FILOZOFIA

TALES z Miletu

-obserwuje przyrodę

-argumentacja oparta na obserwacjach, badania empiryczne

-pojawiają się elementy mitologiczne(ziemia pływa po wodzie); Okeanos i Tetyda-> mitologia, przekonania; Tales-> filozof, a nie mitolog!, obserwacje, twierdzenia

- woda jest początkiem wszechrzeczy

- duch – pierwotna siła, element obecny we wszystkim, który dynamizuje materię, ma siłę sprawczą, nie należy przeciwstawiać go materii, bo sam jest jej rodzajem, jej częścią

- ruch jest cechą materii

- siła Talesa tkwi w przełomie, odejście od mitologii

…

- woda jako arche

- na podstawie obserwacji(pokarm, ciepło, zarodniki)

- odwołania do mitologii(Okeanos, Tetyda – rodzice stworzenia; Styks – na niego przysięgali bogowie)

- ziemia pływa po wodzie

- bóg jest rozumem świata

- wszystko posiada duszę i pełne jest demonów(?)

ANAKSYMANDER

- analiza pojęć bez odwołania do danych empirycznych

- początkiem bezkres – nieskończoność – apeiron

- apeiron – fenomen, którego nie da się zdefiniować, z definicji nie posiada granic, jest główną zasadą

- apeiron: * w aspekcie przestrzennym – bezkres, przestrzeń, która nie ma granic

* w aspekcie nieokreśloności rodzajowej – coś niedefiniowalnego, bez granic, nie ma rodzaju

- argumenty na potwierdzenie tezy Anaksymandra:

* czas jest nieskończony

- aksjomat, że materia jest czymś wiecznym i niezniszczalnym, nie może powstawać coś z niczego

- aksjomat dot. połączenia materii i ruchu

- czas może wprowadzać granice, ale sam w sobie ich nie ma

- czas jest jednym z wariantów nieskończoności

- czas – wymiar, w którym występuje ruch(odwieczny), więc czas również jest odwieczny

- kolejność występowania po sobie zdarzeń, czyli ruch

- ruch tworzy, definiuje czas

- indukcja – rozumowanie od szczegółu do ogółu, nie ma 100%owej pewności; wnioski z rozumowania indukcyjnego zawsze mają charakter prawdopodobny, nigdy pewna prawda!

*wszechmatematycy posługują się pojęciem nieskończoności(np. prawa mat.):

- matematyka: -> odkrywanie tego, co od zawsze istnieje; istnieją obiektywnie(obiektywizm)

-> obiekty matematyczne są konstruowane(konstruktywizm)

- argment istnieje przy obiektywistycznym rozumieniu matematyki

*powstawanie i ginięcie nie ma końca, bo źródło jest niewyczerpywane

- podobnie jak przy czasie – indukcja – więc tylko prawdopodobieństwo (wiele przykładów, ale nie nieskończona ilość; te same aksjomaty, co przy czasie)

*każdy z przedmiotów ma granice, bo ogranicza go inny, kolejny przedmiot; ciąg tych przedmiotów jest nieograniczony i w tym tkwi apeiron

*nie ma luk w myśleniu

…

- bezkres jako arche

- apeiron

- arche – nie element, ale nieokreślona natura, będąca początkiem i końcem wszystkiego

- nieskończoność jest zasadą

- nieskończoność jest boska, bo jest nieśmiertelna i niezniszczalna

ANAKSYMENES

-regres, powrót do infantylnego myślenia, wynikający z niemożności pojęcia teorii Anaksymandra

- nie mógł pojąć jak z bezkresu może powstawać coś, co jest ograniczone

…

- powietrze jako arche

- arche jest określonym substratem natury

- zagęszczenie lub rozrzedzenie formuje wszystko

- powietrze czyni ruch, który warunkuje zmiany

- powietrze jest bogiem, siłą przenikającą elementy

HERAKLIT z Efezu

- był nazywany filozofem ciemnym – pisał w sposób niejasny, aby tylko godni mogli go pojąć, miał niskie mniemanie o rozwoju intelektualnym współczesnego mu pokolenia

- był indywidualistą, co dla Greka było niespotykane

- wszystko płynie (pantha rei)

- wszystko jest jednością

- mądrość ognia – zapala się i gaśnie wedle miary(metron)

