radzenia sobie.

- Bezpośrednie działanie, którego celem jest uporanie się ze stresującą sytuacją.

- Zaniechanie działań w obawie przed pogorszeniem.

- Procesy intrapsychiczne służące regulacji emocji.

Zorientowane na emocje i/lub zorientowane na zadaniu:

Konfrontacyjne zachowanie.

Dystansowanie.

Samokontrola.

Poszukiwanie społecznego wsparcia.

Podjęcie odpowiedzialności.

Ucieczka, unikanie.

Planowe rozwiązanie problemu.

Pozytywne przewartościowanie.

3. Hobfolla koncepcja stresu

COR – Model zachowania zasobów.

Ogólny cel aktywności: zachowanie, ochrona, odtwarzanie zasobów.

Stres psychologiczny - reakcja wobec środowiska w którym występuje:

- zagrożenie straty zasobów (percypowana utrata),

- strata zasobów,

- brak przyrostu zasobów mimo zainwestowania (Hobfoll, 1989; Hobfoll, 2002; Hobfoll, Lilly, 1993).

Radzenie sobie ze stresem - minimalizowanie strat - maksymalizowanie zysków (Hobfoll, 1989) /

Zasoby – przedmioty, cechy, warunki i potencjały energetyczne, które są cenione przez osobę lub, które umożliwiają osiągnięcie innych przedmiotów, cech, warunków i potencjałów (Hobfoll, 1989, s. 516)

Przedmioty – ich wartość dotyczy sfery społeczno-ekonomicznej (mieszkanie, środki transportu)

Zasoby osobowe – cechy wpływające na wzrost odporności na stres (poczucie skuteczności, osobowość)

Warunki – są zasobami jeśli osoba je ceni i poszukuje (praca, małżeństwo)

Zasoby energetyczne – czas, wiedza, pieniądze

Spirala strat - ryzyko wzrostu kosztów (strat) w sytuacji braku odpowiednich zasobów (np. wsparcie społeczne, rodzinne)

Kompensacja straty ważnych zasobów dokonuje się poprzez:

- zastąpienie innymi - ważnymi dla osoby

- kompensacja straty (pośrednia / symboliczna) - w sytuacji utraty bliskiej osoby powtórne małżeństwo, pogłębienie przyjaźni z innymi ludźmi, aktywność społeczna czy religijna (Hobfoll 1989)

- reinterpretacja straty – nadanie innego znaczenia (w sytuacji śmierci osoby bliskiej w dalszych fazach żałoby)

- odnajdywanie pozytywnych stron straty.

Zasady modelu zachowania zasobów

(1) strata zasobów jest silniejsza i zachodzi gwałtowniej aniżeli zysk, trudniej jest zapobiec stracie zasobów niż je pozyskać,

(2) aby uzyskać zasoby lub zapobiec ich stracie, osoba musi zainwestować w inne zasoby poprzez mobilizację zasobów wewnętrznych lub włączenie nowych zewnętrznych (Hobfoll, Lilly 1993).

Możliwe następstwa zasad 1 i 2.

Osoby o wysokim poziomie zasobów w porównaniu z osobami o niskim poziomie zasobów są w mniejszym stopniu narażone na ich stratę i bardziej dostosowane do ich uzyskiwania.

U osób o niskim poziomie zasobów początkowa strata pociąga za sobą kolejne (spirala strat).

Osoby o wysokim poziomie zasobów są bardziej zdolne do ich pozyskiwania, przy czym jedne zyski pociągają za sobą kolejne.

Osoby o niskich zasobach są skłonne do przyjmowania biernej postawy w ochronie swoich zasobów (Hobfoll, Lilly, 1993).

4. Klasyfikacje stylów radzenia sobie (orientacja poznawcza)

Styl:

- ogólny wzorzec radzenia sobie, który wykazuje cechy względnej stałości i wewnętrznej zgodności u konkretnej osoby,

- charakterystyczny dla jednostki (osoby) zakres (repertuar) strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi,

- względnie trwała dyspozycja osoby do reagowania w specyficzny sposób w sytuacjach dla niej trudnych (Krohne 1996; Wrześniewski 1996; Heszen-Niejodek, Ratajczak 1996, Terelak 1995).

Dymensje stylu (Lazarus, Folkman 1984):

- złożoność (zakres stosowanych strategii – prosty, złożony),

- elastyczność ( stałość – zmienność).

D. Byrne (1961) prekursor badań nad poznawczymi reakcjami osoby wobec sytuacji stresowej

represja ----------------------- sensytyzacja

dyspozycje osobowościowe (dwubiegunowy wymiar) ujawniające się w sytuacji zagrożenia:

represja - tendencja do zaprzeczania lub pomniejszania zagrożenia

sensytyzacja - usilne poszukiwanie informacji o zagrożeniu

S.M. Miller (1989) – przyjmowała istnienie osobowościowego wymiaru monitorowanie – tłumienie (dwa style niezależne) (Miller, Mangan 1983; Grernhalgh, Slade i inni 2000):

a) monitorowanie (styl efektywny w sytuacjach kontrolowanych)

- koncentrowanie uwagi na stresorze i / lub własnej reakcji,

- poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji dotyczących wydarzenia stresowego,

- konfrontacja z sytuacja stresową,

b) tłumienie (styl efektywny w sytuacjach niekontrolowanych)

- odwracanie uwagi od stresora i od własnych reakcji,

- odrzucanie, wypieranie, zaprzeczanie informacjom stresowym,

- ignorowanie i zniekształcanie informacji poprzez różne formy aktywności odwracających uwagę od stresora.

N.S. Endler, J.D.A. Parker (1990, 1994) - uwzględniają funkcję radzenia sobie. Style:

- koncentracja na zadaniu,

- koncentracja na emocjach,

- koncentracja na unikaniu (angażowanie się w czynności zastępcze,

poszukiwanie towarzystwa).

H.W. Krohne (1989, 1996) – dwie możliwe poznawcze reakcje na stres (odzwierciedlają niezależne wymiary osobowości):

- czujność (sensytyzacja - wzmożone poszukiwanie i przetwarzanie informacji o zagrożeniu),

- poznawcze unikanie (odwracanie uwagi od zagrażających informacji).

U podstaw tych wymiarów znajdują się: nietolerancją niepewności i/lub nietolerancja pobudzenia emocjonalnego. Są one niezależnymi wymiarami, mogą współwystępować ze sobą, co umożliwia wyróżnienie czterech stylów radzenia sobie.

Sztywna czujność – silna nietolerancja niepewności i tolerancja pobudzenia emocjonalnego – poszukiwanie informacji o zagrożeniu, aby uniknąć niepewności, przy czym dobrze znoszą związany z tym stan pobudzenia.

Fluktuacja – silna nietolerancja niepewności i jednocześnie silna nietolerancja pobudzenia emocjonalnego, naprzemienne uruchamianie strategii „czujnych” i unikowych, co jednak za każdym razem prowadzi do wzrostu niepokoju (błędne koło).

Sztywne unikanie – wysoka nietolerancja pobudzenia emocjonalnego, tolerancja niepewności; uporczywe unikanie informacji o zagrożeniu i jednocześnie związana z tym tolerancja niepewności.

Styl elastyczny – wysoka tolerancja niepewności i jednocześnie tolerancja pobudzenia emocjonalnego; osoby takie nie są silnie zaangażowane w redukcję niepewności ani niepokoju, w związku z tym potrafią elastycznie dostosować strategie do wymagań sytuacji.

Style - C.J.Holohan, R.H.Moos (1987)

Poznawcze style radzenia sobie zbliżanie-unikanie odzwierciedlają aktywność poznawczą oraz behawioralną.

Zbliżenie-unikanie / poznawcze-behawioralne tworzy cztery style:

Poznawcze zbliżenie – koncentracja na różnych aspektach sytuacji, pozytywna interpretacja sytuacji w oparciu o przeszłe doświadczenia.

Behawioralne zbliżenie – poszukiwanie rady i wsparcia, podejmowanie działań zmieniających sytuację.

Poznawcze unikanie – zaprzeczanie lub pomniejszanie znaczenia sytuacji stresowej.

Behawioralne unikanie – odreagowywanie emocji, poszukiwanie zastępczych nagród, rezygnacja akceptacja sytuacji.

Zróżnicowane reakcje fizjologiczne towarzyszące radzeniu sobie ze stresem (aktywne formy --- pobudzenie układu autonomicznego, bierne ---- hamowanie.

