1.Bezpieczeństwo międzynarodowe jest terminem często używanym w praktyce stosunków międzynarodowych i nauce badającej te stosunki. Jest to stan w którym państwa mają poczucie pewności, że brak jest groźby ataku militarnego, politycznych presji, nacisku gospodarczego, zagrożenia ekologicznego czy utraty istotnych wartości kulturowych i tożsamości kulturowych i tożsamości narodowych, co stanowiłoby przeszkodę dla rozwoju państw, współpracy międzynarodowej i utrzymania pokoju.

Pojęcie to jest związane z pojęciem zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, stanowi kategorię zmienną w czasie, jest ściśle związane ze stanem stosunków międzynarodowych oraz dominującymi w tym obszarze strategiami politycznymi zagranicznych państw.

Bezpieczeństwo narodoweto kod informacyjny adresowany do państw, organizacji międzynarodowej społeczności, jednocześnie jest to kategoria niejednoznaczna. Jest to stan niezagrożenia, pewności, spokoju, wolności od szkodliwości wojen lub stan i proces podlegający prawom poliarchii systemu międzynarodowego.

Cel działania państwa wobec rządu dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego interesom oraz ochrona przed istniejącymi potencjalnymi zagrożeniami, zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami.

Odchodzi się od postrzegania bezpieczeństwa tylko w kategoriach militarnych, pojawiło się pojęcie rozległego bezpieczeństwa poszerzone o dobrobyt państwa, rozwój społeczny. Akcentuje się brak realnych przesłanek stworzenia absolutnego modelu bezpieczeństwa. Oznacza ono sytuację i ład międzynarodowy pozwalający państwom realizować swoje podstawowe funkcje, gwarantować integralność terytorialną państwa, rozwój wewnętrzny i bezpieczeństwo.

W definicjach bezpieczeństwa, w zależności od „szkoły teoretycznej” i konkretnej potrzeby, eksponuje się różne elementy i aspekty. Choć bezpieczeństwo jest pojęciem wieloznacznym, to pewne jego treści - jeśli nie w samych definicjach, to w ich rozwinięciu czy objaśnieniach - w zasadzie powtarzają się. B. Balcerowicz [10] stwierdza na przykład, że bezpieczeństwo można traktować jako:

- naczelną (egzystencjalną) potrzebę państwa (i innych podmiotów życia społecznego);

- cel działalności (funkcjonowania) państwa;

- stan, w którym brak jest jego zagrożeń podstawowych wartości państwa i narodu;

- poczucie pewności państwa w środowisku międzynarodowym;

- stan, równowagi między zagrożeniami a potencjałem obronnym;

- zdolność narodu do ochrony jego wartości przed zagrożeniami;

- stan i proces społeczny, zmierzający do ciągłego samodoskonalenia (ulepszania) środków i mechanizmów zapewniających bezpieczeństwo.

Z zaprezentowanych definicji bezpieczeństwa narodowego wynika już zasa­dniczy wniosek, że jest ono traktowane jako szczególnej wagi interes. Jego zło­żoność wymaga jednak przedstawienia w szerszy sposób poglądów badaczy tej problematyki.

2. Główne problemy bezpieczeństwa międzynarodowego na początku XXI wieku.

Współcześnie bezpieczeństwo międzynarodowe rozwiązuje problemy nie tylko militarne, terrorystyczne(przestępczość zorganizowana), lecz ekonomiczne, gospodarcze (dysproporcja rozwoju, migracje, zależność od dostaw surowców specyficznych, niebezpieczeństwo zastąpienia starych bloków wojskowych nowymi blokami gospodarczymi), geopolityczne, społeczne(głód, dezintegracja społeczeństwa, marginalizacja części społeczeństwa, niekontrolowana migracja, handel narkotykami), ekologiczne(nuklearna energetyka i odpady promieniotwórcze, handel niebezpiecznymi odpadami, technologie zagrażające rozwojowi społecznemu, degradacja środowiska naturalnego),demograficzne, instytucjonalne, energetyczne, informacyjne i inne. Dzieje się tak, z jednej strony za sprawą nowych wyzwań i zagrożeń dla pokoju i stabilności na świecie, z drugiej zaś, za sprawą nowych zjawisk i procesów, jakie nasiliły się w końcu XX wieku. Do nich można zaliczyć głównie takie kwestie jak:

• rozpad świata bipolarnego

• mocarstwową pozycję Stanów Zjednoczonych Ameryki

• globalizację

• postęp naukowo-techniczny

• rewolucję informatyczną

• erupcję terroryzmu światowego

• dążenie do hegemoni

• spory na tle etnicznym

• korupcja

• tworzenie stref wpływów lub regionalnej dominacji

• słabość rządów prawa i struktur społeczeństwa obywatelskiego

Uwzględniając nowe zjawiska i procesy, możemy bez trudu wyłonić główne problemy bezpieczeństwa w trzecim tysiącleciu, a oto one:

• radykalne zmiany w polityce obronnej, zagranicznej i wywiadowczej;

• przyjęcie nowej strategii międzynarodowej wobec terroryzmu

• skuteczność działania w sytuacjach kryzysowych

• efektywność systemu pokojowego rozstrzygania sporów

• budowanie modelu bezpieczeństwa kooperatywnego

• współpraca wielostronna, jako środek umacniania pokoju

• ograniczanie liczby państw w dostępie do broni masowego rażenia

Inwazje zewnętrzne:

• kataklizmy wewnętrzne( susze, trzęsienia ziemi, powodzie)

• zagrożenia typu terrorystycznego

• zagrożenia ekologiczne

• przenoszenie się w skali międzynarodowej pewnych negatywnych zjawisk różnej natury

2 ŹRÓDŁO

Międzynarodowe mega trendy wg. A. Dawidczyka:

1. Kształtowanie się w świecie nowego ładu polityczno-gospodarczo-militarnego.

2. Nabierająca tempa dynamika państwowo-narodowej struktury świata.

3. Gwałtowny postęp naukowo-techniczny.

4. Postępująca dyfuzja cywilizacyjno-kulturowa.

5. Osiąganie przez cywilizacje granic biosfery.

6. Przechodzenie od mechanistycznej do systemowej wizji świata.

7. Mega trend zbieżności lub integracji technicznej

Kształtowanie się w świecie nowego ładu polityczno-gospodarczo-militarnego. Zagrożeniem dla

bezpieczeństwa jest dokonująca się zmiana stref wpływów i próby regionalnej dominacji niektórych państw.

Powoduje to podział na arenie międzynarodowej oraz może prowadzić do konfrontacji między państwami.

Istnieje realne zagrożenie terroryzmem, w tym jego odmianą – terroryzmem religijnym.

Nabierająca tempa dynamikę państwowo-narodowej struktury świata. Kierunek zmian zawarty w tym mega trendzie wskazuje na zagrożenia związane tworzeniem się nowych podziałów terytorialnych (np. rozpad Jugosławii), politycznych, narodowościowych, ekonomicznych, co może doprowadzić do migracji a nawet zjawiska uchodźstwa politycznego.

Gwałtowny postęp naukowo-techniczny. Rozwój nauki i techniki powoduje, że ilość miejsc pracy podlega ograniczeniom, a z tym związany jest wzrost bezrobocia. Zbyt wysokie przekłada się na niezadowolenie społeczne, które może doprowadzić do niepokoju i rozruchów społecznych.

Postępująca dyfuzja cywilizacyjno-kulturowa. W wyniku następującej dyfuzji cywilizacyjno-kulturowej istnieje niebezpieczeństwo polaryzacji skrajnych poglądów, co przekłada się na funkcjonowanie różnorodnych form nietolerancji, rasizmu, ksenofobii itp. Wzrasta także rola fundamentalizmu, a on ma ścisły związek z terroryzmem.

Osiąganie przez cywilizacje granic biosfery. Ingerowanie w środowisko naturalne człowieka powoduje

zagrożenia dla całej ludzkości, które mogą występować w postaci klęsk żywiołowych, kataklizmów.

Przechodzenie od mechanistycznej do systemowej wizji świata. Środowisko, w jakim żyje człowiek staje się „globalną wioską”, w której nie wszystko można określić i przewidzieć.

Mega trend zbieżności lub integracji technicznej. Nie wszystkie państwa mają możliwość dostępu do nowoczesnych technologii. Powoduje to rywalizację między tymi, którzy je posiadają oraz nastawienie antagonistyczne tych, którzy ich nie mają.

Zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego:

1) Terroryzm międzynarodowy;

2) Proliferacja broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia;

3) Zorganizowana przestępczość międzynarodowa;

4) Klęski żywiołowe i katastrofy;

5) Migracje transgraniczne;

6) Działania asymetryczne.

Główne zagrożenia XXI wieku:

1. AIDS,

2. Narkomania,

3. Degradacja środowiska,

4. Dysproporcje ekonomiczne,

5. Terroryzm,

6. Konflikty militarne.

3.Bezp. Państwa –pojęcie, charakter, uwarunkowania

Bezpieczeństwo w ujęciu ogólnym to pewność istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju podmiotu (jednostki). Jest wynikiem braku zagrożeń i właściwej ich percepcji, powstaje też w skutek kreatywnej działalności danej jednostki. Jest procesem społecznym zmiennym w czasie.

Bezpieczeństwo państwa jest to zdolność władz i narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości. Do najważniejszych wartości chronionych przez państwo należy:

-przetrwanie państwa jako instytucji,

-narodu jako grupy etnicznej,

-biologiczne przeżycie ludności,

-integralność terytorialna państwa,

-niezależność polityczna i swoboda działania międzynarodowego

-spokój,

-ochrona własności i jakości życia obywateli.

Biorąc pod uwagę szerokie rozumienie bezpieczeństwa państwa, mamy do czynienia z rożnymi jego rodzajami. Podstawą dla typologii są trzy główne kryteria: podmiotowe, przedmiotowe, oraz funkcjonalne (procesualne)

1. Kryterium podmiotowe (o czyje bezpieczeństwo chodzi?)

-bezpieczeństwo jednostki,

-bezpieczeństwo grup społecznych i narodu jako całości,

-bezpieczeństwo państwa jako suwerennej organizacji politycznej

2. Kryterium przedmiotowe (treść bezpieczeństwa)

bezpieczeństwo polityczne,

bezpieczeństwo militarne,

bezpieczeństwo ekonomiczne (możemy je podzielić między innymi na surowcowe, finansowe, technologiczne, rolne, żywnościowe)

bezpieczeństwo społeczne,

bezpieczeństwo ludzkie,

bezpieczeństwo informacyjne,

bezpieczeństwo ekologiczne,

bezpieczeństwo kulturowe,

bezpieczeństwo ideologiczne,

3.Kryterium funkcjonalne (procesualne), pozwala obserwować zmienność w czasie subiektywnych i obiektywnych aspektów bezpieczeństwa

-stan bezpieczeństwa,

-proces bezpieczeństwa.

Istota bezp narodowego:

Istota szerokiego postrzegania bezpieczeństwa narodowego sprowadza się do tworzenia oprócz przetrwania, warunków zapewnienia pomyślności narodów oraz zapewnienia swobód rozwojowych. Stanowi to wyraz postępu rozwoju cywilizacyjnego narodów oraz dążenia do życia w dobrobycie.

Równocześnie z poszerzeniem zakresu przedmiotowego następuje poszerzenie przestrzennego postrzegania bezpieczeństwa ( rozumienie, że na stan bezpieczeństwa jednostek i społeczeństw lokalnych wpływaj nie tylko wydarzenia w ich otoczeniu, ale także te o zasięgu regionalnym, krajowym, a nawet wydarzenia na świecie).

Polskie pojęcie współczesnego bezpieczeństwa narodowego;

W znaczeniu centralnej kategorii społecznej- bezpieczeństwo narodowe stanowi dla jednostek, społeczności lokalnych oraz państwa pierwotną, egzystencjalną, naczelną potrzebę i wartość, a zarazem priorytetowy cel działania we wszystkich dziedzinach i na wszystkich szczeblach organizacji państwowej i społecznej.

W znaczeniu funkcjonalnym- bezpieczeństwo narodowe jest naczelną misją narodową całego społeczeństwa i jego organizacji państwowej, polegającą na stałej realizacji dwóch współzależnych funkcji.

Siły zbrojne są najważniejszym, niezastąpionym i decydującym o skuteczności bezpieczeństwa narodowego narzędziem polityki i strategii bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo postrzegane jest też jako cel działania państwa i rządu dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego życiowym interesom oraz ochrony przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami.

Rodzaje bezp. :

- zewnętrzne – ( odnoszące się do zagrożeń na zewnątrz państwa)

- wewnętrzne – ( odnoszące się do zagrożeń występujących wewnątrz państwa)

4. Proces instytucjonalizacji bezpieczeństwa międzynarodowego.

bezpieczeństwo międzynarodowe - pewien układ stosunków międzynarodowych, zapewniający wspólne bezpieczeństwo państw. Wiąże się ze świadomymi działaniami społeczności międzynarodowych oraz jest wynikiem międzynarodowych procesów i zjawisk, które wpływają na eliminację konfliktów zbrojnych, stabilizację polityczną, zrównoważony rozwój gospodarczy, minimalizowanie skutków globalnych problemów.

Bezpieczeństwo międzynarodowe to stan braku groźby napaści militarnej lub presji zewnętrznej, włączając w to jej pozamilitarne formy (presję gospodarczą, ekonomiczną, kulturalną). Dotychczasowe koncepcje bezpieczeństwa międzynarodowego opierały się m.in. na modelach: izolacjonizmu, neutralności, równowagi sił, odstraszania, bezpieczeństwa zbiorowego. Dwustronne sojusze są zastępowane systemami bezpieczeństwa subregionalnego, regionalnego i próbą stworzenia systemu uniwersalnego.

instytucjonalizacja - proces przechodzenia od nieformalnych sposobów działania społecznego do uregulowanych form aktywności

Procesy instytucjonalizacji obejmują:

1. stosunki bilateralne (dwustronne)

2. stosunki wielostronne

3. stosunki regionalne

4. sojusze wspólnotowe

5. różne dziedziny życia międzynarodowego

Procesy te mają odmienne znaczenie dla mocarstw, które usiłują je wykorzystywać dla własnych celów (np. systemy na obszarze WNP) i państwa małych i słabych, które są zainteresowane procesami instytucjonalizacji, gdyż niosą one stabilizację i dzięki nim tworzony jest ład międzynarodowy.

Cechą charakterystyczną instytucjonalizacji (koniec XIX i początek XX w.) jest uzupełnianie interakcji instytucji międzynarodowych przez sektory pozarządowe. Wynik procesu globalizacji sprzyja przyspieszeniu interakcji międzynarodowej pod względem ilościowym i jakościowym.

Funkcje instytucji bezpieczeństwa międzynarodowego:

1. Funkcja regulacyjno-stabilizacyjna- potwierdzająca m.in. terytorialne, ekonomiczne i cywilizacyjne status quo, suwerenność oraz równoważenie interesów instytucji międzynarodowych.

2. Funkcja promocyjno-legitymizacyjna- zmierzająca do wspierania innowacji i zmian dla dobra wszystkich ( tych którzy są członkami instytucji międzynarodowych )

3. Funkcja integracyjna- zbliża państwa i społeczności do celów i zadań instytucji ( czyli spełnianie kryteriów integracyjnych np. w UE)

Bezpieczeństwo międzynarodowe jest pochodną subiektywnego i obiektywnego pojmowania bezpieczeństwa oraz realizowanej polityki bezpieczeństwa określonych podmiotów i uczestników stosunków międzynarodowych w kontekście związanych z nią wyzwań, ryzyka i zagrożeń.