- logos – rozum

- wszystko się zmienia poza prawem

- logos przenika każdą część rzeczywistości

- metron (metaf. logosu), wedle którego ogień zapala się i gaśnie

- wojna i konflikt przeciwieństw paradoksalnie jest porządkiem

- dobro i zło, życie i śmierć: są jednym (jedność przeciwieństw)

- metafora śmierci – życie polega na umieraniu, dlatego życie i śmierć są nierozerwalne

- droga w górę i w dół jest ta sama

- metafory militarystyczne – wojna, konflikt

- rozum jest powszechny, uniwersalny – nie można żyć obok logosu, ale można nie zdawać sobie sprawy lub ignorować logos (żyć w świecie iluzji)

- krytyka poznania zmysłowego, sensualnego

- introspekcja – badanie własnego umysłu – ta metoda jest dobra, bo logos przenika, jest immamentnie zawarty we wszystkim; człowiek jako mikrokosmos, jest w nim wszystko

- świat ma charakter dialektyczny, nie rodzi się z rzeczy podobnych, lecz przeciwstawnych

- naiwizm

- powołaniem człowieka jest poznawanie, zrozumienie, złączenie się z naturą po śmierci

- ogień – przynosi to, co dobre, spala to, co złe

…

- zmienność jako arche

- wszystko jest jednością

- świat jest ogniem, którego nie stworzył żaden bóg, ani człowiek

- błyskawica steruje wszystkim, a ogień jest obdarzony rozumem, jest sędzią

- ogień = niedosyt(kształtowanie)

= dosyt (zognienie[?] świata)

- wszystko wywodzi się od ognia (morze, ziemia, niebo)

- nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki

- natura dąży do przeciwieństw(sprawiedliwość)

- bóg jest wszystkim i ulega przemianom jak ogień, dla niego wszystko jest dobre

- dobro i zło są czymś jednym(gdy ktoś umiera, ktoś inny się rodzi)

- wszystko powstaje przez walkę, a z przeciwieństw powstaje najcudowniejsza harmonia

- wszystko się dzieje wg przeznaczenia, przeznaczenie prawem świata, które przez przeciwieństwa kształtuje rzeczy

PARMENIDES

- obok Heraklita to drugi najważniejszy filozof okresu przedsokratejskiego

- niezmienność bytu

- mocna krytyka poznania zmysłowego

- byt jest, a niebytu nie ma i niemożliwe, żeby niebyt był – główne założenie

- obrazy pojawiające się w naszym umyśle na podstawie doświadczenia empirycznego są iluzoryczne

- zdania analityczne podlegają ocenie pod względem wypowiadanych słów, składni

- zdania syntetyczne podlegają ocenie na podstawie doświadczeń empirycznych

- dedukcja – rozumowanie dedukcyjne (od ogółu do szczegółu)

* byt jest jeden (jeżeli byt jest, a niebytu nie ma, to byt jest jeden)

*byt nie ma początku(gdyby miał, to powstałby z niebytu, a przecież niebytu nie ma)

*byt nie ma końca (gdyby miał, przeszedłby w niebyt, a przecież niebytu nie ma)

- ruch jest iluzją, nie ma zmian

-byt i myślenie to to samo, bo nie ma myślenia bez tego, co istnieje

EMPEDOKLES

- od Parmenidesa -> nie istnieje początek, byt nie ma początku

- charakter pierwiastków jest parmenidejski

- od Heraklita -> nic nie przemija, nie ma końca

- łączenie i rozpad pierwiastków pod wpływem sił – cykliczność, nic nie ginie

…

- 4 pierwiastki/ żywioły – ogień, woda, ziemia, powietrze;

- 2 siły – miłość, nienawiść(niezgoda)

- gra siły miłości i nienawiści -> poznanie

- odrębność siły i materii

- charakter kolisty(rozpad, łączenie…)

ANAKSAGORAS

- umysł, duch, rozum = NOUS – element sprawczy działający na materię, ale oddzielny od niej (różny od logos)

- nieskończona ilość pierwiastków

- jak u Heraklita – idea mikrokosmosu – wszystko wszystkim (?); w każdej rzeczy zawarte jest wszystko, cała rzeczywistość

- rzeczy różnią się od siebie ze względu na proporcje

- rozum jako arche

DEMOKRYT

- raczej myślenie spekulatywne (cząstek, atomów nie można dostrzec)

- cząsteczki łączą się przypadkowo, zderzają się

- nie ma kategorii analogicznej do logos czy NOUS, jest mowa jedynie o konieczności

- nie ma tu do czynienia z wolnym aktem stwórczym, nie ma kreacji z niczego

- czas przykładem „niestworzoności”