5. Teoria proaktywnego radzenia sobie – podstawy teoretyczne, przedstawiciele

Teoria proaktywnego radzenia sobie (Ralf Schwarzer, N.Knoll, 2003); R.Schwarzer, Stefen Taubert, 2002)

Teoria proaktywnego radzenia sobie nawiązuje do psychologii pozytywnej, stanowi kontynuację klasycznej propozycji Lazarusa i Folkman; wskazuje na dwa podstawowe nurty radzenia sobie:

- ukierunkowany na problem, opanowanie sytuacji (mastery),

- ukierunkowany na znaczenie (meaning).

Rozróżnienie to odnosi się do dwóch procesów, które nie wykluczają się wzajemnie, mogą występować równocześnie lub w porządku czasowym.

Formy opanowania wymagań zostały uporządkowane na dwóch wymiarach: perspektywy czasowej, subiektywnej pewności zdarzeń.

6. Typologia i specyfika form proaktywnego radzenia sobie

Reaktywne radzenie sobie - wysiłki mające na celu poradzenie sobie z występującym obecnie lub w przeszłości wydarzeniem stresowym.

Osoba może tylko kompensować stratę bądź łagodzić krzywdę, dokonywać przeformułowania celów, odnajdywać korzyści, poszukiwać sensu, przewartościować swoje życie.

Reaktywne radzenie sobie może być zorientowane na:

- problem,

- emocje,

- relacje społeczne.

Antycypacyjne radzenie sobie - wysiłki podejmowane w celu poradzenia sobie z bliskim zagrożeniem. Osoba zmaga się z sytuacją stresową, która jest pewna (lub prawie pewna) w niedalekiej przyszłości.

Istnieje ryzyko, że mające nadejść wydarzenie może spowodować krzywdę/stratę w przyszłości i w związku z tym osoba musi poradzić sobie ze spostrzeganym ryzykiem.

Zawarte jest tu poszukiwanie zasobów w celu uniknięcia stresora, walki z nim albo maksymalizacji antycypowanych korzyści.

Ważnym zasobem jest optymistyczne przekonanie o własnej zdolności efektywnego poradzenia sobie w określonej sytuacji

Prewencyjne radzenie sobie - nakierowane na przygotowanie do wydarzeń mogących wystąpić (z mniejszym bądź większym prawdopodobieństwem) w dalszej przyszłości.

Cel zachowań prewencyjnych - budowanie zespołu ogólnych zasobów zaradczych, obniżenie napięcia w przyszłości, minimalizowanie negatywnego wpływu i konsekwencji przyszłej sytuacji trudnej, zmniejszenie prawdopodobieństwa jej wystąpienia.

Ogólna ostrożność i nastawienie, że coś się może zdarzyć, motywuje przygotowanie na każdą ewentualność. Spostrzegana niejasność potencjalnych stresorów stymuluje aktywizację wielu strategii zaradczych.

Prewencyjne radzenie sobie nie powstaje jako reakcja na ostry stan stresu - jest pewnym poziomem „martwienia się”, dotyczy obaw o życiowe niebezpieczeństwa.

7. Istota i znaczenie proaktywnego radzenia sobie

Ma celu budowanie zespołu ogólnych zasobów ułatwiających rozwój w kierunku realizacji celów i osobistego doskonalenia się.

Łączy się z wizję potencjalnych, mogących zaistnieć w przyszłości zdarzeń (wymagań, możliwości, wyzwań), ale nie wartościuje ich negatywnie.

Obejmuje autonomiczne i samodzielne stawianie sobie celów, poszukiwanie wyzwań i angażowania się z własnej woli w transakcje stresowe (Schwarzer, Taubert 2002).

Korelaty proaktywnego zachowania:

- dobrostan fizyczny i psychiczny (Heszen, Sęk 2007; Greenglass i in. 2005; Słysz 2004; Pasikowski i in. 2002, Steuden, Guzewicz, 2013),

- dojrzałość osobowości, wiek (Steuden. Brzezińska 2010; Diehl i in. 2006; Simons 2002)

- dobre funkcjonowanie (Fiksenbaum i in. 2006; Greenglass i in. 2006; Ouwehand i in. 2006; Begovic 2005).

Konstrukt wielowymiarowy – odzwierciedla:

- myślenie refleksyjne,

- wizualizację sukcesu,

- antycypowanie ewentualnych problemów,

- planowanie sposobów rozwiązywania,

- podejmowanie działań mających ustrzec przed nieszczęściami.

Łączy: inicjatywę, refleksję, planowanie i prewencję (Greenglass i in. 1999).

Wykorzystuje wsparcie społeczne (instrumentalne, informacyjne i emocjonalne zasoby oferowane przez innych (Greenglass 2002; Heszen, Sęk 2007).

Cechy poaktywnych strategii zaradczych:

- intencjonalność

- nastawienia przyszłościowe

- ukierunkowanie na rozwój zasobów

- tendencje do poprawy jakości życia (Heszen, Sęk 2007, Brzezińska, Steuden, 2011).

8. Racjonalne / nieracjonalne radzenie sobie – specyfika, skutki

Różnicowanie ze względu na:

- efektywność,

- następstwa,

- poziom dojrzałości,

- odniesienie do problemu.

Cechy zachowań racjonalnych:

- strategie nakierowane na problem,

- kierowane są procesami poznawczymi,

- pełnią funkcję adaptacyjną,

- rozwiązują (zmieniają) sytuację trudną,

- są nastawione na realizację celów,

- plastyczne, dostosowane do sytuacji (Bennet 1993; Harnish i in.2000; Brown, King i in. 2000: Heszen-Niejodek 2000; Cronan, Bigatti 2003, de Ridder, 2009).

Sposoby zachowań racjonalnych:

- ocena i przeformułowanie sytuacji, zwłaszcza zagrożenia,

- poszukiwanie informacji o sytuacji trudnej i o sobie samym,

- zachowania mające na celu zmianę sytuacji,

- obrona własnego stanowiska i walka o to, co się chce osiągnąć,

- planowe i systematyczne rozwiązywanie problemu,

- poszukiwanie odpowiednich wzorców zachowań,

- odnoszenie do analogicznych doświadczeń z przeszłości,

- odbieranie informacji zwrotnych dotyczących własnego zachowania i celów,

- dystansowanie się od problemu.

Zachowania nieracjonalne:

- skoncentrowane na emocjach,

- mają na celu obronę przed przykrymi doświadczeniami,

- utożsamianie z mechanizmami obronnymi osobowości (racjonalizacja, projekcja, regresja, represja, konwersja).

Przykłady:

- unikanie, ucieczka (świat marzeniowy, używki),

- samoobwinianie (krytyka siebie, autoagresja),

- podwyższona samokontrola, niechęć do ujawniania własnych stanów emocjonalnych,

- poszukiwanie wsparcia społecznego (opowiadanie innym o swojej trudnej sytuacji, przyjmowanie wyrazów współczucia, sympatii),

- pozytywne przewartościowanie (racjonalizacja, dostrzeganie dobrych stron sytuacji).

  1. Uwarunkowania sposobu radzenia sobie ze stresem

Czynniki warunkujące radzenie sobie ze stresem:

1. Czynniki podmiotowe

- związane z osobowością jednostki (Costa i McCrae 1996; Costa, Somerfield 1996; Moran, Christensen 1996;

- samoocena - De Longis, Folkman, Lazarus 1988; Meyes, Leventhal, de Ridder 1998;

- stan zrównoważenia, sterowność, dojrzałość, doświadczenie, poczucie lokalizacji kontroli Carver, Scheier, Weintraub 1989; Roesch, Weiner 2001,2003;

- optymizm Hart, i in. 1998; Carver, Scheier i in. 1989;

- poczucie koherencji, prężność, wiek, religijność Harrison, Koening 2001, 2002; Singel i in.2003;

- temperament Strelau 2000, 2006

2. Rodzaj stresora

- zagrożenie - obrona, myślenie życzeniowe dot. powodzenia, fatalistyczne - dotyczy przegranej

- wyzwanie - wzmacnia aktywność, nadzieję

- strata - wzmaga autoagresję, zachowania rezygnacyjne

3. Okoliczności - środowisko wsparcia, praca zawodowa, sytuacje rodzinne, warunki społeczne

4. Okres działania stresora i radzenia sobie - inna dynamika i rodzaj zachowań w sytuacjach: choroby, egzaminu, przystosowania do niepełnosprawności

5. Znaczenie sytuacji dla osoby - proces wartościowania – nadawanie znaczenia sytuacji stresowej, hierarchia wartości, filozofia życia, poczucie sensu życia

  1. Ocena strategii radzenia sobie ze względu na uwarunkowania i efektywność

Adaptacyjność zachowań.