Instytucjonalizacja bezpieczeństwa międzynarodowego zmierza do ustanawiania wielostronnych gwarancji bezpieczeństwa wymagających uzgodnień różnorodnych interesów i celów poszczególnych podmiotów i uczestników jak tez zasad formułowanych przez instytucje globalne, regionalne i czasami także lokalne.

Na podstawie kryterium sposobu zorganizowania bezpieczeństwa międzynarodowego może zostać osiągnięte w efekcie zastosowanie jednej z następujących form instytucjonalnego działania:

1. Indywidualne- zapewnione przez takie działania jednostronne jak:

- hegemonizm mocarstwowy ( system hegemonialny bądź imperialny ) – podporządkowanie sobie innych państw/narodów, społeczności przez mocarstwo i różny ich stopień zaangażowania ( np. Imperium Rzymskie, Państwo Franków )

-izolacjonizm – ograniczenie do minimum kontaktów z zagranicą np. doktryna prezydenta Monroe w USA lub „splendidisolation” w Anglii w XIX w.

-neutralność – państwo wieczyście ( trwale) neutralne ma zagwarantowaną w umowie międzynarodowej integralność terytorialną i neutralność, nie może należeć do sojuszy militarnych np. Austria, na terenie państwa nie mogą być zlokalizowane bazy wojskowe innych państw; państwo nie może być stroną konfliktów zbrojnych bądź wojny; jest państwem suwerennym, posiada armię jedynie do samoobrony

państwo realizujące politykę neutralności- nie jest państwem trwale neutralnym

-niezaangażowanie – ruch państw niezaangażowanych (w okresie „zimnej wojny”) – silne wpływy ideologii komunistycznej

2. System równowagi sił:

-klasyczny koncert mocarstw – np. Święte Przymierze po Kongresie Wiedeńskim

-system bipolarny/blokowy (z jednej strony USA i sojusznicy a z drugiej ZSRR i satelity podporządkowane ZSRR )

-system równowagi strachu – posiadanie broni masowego rażenia, powiązane z systemem bipolarnym

3. Sojusze

Najstarsza forma współpracy międzynarodowej państw. Sojusz to przymierze między państwami utrzymywane na podstawie umowy międzynarodowej, której sygnatariusze zobowiązują się do współpracy wojskowej, politycznej oraz obrony wspólnych interesów i udzielania pomocy wzajemnej. Państwa uczestniczące w sojuszu muszą być przekonane, że ich bezpieczeństwo i rozwój wymagają współdziałania bądź też muszą być przekonane, że nie są w stanie sprostać międzynarodowym układom. Mogą mieć także charakter współpracy gospodarczej. Państwa sojusznicze ściśle współpracują w dziedzinie wojskowej łącząc siły i umacniając zdolności obronne każdego z nich i całego ugrupowania na wypadek agresji bądź też przygotowując napaść na inne państwo.

Sojusze dzielimy na:

- obronne

- zaczepne- przyśpieszają cele agresywne

Po 1945 r. kiedy w prawie międzynarodowym publicznym zostało zakazane użycie siły pośrednio zakazane zostały także sojusze zaczepne.

Właściwością sojuszy po II Wojnie Światowej było wyposażenie ich w struktury organizacyjne np. NATO, Organizacja Układu Warszawskiego, SEATO, CENTO, ANZUS.

4. System bezpieczeństwa kooperatywnego

5. System bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego lub uniwersalnego)

Instytucjonalizacja systemu bezpieczeństwa określiła ważne zasady w prawie międzynarodowym, obejmujące:

 Tworzenie związków sojuszniczych między krajami członkowskimi

 Ustalenie procedur postępowania w razie zagrożenia bezpieczeństwa

 Ustalenie procedur postępowania w razie wybuchu otwartego konfliktu

 Zakres reakcji i obszar, na którym działania te mogą być podjęte

 Stworzenie warunków dialogu między krajami – pozwalającego łagodzić napięcia, eliminować ich przyczyny, hamować temperamenty (państwa trzecie w roli arbitra – rokowania w Fontainebleau dot. konfliktu na terenie byłej Jugosławii)

Możemy mównic o kilku zasadniczych typach bezpieczeństwa, które miały miejsce w historii. Po II wojnie światowej, w ramach polityki prowadzonej przez nowo powstałą Organizację Narodów Zjednoczonych, wytworzył się, oparty na licznych sojuszach o charakterze międzynarodowym, system bezpieczeństwa zbiorowego. W pewnych rejonach świata, zostały zawiązane struktury, których celem było utrzymanie bezpieczeństwa regionalnego. Uwidoczniło się to przede wszystkim w działalności Organizacji Państw Amerykańskich oraz Ligi Państw Arabskich, a także powstałej w roku 1992 Wspólnoty Niepodległych Państw.

W czasach tzw. zimnej wojny, mieliśmy do czynienia z systemem bezpieczeństwa blokowego. Jak sama nazwa wskazuje, na świecie istniały dwa wielkie bloki wpływów: zachodni, opierający się na strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego i wschodni, związany z Układem Warszawskim. Bezpieczeństwo, opierało się wówczas na utrzymaniu względnej równowagi, posiadanych przez państwa obu bloków, sił wojskowych. W logice tego systemu najważniejszą rolę odgrywała broń jądrowa, traktowana jako gwarant skuteczności wzajemnego odstraszania. Strach przed ewentualną wojną jądrową, był istotnym źródłem stabilności tego systemu. Uległ on rozpadowi wraz z likwidacją Układu Warszawskiego i zakończeniem zimnej wojny.

W końcu XX wieku, w propozycjach przedstawianych przez kolejne rządy, zaczęła dominować chęć do utworzenia systemu opartego o wzajemną stabilizację i współpracę, w tym na arenie dyplomacji. Jego zwolennikami są przede wszystkim kraje, skupione w takich sojuszach międzynarodowych, jak NATO, czy Unia Europejska. Niestety, pełne jego wprowadzenie, nie jest obecnie możliwe. Powodem tego, są przede wszystkim narastające konflikty, o charakterze religijnym, ekonomicznym, czy etnicznym. Należy jednak pamiętać, że gdyby taki system został wprowadzony, wówczas kolejnym krokiem, byłoby utworzenie jednolitego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

Innymi organizacjami historycznymi bądź współczesnymi, tworzącymi system bezpieczeństwa międzynarodowego są np.:

-ANZUS

-SEATO

-CENTO

-Liga Narodów

-OBWE

-Rada Europy

-NACC

-EAPC

-Rada Nordycka

-Grupa Wyszehradzka

-Inicjatywa Środkowoeuropejska

-CEFTA

-Rada Bałtycka

-Rada Państw Morza Bałtyckiego

-Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego

-Euroarktyczna Rada Morza Barentsa

-Rada Arktyczna

-Stowarzyszenie Śródziemnomorskie

- Szanghajska Organizacja Współpracy

-GUAM

-Unia Afrykańska

-ASEAN

5. Elementy wojskowe i pozawojskowe bezpieczeństwa międzynarodowego- istota.

Wojny i formy interwencji zbrojnych pozostają składnikiem życia ,funkcjonowania państwa w międzynarodowej epoce globalnej, nie będą to tylko operacje reagowania kryzysowego. Upowszechnienie się praw człowieka, demokracji , otwartych gospodarek rynkowych nie oznacza zaniku konfliktu w tym militarnego. Wojny będą toczyły także demokracje dla państwa nie będą to tylko wojny z konieczności lecz również z wyboru.. Będą one toczone nie w obronie własnej lecz dla utrzymania bądź wprowadzenia określonego porządku międzynarodowego.

Współpraca europejska w dziedzinie bezpieczeństwa:

04.03.1947 traktat z Dunkierki

17.03.1948 traktat brukselski 04.04.1949 traktat Północnoatlantycki

19-23.10.1954 układy paryskie

Gwarancja bezpieczeństwa:

Wg UZE- członkowie przestrzegają zasady zbiorowego bezpieczeństwa jak ktoś stanie się przedmiotem ataku pozostali automatycznie udzielają pomocy włącznie z wsparciem wojskowym

Wg NATO-klauzula sojusznicza paktu północnoatlantyckiego pozostawia członkom dowolność w kwestiach wyboru sposobu i momentu pomocy dla ofiar agresji

Plan Prevena- 24.10.1950 próba stworzenia armii europejskiej , projekt europejskiej wspólnoty obronnej , armia pod międzynarodowym przywództwem

EWO-ochrona państw zachodnioeuropejskich przed atakiem zsrr, zapobieżenie odrodznei asie militaryzmu niemieckiego uniezaleznienie krajów Europy od wsparcia wojskowego USA ( NIE WSZEDŁ W ŻYCIE)

Relacje UE vs NATO –zimna wojna-parasol militarny NATO, 1933 utowrzenie europejskich sił szybkiego reagowania w formie połączonych sił wielonarodowych do zadań specjalnych pod kierownictwem NATO, 1999- NATO zadeklarowało udotepnienie UE potrzebnych danych planistycznych przy prowadzeniu operacji pokojowych bez udziału USA ( Berlin plus) , 2003-decyzja o ustaleniu całe komórki planistycznej UE w kwaterze głównej NATO ( SHAPE) utworzenie biura łącznikowego sojuszu w sztabie wojskowym UE

Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE – traktat o UE z 01.01.1993, 2 filar UE, zagadnienia militarne i obronne( planowanie i używanie siły wojskowej) wyłącznie spod kompetencji WPZIB a rzecz UZE, WPZIB-kwestia bezpieczeństwa w odniesieniu do spraw tzw miękkich tj zaopatrzenia w broń lub rozbrojenia.

Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony

Instytucjonalizacja Bezpieczeństwa KPiB

Europejski cel obronny- zasadniczy- zadania petersburskie w ramach EPBiO, utworzenie korpusu europejskiego, rozwój rynku dowodzenia wspólnego, kontroli, uzbrojenia, wywiadu i transportu strategicznego.

Europejskie siły szybkiego reagowania- bazują na grupach bojowych narodowe podejście, formuła europejskich sił zbrojnych.

Wpływ siły wojskowej na SM jest niepodważalny. Niegdyś wojna była powszechnie

dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Rozwój SM i

stopniowe zaciąganie przez państwa zobowiązań o nieuciekaniu się do wojny ograniczyły

możliwość posługiwania się siłą militarną w sposób sprzeczny z normami

międzynarodowymi. Współcześnie używanie siły i groźby jej użycia jest zakazane przez

prawo międzynarodowe. Zewnętrznym przejawem nieustannej gotowości państw do

posłużenia się siłą jest wyścig zbrojeń. Potencjał wojskowy nadal pełni istotna funkcję, choć

zmienił swe znaczenie. Współcześnie obejmuje armię, marynarkę i lotnictwo, ale składniki

gospodarki narodowej decydują o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu,

zapasach. Po II WŚ wprowadzono podział broni na konwencjonalną i nuklearną. Wraz z

pojawieniem się broni masowej zagłady wśród mocarstw pojawiła się tendencja do

samoograniczenia się w jej używaniu. Rozbudowa arsenałów zwiększyła

prawdopodobieństwo użycia ich w celach defensywnych. Zaczęły mieć znacznie

psychologiczne, polityczne i ekonomiczne. W połączeniu z niestabilnością państw

posiadających broń jądrową , rodzi to niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w

niepowołane ręce lub wybuchu wojny przez przypadek. W ostatnich latach rozrasta się klub

atomowy, zrzeszający państwa dysponujące technologią produkcji bron jądrowej.

Wojskowe - zmienia się jego wpływ. Jest niepodważalny. Zmiany normatywne, tylko częściowo wpłynęło na ograniczenie wojen. Pojawiła się tendencja do samoograniczenia stosowania broni atomowej oraz tendencja do nierozprzestrzeniania jej na inne terytoria. Wpłynęły też na doktryny państw. Broń jądrowa, jako czynnik odstraszający od użycia tej broni. Nie zniknęło niebezpieczeństwo użycia broni jądrowej przez państwa niestabilne. Nadal jego rola jest istotna, choć jego wpływ się zmienia.

7. Kształtowanie się systemów międzynarodowych i ich znaczenie dla bezpieczeństwa i ich uczestników.

Od XIIIw. – kształtowały się zalążki suwerennych państw poprzez żmudny proces przemian politycznych i prawnych i społecznych.

System międzynarodowy, jaki panował w Europie do XV wieku, nie był jednak systemem w dzisiejszym znaczeniu tego pojęcia i inny był jego charakter.

XVIIw. – podwaliny systemu międzynarodowego w dzisiejszym rozumieniu - wynik wojny 30letniej, która spustoszyła ziemie europejskie, zmieniła realia polityczne, dając początek nowoczesnemu systemowi międzynarodowemu opartemu na suwerennych państwach.

Klasyczne szkoły stosunków międzynarodowych:

- szkoła realistyczna (realizm klasyczny, defensywny, ofensywny),

- szkoła liberalna (teorie demokratycznego pokoju, t. bezpieczeństwa zbiorowego),

- teorie postpozytywistyczne (konstutywizm, postpozytwizm).

Realiści:

System międzynarodowy tworzą suwerenne państwa, które podejmują samodzielne decyzje. Państwa te chcą wzmocnić swoją suwerenność rozumianą jako niezależność od czynników zewnętrznych, państwo jest unitarne – rząd jest jedynym wyrazicielem interesów, a proces artykulacji interesów i wypracowanie polityki wewnętrznej jest nieistotne. Dla zachowania państwa na arenie międzynarodowej nie jest ważne, czy państwo jest demokratyczne czy autorytarne. Jednakże biorą one pod uwagę innych uczestników stosunków międzynarodowych (np. organizacje międzynarodowe, wielkie korporacje), rozważają ich ewentualne zachowania i muszą się z nimi liczyć. Jednak to państwo jest kluczowym elementem. Działa to również w odwrotną stronę, tworząc międzynarodowe oddziaływania państw i organizacji. W rozumieniu realistów system międzynarodowy ma charakter anarchiczny i anachroniczny, gdyż wolność państw i brak ponadnarodowej instytucji, która regulowałaby relacje między nimi, powoduje ciągłe konflikty. Prowadzi to do zastosowania argumentu siły, będącego kartą przetargową w systemie międzynarodowym. Konsekwencją jest poleganie przez każde państwo na sobie (self-help), w którym państwo realizujące bezpieczeństwo odpowiedzialne jest za przetrwanie i egoistyczne działania w zakresie bezpieczeństwa. Nawet jeśli jakieś państwo jest przyjaźnie nastawione to w przyszłości może stać się niebezpieczne. Siła jest efektem prowadzenia polityki zagranicznej i dotyczy wszelkich relacji i działalności państwa.

Kenneth Waltz – jeden z twórców szkoły neorealistycznej. Według niego system międzynarodowy to państwa, które nie różnią się od siebie co do funkcji, ale różnią je indywidualne zasoby. Zasoby te to siła państw - w oparciu o tę siłę funkcjonują, rywalizują między sobą, ale również współpracują, tworząc system międzynarodowy.

Liberałowie:

System międzynarodowy tworzą państwa i organizacje, mające prawo samostanowienia o sobie, a system międzynarodowy oparty jest na rządach prawa i wolności. Państwa współpracują ze sobą w oparciu o demokratyczne zasady, wypływające z prawa rozumu. Konflikty zbrojne są niepotrzebne, gdyż spory należy rozwiązywać na drodze pokojowej, biorąc za punkt wyjścia moralność ludzką, wojna jest wynikiem spisku złych narodów. Bardzo istotną kwestią dla liberałów jest rozprzestrzenianie strefy wolnego handlu, który pozwoliłoby na zwiększenie zamożności krajów, a dzięki powstałym w ten sposób rynkowym zależnościom, zmniejszyło by się prawdopodobieństwo konfliktów zbrojnych. Liberałowie wierzą, że państwa mają wspólne interesy i cele, a w ich realizacji mają pomagać wspólnie powołane ponadnarodowe organizacje.