- siła pochodząca z zewnątrz odpowiada za rozpad

- materializm atomistyczny

- próżnia, bezkres, nicość - istność, pełnia, byt

- w przyrodzie nic nie dzieje się przypadkiem, wszystko zgadza się z naturą

- ścisły determinizm

PITAGOREJCZYCY

- liczba jako arche

- szkoła pitagorejska : nadrzędnym celem był cel religijny; koncepcja człowieka składającego się z duszy zamkniętej w więzieniu cielesnym; chcieli wyzwolić duszę; zakon intelektualny; matematyka jest nauką oczyszczającą; jeśli człowiek się nie oczyści, będzie wracał do określonego wcielenia(reinkarnacja)

- 10 zasad odpowiadających sobie parami

- liczba była utożsamiana z obrazami geometrycznymi, traktowanie liczb bardzo realistycznie

- wszystko, co daje się poznać, ma liczbę

SOKRATES

- „metoda majeutyczna”

- koncepcja natywistyczna – wiedza jest wrodzona

- 2 elementy metody majeutycznej:

*przygotowanie: etap elenktyczny(?)- rozbicie dotychczasowej struktury mentalnej (ból)

Element majeutyczny – wydobycie (też ból)

- przyznanie się do porażki nauczycielskiej – Sokrates odsyła opornych do innych – w każdym jest wiedza wrodzona

- „wiem, że nic nie wiem” – wiedza wrodzona -> jest kroplą w morzu, duża samoświadomość własnych ograniczeń, intelektualna pokora daje możliwość uczenia się

- Sokrates nie chciał tworzyć nowej koncepcji, wg niego umysł składa się z podstawowej aparatury pojęciowej, która jest wrodzona, przez świadomość wrodzoną ujmujemy rzeczywistość, stąd tyle sprzecznych pojęć, karykaturalność postrzegania świata jest przyczyną braku przygotowania

- Sokrates, aby stworzyć owe przygotowanie, pracuje nad meta świadomością(zestaw wrodzonych pojęć) – analiza pojęć

- kategoria duszy – psyche – do kultury greckiej wprowadzili ją orficy(proponowali zestaw środków/sposobów do wyzwolenia pierwiastka duchowego), przedefiniowali znaczenie duszy, więc istniała ona już długo przed Sokratesem; odrębność nieśmiertelnej duszy od ciała (dualizm)

- orficy proponowali środki do uwolnienia duszy z więzienia ciała (metody dionizyjskie)->uczucia, emocje, zabawa, cielesność /środki: muzyka, taniec, środki psychodeliczne

- metoda apollińska -> rozumowa, jasna

- Sokrates przedefiniował ten pogląd antropologiczny uważając duszę za świadomość i uważał, że nie należy jej uwalniać, bo ona prowadzi do poznania

- intelektualizm etyczny – jeśli wiesz, co jest dobre, to niemożliwe, abyś postąpił wbrew temu

- epistem – wiedza prawdziwa

- dusza – pierwiastek ludzki, ma charakter nieśmiertelny

PLATON

- był matematykiem

- to, co ludzie zobaczą na ścianie jest ich jedyną możliwością poznania, gdyby ich uwolniono, uznaliby, że cienie są prawdziwsze niż rzeczy, a światło oślepiłoby ich

- ogień – źródło światła

- cienie – to, że uznajemy cienie za prawdę wynika z nieświadomości istnienia bytu idealnego

- iluzja polega na tym, że zatrzymujemy się na poziomie materialnym poznania empirycznego

- doświadczenie empiryczne jest pewną namiastką rzeczywistości, jest odzwierciedleniem bytu idealnego

- rzeczywistość – mieszanka bytu i niebytu, rzeczywistość cały czas się staje, byt idealny już się nie zmienia

-cień nie jest niczym

- idee są czymś niezmiennym, ostatecznym, nie da się ich rozbudować, są pełnią

- świat idei jest ułożony hierarchicznie(prawda, dobro, piękno)

- świat materialny jest odzwierciedleniem idei

- rzeczy w różnym stopniu partycypują idee, poziom partycypacji – kryterium czasu (np. idea piękna, są dzieła sztuki, które są wieczne, a są takie, które szybko przemijają – instalacje<?>)

- problem antropologiczny – gdy ktoś bardziej partycypuje człowieczeństwo, bardziej istnieje???