1) odzwierciedla rozwój osoby w aspekcie:

- umiejętności

- kompetencji

- zróżnicowania i plastyczności w przystosowaniu do zmieniającego się świata i sytuacji

2) zmaganie się ze stresem koncentruje się i strukturalizuje wokół pewnych celów, wzorców zachowania i pozostaje w relacji do zadań

1. Strategie problemowe - bardziej adaptacyjne w porównaniu z emocjonalnymi:

- aktywne zmaganie się z sytuacją stresową

- nadzieja rozwiązania sytuacji

- zmiana / usunięcie zagrożenia, źródła stresu

- poczucie własnej wartości i skuteczności

- doświadczanie panowania nad sytuacją

2. Strategie emocjonalne - mniej skuteczne (zaprzeczanie, unikanie sytuacji trudnej, ucieczka, wypieranie):

- zespoły wypalenia

- zaburzenia zdrowia psychicznego i somatycznego

- utrwalanie mechanizmów obronnych

- poczucie bezradności

Kryteria oceny adaptacyjności.

Kryteria oceny (wg Meneghan, 1982, Pearlin, Schooler, 1989; Taylor, 1986)

- rozwiązanie konfliktu lub zmiana sytuacji stresowej

- obniżenie (redukcja) fizjologicznych i biologicznych reakcji

- redukcja psychologicznego dystresu - kontrola napięcia i obniżenie poziomu lęku;

- normatywne społeczne funkcjonowanie

- powrót do przedstresowej aktywności (także stan zdrowia, okoliczności);

- dobre samopoczucie - zadowolenie ze swojego Ja i innych oraz sytuacji;

- podtrzymanie pozytywnej samooceny;

- przewartościowanie - pozytywna ocena wpływu sytuacji trudnej na funkcjonowanie osoby

Uwarunkowania adaptacyjności.

Dla każdego sposobu radzenia sobie znamienny jest inny układ czynników – obejmuje:

- cechy osobowości

- otoczenie -wsparcie społeczne

- typ sytuacji

- osobiste doświadczenia

- okoliczności

Nie ma jednej ogólnej strategii, skutecznej w każdym przypadku (uwarunkowania sytuacyjne, osobowościowe, czasowe, społeczne) - indywidualny styl radzenia sobie ze stresem

W sensie psychologicznym adaptacja odzwierciedla proces zmierzający do zaspokojenia zróżnicowanych wymagań otoczenia i potrzeb osobistych.

Adaptacyjność wyraża się w efektywności procesu zmagania (ze względu na skutki) i pozostaje w relacji do interakcji pomiędzy osobą a sytuacją (Lazarus, 2006).

Psychologiczne aspekty przemocy

  1. Kryteria, definicje i aspekty prawne przemocy

Wg Parlamentu Europejskiego „… pogwałcenie prawa człowieka do życia, bezpieczeństwa osobistego, wolności, godności oraz fizycznej i umysłowej integralności” (Coss, 1999)

DSM-IV (1994) – dwie formy niewłaściwego traktowania:

nadużycie (abuse) - naruszenie integralności drugiej osoby

zaniedbanie (neglect)  - dotyczy troski o zdrowia, okazywania uczuć, ignorowania potrzeb, odmawiania podstawowej opieki i realizacji podstawowych potrzeb

ICD-10 (2000) - zespół złego traktowania (znęcanie  psychiczne i fizyczne, nadużycia seksualne, tortury

WHO - „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu, lub przeciwko grupie, lub społeczeństwu, co powoduje lub jest prawdopodobne, ze spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie i śmierć, ból fizyczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację” (za: Rode, 2010, s. 24).

­­Aspekty prawne

Art.207. k.k. (Znęcanie się)

&1. „kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”

& 2.Jeżeli czyn określony w & 1połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku d lat 10.

& 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w & 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego  na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Niekiedy bardziej skuteczne jest prawo rodzinne, lokalowe, cywilne, administracyjne np. eksmisja sprawcy z mieszkania

2. Zachowania agresywne a przemoc

Zachowania agresywne (Jakubik, 1997)

•  Reaktywne- uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne

•  Stymulujące- wyuczone, dostarczające stymulacji do potrzeb jednostki

•  Rozładowujące- reakcja na nadmiar stymulacji, aktywacji

•  Manipulacyjne- umacniają poczucie własnej wartości

Cechy wspólne:

•  działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa, przewagę)

•  naruszają prawa i dobra osobiste jednostki

•  powodują skutki negatywne- zaburzenia post-traumatyczne

•  mają charakter powtarzający się i ciągły

3. Uwarunkowania przemocy wobec dzieci, osób w średniej i późnej dorosłości

Uwarunkowania:

• społeczno- kulturowe

• miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowania partnera)

• rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców, doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków rodziny, typ rodziny pochodzenia) (Bowlby, 2007; Mikrut, 2005; Rode, 2009)

• stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne (Rode, 2010)

• doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy (Wolińska, 2000).

Cechy osobowości:

4. Typologia sprawców przemocy

Typologia sprawców (wg Rode, 2010)

1. Reaktywnie agresywni- 113

2. Niskie kompetencje zaradcze- 71

3. Psychopatyczno- odwetowi- 66

4. Z dużym potencjałem przystosowawczym- 75

5. Rodzaje i skutki przemocy wobec dzieci

Rodzaje:

- Fizyczna (bierna, czynna)

- Emocjonalna – różne formy zachowania rodziców, opiekunów, prowadza do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby (Gaś, 1998)

- Zaniedbanie – chroniczne niezaspokojenie podstawowych potrzeb przez rodziców, opiekunów (child neglect)

- Seksualna:

Ofiary :

- przypadkowe

- uczestniczące

Sprawcy (najczęściej mężczyźni do 25 r.ż., osoby znajome)

- przestępcy fiksacyjni (pedofile)

- przestępcy regresyjni (żyją w normalnych związkach)

Skutki:

Syndrom dziecka maltretowanego (battered child syndrome)

6. Rodzaje i skutki przemocy w związkach małżeńskich (partnerskich)

Wzajemna przemoc w parze  (common couple violence)

Przemoc w związku partnerskim (couple violence)

Przemoc w związku intymnym (intimate violence)

Przemoc w związkach małżeńskich (marital violence)

Maltretowanie współmałżonka

Elementy wspólne:

Spoiwem związku jest:

Rodzaje:

Fazy cyklu przemocy (Gaś, 1993. 1994; Walker, 1993, 1994)

Typy gwałtu: agresywny, nieagresywny, obsesyjny

Skutki:

1)Zespół stresu pourazowego DSM- III, DSM-IV

nadmierne pobudzenie związane z uporczywym czekaniem na niebezpieczeństwo

wtargnięcia – ciągłe przeżywanie dramatycznego wydarzenia

zawężenie, odrętwienie – zmiana stanu świadomości, sposobu reagowania na sytuację

2)Syndrom bitej kobiety (w ramach zespołu stresu pourazowego)

7. Rodzaje i skutki przemocy wobec osób starszych

Wg CBOS z 2005 r. - 10% osób powyżej 65 r.ż. wskazało na częste kłótnie, sprzeczki lub awantury w rodzinie.

Wg MOPS (Poznań) - nadużycia psychiczne i materialne - ponad 62 %, przemoc fizyczna - ok. 58 %;, zaniedbania bierne 40, czynne 30%. (Woźniak, Brzyska, 2009)

Wg pracowników socjal.. i med.. obawa osób starszych dotyczy:

- zagrożenia fizycznego

- złego traktowania przez osoby bliskie i obce

- dyskryminacji społecznej

Wg National Center on Elder Abuse (2006) - osoby starsze narażone są na wszelkie formy przemocy

Wg osób starszych najczęściej stosowana przemoc:

- psychiczna - 69%

- zaniedbanie - ograniczanie leków i pożywienia - 50%

- fizyczna - 40% (Kuźmicz, 2006, Wawrzyniak,2007)

Wg raportów Ośrodków Interwencji Kryzysowej w Polsce:

- zaniedbanie (około 57%)

- wykorzystywanie materialne (około 57%)

- przemoc psychiczna (ok. 41%),

- przemoc fizyczna (37%)

- porzucenie (35%).

Sprawca przemocy wobec osoby starszej:

- najczęściej syn (najczęściej zaniedbanie).