8.Organizacje międzynarodowe i ich wymiar międzynarodowy-

ONZ – dążenie do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa światowego, tłumienie wojen i innych naruszeń pokoju, rozwijanie współpracy międzynarodowej, współdecydowanie narodów w imię wspólnych celów, ochrona praw i wolności człowieka, popieranie rozwoju społeczno-gospodarczego wszystkich państw i narodów.

Rada Europy- ochrona praw człowieka, wspieranie rządów demokracji, wspieranie tożsamości i różnorodności kulturowej w Europie, rozwiązywanie problemów społecznych, walka z nietolerancją i dyskryminacją, ochrona środowiska, umacnianie demokracji przez popieranie reform politycznych i konstytucyjnych.

NATO- współpraca i rozwijanie przyjaznych stosunków międzynarodowych, rozwiązywanie sporów międzynarodowych metodami pokojowymi, wzajemna pomoc w tym wojskowa w razie napaści na którekolwiek państwo członkowskie, koordynacja polityki wojskowej i obronnej państw należących.

OBWE- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie- działalność na rzecz zmniejszenia ryzyka konfliktu w Europie, pokojowe rozstrzyganie sporów-sąd arbitrażowy, koncyliacyjny, ochrona praw człowieka.

Uwarunkowania militarne czynniki kształtujące stosunki w europie pomiędzy 45 współczesnością - NATO, Układ Warszawski, UE (przekształcenie związku węgla i stali w UE), Wojny w Jugosławii, podział Czechosłowacji.

9. Bezpieczeństwo narodowe a globalizacja zagrożeń bezpieczeństwa:

We współczesnym świecie globalizacja podważa skuteczność podejmowania decyzji na stosunkowo niewielskim obszarze (państwo). Po pierwsze procesy globalizacji powodują, iż decyzje p[przedstawicieli jednego państwa mają istotny wpływ na życie obywateli innych państw, którzy nie mają żadnego wpływu na wybór owych decydentów a zatem nie mogą przez mechanizm wyborczy kontrolować ich decyzji. Po drugie w sakli globalnej funkcjonują instytucje ponadnarodowe, których działalność ma niekiedy podstawowe znaczenie dla życia ogromnych rzesz ludzi, ale których decyzje nie są kontrolowane przez mechanizm odpowiedzialności przed potencjalnymi wyborcami (korporacje przemysłowe, finansowe). Owe dwie przyczyny powodują, że demokratyczny ustrój państwa jest coraz słabszy a w niektórych dziedzinach nawet zanika, tworząc określone napięcia i zagrożenia. Wskażmy te dziedziny: militarne, finansowe, ekologiczne, rynek pracy.

Finansowa- decyzje gigantycznych korporacji finansowych operujących kapitałem spekulacyjnym w warunkach deregulacji gospodarki mogą doprowadzić do kryzysu ekonomicznego dowolny kraj np. Grecja, Portugalia, Hiszpania, Włochy.

Ekologiczna- jest prawdopodobnie najbardziej wrażliwa na decyzje podejmowane bez odpowiedzialności przed tymi, którzy odczuwają ich skutki. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego jest przede wszystkim skutkiem gospodarczej działalności największych potęg gospodarczych, które dla ochrony własnego rynku nie liczą się ze skutkami katastroficznych zaburzeń wywołanych działalnością gospodarczą a emitowanych w środowisku najsłabszych struktur gospodarczych.

10. Problemy międzynarodowego współczesnego ładu politycznego

Ruchy migracyjne dotykają wielu sfer bezpieczeństwa międzynarodowego, zarówno jego "twardych" jak również "miękkich" aspektów. Poza niekwestionowanym, pozytywnym, znaczeniem dla rozwoju współpracy międzynarodowej na świecie mogą także rodzić poważne i trudne do rozwiązania problemy. Stanowić one mogą zarówno pośrednie jak również bezpośrednie zagrożenie dla wielu aspektów bezpieczeństwa poszczególnych krajów, a nawet całych regionów. Niekontrolowane migracje powodowały nierzadko sytuacje zapalne mogące stanowić przyczynę wybuchu konfliktów zbrojnych o wewnętrznym czy międzynarodowym charakterze. Wiele istotnych współcześnie zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego ma swe podstawy w kwestiach związanych z migracjami ekonomicznymi ludności. Migranci stanowią często problem o charakterze zarówno ekonomicznym jak również społecznym. Niekontrolowane przekraczanie granic przez migrantów ekonomicznych poza niewątpliwym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państw przyjmujących może zatem stanowić niebezpieczeństwo także dla nich samych. Ruchy migracyjne mają także wpływ na wiele innych aspektów bezpieczeństwa międzynarodowego, na przykład bezpieczeństwo ekologiczne. Od kilku lat w zachodniej literaturze przedmiotu stosowane bywa pojęcie migrantów środowiskowych (environmentalmigrants) czy uchodźców ekologicznych. Problemy tego rodzaju dotykają osób które nie mogą właściwie korzystać z bogactw obszaru swego pochodzenia (ziemi, zasobów wodnych, złóż) i są w wyniku tego zmuszane do podejmowania migracji do państw mogących zapewnić im godziwą egzystencję. Duży problem międzynarodowy stanowi także niekontrolowana właściwie skala migracji wewnętrznych na świecie oraz implikacje tego zjawiska dla bezpieczeństwa wewnętrznego i międzynarodowego. Wyeksplifikowanie powyższych kwestii miało na celu zobrazowanie jak ważnym obecnie problemem międzynarodowym stało się zjawisko migracji i jak wielkie są jego implikacje dla szeroko rozumianego bezpieczeństwa państw. Zagrożenia o największym wpływie na bezpieczeństwo państw Unii Europejskiej zostaną szczegółowo omówione w dalszej części niniejszej pracy. W dobie potwierdzonej zapisami z Schengen swobody przepływu osób, towarów i usług "pamiętać" jednak należy, iż poza swymi granicami zewnętrznymi Europa posiada również sieć granic wewnętrznych. Swoboda tranzytu, przepływu cudzoziemców (obywateli państw z poza Unii Europejskiej) pozostaje do dnia dzisiejszego domeną krajowych uregulowań prawnych. W granicach Unii Europejskiej obserwujemy ostatnimi laty olbrzymią skalę wewnętrznych migracji ekonomicznych. Czynnik demograficzny stał się w pełni realnym problemem w stosunkach międzynarodowych. Zauważono wówczas wpływ eksplozji demograficznej z lat pięćdziesiątych na życie społeczne. Jego skutkiem były zjawiska w sferze międzynarodowej, które z czasem przybrały kształt zagrożeń. Wtedy to zwrócono uwagę na to, iż żaden inny problem nie ma tak wielokierunkowych aspektów oddziaływania. Dlatego też obecnie kwestie związane z demografią są uważane za najszerzej, a zarazem najsilniej oddziaływującą sferę kryzysogenną, która zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio wpływa na kształt stosunków międzynarodowych i wszelkich innych kwestii globalnych. Najjaskrawsze powiązania miedzy czynnikami demograficznymi są dysproporcje rozwojowe na linii Północ-Południe, brak żywności na pewnych obszarach, czynniki militarne, wyczerpywanie się surowców naturalnych itd. Głównym determinantem tych zjawisk jest masowy przyrost liczby ludności. Liczba ludności na świecie stale rośnie. Na początku naszej ery przyrost ten był powolny, jednak wraz z rozwojem cywilizacyjnym świata rosło również tępo przyrostu liczby ludności. Najgwałtowniejszy przyrost można zaobserwować od połowy XVII w., który swoje stadium szczytowe osiągnął w drugiej połowie XX wieku. Główną przyczyną tak gwałtownego wzrostu populacji jest spadek umieralności, którego nie jest w stanie zachwiać nawet spadek natężenia urodzin. Skutki zmian klimatu odczuwamy już dziś: odnotowuje się wzrost temperatur, pokrywy lodowe i lodowce topnieją, a ekstremalne zjawiska pogodowe występują coraz częściej i z coraz większym natężeniem. W poniższej sekcji nakreślono niektóre formy konfliktów związanych ze zmianami klimatu, które mogą wystąpić w rożnych regionach świata. Zmniejszenie powierzchni ziem uprawnych, powszechny niedobór wody, malejące zasoby żywnościowe i rybne, częstsze powodzie i przedłużające się susze to zjawiska, które już występują w wielu częściach świata. Zmiany klimatu zmienią rozkład opadów i w jeszcze większym stopniu – w niektórych regionach nawet o 20–30% – zmniejszą zasoby słodkiej wody. Spadek wydajności w rolnictwie spowoduje lub pogłębi brak bezpieczeństwa żywnościowego w najsłabiej rozwiniętych krajach oraz generalny niezrównoważony wzrost cen żywności. W szczególności niedobór wody może wywołać niepokoje społeczne i doprowadzić do znacznych strat gospodarczych, nawet

w stabilnych gospodarkach. Konsekwencje będą jeszcze bardziej dotkliwe na obszarach

znajdujących się pod silną presją demograficzną. Ogólnym skutkiem będzie napędzanie przez

zmiany klimatu konfliktów o wyczerpujące się zasoby, zwłaszcza tam, gdzie dostęp do tych zasobów jest uwarunkowany politycznie.

11. Państwa upadające, a bezpieczeństwo międzynarodowe

"Upadające państwa" stanowią według wielu autorów najpoważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego w epoce pozimnowojennej. Państwa te są swoistą wylęgarnią problemów dla społeczności międzynarodowej: naruszają prawa człowieka, napędzają potężne fale migracji, napadają na swoich sąsiadów i udzielają schronienia światowym terrorystom. Nie są też w stanie uporać się na swoim terytorium z pandemią AIDS czy narkobiznesem.

Szacuje się, że na świecie istnieje około 60 państw, które można zaliczyć do grupy "upadłych i upadających". Co istotne, występowanie takich państw nie ogranicza się wyłącznie do Afryki i Azji, ale są one też obecne w regionie Ameryki Łacińskiej i Karaibów, Oceanii czy uchodzącej za oazę stabilności Europie, Somalia, Haiti, Kambodża, Bośnia, Ruanda, Liberia, Sierra Leone, Kongo i Timor Wschodni niezbyt precyzyjnie umieszcza też Kosowo, które przecież nie jest państwem, tylko regionem autonomicznym Serbii.

Nieuprawnione nadużywanie pojęcia "upadające państwo" w stosunku do każdego kraju przeżywającego okresowe trudności, jak też wielość terminów stosowanych przez różnych autorów do opisu tego zjawiska każe w pierwszej kolejności wyjaśnić te niejasności i spróbować zdefiniować czym są "upadające państwa".

"Upadające państwo" - próba charakterystyki pojęcia

Do grupy "państw upadających" część autorów i publicystów zalicza niezbyt precyzyjnie prawie 1/3 wszystkich państw świata. Próbują oni nadmiernie rozszerzyć ramy treściowe tego pojęcia i wrzucają do "jednego worka" takie państwa jak Białoruś i Somalia. Do opisu zjawiska "upadający państw" niezbędna jest systematyzacja i kategoryzacja wiedzy. Degradację państwowości należy traktować jako proces, kontinuum, które ma swoje w miarę rozróżnialne etapy i przebiega od państwa słabego (weakstate), przez państwo upadające (failingstate) aż po państwo upadłe (failedstate) lub wręcz całkowitą katastrofę państwowości (collapsedstate). Dla przykładu weakstates to Boliwia, Ekwador, Paragwaj, Ghana, Nigeria, Białoruś, Gruzja, Tadżykistan, Turkmenia, Macedonia. Do failingstates zalicza się Haiti, Kolumbia, Irak, Indonezja, Korea Płn., Albania, Bośnia. Egzemplifikacją failedstates są: Demokratyczna Republika Konga, Sudan, Ruanda, Afganistan, Jemen, Timor Wschodni. Katastrofa państwowości nastąpiła z kolei w Somalii.

Powyższe uporządkowanie jest oczywiście w dużej mierze umowne i niewykluczony jest transfer konkretnego państwa z jednej do drugiej kategorii. Precyzyjnie umiejscowienie państw w którejś z tych kategorii jest niemożliwe ze względu na brak pełnej informacji na temat procesów zachodzących w tych państwach. Trudno na przykład jednoznacznie wskazać czy Wyspy Salomona to failingstate czy już może failedstate. Deficyt informacji dotykający w zasadzie wszystkich dziedzin życia społecznego w Afryce stanowi istotną trudność w przyporządkowaniu rozpatrywanego tu Sierra Leone.

"upadające państwo" jako "państwo, które nie jest w stanie zapewnić sobie i swoim obywatelom bezpieczeństwa oraz zagwarantować warunków do rozwoju". Państwo takie nie sprawuje też efektywnej kontroli nad swoim terytorium i granicami. Jednym słowem nie potrafi chronić podstawowych wartości egzystencjalnych, w tym najważniejszej, czyli przetrwania.

Do analizy fenomenu "upadających państw" szczególnie przydatna wydaje się metoda funkcjonalna. Słabe państwa przyjmują na siebie bardzo mały zakres funkcji, których w dodatku nie są w stanie skutecznie wypełniać. Nie posiadają silnego ośrodka władzy, spełniającego rolę homeostatu, adaptującego się do zmian środowiskowych, który przeciwdziałałby procesom anarchizacji życia publicznego. Są zbyt niewydolne by opanowywać najbardziej istotne konflikty społeczne. Nie wypełniają również funkcji organizatorskiej, redystrybucji dochodów (fiskalnej), normotwórczej (regulacyjnej) i ochronnej (gwarancyjnej).

Na deprecjację funkcji państwa "upadającego" można również spojrzeć z perspektywy procesów globalizacji. Wzrost znaczenia korporacji transnarodowych i presji rynkowej nie jest równoznaczny ze zniknięciem państwa. Przekazanie procesów ekonomicznych, kulturowych i coraz częściej również politycznych, spod kurateli państwa narodowego w objęcia ponadnarodowego rynku światowego może oznaczać jedynie zmianę funkcji państwa a nie jego zanik.

Przy charakterystyce państw "upadających" należy zwrócić uwagę na jeszcze dwa aspekty. Po pierwsze, każde państwo jest organizacją przymusową, w której tylko ono posiada prawny monopol na stosowanie siły. Natomiast w państwach "upadających" następuje "prywatyzacja władzy" - państwowy monopol przymusu przechodzi w sposób niekontrolowany w ręce struktur etnicznych, rodzinnych klanów, uzbrojonych band, lokalnych watażków, itd. Po drugie, państwo to także organizacja, w której suwerenna władza obejmuje wszystkich członków państwa i ma zdolność regulowania wszelkich spraw. Suwerenność władzy w "upadającym" państwie jest tylko fikcją, gdyż nie jest ono ani samowładne ani całowładne. Jego jurysdykcja nie rozciąga się na wszystkich obywateli, obejmując zazwyczaj tylko stolicę państwa i obszary przyległe do niej. Interwencje zewnętrzne i obecność międzynarodowych sił ułatwiają wprawdzie tym państwom uporządkowanie spraw wewnętrznych, ale należy też w nich widzieć konsekwencję erozji suwerenności "państw upadających".

Na koniec przypomnijmy, że w doktrynie prawa międzynarodowego istnieją dwie możliwości legalnego upadku państwa: 1) poprzez samolikwidację (która może mieć formę równorzędnego zjednoczenia bądź inkorporacji) lub 2) poprzez rozczłonkowanie. Na gruncie współczesnego prawa międzynarodowego nie jest natomiast możliwa utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej w wyniku wojny.