- ogień – światło – dzięki niemu widzimy odbicie idei, słońce – najwyższą ideą

- gdy żyjemy w ciemności cały czas, blask nas oślepia i czujemy się zagubieni; lub gdy żyjemy w blasku idei, nie radzimy sobie w cieniu

- gdy ktoś przekazuje wiadomość o istnieniu idei, reakcją może być odrzucenie ,a przy nagabywaniu – nawet agresja!

- Platon żył w czasach totalitarnych<?>

- Platon doszedł do wniosku, że edukację należy zamknąć, nie nagabywać ludzi na ulicy, bo spotkamy się z odrzuceniem; wiedza musi być stopniowana – stąd idea zamknięcia edukacji w akademii (testem wstępnym była matematyka, która miała zapobiegać przed utratą wzroku)

- Platon nigdy nie spisał swoich najistotniejszych idei, bo nie ma się kontroli nad opublikowaną treścią i może dojść do złych interpretacji(mówimy o niepisanej części filozofii Platona, którą znamy od nielojalnych uczniów, np. Arystotelesa)

- metoda odcięcia od świata zmysłowego – wtedy, gdy możemy już patrzeć na słońce – to doświadczenie jest nieprzekazywalne, można posługiwać się jedynie metaforami jak Platon

- bios theoreticos – życie teoretyczne

- vita contemplatilis<?> - bytu nie można zdefiniować, ale można zobaczyć jego sens

- metafora zaprzęgu – rumaki, przeciwieństwa – sprzeczne…

- namiętność do władzy, przepychu – droga do cieni

- metafora piór, skrzydeł – można wzmocnić ten element dzięki nauce

- koncepcja metempsychozy – wędrówki dusz

- „kiedy napiję się niepamięci”

- drabina społeczna filozofowie

sofiści

tyrani

- nasza pozycja zależy od tego, na ile dobrze nasza dusza, przebywając w świecie, mogła poznać idee

- relacja między światem idei a światem rzeczywistym – współobecność

- człowiek składa się z duszy, która jest uwięziona w ciele

- teoria amnezji – przypominamy sobie to, co dusza widziała w świecie idei zanim została strącona do cielesnego więzienia

- u Platona przyczyną wszystkiego był świat idealny

- idea platońska -> doskonała, drugi etap poznania, dobro, niezmienne, prawda, piękno, absolut, idea jest ostateczna

- dialog prowadzony tuż przed śmiercią, pyta dlaczego droga doprowadziła go do więzienia i śmierci

- 2 rozumienia pojęcia przyczyny : *przyrodnicze *platońskie

- przyrodnicze – jest bez sensu, bo odnosi się do fizycznych(kości, mięśnie)możliwości naszego ciała

- platońskie – prawdziwą przyczyną jest świat idei, dobra, tego, co najlepsze

- gdyby przyczyna była przyrodnicza, byłoby to „lekceważenie sensu słów”

- oddzielenie analizy przyrodniczej(jak? W jaki sposób?) od analizy metafizycznej(dlaczego?)

- świat platoński

- konotacja – idee nadają sens słowom, które nie mają desygnatu materialnego, np. dobro, piękno

- denotacja – te słowa, które mają desygnaty materialne, np. drzewo

IDEA

partycypacja

uczestnictwo konotacja

wspólnota

RZECZ SŁOWO

denotacja

- poznanie aparatu pojęciowego jest potrzebne nie tylko do poznania idei, ale także rzeczy; trzeba uporządkować wiedzę wrodzoną, aby poznać rzeczy

Platon – Fedon

- przyczyna – wymiar przyrodniczy, wymiar platoński

Dlaczego?(przyrodnik)

- ponieważ każdy może siedzieć, ma kości, stawy, mięśnie, skórę, więc siedzę

- wymiar platoński – chciał być lojalny wobec państwa, przyczyną jest idea sprawiedliwości, dobra, znalazł się tam ze względu, że to jest najlepsze<?>

IDEE – realnie istniejące byty wpływające na nasze życie i działanie; nie determinują naszego działania

- analiza przyrodnicza – pytanie proceduralnie JAK?

- analiza metafizyczna – pytanie o racje! Dlaczego?