- współmałżonek i opiekun niespokrewniony - przemoc psychiczna

- synowa, wnuki, członek rodziny, który jest opiekunem - wykorzystywanie materialne

8. Mechanizmy zależności między ofiara a sprawcą przemocy

1) Wyuczona bezradność

2) Syndrom sztokholmski - bezwzględne i bezwarunkowe przywiązanie ofiary do sprawcy

3) Efekt psychologicznej pułapki sytuacyjnej – odpowiedzialność za związek, poczucie zainwestowania i szacowanie możliwych strat

4) Pułapka lęku – przesadne i nierealne negatywne wyobrażenia w sytuacji odejścia od partnera

9. Czynniki ryzyka przemocy wobec osób starszych

1. Czynniki po stronie osoby starszej:

2. Czynniki po stronie członka rodziny, opiekuna:

10. Czynniki istotne w diagnozowaniu przemocy wobec osób w różnym wieku

W sytuacji osób zniedołężniałych:

Trudności w diagnozowaniu przemocy starszych:

Milczenie osób starszych (ofiar przemocy)

- strach przed zemstą , pogorszeniem sytuacji rodzinnej,

- lęk przed utratą pozycji społecznej przez rodzinę

- zależność emocjonalna od agresora

- nadzieja na zmianę zachowania sprawcy

Brak wiedzy osób starszych na temat instytucji pomocowych

Negatywne postawy społeczne, niedowierzanie, brak wiedzy na temat przemocy

Naturalne oznaki starzenia (narażenie na urazy ciała, niezborność, zaburzenia równowagi)

Psychologiczne aspekty samobójstw

  1. Zachowania autodestrukcyjne pośrednie – specyfika

Zachowania autodestrukcyjne pośrednie - skutki działania odległe w czasie lub/i prawdopodobne: uzależnienia, zaburzenia odżywiania, ryzykanctwo, styl życia, wszędzie gdzie istnieje dystans między zachowaniem a jego szkodliwymi skutkami.

  1. Zachowania autodestrukcyjne bezpośrednie – typologia, funkcje

celowe uszkodzenie ciała, bezpośredni związek między działaniem i jego fizycznym skutkiem:

* samobójstwo:

o przez powieszenie

o rzucenie się z wysokości

o uszkodzenie układu krwionośnego

o środki nasenne

o utopienie

o rzucenie się pod pojazd

o zastrzelenie się

* samookaleczenia

Typologia:

Shneidman:

* samobójstwo i parasamobójstwo,

* śmierć intencjonalna, subintencjonalna, nieintencjonalna

Faber:

* zamiar vs skutek

Płużek:

* prawdziwe (wybór śmierci),

* rzekome (dopuszcza się możliwość śmierci),

* gesty samobójcze (nie zakłada się śmierci),

* altruistyczne

Durkheim:

* bezpośrednie/pośrednie

* Wg kryterium integracja społeczna vs kontrola społeczna:

o anomiczne,

o fatalistyczne,

o egoistyczne,

o altruistyczne

Funkcje zachowań autodestrukcyjnych bezpośrednich:

1. Samokaranie i samoniszczenie

2. Rozładowanie napięcia i silnego afektu

3. Przerwanie bólu, cierpienia psychicznego lub pustki

4. Wołanie o pomoc

5. Zaspakajanie potrzeb psychicznych (opieki, uwagi)

6. Stymulacja

3. Samobójstwa – teorie i hipotezy wyjaśniające przyczyny

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

* Samobójstwo to rodzaj acting out – nieświadom konflikt powoduje nieznośne napięcie psychiczne, które zostaje rozładowane przez aktywność fizyczną, skutkującą zabiciem siebie

* Samobójstwo i zabójstwo mają podobne źródła nieświadome

* W procesie samobójstwa uczestniczą dwa czynniki:

o agresywne – zabijania,

o uległe – bycie zabitym

* towarzyszy im pomieszanie tego co wewnętrzne z tym, co zewnętrzne

* zachowania samobójcze pochodzą z fantazji samobójczych, których korzenie wywodzą się z dzieciństwa

* fantazje w sensie psychologicznym dotyczą ciała, są wyrazem instynktownych dążeń i mechanizmów obronnych oraz więzi z innymi ludźmi i tego, co symbolizują

* fantazje samobójcze wiążą się z zaburzeniami więzi pomiędzy dwoma osobami; niosą kilka sprzecznych treści: bycie bierną ofiarą oraz natarczywym prześladowcą, bycie istotą doskonałą w złym ciele, świadome życzenie śmierci, nieświadome pragnienie przetrwania

* zagubienie i pomieszanie oraz utrata kontroli, sprawia, że pacjent myślący o samobójstwie nie potrafi dłużej panować nad sprzecznymi impulsami i utrzymywać tego rodzaju rozszczepienia

* ciało identyfikowane jest jako zbytnie obciążenie, pacjent odcina się od ciała atakując „wewnętrznego prześladowcę” z nadzieją, że rdzeń jego ja pozostanie żywy, nawet jeśli ciało zostanie zabite – Campbell i Hale nazywają to „ocaleniem ja”

* fantazje mogą być różne jednak najczęściej spotykana to fantazja scalenia się

* śmierć postrzegana jako powrót do nieba, miejsca urodzenia, czyli do łona matki

* celem samobójstw może też być połączenie się z inną osobą

* wspólne umieranie (w samobójstwach łączonych) może wynikać z podobnych pragnień połączenia się i przekonania o dzieleniu śmierci podobnie jak zycia

* istnieje także fantazja zemsty – bywają skierowane przeciwko osobom, które są ważne dla samobójcy, jak rodzice czy ukochana osoba – osoba pragnie ukarania za odczuwane krzywdy skupia się na wpływie swojej śmierci na innych

* samobójstwo może też wynikać z silnego poczucia winy, niemożność sprostania oczekiwaniom idealnego ja

* przyczyną samobójstwa może być także obawa przed realną bądź domniemaną karą lub odwetem, a dotyczy to przede wszystkim dzieci

* inną przyczyną może być fantazja usunięcia – pojawia się u dorastających dzieci, których ciało się rozwija i jest niechciane oraz u osób starszych bojących się starości

* kolejna fantazja samobójcza dotyczy silnej fascynacji śmierci – samobójca dokonuje różnych przedśmiertnych zachowań destruktywnych chcąc udowodnić że panuje nad śmiercią

* inna fantazja – fantazja ratunku – wyraz ambiwalentnych uczuć wobec życia, zamach samobójczy służy kontrolowaniu zachowań innych osób przez wywołanie u nich poczucia winy

TEORIE BEHAWIORALNE I POZNAWCZE

* zgodnie z teorią uczenia się człowiek staje się podatny na depresję, jeśli w jego środowisku nie ma odpowiednich wzmocnień

* w rodzinach pacjentów popełniających samobójstwo odnotowuje się nasilenie zachowań samobójczych większe niż wśród innych chorych psychicznie

* ssamobójstwo jako nabyta umiejętność przydatna do komunikowania się w obrębie tego rodzaju „subkultury”

* nieracjonalne myślenie prowadzi do niekorzystnych stanów emocjonalnych umysłu

* depresja jest skutkiem negatywnych przekonań wiązanych z doświadczeniami np. z uważaniem siebie za całkowicie odpowiedzialnego za nieszczęścia

* pacjent z depresją „uważa swoje przekonania i oczekiwania za fakty; w lęku są one jedynie możliwe”

* odwołując się do „wyuczonej bezradności” Seligmana uważa się, że utrata rodzica we wczesnym dzieciństwie sprawia, że dziecko zgodnie z mechanizmem wyuczonej bezradności, staje się podatne na reagowania w przyszłości depresją na straty

* poczucie beznadziejności jest czynnikiem sprzyjającym samobójstwu, stanowi wskaźnik bardziej czuły niż depresja

TEORIE SPOŁECZNE

* przyczyna samobójstw – problemy społeczne

* w zależności od rodzaju zaburzonej relacji między jednostką, a społeczeństwem można wyróżnić:

o samobójstwo altruistyczne – spowodowane nadmierną integracją ze społeczeństwem ze zbyt słabo rozwiniętym poczuciem indywidualności, przykłady: samobójstwa pierwszych chrześcijan, praktykowanie przez mnichów buddyjskich składanie siebie w ofierze, jako protest przeciwko prześladowcom społecznym i oskarżeniom

o samobójstwo egoistyczne – w wyniku niedostatecznej integracji jednostki ze społeczeństwem, nadmiernego poczucia indywidualności

o samobójstwo fatalistyczne – w wyniku nadmiernego podlegania jednostki wymogom społecznym, ograniczenie wolności

o samobójstwo anomiczne – w wyniku niedostosowania się do norm społecznych, uczucie beznadziejności

* anomia ekonomiczna – gwałtowna strata pieniędzy lub gwałtowne wzbogadzenie (nie możemy sobie z tym poradzić)

* anomia rodzinna – rozwód

* ryzyko samobójstwa osoby podatnej na samobójstwo, wzrasta z licznymi publikacjami na temat tego rodzaju śmierci, wskutek działania czynnika naśladownictwa sugestia ma znaczny wpływ na wskaźnik samobójstw – „efekt Wertera”