Prawo międzynarodowe nie przewiduje więc sytuacji samoistnego upadku państwa. Podsumowując, można skonstatować, iż "upadające państwo" cechuje m.in.: a) bezprawie (nieegzekwowalność prawa), b) wysoki współczynnik przestępczości, c) korupcja władzy, d) czarny rynek, e) rozdmuchana i niewydolna biurokracja, f) nieefektywność wymiaru sprawiedliwości, g) istotny wpływ armii na politykę, h) duża rola tradycyjnych liderów społeczności lokalnych, i) niska wydajność instytucji publicznych.

12. Proces kształtowania się powiązań gospodarczych a bezpieczeństwo:

Gospodarka warunkuje bezpieczeństwo. Z jednej strony czynniki gospodarcze mogą być źródłem napięć i konfliktów ( wyczerpywalność źródeł energii, surowców np. ropa naftowa) z reguły napięć o charakterze sektorowym. Niemniej negatywnie wpływającym na bezpieczeństwo międzynarodowe. Współpraca gospodarcza może tworzyć istotne przesłanki stabilizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. Mechanizm współzależności oparty zwłaszcza na sferze gospodarki jest najskuteczniejszym mechanizmem gwarantującym bezpieczeństwo. Tworzy bowiem wspólne interesy. Współzależność to skuteczna metoda gwarantująca zdolność budowania mechanizmów rynkowych i rozwiązań demokratycznych. W gospodarce światowej obserwujemy proces kształtowania się dwóch rodzajów powiązań, które możemy określić jako kształtowanie się współzależności. Pierwsze: Wspólnoty Europejskie (UE), otwierająca swój rynek dla dostawy z państw rozwijających i tworzą jednocześnie zdolność doświadczenia pomocy finansowej dla krajów najbardziej rozwijających się. Z drugiej strony gospodarki niektórych krajów, działające na zasadzie monopolistycznej pogłębiające przepaści gospodarcze i zapóźnienia cywilizacyjne, co wpływa na współczesne SM i ich aspekt bezpieczeństwa. Kwestie te mają charakter, wymiar sekwencyjny, polega ona na tym na wytyczeniu drogi rozwoju przez państwa o gospodarce wysoko rozwiniętej i przekazanie rozwiązań krajom reprezentującym niższy poziom rozwoju. Rozwiązaniom takim sprzyja asymetria rozwoju między Północą a Południem. Sekwencyjność stosunków pozwala skoncentrować osiągnięcia na kilku krajach i stopniowo obejmować nową pro wzrostową polityką inne kraje. Przykładem takich działań może być proces integracji europejskiej np. EWWiS.

13. Procesy integracji i dezintegracji dla współczesnego bezpieczeństwa państwa

Po zakończeniu zimnej wojny dezintegracji ulegają stare i charakterystyczne dla zimnej wojny struktury życia międzynarodowego, a rozwija się integracja państw na nowych zasadach. Procesy integracji we współczesnym świecie wiążą się z poszukiwaniem nowego ładu w stosunkach międzynarodowych.

Ważną rolę w rozwiązaniu tego problemu odgrywają rozwijające się regionalne ugrupowania integracyjne, takie jak: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Unia Afrykańska, a przede wszystkim Światowa Organizacja Handlu, odpowiedzialna za usuwanie barier utrudniających handel międzynarodowy.

Do czynników dezintegrujących możemy zaliczyć wszelkie organizacje terrorystyczne o charakterze nacjonalistycznym, nazistowskim, które burzą obowiązujący ład i porządek panujący w demokratycznym świecie.

ORGANIZACJE INTEGRUJĄCE

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH – uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943.

Unia Europejska – gospodarczo-polityczny związek dwudziestu siedmiu krajów europejskich, będący efektem wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Obecna Unia Europejska nie ma osobowości prawnej. Podstawę do jej funkcjonowania stanowi traktat z Maastricht, zwany też Traktatem o Unii Europejskiej.

(NAFTA)Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu - umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem, tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu. W przeciwieństwie do Unii Europejskiej NAFTA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do prawa narodowego. Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi. Porozumienie NAFTA weszło w życie 1 stycznia 1994.

(ASEAN)Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej - jest to organizacja polityczno-gospodarcza, powstała na gruzach Association of South East Asia utworzonego przez Malezję, Filipiny i Tajlandię w 1961 r. Założona 8 sierpnia 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta. Członkami są :Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia (państwa założycielskie), Brunei, Wietnam, Laos i Birma i Kambodża.

Unia Afrykańska - organizacja międzynarodowa o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, obejmująca swym zasięgiem wszystkie państwa afrykańskie (oprócz Maroka) powołana w miejsce Organizacji Jedności Afrykańskiej 9 lipca 2002 roku na szczycie w Durbanie.Za "ojca duchowego" Unii Afrykańskiej uznawany jest wieloletni rzecznik panafrykanizmu, libijski przywódca Muammar Kadafi, który w swojej wypowiedzi z 2000 roku, proponował stworzenie "Zjednoczonych Stanów Afryki".

Zamierzonymi celami Unii Afrykańskiej są:

• wspólny parlament,

• bank centralny,

• wspólny sąd,

• wspólna waluta,

• siły pokojowe.

W założeniach, Unia Afrykańska ma

• promować zasady i instytucje demokratyczne (w odróżnieniu od OJA, o której mówi się, że była klubem dyktatorów),

• w większym stopniu chronić praw człowieka na kontynencie afrykańskim,

• wprowadzić mechanizmy wywierania wzajemnego wpływu mające zakończyć zbrojne konflikty, a w przyszłości im zapobiegać,

• stworzyć i podtrzymywać ogólnokontynentalny rynek zbytu (wzorem ogólnoświatowego trendu do formowania dużych bloków ekonomicznych),

• ograniczyć wymianę handlową z byłymi potęgami kolonialnymi na rzecz wymiany wewnątrz kontynentu (wyjście z uzależnienia).

• przyciągnąć zagraniczny kapitał

Pierwszym przewodniczącym UA został prezydent RPA ThaboMbeki. Siedzibą pozostanie siedziba OJA, czyli Addis Abeba.

(WTO)Światowa Organizacja Handlu - organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT. Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich – stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy. Organizacja, według stanu na styczeń 2007 r., liczy 150 członków.

Organizacje dezintegrujące

Al-Kaida - to sunnicka organizacja posługująca się metodami terrorystycznymi, stworzona w 1988 roku przez Osamę bin Ladena. Początkowo Al-Kaida miała na celu przeciwstawiać się radzieckiej inwazji na Afganistan, przekształciła się w panislamskie ugrupowanie, której głównym celem stało się zwalczanie wpływów Izraela, USA i szeroko pojętego Zachodu w krajach muzułmańskich. Przypuszcza się, że obecnie Al-Kaida liczy kilka tysięcy członków zakonspirowanych na całym świecie, głównie w krajach arabskich i muzułmańskich. Organizacja współpracuje z wieloma organizacjami fundamentalistów islamskich. Charakterystyczną cechą Al-Kaidy jest jej luźna, zdecentralizowana struktura, zabezpieczająca przed zniszczeniem organizacji z chwilą rozbicia którejkolwiek jej części.

(IRA)Irlandzka Armia Republikańska – organizacja zbrojna walcząca początkowo o niepodległość Irlandi, a od 1921 roku o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii.

ETA - terrorystyczno-polityczna organizacja walcząca o niezależność Baskonii, założona w 1959 r. przez radykalnych działaczy Nacjonalistycznej Partii Basków (PNV); działa głównie na terytorium Hiszpanii.

Hamas - to radykalna islamska organizacja, która stała się aktywna we wczesnych etapach Intifady, działała w pierwszym rzędzie w Strefie Gazy ale też na Zachodnim Brzegu. Przez większość państw zachodnich, w tym Unię Europejską i Stany Zjednoczone uznana jest za organizację terrorystyczną. Hamas grał największą rolę w gwałtownej fundamentalistycznej działalności wywrotowej i radykalnych operacjach terrorystycznych zarówno przeciw Izraelczykom jak i Arabom. W jego początkowym okresie, ruch został zdominowany w pierwszym rzędzie przez ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzułmańskim.

14 Odstraszanie jako metoda politycznego oddziaływania na przeciwnika.

Odstraszanie (z angielskiego – "deterrence"), doktryna polityczno-wojskowa, w myśl której nagromadzenie odpowiedniego arsenału broni powstrzymuje potencjalnego przeciwnika przed rozpoczęciem wojny.

Koncepcja ta była znana od dawna, jednak po raz pierwszy na szeroką skalę zastosowały ją Stany Zjednoczone w okresie zimnej wojny poprzez groźbę użycia broni jądrowej do zmasowanego ataku na ZSRR i blok wschodni. Doktryna realizowana była najpełniej w latach 60. XX w. (np. podczas kryzysu kubańskiego).

W szeroko pojętej kategorii działań stabilizacyjnych o celach prewencyjnych mieści się także odstraszanie. Przy czym odstraszanie rozumiane szerzej niż jego wydanie z okresu zimnej wojny w postaci koncepcji wzajemnego gwarantowanego zniszczenia. Dzisiaj proponuje się ideę tzw. „skumulowanego odstraszania” groźbą różnorodnych opcji użycia siły w reakcji na zagrożenie.

Znaczenie tego rodzaju działań we współczesnych strategiach bezpieczeństwa wyraźnie rośnie. Należy naturalnie zauważyć, że prewencja była zawsze nieodłącznym składnikiem strategii bezpieczeństwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że obecnie obserwujemy bardzo wyraźne przyspieszenie przenoszenia punktu ciężkości wysiłków w dziedzinie bezpieczeństwa z przeciwstawiania się zagrożeniom (obrony przed zagrożeniami) na zapobieganie ich wystąpieniu. Prewencja staje się obecnie zdecydowanie ważniejsza niż obrona. Tendencja ta jest następstwem zmian charakteru zarówno współczesnych potrzeb, jak i możliwości.

Współcześnie wzrosły niepomiernie potencjalne koszty przeciwstawiania się zagrożeniom (prowadzenia działań obronnych). Przesądza o tym przede wszystkim skuteczność nowoczesnych systemów broni (np. broń masowego rażenia). Nawet wygrana kampania obronna może pociągać za sobą tak dotkliwe straty, że stawia to pod znakiem zapytania racjonalność takiego postępowania. Zdecydowanie bardziej opłaca się podejmować profilaktycznie wysiłki prewencyjne, aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożenia, niż zwalczać zagrożenie, gdy ono się już pojawi. To jest kontekst potrzeb strategicznych. Ale współcześnie istnieją także o wiele większe niż kiedyś możliwości zapobiegania zagrożeniom. Nowoczesne systemy monitorowania i trafnego prognozowania oraz skuteczne środki różnorakiego oddziaływania pośredniego (dostępne m.in. dzięki procesom integracyjnym i globalizacyjnym) na inne podmioty zwiększają efektywność działań prewencyjnych i stabilizacyjnych.

15. Bezpieczeństwo ekonomiczne: narodowe czy międzynarodowe?

Bezpieczeństwo ekonomiczne (narodowe)

Pojęcie odnoszące się do terminu bezpieczeństwo, zawężone jednak do ekonomicznych podstaw funkcjonowania państwa.

Uwarunkowania ekonomiczne ściśle wiąże się z bezpieczeństwem ekonomicznym państw, tj. Wartościami podstawowymi jak ochrona poziomu życia, rozwój gospodarczy i zdolność do zapewniania innych kategorii bezpieczeństwa. Stąd oprócz stosunków gospodarczych zewnętrznych podstawowe znaczenie mają wewnętrzne czynniki gospodarowania oraz struktura i sposób jego funkcjonowania. Procesy globalizacji znacznie wpłynęły na zmianę roli państwa w kształtowaniu polityki gospodarczej a tym samym bezpieczeństwa narodowego. Państwo dzisiaj w polityce wewnętrznej w tym gospodarczej musi liczyć się coraz bardziej z globalnymi organizacjami i regionalnym ugrupowaniem integracyjnym oraz globalnymi podmiotami gospodarczymi i rynkami finansowymi.

Na przestrzeni lat w związku z rozwojem szerokich relacji między państwami wyodrębniła się dziedzina ekonomii międzynarodowej. Stało się tak za sprawą handlu międzynarodowego, który zapewnił wymianę dóbr i usług na rynku światowym. O znaczeniu danego państwa w dalszym ciągu decydował potencjał militarny jednak jego wymiar i zakres w coraz większym stopniu zależny był od zaangażowania danego kraju w wymianę międzynarodową.

Bezpieczeństwo ekonomiczne (międzynarodowe)

Ekonomiczny wymiar bezpieczeństwa międzynarodowego ma istotne znaczenie ponieważ zachodzi ścisła zależność pomiędzy potencjałem gospodarczym a miejscem państw w hierarchii międzynarodowej. Najwięcej konfliktów w świecie wybuchało z przyczyn ekonomicznych.

Bezpieczeństwo ekonomiczne w swojej istocie zawiera się w stałym dostępie do rynków, zasobów naturalnych (ropa, gaz) oraz środków finansowych w skali międzynarodowej, które gwarantują swobodny rozwój państw i utrzymanie ich silnej pozycji w środowisku międzynarodowym.

W ujęciu geoekonomicznym ogromnego znaczenia nabiera handel międzynarodowy. Ma on nie tylko bogactwa w sensie wymiennym ale także ma rozwiązywać konflikty pomiędzy państwami. Rywalizacja gospodarcza jest bardziej bezpieczną formą współzawodnictwa niż rywalizacja militarna

Nieustający proces internacjonalizacji państw napędzany trzecią rewolucją gospodarczą, jaką jest informatyzacja procesów życiowych w tym gospodarczych wpływa na coraz większą zależność ekonomiczną gospodarek tworzących globalny rynek światowy. Handel międzynarodowy uzupełniają obecnie globalne przepływy kapitału o różnorakim charakterze. Bardzo ważną rolę w tym środowisku zajmują korporacje transnarodowe, które zaczynają pełnić rolę podmiotu międzynarodowego. W takich warunkach bezpieczeństwo ekonomiczne kraju zaczyna być zbieżne z koncepcją geoekonimiki (geoekonomii), w myśl której czynnikiem warunkującym pozycję państwa we współczesnym świecie jest jego potencjał gospodarczy, rozumiany jako międzynarodowa zdolność konkurencyjna kraju.

Na podstawie "teoretyczne aspekty bezpieczeństwa"

17.Stopień zależności surowcowej i technologicznej, a bezpieczeństwo.

Przewaga technologiczna daje przewagę na polu walki (np. zwycięstwo koalicji zachodniej w wojnie przeciwko Irakowi). Niemożność podołania kosztom technologicznego rozwoju broni zasadniczo wpłynęła na porażkę ZSRR w zimnej wojnie. Przewaga technologiczna ma również wpływ na relacje między państwami zachodnimi, uzależnia bowiem europejskich sojuszników od USA, zwłaszcza w dziedzinach wymagających dużych nakładów i nowoczesnych technologii ( np. transport dalekosiężny i wywiad). Obecnie istotny jest rozwój technologiczny broni konwencjonalnej. Współcześnie charakteryzuje się ona coraz większą niezawodnością i złożonością. Obecnie lepsza jest obrona niż atak, gdyż atak może przynieść większe straty. Nowe technologie i podział pracy w NATO powodują, że zdolności wojskowe poszczególnych państw są coraz bardziej niesymetryczne, czyli brakuje im podstawowych komponentów obronnych. W sytuacji tej zdolność obronna nie może być zapewniona samodzielnie przez jedno państwo, ale jedynie w sojuszu z innymi państwami. Technologiczny rozwój broni konwencjonalnej natomiast jest inny niż broni nuklearnej, gdyż broń nuklearna czyni sojusze wojskowe zbytecznymi, ponieważ państwa ją posiadające mogą obronić się same. Zaś technologiczny rozwój broni konwencjonalnej wymusza współpracę międzynarodową w dziedzinie produkcji wojskowej i obrony, gdyż podołanie jego kosztom przekracza możliwości jednego państwa.