- zarys świata platońskiego – metafora słońca – światła – nie oznacza tutaj najwyższej idei dobra i piękna; słońce oznacza świat materialny

- jest konieczne przygotowanie aparatu – sensu słów, abyśmy poznali świat rzeczy, bo w przeciwnym razie świat może wydać się nieadekwatny

- trzeba wiedzę wrodzoną (pojęcia) przygotować od analizy sensu słów

- LOGOIS – element kluczowy

ARYSTOTELES

- zasada sprzeczności/niesprzeczności ~(p ^ ~p)

- > „to samo temu samemu nie może przysługiwać i nie przysługiwać(danemu przedmiotowi)w tym samym czasie i pod tym samym względem”

- stworzył funkcję logiczną, ojciec logiki, na logikę Arystotelesa można spojrzeć w sposób aksjomatyczny

- ignorowanie myślenia dialektycznego

- zasada wyłączonego środka (alternatywa rozłączna), trzeciej możliwości nie ma, albo p albo nie p!(kobieta jest w ciąży, albo nie jest! :P); jest to prawo niedowodliwe, pewnego rodzaju aksjomat

- Arystoteles rozumiał pojęcia logiczne w sensie bytowym – ontologicznym, np. negacja jest niebytem

- kontekst: Arystoteles był przyrodnikiem, zaczynał od empirii, uważał, że nie ma wiedzy wrodzonej, wiedzy o ideałach, każda wiedza pochodzi z poznania empirycznego; sens pojęć dociera do nas przez abstrakcję, a nie przez przypominanie sobie tego, co dusza widziała zanim zstąpiła do ciała

- abstrakcja – odrywanie – poprzez odrywanie cech z poszczególnych okazów dochodzimy do cech wspólnych gatunku

- 4 rodzaje przyczyn: materialna(spiż), formalna(gdy rzeźbiarz nadaje materii formę posągu), sprawcza(rzeźbiarz), celowa(rzeźba jest stworzona, by ją podziwiać lub coś uwiecznić)

- może zadziałać kilka przyczyn jednocześnie

- Platon przyczyny dopatrywał się w świecie idei, Arystoteles w empirii

- substancja – powszechność, gatunek, istota(nie bytuje poza światem materialnym)

- idea platońska w koncepcji Arystotelesa nie zniknęła, ale jest obecna jako istota

- usia – substancja

- podmiot – to, o czym coś orzeka, ale on sam nie orzeka o niczym (np. możemy orzec, że biurko jest z drewna i służy do…) możemy o nim orzekać, ale on nie jest orzecznikiem

- substancja – to, co jest podstawą istnienia, jedności, sama w sobie jest czymś niematerialnym, to kategoria metafizyczna

- substancja jest substratem, który jednoczy zbiór cech podmiotu, jest podstawą istnienia i jedności, usia jest gwarantem, że dany przedmiot jest spójnym zbiorem cech, nie rozpada się, substancja jest kategorią metafizyczną, nie da się jej zobaczyć, jest racją jedności, istnienia, człowiek też jest substancją, istotną jednością

- w przeciwieństwie do Platona, Arystoteles uważa, że człowiek istnieje, nie jest mieszanką bytu i niebytu

- dla Arystotelesa człowiek jest substancją, stanowi pewną jedność

- substancja jest bytem i złożonym z 2 zasadniczych elementów: materii i formy

- materia pozbawiona formy jest niepoznawalna empirycznie(czysta potencjalność)(materia prima), z niej można zrobić wszystko

- materia to możność, potencjalność, np. z kawałka drewna można zrobić krzesło

- materia jest zawarta w każdej substancji

- forma – idea, która weszła do rzeczy, znalazła się wewnątrz empirycznej rzeczy

- forma jest elementem aktualizującym

- nadając materii formę, aktualizujemy jej możność

- byt ludzki – element materialny kojarzony z ciałem, element formalny kojarzony z duszą

- wg Arystotelesa forma cały czas się zmienia

- ruch – przechodzenie z możności do aktu – nadawanie formy materii

- byt ludzki – element materialny – ciało, element formalny – dusza

- dusza – entelechia<?> entelehia

- 3 rodzaje duszy: roślinna, zwierzęca, rozumna(ludzka – zdolność do myślenia abstrakcyjnego)

- rozum – element nieśmiertelny, niezniszczalny, bardziej boski niż dusza

- po śmierci ciała, dusza też ulega destrukcji

- materia jednostkuje, forma jest istotą(zbiorem cech definicyjnych - w przypadku człowieka cechami tymi są zwierzęcość i rozumność)

- ważne dla Arystotelesa jest trwanie gatunku, poszczególne osobniki są jedynie „nośnikami” cech gatunku

- Arystoteles w sensie fizycznym błędnie definiował ruch

- Arystoteles uznał, że musi istnieć pierwszy poruszyciel – czynnik i musi być nim czysta forma, bo jest w 100%ach zaktualizowana, nie ma przeszłości ani przyszłości, bytuje w teraźniejszości

- rozum – nous – nieśmiertelny element bytu ludzkiego, jest zdecydowanie bardziej boski niż dusza, rozum w sensie myślenia abstrakcyjnego

- dla Arystotelesa „negacja jest bowiem niebytem”

PLOTYN

- jednia i prajednia

- Prajednia i jej emanacje

- trochę odnosi się do Parmenidesa

- koncepcja neoplatońska (I w. n.e.)