* na samobójstwa mają wpływ także media

TEORIE ETIOLOGICZNE

* Badania na zwierzętach dowiodły, że brak bezpiecznych więzi społecznych skutkuje brakiem odpowiednich umiejętności społecznych i poznawczych radzenia sobie z nagłym zagrożeniem i może być przyczyną „ostrego wyczerpania endogennego”, przypominającego ludzkie napady paniki

4. Czynniki ryzyka samobójstw (I, II i III-rzędowe)

Pierwszorzędowe (grupy: obecność zaburzeń psychicznych, obecność uporczywych myśli, konkretne działania, plany, wcześniejsze próby samobójcze, transmisja wzorców pokoleniowych, kryzys psychologiczny- wysoki poziom depresji, lęku, nastrój dysforyczny, poczucie winy, dolegliwości bólowe ,zwłaszcza w chorobach somatycznych, czynniki ryzyka samobójstwa poszerzonego, zachowania dyssymulacyjne)

Zaburzenia psychiczne: Depresje- depresje endogenne- głębokie depresje w których osoba nie ma poczucia sensu życie (depresje największym ryzykiem samobójstw)- 50% depresje, 2 grupa: schizofrenia (zwłaszcza paranoidalna, w której istnieje poczucie winy, grzeszności. Okres remisji- najniebezpieczniejszy- imperatywy „głos mówi, że mam wyskoczyć”. Remisja- osoba doświadcza ciężkości choroby psychicznej zwłaszcza przez wymiar społeczny.

Uzależnienia: część osób uzależnionych wchodzi w uzależnienie ze względu na kryzysy osobiste. Każde wytrzeźwienie, sytuacja w której osoba zaczyna spożywać alkohol- stan dysforyczny- wystarczy drobny konflikt by osoby mówiły, że coś zrobią.

Zaburzenia osobowości: duża labilność emocjonalna. W borderline czy antyspołecznych zaburzeniach osobowości osoby często wyrażają tendencje samobójcze- mają charakter realny

Samobójstwo nigdy nie jest aktem natychmiastowym, najczęściej jest to akt poprzedzony myślami samobójczymi. Myśli przekształcają się w tendencje- w myśli uporczywe

Samobójstwa o charakterze planowanym- osoby dochodzą do momentu, że kończą ze sobą. Samobójstwa impulsywne- efekt słabości w chwili- najczęściej zdaniem Erwina Ringera kiedy „kielich goryczy się dopełnia”- może być nie związana z dotychczasową linią dziecko może popełnić samobójstwo po otrzymaniu złej oceny- a prawda tkwi w zerwanych więzach rodzinnych.

Deklarowanie samobójstwa. To nieprawda, że jeśli ktoś deklaruje samobójstwo, że tego nie zrobi. 8/10 osób deklarujących samobójstwo, popełnia je. Samobójstwo może być również szantażem. Może być to efekt zemsty na kimś.

Transmisja wzorów pokoleniowych- w wywiadzie klinicznym- czy były próby samobójcze w rodzinie. Wiele osób nie potrafi na pytanie odpowiedzieć. Jeśli dziadek, babcia popełnił samobójstwo, tej informacji nie przekazuje się dalej. Jeżeli wiedzą- jest fatum, które przechodzi na rodzinę. Członkowie rodziny mogą się odwoływać do takich wzorców.

Drugorzędowe- waga może być mniejsza w stosunku do pierwszorzędowych (grupy: traumatyczne wydarzenia życiowe i doświadczenia okresu dzieciństwa; zła sytuacja rodzinna; socjalno-bytowa; deprywacja potrzeb rozwojowych; ostre doświadczenia rodzinne; szkolne; zawodowe; sytuacyjne; obecność ciężkiej choroby; przemoc; odrzucenie; upokorzenie; utrata rodzica; dzieci wychowywane w warunkach przemocowych; deprywacja potrzeb rozwojowych; ostre stresy rodzinne- nierówne traktowanie dzieci, wycofanie miłości; konflikty rodziców, ambiwalencja uczuć do rodziców- konflikt lojalności względem każdego z rodziców, niepowodzenia szkolne- przemoc wśród rówieśników; stresory zawodowe, sytuacyjne; czynnik utraty osoby bliskiej; obecność ciężkiej, przewlekłej choroby- wysoki tam gdzie bóle przewlekłe są trudne do opanowania- np. przewlekła choroba stawów)

Trzeciorzędowe- elementy społeczno-demograficzne: wiek, płeć, wykształcenie; przynależność do mniejszości etnicznych i seksualnych; status emigranta, szczególnie w pierwszym i drugim pokoleniu;

5. Czynniki ryzyka samobójstw u osób starszych

Wśród najczęstszych czynników ryzyka próby samobójczej wśród osób starszych wymienia się: • przechodzenie choroby mentalnej, np. depresji • uzależnienie od alkoholu • doświadczanie przewlekłej choroby somatycznej • nagła utrata dotychczasowej pozycji społecznej lub rodzinnej • utrata bezpieczeństwa finansowego • poczucie izolacji • utrata życiowego partnera

6. Czynniki ochronne wobec ryzyka zachowań suicydalnych

* podmiotowe- czynniki z obszaru poznawczego i osobowości- zaufanie do siebie- Bandura- poczucie własnej skuteczności, Costa i Mcrae- otwartość na doświadczenia, Hobfoll- otwartość na korzystanie z pomocy

* społeczno-kulturowe- zaangażowanie w pracę, naukę, udział w życiu społecznym, udział w życiu religijnym, przynależność do różnych grup, stowarzyszeń, praca na zasadzie wolontariatu.

* czynniki ochronne- zdolność radzenia sobie ze stresem jest czynnikiem pomnażającym poczucie własnej wartości, związane ze wsparciem społecznym, rodzina- wsparcie rodzinne , czynnik poszukiwania rozwiązań

7. Typologia samobójstw ze względu na motywację i postawę do śmierci

TYPOLOGIA SAMOBÓJSTW ZE WZGLĘDU NA MOTYWACJĘ

> Ksiądz T. Ślipko (1964, 1978), uwzględniając zamierzenie woli oraz stopień pewności śmierci, wyróżni. cztery kategorie działań samobójczych:

* samobójstwo bezpośrednie

* samobójstwo pośrednie

* narażenie życia na niechybną śmierć

* narażenie życia na śmierć prawdopodobną.

Z kolei ze względu na motywację wymieni. również cztery typy samobójstw:

* z rezygnacji

* z poświęcenia

* z pietyzmu

* religijne w celach ekspiacyjnych czy kulturowych.

> T. Kielanowski (1973) w kontekście filozoficznych rozważań nad zjawiskiem samobójstw wyróżnia, nie przyjmując żadnego określonego kryterium, lecz wymiary – psychologiczny, aksjologiczny i pragmatyczny, następujące typy samobójstw:

* z miłości

* jako wynik choroby psychicznej

* dobrowolne poświęcenie własnego życia

* bilansowe

> Ze względu na różnorodną motywację suicydentów wyróżnia się przykładowo następujące samobójstwa:

* ekspiacyjne (ucieczka, op.akiwanie kogoś, kara)

* agresywne (zemsta, wo.anie o pomoc)

* ofiarne

* jako gra

> Z psychologicznego punktu widzenia wyróżnia się m.in. następujące typy samobójstw:

* związane z zaburzeniami psychicznymi (psychoza depresyjna jedno- lub dwubiegunowa, urojenia winy, grzeszności i samoponiżenia, schizofrenia),

* próby demonstracyjne, w których usi.owanie pozbawienia się życia ma jedynie charakter manifestacji i manipulacji,

* samobójstwa bilansowe, u podstaw których leży „wolna i swobodna, na zimno podjęta decyzja po rozważeniu wszystkich za i przeciw”

TYPOLOGIA SAMOBÓJSTW ZE WZGLĘDU NA POSTAWĘ DO ŚMIERCI

Ze względu na stosunek do śmierci wyróżniono następujące grupy suicydentów:

* „to be” (być) – pragnąca być uratowana;

* „to be or not to be” (być lub nie być) – prowadząca grę hazardową ze

* śmiercią;

* „not to be” (nie być) – pragnąca śmierci

R. E. Litman - wychodząc z założenia, że podjęcie decyzji o życiu lub śmierci łączy się z ustosunkowaniem jednostki do śmierci, wyodrębni. trzy typy osób usiłujących pozbawić się życia:

* osoby, które mówią, że nie miały wyraźnego zamiaru pozbawienia się życia, a pragnęły tylko w specyficzny sposób porozumieć się z otoczeniem „nie mogę już wytrzymać, coś trzeba zrobić dla mnie”,