18. Stopień zależności żywnościowej i gospodarki wobec bezpieczeństwa.

Gospodarka warunkuje bezpieczeństwo .Z jednej str. Czynniki gospodarcze mogą być źródłem napięć i konfliktów( wyczerpalność surowców) . Z reguły napięcia o charakterze sektorowym ( idealizm prof. Piatka ^^) negatywnie wpływające na bezp. Narodowe i międzynarodowe Współpraca gosp może tworzyć przesłanki stabilizacji bezp międzynarodowego . Mechanizm współzależności oparty jest na sferze gospodarki jest najskuteczniejszym mechanizmem gwarantującym bezp. Tworzy wspólne interesy. Współzależność to skuteczna metoda gwarantująca zdolność budowania mechanizmów rynkowych i rozwiązań demokratycznych w gosp świata , obserwujemy proces kształtowania się 2 rodzajów powiązań które możemy określić jako kształtowanie się współzależności:

UE otwiera swój rynek dla dostawców z państw rozwijających się i jednocześnie tworzy zdolność do świadczenia pomocy finansowej krajów słabo rozwijających się . Z drugiej strony gosp niektórych państw działające na zasadzie monopolistycznej, pogłębiające przepaści gosp i zagrożenia cywilizacyjne co wpływa na współczesne stosunki międzynarodowe i ich aspekt bezpieczeństwa. Kwestie te maja charakter sekwencyjny-polega to na wytyczaniu drogi rozwoju przez państwa o gosp wysoko rozwiniętej i przekonaniu rozwiązań krajom reprezentującym niższy poziom rozwoju. Rozwiązaniom takim sprzyja asymetria miedzy północą a południem. Sekwencyjność w stosunku pozwala skoncentrować się na osiągnięciu kilku krajach i stopniowo obejmować nowa polityka inne kraje. Przykładem takich działań może być proces integracji europejskiej. Podstawa działania wspólnota EWWiS .

Współzależność –istnienie rożnych systemów gospodarczych + uwarunkowania geograficzne, ekonomiczne, polityczne ,demograficzne, militarne, narodowe, religijne

19 Globalne uwarunkowania bezpieczeństwa ekonomicznego.

Ekonomiczny wymiar bezpieczeństwa międzynarodowego ma istotne znaczenie, ponieważ zachodzi ścisła zależność pomiędzy potencjałem gospodarczym a miejscem państw w hierarchii międzynarodowej. Najwięcej konfliktów w świecie wybuchało z przyczyn ekonomicznych, a nie społeczno -politycznych jeśli nie bezpośrednich, to pośrednich. Również zakres i intensywność były uwarunkowane zasobami ekonomicznymi. W epoce zimnej wojny, w końcu XX wieku czynnik ekonomiczny był postrzegany instrumentalnie w myśl zasady - pieniądze dają władzę, a władza daje możliwości ich zdobywania (E. Haliżak).Rozpad systemu bipolarnego spowodował znaczne przystosowanie w hierarchii i strukturze czynników determinujących potęgę państw, gdyż ich aktywność poszerzyła się o nowe dziedziny życia. Wskutek procesów integracyjnych sfera międzynarodowych stosunków ekonomicznych nabrała priorytetowego znaczenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego.Bezpieczeństwo ekonomiczne w swojej istocie zawiera się w stałym dostępie do rynków, zasobów naturalnych (głównie ropa i gaz) oraz środków finansowych w skali międzynarodowej, które gwarantują swobodny rozwój państw i utrzymanie ich silnej pozycji w środowisku międzynarodowym. Bezpieczeństwo ekonomiczne można rozpatrywać i badać na trzech płaszczyznach, a mianowicie: w aspekcie ludzkim, podmiotu gospodarczego i w aspekcie państwowym (grupy państw, sojuszy).W ujęciu geoekonomicznym (Edward Luffwak) ogromnego znaczenia nabiera handel międzynarodowy. Ma on nie tylko bogactwa w sensie wymiennym ale także ma rozwiązywać powstałe konflikty pomiędzy państwami. Należy uświadomić sobie, że rywalizacja gospodarcza jest bardziej bezpieczną formą współzawodnictwa aniżeli rywalizacja militarna, a zwłaszcza w obszarze broni masowego rażenia. W sytuacji rywalizacji gospodarczej, użycie środków militarnych zastępuje się procedurami administracyjnymi, politycznymi, dyplomatycznymi i sądowymi. W podejściu geoekonomicznym państwa nie zajmują się obroną terytoriów, lecz obroną miejsc pracy, podbojem światowych rynków i zdobywaniu nowych technologii. Dobitnym przykładem takiego zjawiska jest Unia Europejska. współzawodnictwo geoekonomiczne stawia sobie jeden główny cel, wzmocnienie własnej konkurencyjności, a nie osłabienie gospodarki potencjalnego przeciwnika. Takie podejście jest korzystniejsze dla państw słabszych i mniejszych a nawet średnich gdyż ich miejsce w układzie międzynarodowym zależy głównie od ich innowacyjności a nie od geopolitycznych zależności.Uwarunkowanie ekonomiczne zawiera w sobie pojęcie bardziej współczesne - wojna ekonomiczna. Jest ona w zasadzie uważana za przejaw negatywny, wynikający z nacisku wywołanego przyczynami politycznymi co ją odróżnia od współzawodnictwa ekonomicznego. Stosowne instrumenty ekonomiczne są bronią służącą do załamania przeciwnika. Aktualnie konflikty ekonomiczne przebiegają na trzech płaszczyznach, tj. Północ-Północ, Północ-Południe, Południe-Południe. Na pierwszej osi możliwość wybuchu konfliktu zbrojnego jest mało prawdopodobna ze względu na znaczną zgodność interesów pomiędzy głównymi kontynentami.

20. Sfera bezpieczeństwa a bezpieczeństwo ekologiczne.

Bezpieczeństwo – cel działania państwa i rządu dla ,,zapewnienie wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego życiowym interesom i ochrony przed istniejącymi lub potencjalnymi zagrożeniami.

Definiowanie bezpieczeństwa:

- niemal wyłącznie w kategoriach militarnych, a więc ich redukowanie do tego wymiaru prowadzi do całkowicie fałszywego obrazu rzeczywistości, co samo w sobie jest niebezpieczne.

Wymiar ekologiczny:

- z jednej strony, bezpośrednio oddziałują na ludzi, niosąc z sobą zagrożenia dla ich zdrowia i życia,

- z drugiej, są zmienną zachowań społecznych,

- nierozwiązywane mogą być przyczyną napięć i konfliktów społecznych, w tym międzynarodowych.

21.Bezpieczeństwo ekologiczne i jego międzynarodowy wymiar

Bezpieczeństwo ekologiczne to taki stan ekosystemu, w którym ryzyko zakłóceń jego składowych jest niewielkie (zerowe albo jest nieosiągalne). Jest to względnie nowy wymiar bezpieczeństwa zarówno wewnętrznego jak i międzynarodowego. Teraz już nie jest to osobna sprawa każdego państwa, lecz wspólny interes społeczności międzynarodowej, który potrzebuje wspólnego wysiłku. Bezpieczeństwo ekologiczne państwom, regionom i światu staje się coraz ważniejsze ponieważ ciągle rośnie zagrożenie ekologiczne. Współcześnie stało się ono problemem globalnym, dotyczy bowiem wszystkich państw świata – zarówno wysoko rozwiniętych gospodarczo, jak i rozwijających się, państw z ugruntowanym systemem kapitalistycznym, jak również tych, które funkcjonowały przez długie lata lub funkcjonują nadal jako państwa charakteryzujące się innymi systemami politycznymi i społeczno-gospodarczymi. Obecna sytuacja ekologiczna tych państw, choć w każdym wypadku trudna, jest jednak dość wyraźnie zróżnicowana. Inne są bowiem zagrożenia ekologiczne krajów dużych i słabo zaludnionych (np. USA, Kanada, Australia czy Argentyna), a nawet małych o niedużej populacji (kraje skandynawskie), inne zaś krajów gęsto zaludnionych (np. Japonia), zwłaszcza jeśli są one jednocześnie biedne (np. Bangladesz, Indie, Chiny). Łatwiej chronić środowisko krajom bogatym, nawet małym (np. Szwajcaria). Istnieją też kraje „pechowe”, narażone – ze względu na swoje położenie geograficzne – na klęski naturalne: susze, powodzie, trzęsienia ziemi, huragany, pożary lasów itp. kataklizmy. Oczywiście kraje bogate i zaawansowane technicznie łatwiej znoszą takie klęski (np. Japonia – trzęsienia ziemi czy USA, a szczególnie Kalifornia – susze).

Ruchy międzynarodowe mające na celu ochronę środowiska :

Europejska Agencja Ochrony Środowiska jest obecnie głównym centrum informacji o stanie środowiska i jego zanieczyszczeniu w krajach Unii. Z założenia zmierza do stworzenia sieci informacji i obserwacji środowiska, która będzie obejmowała:

- główne elementy składowe krajowych sieci informacyjnych

- krajowe punkty kontaktowe

- ośrodki tematyczne

Agencja jest odpowiedzialna za gromadzenie, przetwarzanie i analizę danych pozwalających na opisanie aktualnego i przewidywanego stanu środowiska. W tym celu rejestruje, zestawia i ocenia dane o stanie środowiska, sporządza specjalistyczne sprawozdania na temat jakości, wrażliwości i presji na środowisko na terytorium Wspólnoty, zapewnia jednolite kryteria oceny danych o środowisku ( które powinny być stosowane przez wszystkie państwa członkowskie ). Jednym z jej celów jest włączanie europejskich informacji o środowisku do międzynarodowych programów monitoringu środowiska, takich jak programy opracowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych i jej specjalistyczne agendy. Wszystkie informacje, których dostarcza Agencja można bezpośrednio wykorzystać przy wdrażaniu polityki Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska. Pierwszeństwo przypada jednak na-stępującym obszarom działania:

- jakość powietrza i emisje do atmosfery

- jakość wody, zanieczyszczanie wód i zasoby wodne

- stan gleby, fauny i flory oraz biotopów

- zagospodarowanie terenu i zasobów naturalnych

- gospodarowanie odpadami

- emisja hałasu

- substancje chemiczne niebezpieczne dla środowiska

- ochro

Celem działania EEA jest również:

1. zapewnienie szerokiego rozpowszechniania wiarygodnych informacji o środowisku - co 3 lata Agencja publikuje raport o stanie środowiska

2. stymulowanie opracowania i zastosowania technik prognozowania stanu środowiska, aby

umożliwić podejmowanie odpowiednich działań zapobiegawczych we właściwym czasie

3. stymulowanie opracowania metod oceny kosztów szkód w środowisku i kosztów prowadzenia polityki zapobiegania szkodom w środowisku ( zmniejszania tych szkód )

4. stymulowanie wymiany informacji o najlepszych dostępnych technologiach zapobiegania

szkodom w środowisku na wybrzeży

Konwencja Berneńska – Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk – dotycząca głównie wspólnej europejskiej ochrony gatunków zagrożonych i ginących, oraz ich siedlisk naturalnych, podpisana w Bernie (Szwajcaria) 19 września w 1979 roku.

Natura 2000 –

Środowisko przyrodnicze Europy ulega ciągłym zmianom. Ubocznym skutkiem rozwoju cywilizacyjnego - postępu technologicznego, urbanizacji oraz intensyfikacji przemysłu i rolnictwa - jest między innymi spadek różnorodności biologicznej oraz fragmentacja ekosystemów, co ma negatywne skutki dla społeczeństwa. W obliczu takich zagrożeń dostrzeżono konieczność wzmocnienia ochrony prawnej zasobów środowiskowych. Rozwój idei ochrony przyrody postępował w poszczególnych krajach w zróżnicowanym tempie. Proces integracji europejskiej ułatwił podjęcie i koordynację działań na rzecz spójnej ochrony dziedzictwa przyrodniczego w skali niemal całego kontynentu. Kluczową kwestią w aspekcie wysiłków różnych krajów europejskich na rzecz ochrony przyrody stało się stworzenie wspólnych podstaw prawnych. Jednymi z pierwszych aktów tego rodzaju były Konwencja Ramsarska dotycząca ochrony obszarów wodno-błotnych (1971 r.), Konwencja Bońska o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (1979 r.) oraz Konwencja Berneńska o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych (1982 r.). Te działania okazały się niewystarczające, czego objawem było ciągle obserwowane w skali europejskiej i globalnej zmniejszanie się różnorodności biologicznej. W efekcie w ramach Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju, która odbyła się w 1992 r. w Rio de Janeiro, przyjęto kolejne dokumenty określające fundamentalne zasady w polityce społeczno-gospodarczej nakazujące uwzględniać ochronę środowiska, a wśród nich Konwencję o zachowaniu różnorodności biologicznej (zwaną Konwencją z Rio). Głównym celem jej realizacji jest ochrona bioróżnorodności w skali globalnej oraz zrównoważone wykorzystywanie zasobów środowiskowych, a także sprawiedliwy podział korzyści czerpanych z zasobów genetycznych. Aby możliwe było osiągnięcie takich celów w ramach wspólnot europejskich przyjęta została w 1979 r. tzw. dyrektywa ptasia (Dyrektywa 79/409/EWG Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. o ochronie dziko żyjących ptaków, która zastąpiona została nową Dyrektywą 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa). Jako akt prawa ściśle powiązany i rozwijający wizję działań nakreślonych wcześniej w odniesieniu do ptaków, w 1992 r. przyjęta została tzw. dyrektywa siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), która zobowiązała państwa członkowskie Unii Europejskiej do wprowadzenia podstaw prawnych dla rozwoju sieci obszarów chroniących zagrożone w skali europejskiej gatunki roślin, zwierząt i rodzaje siedlisk przyrodniczych. Te dwie dyrektywy przewidują stworzenie systemu obszarów stanowiących spójną funkcjonalnie sieć - Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000, umożliwiającą realizację spójnej polityki ochrony zasobów przyrodniczych na obszarze Unii Europejskiej, tworzoną przez wyznaczone w ramach dyrektyw: ptasiej i siedliskowej obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obowiązek wyznaczania obszarów Natura 2000 dotyczy wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, a więc i Polski.

22. System bezpieczeństwa ONZ

Współcześnie główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa spoczywa na ONZ a w jej ramach na Radzie Bezpieczeństwa. Jej kompetencje zostały określone a artykule 24. Karty Narodów Zjednoczonych:

„ W celu zapewnienia szybkiego i skutecznego działania Organizacji członkowie nakładają na Radę główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają że przy wykonywaniu swych obowiązków wynikających z tej odpowiedzialności Rada Bezpieczeństwa działa we wspólnym imieniu”.

Uzupełnieniem treści art.24 Karty jest art.2, który nakłada na członków organizacji obowiązek okazania Radzie Bezpieczeństwa wszelkiej pomocy i powstrzymywaniu się od udzielania jej państwu, przeciwko któremu organizacja zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu. System bezpieczeństwa zbiorowego uruchamiany jest przez Radę Bezpieczeństwa po ustaleniu faktów, tzn. stwierdzeniu, że istnieje zagrożenie lub naruszenie pokoju albo że nastąpił akt agresji.