- Prajednia jest niedefiniowalna z samej istoty, jest transcendentna, inna, różna w stosunku do świata

- jedność jest aksjomatem, na którym Plotyn buduje

- w przeciwieństwie do Parmenidesa, Plotyn nie neguje istnienia świata materialnego

- Prajednia jest poza bytem lub niebytem, nie daje się opisać tymi kategoriami; możemy powiedzieć, że jest jednością, ale nie możemy orzekać o jej istnieniu bądź nieistnieniu, bo ograniczylibyśmy ją, a ona jest nieograniczona

- Prajednia jest jednią i jest dobrem

-nie może zostać zamknięta w sobie, musi emanować, bo dobro musi wychodzić poza siebie, nie może być egoistyczne

- PROBLEM: musi wychodzić poza siebie, ale nie możemy przypisać jej funkcji myślenia, bo uległaby pęknięciu na podmiot myślenia i to, o czym się myśli, a ona jest poza tymi kategoriami;

-nie można jej przypisać funkcji chcenia, działania, bo znów uległaby pęknięciu na podmiot i przedmiot chcenia/działania

- emanacja nie jest aktem stwórczym

- jeżeli ktoś działa, to sam musi być zmienny

- Plotyn emanację porównał do odbicia w lustrze, bo jest efekt – odbicie – i brak działania – ten, kto się odbija, zostaje bierny

- metafora światła – światło emanuje pozostając nieaktywne

- nie jest to panteizm – jest podział między prajednią a światami, które powstają

- światem najbliższym Prajedni jest umysł, w tym świecie zawarte są idee Platona

- kolejnym światem- kręgiem emanacji jest dusza świata, także ma charakter niecielesny, niepodzielny; w ramach duszy Plotyn wprowadza podział na physis i duszę bliższą umysłowi

- najdalszym jest świat materialny

- aby zbliżyć się do materii, należy odciąć się od świata empirii

- dualizm duszy i ciała

- Prajednia nie określa formy, pośrednio nadaje formę, emanuje formę

ŚWIĘTY AUGUSTYN

- mocno zaangażowany w manicheizm(walka między dobrem a złem, dwie siły, nic poza tym, koncepcja gnostyczna, elektyczna, buddyjsko-chrześcijańsko-zaratustriańska); gnoza = wiedza

- manicheizm miał ambicje powszechnego wpływania na ludzi, religia otwarta, w przeciwieństwie do innych gnostycznych

- dobro i zło to dwie równorzędne, kosmiczne siły, które mają swoje personifikacje, walka nie jest odwieczna, ale jest nieuchronna i nieskończona

- siła ciemności to coś wtórnego, coś słabszego, Augustyn uważał, że zło jest niebytem, natomiast wg maniheistów – zło istnieje!

- asceza wynika z panpsychizmu, panpsychizm – to znaczy, że wszystko ma charakter psychiczny, wszystko, co robisz, każde działanie jest krzywdzeniem, bo wszystko ma charakter psychiczny, aby nie czynić zła, trzeba praktykować ascezę, czyli odciąć się od wszystkiego, co istnieje; asceza – bezruch w sensie fizycznym i psychicznym

- w pewnym momencie Augustyn stracił wiarę w to, co głosili manichejczycy, przeżył wstrząs egzystencjonalny, bo to w co wierzył okazało się nieprawdą

- Augustyn w „Wyznaniach” pisze szczerze, dlatego można nazwać ją książką ekshibicjonistyczną, istotny jest kontekst osobowościowy, książka pisana „bez kalkulacji”, Augustyn – wysoka emocjonalność, tendencja do wpadania w skrajności, nie kalkulował co mu się opłaca, nie był konformistą! wrażliwy, rozdarty wewnętrznie

- po zwątpieniu Augustyn przeżywa okres nihilizmu, zadaje sobie pytanie czy prawda istnieje?, bazuje na prawie wyłączonego środka