* osoby, które losowi pozostawiły decyzję o własnej śmierci,

* osoby, które istotnie pragnęły umrzeć i tylko przypadek uratował im życie

Z. Płużek- biorąc pod uwagę stopień uświadomienia wyboru – „chcę umrzeć”, dokona. następującej klasyfikacji samobójstw:

* samobójstwa prawdziwe – sprawcy uświadamiają sobie „na zimno” chęć pozbawienia się życia, bardzo często nie ma tu żadnego momentu wyzwalającego ani innego motywu poza krótkim – nie chcę żyć, jestem na świecie taki sam. Samobójstwo prawdziwe może być przejawem agresji skierowanej na siebie (z powodu utraty sensu i celu życia, kryzysu egzystencjalnego) lub – agresji skierowanej na zewnątrz (w celu ukarania kogoś swoją śmiercią),

* samobójstwa rzekome – sprawcy nie wyrażają wprost chęci umierania, lecz wybierają śmierć jako ucieczkę od trudności, których pokonać nie chcą lub nie potrafią. Bardzo rzadko towarzyszą im myśli o sensie życia i jego wartości, dominuje natomiast koncentracja na osobistych trudnościach, o których za wszelką cenę chce się zapomnieć. Samobójstwo rzekome jest zwykle wynikiem depresji lub rezygnacji albo poczucia winy i wiąże się z obniżeniem mechanizmów obronnych,

* samobójstwo demonstratywne – sprawcy zachowują ambiwalentną postawę wobec życia i śmierci, a samobójstwo ma służyć określonemu celowi, najczęściej – zwróceniu na siebie uwagi, czasem jest aktem szantażu, protestu lub agresji. Nie ma tu wyraźnej chęci pozbawienia się życia, ale zagrożenie życia istnieje. Często akt demonstratywny, obliczony na to, że ktoś przyjdzie, wyratuje, pomoże oraz zainteresuje się, zostaje niestety zrealizowany. Samobójstwo demonstratywne związane jest z zagubieniem, bezradnością wobec samego siebie i nieumiejętnością nawiązania kontaktu z osobami, które mogą udzielić pomocy. Jest tu również rozmyślanie o własnej śmierci, ostro jawi się dylemat: żyć albo nie żyć, ale dominuje poczucie własnej „nieszczęśliwości”.

8. Zespół presuicydalny, dynamika, ocena czynników ryzyka

Zespół cech, które znany badacz problematyki samobójstw Erwin Ringel określił jako charakterystyczne dla osoby mającej zamiar popełnić samobójstwo to zespół presuicydalny: 1. Przeżywanie głównie niepokoju i lęku, zagrożenia, poczucia mniejszej wartości i niewydolności prowadzące do rezygnacji. 2. Kierowanie agresji w swoją stronę. 3. Ucieczka od realnych problemów w fantazjowanie na temat śmierci i snucie planów samobójczych.

Sygnały samobójstwa:

* wypowiedzi typu: lepiej byłoby wam beze mnie, lepiej byłoby ze sobą skończyć;

* zbieranie leków;

* zdobycie sznura lub ostrego narzędzia;

* napisanie testamentu i pożegnalnych listów;

* nieoczekiwane wizyty u bliskich osób sprawiające wrażenia żegnania się;

* nagłe izolowanie się od otoczenia;

* rozważania o śmierci;

* treści dotyczące śmierci, egzekucji, pogrzebu pojawiające się w snach.

Nagła poprawa stanu psychicznego osoby będącej na skraju samobójstwa nazywana jest "złowieszczym spokojem". Chory nie odczuwa już niepewności i lęku ponieważ podjął decyzję o samobójstwie, które w jego przekonaniu rozwiąże wszystkie problemy

9. Diagnoza czynników ryzyka samobójczego

* Płeć: mężczyźni: zwł. gwałtowne próby samobójcze, kobiety: zwł. w wieku podeszłym

* Wiek: osoby młode (15-30) oraz w wieku podeszłym (powyżej 65r.ż.)

* Stan cywilny: osoby owdowiałe > rozwiedzione > w separacji > samotne

* Utrata pracy, bezrobocie, problemy socjalne, niski status socjo-ekonomiczny

* Migracja

* Izolacja społeczna, zab. adaptacyjne: wojsko, konflikty z prawem, więzienie

* Stan somatyczny: choroby nowotworowe, przewlekłe zespoły bólowe

* Choroby psychiczne, także wśród krewnych

* W niektórych grupach zawodowych, m.in. wśród weterynarzy, farmaceutów, dentystów, rolników i lekarzy

* Stresujące wydarzenia życiowe (odrzucenie, utrata, osierocenie, problemy finansowe)

10. Interwencja kryzysowa w sytuacji zachowań suicydalnych wobec osoby zagrożonej i rodziny

Cele interwencji kryzysowej w rodzinie osoby po próbie samobójczej

Celem interwencji kryzysowej w rodzinie po próbie samobójczej jest;

* szybkie zmobilizowanie rodziny do udzielenia bliskiemu wsparcia i zapewnienia mu pewnego bezpieczeństwa;

* udzielenia bliskiemu pomocy potrzebnej do poradzenia sobie z sytuacją kryzysową w rodzinie;

* prewencja suicydalna w rodzinie, co oznacza wzmocnienie więzi rodzinnych, akceptacji, a także uwzględnienie faktu, że każdy członek rodziny, a nie tylko osoba po próbie samobójczej, ma prawo otrzymać pomoc.

Diagnoza rodziny po próbie samobójczej

Diagnoza rodziny powinna uwzględnić jej stan przed i po próbie samobójczej bliskiego.

Czynniki ryzyka tkwiące w rodzinie przed próbą samobójczą

* tradycja suicydalana w historii rodziny

* tendencje do wycofania się, izolacji i zrywania związków w rodzinie;

* atmosfera pełna zarzutów i krytyki;

* występowanie traumatycznych sytuacji w rodzinie, przemoc i wykorzystywanie seksualne ( bite kobiety i dzieci, kazirodztwo ).

Rodzina po próbie samobójczej

Próba samobójcza, jako krytyczne wydarzenie życiowe, wywiera istotny wpływ na poszczególnych członków rodziny. Są nią wstrząśnięci, często skonfrontowani z własnymi skłonnościami samobójczymi. Ich poczucie bezpieczeństwa zostaje naruszone, co może być źródłem nowej fali samobójczej. Przy diagnozowaniu reakcji kryzysowej u poszczególnych członków rodziny powinno się zwrócić uwagę na następujące kwestie:

* członkowie rodziny, którzy mieli kiedyś myśli bądź tendencje samobójcze, mogą reagować nieadekwatnie na próbę samobójczą kogoś bliskiego (bagatelizować, zaprzeczać, odrzucać, zachowywać się agresywnie);

* czy w rodzinie istniej tzw. bliski problemowy, czyli osoba reagująca najbardziej nieadekwatnie z powodu własnych tendencji samobójczych;

* czy powstała w rodzinie wroga atmosfera, wykluczająca osobę po próbie samobójczej.

Przebieg interwencji kryzysowej

W interwencji kryzysowej, oprócz indywidualnych spotkań z osobą po próbie samobójczej, równie ważne jest możliwie szybkie spotkanie całej rodziny (w tym pacjenta) z terapeutą. Interwencja jest tym skuteczniejsza, im szybciej zostanie rozpoczęta. Pierwszy kontakt rodziny po próbie samobójczej jest momentem szczególnie krytycznym, stąd ważna jest obecność terapeuty podczas tego spotkania. Bliscy są wówczas najbardziej zirytowani i wstrząśnięci, reagują niekiedy obwinianiem osoby, która dokonała próby samobójczej, są smutni, mają poczucie krzywdy. Osoby po próbie samobójczej mają nieraz poczucie winy wobec bliskich, obawiają się ich reakcji. Przy pierwszym spotkaniu ważne jest zapobieganie takim zachowaniom, jak wzajemne obwinianie się, bagatelizowanie i agresywne odrzucanie, dlatego też należy zająć się każdym członkiem rodziny. Terapeuta daje każdemu czas na rozmowę o jego aktualnych uczuciach i konfliktach, przyjmuje je ze zrozumieniem i akceptacją.

Interwencja kryzysowa w sytuacji dokonanego samobójstwa

Śmierć samobójcza członka rodziny jest bolesnym wydarzeniem traumatycznym, wywołującym silne reakcje emocjonalne. Tak jak przy innych doświadczeniach utraty, w procesie żałoby po śmierci samobójczej bliskiego wyróżnić można cztery fazy tego procesu;

1. Faza szoku z dominującym mechanizmem zaprzeczenia. Może trwać od kilku dni do

kilku tygodni.

2. Faza silnych emocji i buntu; lęk, złość, poszukiwanie winnego, poczucie winy,

występują też zaburzenia snu.