Rada Bezpieczeństwa udziela zaleceń państwom lub podejmuje decyzję, która może przesądzić o zastosowaniu sankcji zbiorowych. Zgodnie z rozdziałem VII Karty Narodów Zjednoczonych sankcje te dzieli się na: niewymagające użycia siły zbrojnej oraz sankcje wojskowe. W pierwszym wypadku mogą one obejmować całkowite lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej i innej oraz zerwanie stosunków dyplomatycznych. W celu nadzorowania sankcji tworzy się specjalne komitety. Sankcje wojskowe mogą obejmować blokadę demonstrację siły lub bezpośrednie operacje wojskowe. Narody Zjednoczone nie dysponują własnym wojskiem, toteż w każdego rodzaju operacjach wojskowych siły zbrojne mają charakter doraźny. Tworzone są z dobrowolnych kontyngentów poszczególnych państw(„błękitne Chełmy”). Do akcji bezpośrednich siły zbrojne są rzadko stosowane.

Znacznie częściej dla utrzymania lub przywrócenia pokoju stosuje się operacje pokojowe ONZ. Podejmowane są na ogół w wyniku decyzji Rady Bezpieczeństwa za zgoda zainteresowanych stron i mają charakter czasowy. Uczestniczące w nich siły składają się z personelu wojskowego i cywilnego. Celem operacji pokojowych nie jest rozwiązanie konfliktu, ale powstrzymanie walk, ich ograniczenie lub nadzorowanie realizacji czasowego lub ostatecznego rozwiązania konfliktu (zawieszenie broni lub warunków pokoju).

Upoważnienie do działania regionalnych systemów bezpieczeństwa daje artykuł 51. Karty NZ. Uznaje on prawo każdego członka ONZ, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje odpowiednie środki. Kolejny artykuł (52) może być podstawą do tworzenia odpowiednich układów i organizacji regionalnych.

23. Modele bezpieczeństwa międzynarodowego.

Modele bezpieczeństwa międzynarodowego

Historycznie ukształtowały się dominujące modele bezpieczeństwa międzynarodowego:

SUBORDYNACYJNY - zdecydowanie dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy (np. USA), obecnie taka konstrukcja jest niemożliwa.

KOORDYNACYJNY - kooperacja, zakłada wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w kierunku militarnej powściągliwości i jawności (gł. państwa Europejskie).

RÓWNOWAGI SIŁ - zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy XX wieku model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do przywrócenia określonego ładu sił.

ODSTRASZANIA - polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba użycia gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

24. Kooperatywny system bezpieczeństwa międzynarodowego

Kooperatywne bezpieczeństwo – koncepcja rozbudowana po 1991 roku, od czasu sztokholmskiej inicjatywy w sprawie bezpieczeństwa międzynarodowego

a) wspólna odpowiedzialność za bezpieczeństwo, współpraca,

b) duży nacisk kładziony na demokrację w państwach jako gwarancję skłaniającą państwa do wzajemnej współpracy w dziedzinie globalnego bezpieczeństwa.

25. Źródła zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego.

Zagrożenia- rzeczywiste działania innych uczestników życia społecznego, niekorzystne i niebezpieczne dla żywotnych interesów i podstawowych wartości danego podmiotu.

Przedmiotowe:

 Polityczne

 Militarne

 Ekonomiczne

 Społeczne

 Ekologiczne

Źródła zagrożeń:

 Naturalne

 Techniczne

 Ustrojowe

 Demograficzne

 Ideologiczne

 Gospodarcze

 Edukacyjne

 Psychologiczne

 Kulturowe

 Inne

Zjawiska i procesy tworzące zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego:

 Wzrost dostępy do technologii produkcji broni masowego rażenia, zwłaszcza broni jądrowej

 Większe możliwości działania transnarodowych grup przestępczych, karteli narkotykowych, grup terrorystycznych

 Zmiany w środowisku naturalnym, których efektem są globalne problemy ekologiczne w postaci efektu cieplarnianego, zaniku warstwy ozonowej czy ginięcia gatunków

 Wzrost społecznych napięć wewnątrz państw, które zagrażają ich spójności i stabilności, ale także środowisku międzynarodowemu

 Spory terytorialne, konflikty etniczne i religijna

 Migracje międzynarodowe

LITERATURA:

Lasoń Marcin, Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego- WYKŁAD

26.Liberalne teorie bezpieczeństwa międzynarodowego

Orientacja ta traktuje bezpieczeństwo w szerokim – również pozytywnym – sensie, uwzględniając także jego pozamilitarne aspekty i upatruje idealny system bezpieczeństwa międzynarodowego w modelu bezpieczeństwa zbiorowego.

Zręby tej wizji sformułowali John Locke, Immanuel Kant, Jeremy Bentham, John, S. Mill, R. Cobden. To za sprawą liberałów po I wojnie światowej sformułowano program „przebudowy” stosunków międzynarodowych i oparcia ładu międzynarodowego na innych zasadach niż tych proponowanych przez realistów, w oparciu o założenie, że interesy ludzi, a podobnie społeczeństw i państw, są w sumie harmonijne a dążenie do porządku i pokoju leży w naturze tak jednostek, jak i zbiorowości.

Liberałowie dążą w stosunkach między narodami zawsze do zastąpienia siły prawem, systemem porozumień i organizacji międzynarodowych. Uważają, że poza hegemonią i równowagą sił istnieje trzeci model układania stosunków: w oparciu o uniwersalne prawo, o instytucje ponadnarodowe, które pozwalają na przezwyciężanie stanu anarchii oraz ufną współpracę państw i narodów.

Odpowiedzią liberałów na wojnę była wiara w idee demokracji, która budując poczucie wzajemnego zaufania, dzięki przejrzystości jej mechanizmów - przynosi też poczucie bezpieczeństwa. Nie chodzi tutaj koniecznie o rzeczywistą wojnę, ale stan, w którym wojna pozostaje w centrum uwagi – jej przygotowanie, kalkulacje bilansu sił, skłaniające do agresywnych zachowań lub moderujące konflikt. Liberalna wrogość do wojny powodowała też wrogość do autorytaryzmu, bo według liberałów, powodem wszelkich konfliktów jest władza autorytarna.

Liberałowie wyprowadzali też zasadę narodowego samookreślenia, które daje w ramach instytucjonalnych demokracji gwarancje pokoju. Stąd receptą przedstawianą przez liberałów na pokój jest, obok samookreślenia - demokracja oraz współpraca międzynarodowa, oparta na powszechnie obowiązującym prawie. Ponieważ ważnym wymiarem świata pokoju w tej koncepcji jest międzynarodowa integracja, którą zapewnia handel, wizja liberalna stosunków międzynarodowych– jest harmonijna.

W latach 90. ubiegłego w zmienionej po upadku Z.S.R.R., rzeczywistości międzynarodowej umacniać się miał nurt liberalny .

Zwolennicy nurtu teorii neoliberalnych dostrzegli zmiany zachodzące w samych instytucjach oraz wzajemnych relacjach między instytucjami a rządami narodowymi. W ich koncepcjach instytucje traktowane są instrumentalnie jako środek do uzyskania oczekiwanego celu, czemu towarzyszy ograniczenie suwerenności, uznawane jako koszt jego uzyskania. W koncepcji tej zmienia się też rola rządu, zarówno w relacjach zewnętrznych, jak i wewnętrznych w danym kraju. W stosunkach zewnętrznych rząd przekazuje pewne kompetencje na poziom międzynarodowy lub ponadnarodowy - jak dzieje się w U.E. Po wygaśnięciu antagonizmu Wschód – Zachód neoliberałowie zaproponowali ideę ewolucji, przekształcenia oraz dostosowania reliktu zimnowojennego tj. paktu północnoatlantyckiego do nowej sytuacji, a także rozszerzenia jego funkcji oraz obszaru działania poprzez nawiązanie stosunków z państwami Europy Środkowej i Wschodniej.

NATO przetrwało co potwierdziło, że łatwiej przystosować istniejącą już organizację do nowej sytuacji, niż utworzyć nową, o podobnych celach. Instytucje międzynarodowe raczej ewoluują i zmieniają się, niż zanikają. W zasadzie, ponowne odnalezienie się tego sojuszu w warunkach post-zimnowojennych jest jedną z głównych przyczyn, dla których Europa jako całość jest obecnie bardziej pokojowa i bezpieczna niż była kiedykolwiek w najnowszej historii.

27.Teorie bezpieczeństwa

• Realizm uznaje, że jedynym podmiotem stosunków międzynarodowych jest państwo, które dąży do wzmocnienia suwerenności rozumianej jako niezależność od czynników zewnętrznych.

• Realizm defensywny utrzymuje, że skoro celem państw jest bezpieczeństwo, a nie siła, państwa nie będą podejmować działań ryzykownych.

• Realizm ofensywny zakłada tak jak realizm klasyczny, że państwa dążą do maksymalizacji swojej siły, ponieważ nigdy nie mogą być pewne, kiedy pojawi się mocarstwo rewizjonistyczne. Jego przedstawiciele kładą akcent na znaczenie siły relatywnej. Celem państw nie jest równowaga sił a dominacja.

• Realizm zależny wyjaśnia zachowanie państw na scenie międzynarodowej nie za pomocą teorii równowagi sił, a za pomocą teorii zdolności militarnych. W tym ujęciu bezpieczeństwo państw jest więc „zależne” od warunków i okoliczności przeważających w danym okresie historycznym, w szczególności zaś od relacji kosztów sił ofensywnych w stosunku do sił defensywnych.

• Liberalne teorie- ostatecznym celem państw jest dobrobyt i pomyślność społeczeństwa, dlatego decydujące są przede wszystkim gospodarka i kwestie społeczne. Wolny handel i rozprzestrzenianie się działalności gospodarczej poza granice państwa służą ogólnej pomyślności ludzkości i są najlepszym gwarantem pokoju.

• Liberalizm idealistyczny- pokój nie jest czymś naturalnym, musi zostać utworzony w wyniku świadomych działań człowieka. Zagrożenia dla pokoju mogą być wynikiem integracji państwa w porządek naturalny, niedemokratycznej natury polityki międzynarodowej oraz mechanizmu równowagi sił.

• Teoria demokratycznego pokoju- wg niej sytuacja wewnętrzna może skłaniać władze i elity polityczne do zainicjowania wojny, np. w celu zwiększenia spoistości społeczeństwa lub wzmocnienia własnej pozycji. Zakłada, że państwa demokratyczne nie prowadzą ze sobą wojen.

• Koncepcja bezpieczeństwa zbiorowego- zobowiązuje uczestników do przeciwstawienia się atakowi no któregokolwiek z członków systemu. Rozróżnienia między bezpieczeństwem zbiorowym a zbiorową obroną można dokonać wg 4 kryteriów: pochodzenia zagrożenia, zasięgu systemu, instytucjonalizacji oraz pełnienia funkcji.

• Konstruktywizm- przyjmuje, że tożsamości oraz interesy nie są dane państwom a priori, jak przyjmują pozytywiści, ale kształtują się jako wynik powtarzalnych i zrytualizowanych interakcji między państwami.

• Teorie krytyczne- wg nich bezpieczeństwo jest „tworzone:, by służyć określonym celom państw. W związku z tym trzeba dążyć do „odkrycia epistemologicznych i konceptualnych fundamentów ortodoksyjnej koncepcji bezpieczeństwa” oraz przemyśleć ją na nowo w celu doprowadzenia do emancypacji rozumianej jako zmiana istniejącego układu sił między państwami i grupami społecznymi.

28. Bezpieczeństwo narodowe a międzynarodowe.

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE - proces lub stan zapewniający funkcjonowanie (aktywność), państwa w podstawowych dziedzinach, umożliwiające przetrwanie, rozwój i swobodę realizacji interesów narodowych w konkretnym środowisku (warunkach) bezpieczeństwa, poprzez podejmowanie wyzwań, wykorzystywanie szans, redukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla jego interesów.

Bezpieczeństwo narodowe jest często utożsamiane z bezpieczeństwem państwa, ponieważ wywodzi się z egzystencjalnych potrzeb ludzkich społeczności zorganizowanych w państwa. Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki państwa. Bezpieczeństwo narodowe jest także interesem narodowym, utożsamianym z przetrwaniem państwa i narodu, czyli ochroną integralności i niezależności politycznej. Chroni również takie wartości jak: suwerenność, niezawisłość, przeżycie ludności, system społeczny i gospodarczy, prestiż w środowisku międzynarodowym, ideologię, własnych obywateli za granicą, postęp gospodarczy, standard życia ludności. W chronionych przez bezpieczeństwo narodowe wartościach warto wyróżnić cztery podstawowe, a mianowicie: przetrwanie, integralność terytorialną, niezależność polityczną i jakość życia. W tym zakresie państwa decydują samodzielnie, jakie wartości powinny być chronione w ramach narodowej polityki bezpieczeństwa; do niej dobierają odpowiednie narzędzia dla osiągnięcia wyznaczonego celu. Dobór narzędzi z kolei zależy od rodzaju interesów narodowych, istniejących uwarunkowań, wyzwań i szans rozwojowych, rodzajów i wielkości potencjalnych zagrożeń, realnych możliwości państwa i jego polityki bezpieczeństwa.

Drugim z kolei obszarem teorii bezpieczeństwa jest bezpieczeństwo międzynarodowe, obejmujące bezpieczeństwo regionalne i globalne. Dziś bezpieczeństwo międzynarodowe staje przed wyjątkowo trudnym wyzwaniem– utrzymanie pokoju światowego.

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE - proces lub stan środowiska międzynarodowego (regionalnego, kontynentalnego, globalnego) gwarantujący jego stabilność oraz szansę rozwoju, uzyskaną w rezultacie podejmowanych działań.

Bezpieczeństwo międzynarodowe odznacza się brakiem istniejących zagrożeń i subiektywnych obaw oraz zgodnym dążeniem i działaniem społeczności międzynarodowej, na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i pozapaństwowych za pomocą norm, instytucji i instrumentów, zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów oraz tworzenie gospodarczych, społecznych, ekologicznych i innych elementów dynamicznej stabilności i rozwoju oraz eliminowania potencjalnych zagrożeń.

Bezpieczeństwo międzynarodowe wyraża szerszą treść niż bezpieczeństwo narodowe. Określa ono zarówno zewnętrzne czynniki bezpieczeństwa poszczególnych państw, jak i funkcjonowanie całego systemu światowego.

Bezpieczeństwo międzynarodowe obejmuje zarówno wartości egzystencjalne pojedynczych państw, jak i wartości wspólne globalnego (międzynarodowego) systemu bezpieczeństwa, takie jak: stabilność, pokój, porządek międzynarodowy, stopień demokratyzacji, kooperatywność, równowaga czy współpraca w różnych obszarach.

Do kluczowych kategorii w obszarze bezpieczeństwa międzynarodowego możemy, bez większego błędu, zaliczyć takie pojęcia jak:

• interesy podmiotów (żywotne związane z istnieniem i drugorzędne związane z jakością istnienia) oraz wynikające z nich cele strategiczne i operacyjne;

• warunki bezpieczeństwa, tj. szanse (okoliczności sprzyjające realizacji celów), wyzwania (dylematy w rozstrzyganiu spraw bezpieczeństwa, mogą być podjęte lub zignorowane), zagrożenia (pośrednie lub bezpośrednie, destrukcyjne oddziaływanie na podmiot);

• strategiczne (długofalowe) i operacyjne (bieżące) koncepcje bezpieczeństwa;

• system bezpieczeństwa, czyli zasoby podmiotów wydzielone do realizacji koncepcji strategicznych i operacyjnych.

29.Rola wielkich mocarstw w kształtowaniu bezpieczeństwa po 1945r.

( wstęp)

Po zakończeniu II WŚ w 1945 roku ówczesne mocarstwa - Stany Zjednoczone Ameryki, Związek Radziecki, Wielka Brytania, Chiny i Francja - zagwarantowały sobie stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ i prawo weta. Była to z ich strony odmowa przekazania części uprawnień wynikających z suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowej, czyli poddania swej polityki bezpieczeństwa, a więc istoty swej polityki zagranicznej, pewnym formom kontroli międzynarodowej, co uczyniły wszystkie inne państwa będące członkami ONZ.