- w pewnym momencie swojego życia Augustyn był niewierzący, nie wierzył w nic

- akademików identyfikowano ze sceptykami(prawdy nie ma)<?>

- PRAWDA ISTNIEJE

- argumentacja na rzecz istnienia prawdy oparta na alternatywie rozłącznej

- sposoby doświadczenia nicości(nie przez jej definicję, ale właśnie przez doświadczenie) np. gdy szukamy kogoś, ale go nie znajdujemy, gdy ktoś umiera – uczucie wewnętrznego pustoszenia dla osoby, która kogoś traci

- najsilniejszym doświadczeniem pustki jest śmierć Boga – utrata wiary w cokolwiek dla osoby tego doznającej, osoba ta staje się sceptykiem, bo traci wiarę w sens wszystkiego; określana mianem doświadczenia bezdennego, będącego zarazem doświadczeniem nieskończoności, bo istnieje może coś poza nicością, coś nieskończonego; nicość nie jest niczym, jest dynamiczną nieskończonością

- 1 argument ze zdań alternatywnych:

* świat ma początek lub nie ma(świat jest jeden lub jest wiele światów)

- 2 argument (fenomenologiczny):

* fenomen = zjawisko

Przykład wiosła zanurzonego w wodzie, które zmienia kształt

• Widzę to wiosło jako złamane – nie wiemy na pewno, że jest takie, a nie inne

- pewność mamy, gdy opisujemy zjawiska w naszym umyśle, bo niema żadnej bariery, bo to jest w naszym umyśle i możemy być tego pewni

- 3 argument:

*argument proto Cogito (Kartezjusz – „Myślę, więc jestem”)

- przed Cogito

- prawdą jest to, że istnieję, bo gdybym nawet wątpił, to jest to dowód, że istnieję, bo musi być podmiot powątpiewania

- kluczowym pytaniem było pytanie o trwałość istnienia, czy jest ono wieczne?

* dowód nie wprost: stwierdzenie , że prawda zginęła jest dowodem, że istnieje nadal, bo zdanie to jest prawdą (dochodzimy do sprzeczności)-> wniosek: prawda jest wieczna

- dusza jest nieśmiertelna, jeżeli dusza jest otwarta naprawdę, jeśli prawda mieści się nam w głowie, to w strukturze bytu ludzkiego musi istnieć aspekt odpowiadający nieskończoności prawdy(nieskończona prawda nie może zmieścić się w skończonym umyśle/duszy)

- wątek platoński wiedzy wrodzonej(już nie idei jak u Platona) w formie imago-dei (obrazu Boga)

*w każdym człowieku jest obraz Boga, poznając siebie poznajemy ideę nieskończoności, absolutnego bytu – Boga

- aby poznać Boga trzeba poznać swoją duszę

- kategoria woli – chcenia, w wyznaniach mówi, że reakcje jego ciała były sprzeczne z jego wolą (intelektualizm sokratejski -> gdy wiesz co jest dobre, nie możesz czynić zła, Augustyn uważał odwrotnie: wiem co powinienem, ale robię przeciwnie)dramat egzystencjonalny, wewnętrzne pęknięcie, wątek ten pojawił się już u Platona w metaforze zaprzęgu i 2 rumaków; rozwiązaniem jest kierowanie się intelektem – koncepcja iluminacji – zmuszenie woli do przebywania w świecie idei, prawdy idealnej, moment iluminacji – zjednoczenie intelektu i woli (przykład koncertu klasycznego vs. disco polo:D)

- ostatecznym celem jest poznanie Boga jako prawdę poprzez poznanie intelektualne duszy, można też poznawać Boga jako miłość przez chcenie

ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWINU

- esse – istnienie według św. Tomasza jest czymś dynamicznym, istnienie jest modalnością, a nie cechą

- koncepcja związana z Arystotelesem, w XVIII w. budziła kontrowersje, bo Arystoteles i Tomasz byli podejrzewani o materializm(np. ze względu na śmiertelność duszy)

- uważał podobnie jak Arystoteles, że człowiek jest złożony z materii i formy, jest substancją, ale dołożył do tego twierdzenie, że dusza też jest złożona z istoty(cechy definicyjne-rozumności, wolitywności, zdolności do działania) i istnienia, istotą można manipulować (np. możemy wyobrazić sobie złotą górę), istnieniem nie, bo gdybyśmy latami myśleli o złotej górze, nie stworzylibyśmy jej, istnienie jest czymś idealnym