3. Koncentracja na osobie zmarłego i początki akceptacji utraty.

4. Pogodzenie się z utratą.

W większości rodzin proces żałoby ma charakter nietypowy – w przeważającej części nie dochodzi w ogóle do jego rozpoczęcia. W wielu przypadkach nie akceptuje się śmierci jako faktu nieodwołalnego. W rezultacie nieodbytej żałoby w rodzinie dochodzi do wielu niekorzystnych zmian. Komunikowanie się członków rodziny jest zaburzone, istnieją niedopowiedziane sprawy, samobójstwo staje się nieraz tematem tabu i tajemnicą rodzinną. W kontaktach z otoczeniem stawia się też swoiste bariery, które mają za zadanie bronić przed obwinianiem z zewnątrz. Pomoc jaką rodzina otrzymuje od otoczenia, jest często niewystarczająca, dlatego jej członkowie mogą odczuwać, że się ich unika. Pomoc profesjonalna przy śmierci samobójczej bliskiego jest szczególnie wskazana, by proces żałoby mógł się rozpocząć i przebiegać prawidłowo.

  1. Syndrom żałoby po śmierci samobójczej

McIntosh opisuje zjawisko „syndromu po śmierci samobójczej”

* samobójstwo w większości przypadków jest czymś zaskakującym, zatem rodzina nie ma możliwości przygotowania się

* u osób które odkryły ciało samobójcy lub były świadkiem zamachu stwierdza się niekiedy objawy stresu pourazowego, które mogą utrudniać proces żałoby

* osoby najbliższe odczuwają szok i ogłuszenie

* nie wierzą w to co się stało

* zaprzeczają realności samobójstwa osoby bliskiej

* długotrwałe odrzucanie realności zgonu

* rodzina może usprawiedliwiać „to był wypadek” – pełnienie funkcji ochronnej zmniejszającej poczucie wstydu wobec otoczenia, ale także takie podejście uniemożliwia dzielenie się reakcjami emocjonalnymi

* przyczyną zaprzeczania prawdziwej przyczyny śmierci jest wstyd i lęk przed reakcjami otoczenia

* wstyd i stagmatyzacja mogę prowadzić do izolacji społecznej członków rodziny samobójcy, a to prowadzi do zmniejszonej ilości wsparcia społecznego, co utrudnia przeżywanie żałoby

* kolejną chrarketerystyczną cechą dla tego syndromu jest zadawanie sobie pytania: DLACZEGO? Występują dwa rodzaje poczucia winy:

o poczucie winy za to co się zrobiło (np. „nie doszłoby do tego gdybym się z nim nie pokłócił”

o poczucie winy za to czego się nie zrobiło (np. „gdybym tylko wtedy z nim porozmawiał)”

Poczucie winy może być projektowane na innych i wiązać się z poszukiwaniem „kozła ofiarnego”, którym może się stać członek rodziny lub specjalista, który nie był w stanie zapobiec tragedii

* bliscy i znajomi zmarłego mogą czuć odrzuceni i niekochani przez samobójcę

* niektóre reakcje emocjonalne odczuwane przez osoby dotknięte śmiercią samobójczą bliskiego mogą budzić niepokój i zwiększać poczucie winy

* poczucie ulgi może się pojawić gdy osoba, która odebrała sobie życie była chora psychicznie

* może pojawiać się także ambiwalencja – z jednej strony zadowolenie, a z drugiej smutek, poczucie winy i wstydu

* u osób, które samobójstwo uważają za grzech , może pojawić się niepokój i lęk przed pośmiertną karą oczekującą zmarłego

Istnieją dwa aspekty żałoby po śmierci samobójczej:

* zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny

* zwiększony ryzyko samobójcze wśród bliskich samobójcy, autodestrukcji, refleksji egzystencjalnych

12. Społeczne, rodzinne i podmiotowe konsekwencje śmierci (zachowań) samobójczej

Konsekwencje śmierci samobójczej:

· kryzys funkcjonowania rodziny osoby zmarłej, obwinianie się- charakter ukryty- osoby milczą, nie odzywają się do siebie

· kwestia wspomnień osoby zmarłej- jak mówić o jej zasługach, jak mówić o tym, że była

· każdy ma poczucie, że stracił osobę

· nowy podział ról- zwłaszcza gdy odchodzi ojciec, matka

· podwyższone ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych u członków rodziny

· izolacja rodzin samobójców- ponieważ często przypisuje się im winę. Niezależnie od tego jak była odbierana osoba samobójcy przed śmiercią, po śmierci mówi się o osobach dobrze, osoby się gloryfikuje- a członków rodziny oskarża. Sympatia po stronie osoby zmarłej. Wewnątrz rodziny ta tendencja również działa.

· Mniejsza ilość wsparcia społecznego, ograniczenie kontaktów społecznych

· uroczystości pogrzebowe- kwestia losów osoby po śmierci

13. Uwarunkowania i dynamika procesu żałoby

Wyodrębniając stadia żałoby specjaliści nie są zgodni co do ich ilości (3 do 5), wyraźnie jednak powtarzają się dwa z nich: inicjujący proces żałoby oraz zamykającego zmaganie się ze stratą.

Nolen-Hoeksema i Larson zajmują stanowisko, wg którego stadia żałoby sprowadzić można do trzech faz:

1. Początkowej - (szoku, niedowierzania, nieuznawania, zaprzeczania). Charakteryzują ją: wstrząs (reakcje fizjologiczne), uczuciowe odrętwienie, negacja realności śmierci. Zaprzeczenie śmierci jest traktowane jako forma obrony przed cierpieniem. Twa od kilku godzin do kilku tygodni.

2. Pośredniej – rozpoczyna się, gdy fakt śmierci zostaje uznany przez osobę zarówno intelektualnie, jaki emocjonalnie. Jest to okres przeżywania silnych uczuć, często sprzecznych ze sobą, cechuje go największa zmienność i ambiwalencja. Tutaj może się także rozwinąć pełnoobjawowy zespół depresji. Jest to okres kryzysu egzystencjalnego, wycofywania się z kontaktów, trudności lub niemożności w podejmowaniu aktywności. Zablokowanie sposobów radzenia sobie skutkuje utratą poczucia kontroli i bezpieczeństwa, pojawia się także silna potrzeba pomocy i wsparcia. Może trwać kilka miesięcy.

3. Końcowej – stopniowego powracania do równowagi. Ma miejsce poprawa samopoczucia i wzrost samooceny, osoby radzą sobie z nową sytuacją społeczną, jaką jest rola wdowy/wdowca. Osoba zaczyna spokojnie wspominać zmarłego. Koniec żałoby to readaptacja do społeczeństwa wyrażająca się efektywnym pełnieniem ról życiowych i realizacja wynikających z nich zadań.

Intensywność procesu żałoby i jej przebieg zależy wg Ostrowskiej od:

a) czynników sytuacyjnych (związanych z okolicznościami śmierci, a jej zaistnieniem, dramatyzmem, dotychczasowym doświadczeniem z odchodzeniem innych)

b) czynników jednostkowych (rodzaj relacji ze zmarłym, antycypacja odejścia, umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych)

c) czynników społecznych (kontekst społeczno-kulturowy, usankcjonowane wzory reakcji na stratę, postawy światopoglądowe i religijne, system wsparcia społecznego)

Natomiast wg Stroebe i współpracowników:

a) natury stresora (rodzaj i nagłość śmierci, stopień pokrewieństwa i bliskości, inne straty doświadczane w związku ze śmiercią (spadkowe, materialne itp.)

b) zasobów zewnętrznych żałobnika (wsparcie społeczne, dynamika relacji w rodzinie, dostępność profesjonalnej pomocy, możliwość uzyskania wsparcia finansowego, opieka duszpasterska)

c) zasobów wewnętrznych (cech osobowości, wieku płci, wykształcenia, inteligencji, religijności, doświadczeń z dzieciństwa i kondycji zdrowotnej)

d) oceny sytuacji i podejmowanych strategii zaradczych – procesy poznawcze, emocjonalne i behawioralne.

Stadia procesu żałoby według wybranych autorów tabelka I od Pauliny Szach

Stroebe i Schut – żałobę lepiej opisywać używając pojęcia oscylacji niż linearnej progresji. Coraz bardziej powszechne jest stanowiska, że próby wydzielenia faz żałoby i charakterystyki ich czasowego przebiegu należy traktować raczej jako propozycje.

W wielu kulturach okres trwania żałoby zamyka się w wymiarze jednego roku, np. dlatego, że żałobnicy muszą przeżyć wszystkie święta bez zmarłego.

Pierwsza rocznica śmierci często uruchamia wcześniejsze fazy procesu żałoby. Także nowa żałoba może przywoływać wcześniejsze doświadczenie straty i odnawiać przykre przeżycia.