Ekonomiczna i ideologiczna przepaść jaka nastąpiła pomiędzy dwoma mocarstwami - Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim - kształtowała charakter tzw. „ zimnej wojny „ , wzmacniała dwubiegunowy układ międzynarodowy i stymulowała wzajemną rywalizację, doprowadzając do wyścigu zbrojeń na niespotykaną w dziejach ludzkości skalę.

Stany Zjednoczone, realizując mesjanistyczną wizję Woodrowa Wilsona - poszerzania cywilizacji opartej na zasadach demokratycznych i stosowaniu etyki w polityce zagranicznej oraz stosunkach międzynarodowych - czuły się obrońcą państw zagrożonych przez komunizm. W tym celu Waszyngton posługiwał się strategią powstrzymywania, sformułowaną w „ Doktrynie powstrzymywania „ opracowanej przez George’a Kennana. Podstawowe założenia tej strategii przedstawił 12 marca 1947 roku prezydent Harry Truman. Oprócz pomocy gospodarczej dla Europy i Japonii ( plan Marshala ) Stany Zjednoczone utwierdziły swoją obecność militarną w wielu miejscach świata. W 1970 r. USA miały ponad milion żołnierzy na terytorium 30 krajów, były członkiem czterech organizacji obronnych i aktywnym uczestnikiem piątej, miały układy o obronie wzajemnej z 42 państwami, należały do 53 organizacji międzynarodowych i udzielały pomocy niemal 100 państwom w świecie.

Od zakończenia II w. ś. Związek Radziecki wykazywał dokładnie takie same tendencje w swoim postępowaniu, promując w świecie idee walki klas i konieczności pomocy w wyzwoleniu ludzkości spod jarzma kapitalizmu. Również to mocarstwo dbało o rozszerzenie swoich wpływów politycznych i ekonomicznych w świecie, udzielając bardziej lub mniej otwarcie poparcia ruchom lewicowym w Azji, Afryce i Ameryce Południowej oraz poprzez realizację doktryny ograniczonej suwerenności dbało o trwanie Europy Środkowej w jego obszarze wpływów, uciekając się w skrajnych przypadkach do interwencji militarnych jako „ bratniej pomocy „ ( np. n Węgrzech w 1956 r. i Czechosłowacji w 1968 r. ). Pozycję tych dwóch supermocarstw wzmocniło uzyskanie technologii produkcji, a następnie dysponowanie bronią jądrową, i to w dużych ilościach.

Dwa supermocarstwa dyktowały warunki przez całe lata 60. I 70., przodując pod względem militarnym. Jednak tempo rozwoju gospodarczego do przesunięć w międzynarodowym układzie ekonomicznym, naruszając równowagę polityczną i militarną pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim oraz szerzej między Wschodem i Zachodem. Jednocześnie już u progu lat 80. i 90. Wiadomo było, że rozwój gospodarczy Japonii, Chin i państw europejskich - w ramach integrującej się Unii - prowadził do ukształtowania się wielobiegunowego układu międzynarodowego z pięcioma polityczno-ekonomicznymi ośrodkami władzy w skali globalnej. Jeszcze raz okazało się, iż proces ten trwa nadal, i że utrzymujący się na wysokim poziomie wieloletni wzrost gospodarczy wyznacza czasową trwałość mocarstw i ich pozycję w środowisku międzynarodowym.

Koniec „zimnej wojny” ( 1991 - rozpad ZSRR ) i doświadczenia lat 90. w obszarze stosunków międzynarodowych w pewnym zakresie dokonały również transformacji terminu i istoty mocarstwowości i jego form przejawiania. Różnorodność zachowań od tradycyjnego egoizmu mocarstwowego, braku zaangażowania z różnych powodów po międzymocarstwową i międzynarodową solidarność. Słabość międzynarodowych organizacji bezpieczeństwa ukazana podczas konfliktów wojskowych, zbiorowych operacji pokojowych przeprowadzanych pod ich egidą, doprowadziła do większej swobody mocarstw i próby wypełniania luki w stosunkach międzynarodowych. Jednocześnie spadek napięcia, ze względu na osłabienie wpływu systemu równowagi strachu na środowisko międzynarodowe zmusił mocarstwa do redefiniowania swych dotychczasowych ról, także do większej powściągliwości zachowań, atrybuty zaś ich potęgi w coraz większym stopniu są wykorzystywane na rzecz, a nie przeciwko, społeczności międzynarodowej zarówno w skali globalnej, jak i regionalnej.

( z zeszytu)

Po pierwsze zjawisko bezpieczeństwa wiązało się ze scentralizowanym i suwerennym państwem narodowym będącym podstawową jednostką w stosunkach międzynarodowych.

Po drugie w uwarunkowaniach podmiotowej struktury środowiska międzynarodowego bezpieczeństwo traktowano w kategoriach gry o sumie zerowej. Tym samym wzrost bezpieczeństwa jednych państw oznaczał jego spadek w przypadku innych.

30. Wielkie mocarstwa a ich udział w kształtowaniu współczesnych stosunków międzynarodowych

Już w początkach trzeciego tysiąclecia należało poddać ocenie dotychczasowych kryteriów, na których podstawach określano państwa jako supermocarstwa lub mocarstwa. Jeśli przyjmiemy, jak to czyniono dotychczas, tj. brano pod uwagę tylko podstawowe kryteria – potencjał gospodarczy i możliwości rozwoju oraz siłę militarną – to się okaże, że na arenie międzynarodowej pozostawało tylko jedno supermocarstwo – Stany Zjednoczone Ameryki.

Należy przyjąć, że nieco inne założenia strategii bezpieczeństwa były

w końcu XX wieku, a zupełnie odmienne po 11 września 2001 roku. Od tego momentu priorytetem stała się walka z międzynarodowym terroryzmem, jako misja, która de facto daleko wychodzi poza obronę interesów Stanów Zjednoczonych.

Strategia Stanów Zjednoczonych zakłada działania jednostronne w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego lub partnerstwa, a także współpracę z organizacjami międzynarodowymi w celu umacniania własnego bezpieczeństwa, powiększania własnego dorobku i promowania demokracji. Ta strategia bynajmniej nie ogranicza działań tylko do fizycznych granic USA, wręcz przeciwnie. Jej powodzenie opiera się na dążeniu do powiększania wspólnoty narodów bezpiecznych, demokratycznych i stosujących zasady wolnego rynku. Bardzo często można spotkać w literaturze stwierdzenie, że na progu XXI wieku jedynym gwarantem bezpieczeństwa globalnego i pokoju światowego są Stany Zjednoczone. Jeśli przyjąć to stwierdzenie jako coś wiarygodnego, to co z innymi mocarstwami, czy ich nie ma? A może są, tylko nie spełniają kryteriów mocarstwowości lub supermocarstwowości. Do takich państw należałoby zaliczyć, w końcu pierwszej dekady XXI w., Rosję, Chiny, Indie, Brazylię (olbrzymie obszary i potencjał ludnościowy).

Przejawem tradycyjnie pojmowanej mocarstwowości jest kontynuowanie spotkań najpierw w obrębie G-7, siedmiu najbardziej rozwiniętych państw świata, a następnie G-8 z udziałem Rosji. Rosja została przyjęta, decyzją mocarstw, do tego grona nie ze względu na jej potencjał i rozwój gospodarczy, a na jej wciąż ogromne siły militarne wyposażone w broń jądrową.

Jeszcze inne czynniki świadczą o tym, że obok tradycyjnych swoich przejawów, mocarstwowość podlega również pewnej ewolucji, której przebieg od czasu upadku systemu bipolarnego doprowadził do kilku nowych zjawisk. Pierwszym tego przykładem jest rozwój czynników ograniczających samowolę mocarstw. Jednym z nich jest wzrost liczby i znaczenia organizacji międzynarodowych. Ich niezależność, wsparta nieskrępowaną dociekliwością mediów jest w stanie nadać rozgłos zjawiskom, co do których mocarstwa wolałaby zachować milczenie. Światowa opinia publiczna, zwłaszcza w krajach demokratycznych, staje się siłą polityczną, z którą władze mocarstw muszą bezwzględnie się liczyć.

Dla małych i średnich państw mocarstwa stanowią niebagatelny czynnik stabilizujący porządek międzynarodowy poprzez działania polityczne i gospodarcze oraz operacyjne możliwości coraz droższych sił militarnych szybkiego reagowania. Istnienie i byt tych państw jest niejako związany z ewolucją 134 mocarstw w dzisiejszym świecie. Dlatego, instytucjonalna i funkcjonalna rola mocarstw w stosunkach międzynarodowych stała się jednym z głównych problemów analiz i ocen ośrodków politologicznych w tych państwach.

Dążenia do stałego pokoju poprzez demokrację i gęstniejąca sieć współzależności uczestników i aktorów porządku międzynarodowego powodują, że obecne mocarstwa coraz więcej wnoszą do tego porządku, niż otrzymują w zamian. Świat budowania strefy wpływów poszczególnych mocarstw, najpierw za pomocą interwencji zbrojnych, a następnie politycznego uzależnienia i gospodarczego wykorzystania słabszych, w zasadzie, przeszedł do historii.

Mocarstwa stały się pierwszymi wśród czuwających nad stabilizacją międzynarodową, a przywilej bycia mocarstwem wywołuje oczekiwania innych państw brania na siebie, społeczne i militarne bezpieczeństwo zbiorowe. One pierwsze udzielają największej pomocy humanitarnej

i ponoszą największe koszty finansowe, a polityczne – za powodzenie lub fiasko operacji - a niekiedy ludzkie, wskutek udziału dużej siły militarnej w tego rodzaju misjach. Bycie mocarstwem stało się bardzo kosztowne, ponieważ dostarcza coraz mniej przywilejów i korzyści, natomiast coraz więcej obowiązków, odpowiedzialności, kosztów i krytyki w razie niepowodzeń, co nie jest wykluczone.

Bogactwo i potęga militarna państw są zawsze zjawiskami względnymi, porównywanymi bogactwem i siłami militarnymi innych państw uczestników porządku międzynarodowego i w danym momencie historycznym decydują o mocarstwowej roli poszczególnych państw. Dynamiczny proces zmiany układów sił za każdym razem powodowały wyniszczające wojny, które były finalnym etapem przesunięć sił w wyniku długotrwałych proce-sów rozwoju gospodarczego. Zmiana układu sił po „zimnej wojnie”, w odróżnieniu od poprzednich tego typu procesów, analizowanych na przestrzeni kilkuset lat, odbywa się na drodze pokojowego bilansowania sił i ustaleń, z wykorzystaniem instytucjonalnych form międzynarodowego bezpieczeństwa zbiorowego, co może stanowić wzorzec postępowania mocarstw w polityce bezpieczeństwa w XXI wieku. Nie wojny, lecz pokojowa współpraca państw o różnych systemach polityczno – społecznych stanowi model porządku międzynarodowego, w którym najważniejszą rolę odgrywają w świecie mocarstwa.

Uwzględniając współczesne wyzwania i rolę, jaką powinny odegrać wielkie mocarstwa (supermocarstwa) w aspekcie bezpieczeństwa zbiorowego, a także wcześniej omówione kryteria, do grupy wielkich mocarstw możemy zaliczyć takie kraje jak: Stany Zjednoczone Ameryki, Chiny, Indie, Rosję i Brazylię. Niektórzy autorzy starają się do tej grupy zaliczać Unię Europejską choć mimo starań Unia jeszcze nie ma sił zbrojnych.

Na podstawie dociekań i przeglądu roli i znaczenia wielkich mocarstw

w przeszłości i w obecnej trudnej i nieprzewidywalnej rzeczywistości, można dojść do wniosku, że wiek XXI będzie od nich wymagał jeszcze większego zaangażowania w utrwalaniu i utrzymaniu bezpieczeństwa i pokoju światowego.

Na podstawie: Witold Pokruszyński „Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa”

31. Cechy charakterystyczne i pozycja mocarstw w współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Podział państw ze względu na pozycję w stosunkach międzynarodowych

Ze względu na pozycję państwa w stosunkach międzynarodowych:

1) mocarstwa uniwersalne (światowe); cechy:

a) przewaga militarna; supermocarstwo – podkreślenie potencjału militarnego

(mogłoby wygrać z resztą świata poza tym drugim supermocarstwem);

b) musi mieć własne ugrupowanie (grupa państw działająca na arenie

międzynarodowej tak jak chce tego supermocarstwo);

c) globalne oddziaływanie (polityczne, militarne, ekonomiczne, ideologiczne);

2) mocarstwa (średnie); cechy:

a) potencja militarny niewspółmiernie mały do supermocarstwa;

b) potencjał gosp., cywilizacyjny, ludnościowy, kulturalny o wiele wyŻszyniŻ

potencjał przeciętnego państwa;

c) np. Rosja, Francja, Chiny, Wielka Brytania;

3) mocarstwa selektywne:

a) sektorowe: państwo posiadające istotny/światowy potencjał w jakiejś

dziedzinie; np. Japonia, Niemcy (oba państwa przegrały II w.ś., nie są w

stałym składzie Rady Bezpieczeństwa ONZ, nie mają aŻ tak silnych armii);

b) regionalne: państwo, które wywiera istotny wpływ w granicach regionu,

niekiedy może dominować; np. Meksyk, Brazylia, Argentyna, Libia, Irak,

Izrael;

4) państwa średnie (rola wiodąca w subregionie); np. Polska;

5) państwa małe

a) rozwinięte, np. Belgia i Holandia;

b) rozwijające się;

c) nierozwinięte – Trzeciego Świata;

6) karłowate (mini państwa)

Mocarstwa - na plan pierwszy supermocarstwa. Są konstrukcją nośną stosunków międz. W zależności od ilości mówimy o układzie dwu- i wielobiegunowym. Wpływają na klimat stosunków międz. Przejawia się w działaniu państwa. Postępując w pewien sposób może być uważane przez innych za mocarstwo. Parametry można mierzyć relatywnie, czyli przez porównanie z potencjałem innych państw. Gdyby wszystkie były równe nie było by tej klasyfikacji. Muszą być we wszystkich dziedzinach wyższe: obszar, ludność, potencjał militarny. Nie we wszystkich są równe, ale są w czołówce. W woli zasięgu działania. Ogłaszają, że mają interesy daleko od swoich granic, czyli duży zasięg działania. Często globalny, a nawet wykraczający poza glob dla supermocarstw. Mocarstwa zasięg globalny, a na pewno regionalny. Wola działania - zaangażowanie w sprawy innych. Siła przyciągania - inne kraje, chcąc albo nie chcąc, będą zabiegały o uzyskanie pomocy albo pomocy ze strony mocarstwa. Czasami wciągnięte w sferę oddziaływania. Tendencje odśrodkowe, że mocarstwo traci swój mocarstwowy potencjał, tak było w przypadku ZSRR. Jest skutkiem a nie jego przyczyną. Szukanie bezpieczeństwa jest kwintesencją stosunków międz. Obecnie pojęcie to rozszerza się: fizyczne przetrwanie, wzrost.

32. Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe w Europie pomiędzy 1945 a współczesnością uwarunkowanie religijne społeczne i kulturowe

Po II wojnie światowej ukształtował się globalny porządek międzynarodowy, determinowany dwoma czynnikami: współpracą formalno-prawną w ramach ONZ i ustaleniami jałtańskimi. Nazywanym był ładem jałtańskim. Charakteryzował się on strukturą dwubiegunową, w której decydującym czynnikiem był względnie zrównoważony potencjał militarny ZSRR i USA.

Stabilność ładu jałtańskiego (zwanego także ładem zimnowojennym) wynikały z kilku przesłanek:

• Równowagi międzyblokowej, praktycznie uniemożliwiającej zastosowanie przeciw sobie siły bez ryzyka samozagłady

• Wyraźnych, choć niepisanych reguł gry stosowanych przez uczestników stosunków międzynarodowych,

• Uznawania, mimo wrogości wynikającej z różnic ideologicznych, pewnego minimum wspólnych wartości i zasad.

Po 1989 r. ład jałtański przestał istnieć. Dezintegracji uległ Związek Radziecki, Czechosłowacja i Jugosławia. Ciągle ewoluują koncepcje roli, jaką powinny odgrywać instytucje bezpieczeństwa, pogłębiają się procesy integracyjne, powstają nowe struktury współpracy politycznej i gospodarczej, już istniejące organizacje przyjmują nowych członków. Szczególne znaczenie ma nowa faza rewolucji naukowo-technicznej. Rozwój technik informatycznych pozwala na błyskawiczne komunikowanie się i nieznany wcześniej dostęp do wiedzy. Informacje dostępne jeszcze niedawno elitom stają się za sprawą Internetu znane coraz powszechniej. Postęp niesie za sobą także zagrożenia. Nauka może być również wymierzona przeciw człowiekowi zwłaszcza wówczas, gdy efekty badań trafiają do państw niedemokratycznych. Ten typ zagrożeń jest jednym ze skutków rozkładu poprzedniego ładu międzynarodowego. Technika oraz wzrastającą głównie za sprawą środków masowego przekazu, świadomość różnic ekonomicznych zwiększa mobilność ludzi. Masowe migracje są czynnikiem sprzyjającym przenoszeniu rozmaitych patologii życia społ.

Zjawiskiem mającym duży wpływ na kształtowanie nowego ładu międzynarodowego jest globalizacja w ekonomii. Oznacza ona integrację rynków finansowych, przepływ kapitałów i produkcji do miejsc rokujących najwyżej zyski , a także globalne usługi bankowe, ubezpieczeniowe i transportowe. Globalizacja jest korzystna przede wszystkim dla państw bogatych oraz ich społeczeństw. Postęp naukowo – techniczny i globalizacja pociąga za sobą upodobnianie zróżnicowanej dotąd kultury świata. Wartości kultur narodowych ich tradycje i zwyczaje są wypierane przez dobra kulturowe normy postępowania style życia i poczucie estetyki propagowane przez wielkie zachodnie wytwórnie filmowe i telewizyjne , agencje reklamowe i sklepy z zagranicznymi towarami. Procesy te określ się mianem westernizacji kultury.

Z punktu widzenia tworzenia nowego ładu międzynarodowego znaczenie ma nie tyle ograniczenie roli narodowych nadawców, ile możliwość prezentacji i interpretacji faktów, a nawet manipulowania nimi zgodnie z interesami wielkich firm medialnych oraz powiązanych z nimi grup politycznych.

Nierównomierny rozwój gospodarczy i pogłębiające się dysproporcje cywilizacyjne, westernizacja kultury, niezdolność osiągnięcia różnych celów metodami parlamentarnymi lub środkami zgodnymi z prawem międzynarodowym rodzi postawy skrajne, eksterm izmy. Wśród nich wzrastający wpływ na ład międzynarodowy ma fundamentalizm islamski. Przenika on poza państwa muzułmańskie wraz z ruchami migracyjnymi, ale najgroźniejszy dla społeczności międzynarodowej jest wówczas , gdy z ruchu o o charakterze religijnym przekształca się w terroryzm. Terroryzm zakłóca ład międzynarodowy poprzez dodatkowy element niepewności. Społeczeństwa krajów które popierają terroryzm narażone są na międzynarodowe restrykcje, bolesne zwłaszcza dla ich gospodarek

33. Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe w Europie pomiędzy 1945r. a współczesnością: uwarunkowania ekonomiczne i prawne.

Uwarunkowania ekonomiczne:

Czynnik ekonomiczny jest niezwykle ważny dla funkcjonowania państwa i stanowi we współczesnym świecie ważny element pozycji międzynarodowej państwa. Polityka gospodarcza jest domeną polityki wewnętrznej, jednak poprzez jej oddziaływanie państwo wzmacnia swą pozycję. Możliwości działalności państw na arenie międzynarodowej determinowane są w znacznej mierze przez ich możliwości i oddziaływanie w sferze gospodarczej i handlowej. Sieć powiązań gospodarczo – handlowych jest szczególnie gęsta między państwami sąsiednimi lub leżącymi w tym samym rejonie geograficznym. Kwestiom gospodarczego rozwoju podporządkowana jest większość działań państw na arenie międzynarodowej. Poziom rozwoju gospodarczego wymusza kontakty i wymiany z innymi państwami. W regionach gdzie poziom rozwoju jest wysoki a kontakty gospodarcze są nadzwyczaj intensywne, następuje proces stabilizacji wewnątrz państw i całego środowiska międzynarodowego. Jedynie globalne mocarstwa gospodarcze, tj. USA, Japonia, Chiny oraz Rosja wychodzą daleko poza obszar swego bezpośredniego środowiska międzynarodowego i ciągle rozbudowują siatkę wzajemnych powiązań politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Dlatego też czynniki ekonomiczne w coraz większym stopniu kształtują stosunki międzynarodowe i choć nie są jedynymi uwarunkowaniami (czyn. geogr., demogr.), wydają się przesądzać o obrazie współczesnych stosunków międzynarodowych i zakresie ich bezpieczeństwa (? Przewidywalności). Wraz z pogłębiającą się zapaścią rozwojową i cywilizacyjną państw słabo rozwiniętych gospodarczo, na 2. biegunie owych stosunków pogłębiać się będzie efekt napięcie międzynarodowego.

34. Uwarunkowania militarne

Uwarunkowania militarne- był w przeszłości czynnikiem decydującym o znaczeniu państwa n arenie międzynarodowej i możliwościach jego oddziaływania na inne podmioty w niej występujące. Czynnik militarny był bowiem odpowiedzialny za bezpieczeństwo państwa (bezpieczeństwo militarne) Współcześnie wraz z ewolucją pojęcia bezpieczeństwa, jego rozszerzenie na sfery pozawojskowe. Uwarunkowania militarne zdają się być kategorią mniejszej rangi. W obecnej dekadzie uwarunkowania militarne znowu powróciły w działaniu niektórych państw jako kategoria istotna. Czynnik militarny ciągle jest więc związany z układem sił, potencjałem i sojuszami i możliwościami ich oddziaływania oraz zapleczem materialnym dzięki któremu możliwym staje się wprowadzenie badań, eksperymentów i wykorzystanie najnowszych technologii. Czynnik militarny, więc w konsekwencji jest ważnym instrumentem polityki państw, które określa ich pozycję na arenie międzynarodowej i możliwości oddziaływania na inne podmioty. Jest ważnym elementem bezpieczeństwa międzynarodowego przesądzać MOŻE, ale nie musi przesądzać o wojnie i pokoju czyli sprawach fundamentalnych dla SM.

35. uwarunkowania religijne, społeczne i kulturowe

Uwarunkowania religijne-Niektórzy badacze jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku uważali, że uwarunkowania te utraciły swoje znaczenie w SM. Więź religijna, która miała istotne znaczenie w dawnych wiekach głównie przez handel, kontakty państw chrześcijańskich i muzułmańskich, powstrzymanie parcia muzułmańskiego w Europie, wojny religijne w Europie- wszystkie te przykłady doprowadziły do stabilizacji podziałów religijnych, tym samym religia została zmarginalizowana w stosunkach między poszczególnym społecznościami. W ostatnich latach jednak obserwujemy, iż rozpoczął się proces budowy tożsamości narodowej (patrz uwarunkowania narodowe) opartej na odmienności religijne, a więc rozpoczął się proces wykorzystania religii w celach politycznych. W ostatnim okresie najbardziej niebezpieczny dla relacji międzynarodowych na przykładzie religii muzułmańskiej. Na wskutek frustracji i marginalizacji społeczności muzułmańskiej następuje propagowanie zdolności do konfliktu z dostatnim, chrześcijańskim światem zachodnim. Głównym dążeniem muzułmańskich ruchów fundamentalistycznych (sunnitów, szyitów, wahabitów) jest oparcie państwa na Islamie. Podstawowymi cechami fundamentalizmu islamskiego są: uznanie Koranu za podstawę we wszystkich dziedzinach życia, duma z własnej przeszłości, upolitycznienie religii oraz antyeuropejskość a nawet sprzeciw wobec cywilizacji Zachodu.

4.6 Uwarunkowanie społeczne

Uwarunkowanie społeczne można rozpatrywać w różnych aspektach, zarówno socjologicznych, psychologicznych, prawnych jak i antologicznych. Ważne znaczenie odgrywa edukacja i kultura a także wychowanie obywatelskie i patriotyzm. Coraz częściej mówi się o społeczeństwie obywatelskim, jako osiągnięciu wielu pokoleń i zachodzących zmian w skali światowej. Niemałe znaczenie w tym obszarze ma globalizacja i demografia.

Wśród wartości najczęściej przywoływanych obecnie są: prawo do życia i wolności; podmiotowość i tożsamość jednostki; swobody obywatelskie; prawo do pokoju; demokratyczny porządek społeczny; pluralizm polityczny i światopoglądowy; tolerancja; prawo do prawdy i informacji; godziwy poziom socjalny i możliwość samorealizacji; rodzina; praca; ochrona zdrowia; edukacja i rozwój duchowy.

W tworzeniu modeli bezpieczeństwa ważną rolę odgrywają politycy, inaczej – elity polityczne. Musimy pamiętać, iż w ostateczności światowy porządek tworzony jest przez polityków. Ludzie, tak jak wszyscy, nie są wolni od słabości i uprzedzeń powodowani czasem ambicją, brakiem zdecydowania, czy też żądzą władzy, podejmują często błędne a nawet fatalne w skutkach decyzje. Nietrudno, na przestrzeni wieków, zauważyć wskutek błędnych decyzji ile było nieszczęść a nawet tragedii i ofiar ludzkich, zwłaszcza w XX wieku. A czy wiek XXI nie jest obarczony podobnymi tragediami???

W ostatnich latach pojawiają się coraz częściej głosy, że obecnie przeżywamy swoisty deficyt mężów stanu, rozumianych jako wielkich, wybitnych i charyzmatycznych polityków. Oceniając rolę współczesnych nam osobistości władzy, należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż wiele działań podejmowanych przez męża stanu, jest sprzeczne z powszechnie panującą opinią społeczną. Autentyczny polityk idzie bowiem z góry obraną drogą, mając zawsze na względzie dobro społeczne. Nie może być populistą, mającym świadomość, że nie wolno społeczeństwa oszukiwać łatwymi obietnicami. Mąż stanu powinien być politykiem dalekowzrocznym, myślącym o przyszłych pokoleniach, a nie tylko o przyszłych wyborach, jak to ma miejsce w młodych demokracjach. Wybitny mąż stanu XX wieku Winston Churchil powiedział, iż „sukces nigdy nie jest ostateczny, porażka nigdy nie jest totalna, liczy się tylko odwaga”. W świetle tego powiedzenia można dodać, odwaga musi iść w parze z rozwagą.

Kolejną kwestią społeczną bezpieczeństwa są procesy demograficzne

i migracje. Eksplozja demograficzna oznacza szybkie tempo wzrostu liczby ludności w danym regionie i na kuli ziemskiej. O bombie demograficznej można mówić, gdy przyrost rzeczywisty przekroczy 3%, co oznacza podwojenie liczby ludności w ciągu jednego pokolenia. Zasadniczą przyczyną takiego zjawiska jest spadek liczby zgonów, przy zachowaniu wysokiego współczynnika urodzeń. W roku 1900. na świecie żyło 1,6 miliarda ludzi. Do roku 2000 liczba ta powiększyła się czterokrotnie i przekroczyła 6 miliardów. Jeśli utrzymają się obecne tendencje, należy przewidywać, że

w roku 2050 osiągniemy liczbę 12 miliardów. Gwałtowny wzrost populacji ludzkiej wyczerpuje obecne możliwości żywnościowe Ziemi. To powoduje konieczność szerokiego wprowadzenia do gospodarki nowych technologii, zagospodarowywania nowych obszarów, czego skutkiem ubocznym z kolei będzie zatrucie środowiska.

W raporcie sekretarza generalnego ONZ stwierdza się, że szybki wzrost demograficzny jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Nie chodzi tu jednak o sam tylko przyrost, ale o jego dysproporcje w skali globalnej. Szacuje się, że jeśli obecny stosunek bogatych do biednych wynosi 30:50, to w najbliższej przyszłości proporcje te mogą sięgnąć nawet 80:100. Dla cywilizacji Północy poważnym problemem staje się zjawisko starzenia się społeczeństw. Według obliczeń ONZ liczba ludności w Europie do 2050 r. może się zmniejszyć o około 124 miliony, co oznacza, że za 50 lat Europejczycy mogą stanowić zaledwie 10% światowej populacji.

Następnym ważnym problemem jest zjawisko migracji. Dziś jest ono postrzegane nie tylko w obszarze regionalnym, ale również w skali globalnej. Ogromne zagęszczenie mas biedoty Południa powoduje umacnianie się uczucia frustracji, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Masowe środki komunikacji i łączności oraz Internet sprawiają, że młodzież Południa doskonale wie, jakie i gdzie są nierówności społeczne i jakie są powody niezadowolenia. Należy mieć na uwadze, iż właśnie frustracje i chęć zastosowania rozwiązań ekstremalnych, legły u podstaw powstania większości antyzachodnich organizacji terrorystycznych (Prof. Z. Brzeziński). Według autorów Klubu Rzymskiego – presje demograficzne, różnice szans oraz tyrania i ucisk wywołują tak wielką falę migracji, że nie sposób będzie ją zatrzymać. Należy także mieć na uwadze i to, że migracjom zwykle towarzyszą negatywne zjawiska, takie jak: polityzacja, przestępstwa kryminalne a szczególnie nielegalny handel bronią, handel żywym towarem, handel narkotykami, albo transgraniczna działalność przestępcza.

Należy przypuszczać, że proces migracji nie będzie dla świata ani krótkim ani łatwym, albowiem jego rozmiary z każdym rokiem będą większe. Uszczelnianie granic i zmiana przepisów prawnych rozwiązują problem tylko częściowo i nie wszechstronnie, bowiem z roku na rok zjawisko to nabiera charakteru masowego.

36. uwarunkowania technologiczne

Uwarunkowania technologiczne- Postęp technologiczny powodują wzrost intensywności, interakcji przestrzeni międzynarodowej i jego zróżnicowanie. Początkowo wydawało się, iż owe uwarunkowania technologiczne, związane są jedynie z ewolucją w dziedzinie transportu (zdolność przemieszczania się) z rewolucją w dziedzinie urbanistycznej (zwiększenie jakości życia i zhierarchizowanie nowych wartości) Tymczasem obecnie coraz częściej owe uwarunkowania technologiczne kojarzone są z informacją i jej obiegiem. Wymuszać to będzie dalej potrzebę umiejscowienia w SM coraz częściej interesu nie tylko narodu, wielkich narodów) ale także potencjału pojedynczych ludzi. Dla relacji międzynarodowych w sferze bezpieczeństwa coraz częściej istotna będzie wiedza, lepszy wywiad, łączność. Ważnym zagadnieniem stanie się, jeśli jeszcze nie stało się nie tylko wyprodukowanie najnowszej generacji broni lecz zróżnicowanie dostępu do najnowszych technologii zapewniającym tym samym poczucie bezpieczeństwa i rzeczywistego bezpieczeństwa państwu i jego obywatelom (ACTA).