14. Nieprawidłowości w przebiegu procesu żałoby

Wyodrębnia się dwa rodzaje żałoby:

1. normalną/przystosowaną

2. patologiczną/nienormalną/o skomplikowanym przebiegu

Bonanno i Kaltman na podstawie taksonomii żałoby normalnej wyróżniają żałobę o minimalnym natężeniu i typowym natężeniu objawów, występującą powszechnie. Najczęściej, charakteryzując zaburzony proces żałoby uwzględnia się jego wymiar czasowy oraz wielość i nasilenie symptomów. Proces ten jako pierwszy opisał Lindeman, który wyróżnił:

1. żałobę opóźnioną (powstrzymywanie ekspresji emocji, co utrudnia przeżycie straty)

2. żałobę zniekształconą (różne formy: nadmierna aktywność, skłonność do przyswajania i demonstrowania symptomów choroby będącej przyczyną śmierci utraconej osoby, pojawienie się zaburzeń psychosomatycznych, wrogość wobec krewnych i znajomych, wobec osób, które miały związek ze śmiercią utraconej osoby (np. personel medyczny))

Parkes wyróżnia 3 formy:

1. żałoba chroniczna – najczęstsza, przedłużająca się i intensywna.

2. żałoba zahamowana – nie przeżywanie utraty w sposób otwarty (charakterystyczny dla okresu dzieciństwa).

3. żałoba opóźniona – ekspresja przeżyć poprzedzona jest okresem zahamowania.

Dla celów klinicznych przydatna jest typologia Wordena:

1. żałoba chroniczna – przedłużająca się, nie prowadząca do satysfakcjonującego zakończenia (reakcje rocznicowe, żałobnik komunikuje wprost swój problem z powrotem do normalności, szuka pomocy i zrozumienia)

2. żałoba opóźniona – bardzo silna reakcja, niewspółmierna do straty, doświadczona dopiero po upływie pewnego czasu.

3. żałoba wyolbrzymiona - zbyt intensywna reakcja na stratę, prowadząca do zachowań nieprzystosowawczych, obejmuje także np. silne stany depresyjne, lękowe, problemy alkoholowe, mogą być traktowane jako wyolbrzymione reakcje.

4. żałoba maskowana – osoba nie wiąże pojawiających się symptomów i trudności z faktem śmierci.

Rando uważa, że nietypowy przebieg żałoby następuje wtedy, gdy dochodzi do niedomogi, nieprawidłowości lub braku co najmniej jednego z sześciu „R” procesów żałoby:

1. rozpoznanie straty

2. reagowanie na separację i rozstanie

3. resentyment – wspominanie i ponowne przeżywanie relacji z utraconą osobą

4. rezygnacja z przywiązania do utraconej osoby i utraconego świata

5. readaptacja – przystosowanie się do nowej sytuacji bez zapominania o przyszłości

6. reinwestowanie

na podstawie sześciu „R” Rando wyróżnia siedem symptomów patologicznej reakcji na odejście kogoś bliskiego podzielonych na trzy grupy:

1. trudności z ekspresją (1 - żałoba nieobecna, 2 - opóźniona i 3 - zahamowana)

2. ogólne zaburzenia (4 - żałoba zniekształcona (złość i poczucie winy), 5 - konfliktowa i 6 - nie antycypowana)

3. problemy z zakończeniem żałoby (7 - żałoba chroniczna)

15. Psychospołeczne funkcjonowanie osób w okresie żałoby tabela II P. Szach

16. Patologiczne doświadczanie żałoby – kryteria diagnostyczne

Trudno jest określić różnice miedzy normą, a patologią. Naukowcom udało się wytypować cechy patologii:

– brak przeżywania procesu żałoby, wycofanie emocji.

– przedwczesne zakończenie procesu żałoby.

Według E. Liebermana są następujące cechy:

o Fobiczne unikanie osób, miejsc i przedmiotów związanych ze stratą, występujące z dużym natężeniem poczucia winy oraz gniewu skierowanego na zmarłego, okoliczności śmierci;

o Całkowity brak przeżywania przy jednoczesnym nasilonym poczuciu gniewu;

o Żal, który się długo utrzymuje i towarzyszące temu choroby somatyczne oraz sny odzwierciedlające rzeczywistość z okresu sprzed stratą.

Zachowaniami wskazującymi na „patologiczne zahamowania żalu” są:

o Nadmierna aktywność – sztuczne wyszukiwanie sobie zajęć;

o Przedwczesne zastąpienie zmarłego kimś innym.

Zachowania wskazujące na przewlekły żal to:

1) Tworzenie „izby pamięci”;

2) Praktyki spirytualistyczne;

3) Odrzucenie nowych kontaktów;

4) Świadome kultywowanie żalu połączone z idealizacją osoby zmarłej;

5) Myśli samobójcze oraz popełnianie samobójstwa.

Czynnik wpływające na patologiczny przebieg procesu osierocenia:

1) Cechy osobowości, takiej jak: skłonność do pesymizmu, bierność, załamywanie się pod wpływem stresu;

2) Wcześniejsze zaburzenia psychiczne lub nerwicowe;

3) Nie przygotowanie na śmierć osoby bliskiej;

4) Ciężkie doświadczenia życiowe;

5) Trwanie w nierozwiązanym konflikcie z osobą, która odeszła lub ambiwalentny do niej stosunek.

Jak już było wspomniane nieprawidłowym czynnikiem, który predysponuje do patologicznego przeżywania żałoby jest wysoki poziom żalu, złości, samooskarżenia się po śmierci bliskiego. Innym czynnikiem powodującym złe przeżywanie żałoby jest pragnienie własnej śmierci

Innym mechanizmem, który może się pojawić to jest zablokowanie żałoby. Charakteryzuje się tym, że po śmierci kogoś bliskiego zachowujemy się tak jakby w naszym życiu nic się nie wydarzyło. Nie pokazujemy żadnych przejawów smutku, żalu czy rozpaczy. W to miejsce może wchodzić nadmierna aktywność zawodowa. Próbujemy jak najszybciej odciąć się od wszystkiego, co było związane z osobą zmarłą.

Kolejny mechanizm to opóźnianie reakcji żałoby. Może dotyczyć on osób, które z różnych powodów życiowych nie mogły pozwolić sobie na przeżycie emocji z pierwszych faz gdyż musiały zająć się innymi osobami dotkniętymi stratą. U takich osób możemy zauważyć:

– przejaw silnej wrogości i agresji do osób i okoliczności związanych ze śmiercią bliskiej osoby,

– nadmierne idealizowanie zmarłego,

– izolowanie się od dawnych związków i spraw,

– przeżywanie biegunowe uczucia rozpaczy, złości i opuszczenia,

– przejawy zachowań autoagresyjnych.

Kryzys psychologiczny

Teorie kryzysu i konceptualizacja kryzysu

Objawy (symptomatologia) kryzysu

Kryteria diagnozy kryzysu

Typologia i rodzaje kryzysów psychologicznych

Dynamika różnych typów kryzysu

Specyfika kryzysu chronicznego – uwarunkowania, typy, objawy, skutki

Kryzysy potraumatyczne

Rozumienie traumy – problemy z diagnozą

Czynniki wpływające na subiektywna ocenę traumy

Skutki przeszacowania i niedoszacowania traumy

Zaburzenia związane z doświadczaniem traumy

Pozytywne i negatywne i skutki kryzysów psychologicznych (wzorce zachowań)

Czynniki sprzyjające i utrudniające radzenie sobie z kryzysem

Pojęcie interwencji kryzysowej

Cele interwencji kryzysowej

Zasady i cechy interwencji kryzysowej

Czynniki konieczne do uwzględnienia w procesie interwencji kryzysowej


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
14 POLSKA POEZJA ŚWIECKA XV WIEKU Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, Skarga umierającego,?nti
14 - wykład - Uszkodzenie CUN, Psychologia kliniczna
McCaffrey Anne JS 14 Mistrz harfiarzy z Pern (SCAN dal 1039)
147 Zostań mistrzem nadmiaru Be a Master of Redundancy Kirk Lundbeck on Jay Friedman website Dec 14
Anne McCaffrey Cykl Jeźdźcy smoków z Pern (14) Mistrz harfiarzy z Pern
Mccaffrey Anne Jezdzcy Smokow 14 Mistrz Harfiarzy Z Pern
14 Mistrzowie prozatorskiej awangardy Witkiewicz, Schulz, Gombrowicz
wyklad 14
Vol 14 Podst wiedza na temat przeg okr 1
Metoda magnetyczna MT 14
Lekcja kliniczna 2 VI rok WL
wyklad 14 15 2010
TT Sem III 14 03
Kliniczne podstawy fizjoterapii w reumatologii
Żywienie kliniczne I

więcej podobnych podstron