- przygodność – każdy byt przygodny posiada istotę i istotność

- autonomia bytowa/istnienia – istnieje niezależnie od tego czy postrzegamy czy nie

- dla Tomasza doświadczenie istnienia jest doświadczeniem źródłowym, aksjomatycznym

- fakty istnienia powinien budzić nasze zdziwienie

- przygodność polega na tym, że wiem, że istnieję(aksjomat), wiem, że istnieć mogę przestać, nie musiałem zaistnieć

- Tomasz był empirykiem, nie uznawał wiedzy wrodzonej

- byt przygodny – byt złożony z istoty i istnienia, realna różnica między istotą a istnieniem, mamy dwa aspekty

- każdy z nas posiada autonomię bytową

- byt konieczny – czyste istnienie, czyste esse, jest to byt, który musi istnieć

- istnienie domaga się odpowiedzi na pytanie dlaczego?

- 2 poziomy analizy : fizykalistyczny (w jaki sposób coś powstaje?) i metafizyczny(pytanie o rację bytu?)

- podobnie jak Arystoteles budował koncepcję na podstawie logiki klasycznej

DOWODY NA ISTNIENIE BOGA:

- dla Tomasza istnienie Boga nie jest czymś oczywistym, proponuje nam dowodzenie po skutkach

1. ruch – przechodzenie z możności do czynu, aktualizowanie, istota ma charakter możności owy, istnienie – aktualizujący; jeden byt nadaje istnienie drugiemu i aby nie popaść w błąd logiczny REGRESUM AD INFINITUM (regres w nieskończoność) należy przyjąć istnienie Boga, który nie był przez nic zaktualizowany; świat był stworzony nie w czasie a z czasem, dlatego wieczność jest kategorią poza czasem

2. z pojęcia przyczyny sprawczej – struktura logiczna podobna do argumentu o ruchu, nie możemy przyjmować ciągu nieskończonego, bo popadlibyśmy w regres w nieskończoność

3. z przygodności bytu - ujawnia się w nim sposób myślenia Tomasza – racjonalizm „do bólu”, skoro świat jest przygodny, więc co jest racją jego bytu? Konieczność przyjęcia bytu będącego nieograniczonym istnieniem, istnienie jest czymś najbardziej subtelnym, co przenika wszystkie istoty; ateistyczną odpowiedzią byłoby stwierdzenie, że świat istnieje bez powodu; agnostyk: nie wiem.

4. ze stopni doskonałości – byty mają różne stopnie doskonałości, więc musi istnieć coś najdoskonalszego – Bóg

5. z celowości świata – wszystko posiada swój cel, to musi istnieć też cel ostateczny – Bóg

- rozumowanie przez analogię

KONCEPCJA NOWOŻYTNA

- to filozofia podmiotu – podmiotowości (podmiot u Arystotelesa to substancja), w nowożytności podmiot to człowiek

- cechy podmiotu nowożytnego:

- jest strukturą przejrzystą – każdy człowiek może poznać samego siebie w 100%, poznajemy siebie w innym celu – aby mieć nad sobą władzę(„im więcej wiedzy, tym więcej władzy”)(nie jak u Augustyna, żeby poznać Boga)

- panowanie ma dalsze konsekwencje – trzeba zapanować nad sobą, aby zapanować nad światem(apogeum w marksizmie – filozofia nie po to, by poznać, ale po to, by zmieniać rzeczywistość); autorefleksja służy po poznania samego siebie, daje nam wolność, bo możemy robić to, co chcemy (w starożytności wolność miała kontekst jedynie społeczny: wolny - obywatel), w nowożytności kategoria wolności się zmienia, wolność = samo kreacja

- nie ma istoty, dlatego możemy wykreować siebie tak, jak chcemy, pod warunkiem, że mamy nad sobą władzę

- operari sequitur esse – działanie wynika z istnienia – w nowożytności odwrócenie tego twierdzenia: działanie kreuje istnienie

- koncepcja nowożytnego podmiotu wiąże się z totalitaryzmem – zawłaszczenie (ekspansywny władczy podmiot); wiąże się także z ideą konstytucji(ład, zasady) i rewolucji; w starożytności nie można było utworzyć sensu, w nowożytności tak, bo władczy podmiot uzurpuje sobie możliwość stworzenia ładu społecznego, sensu

(Koncepcja Heidegera<?>)

FRANCISZEK BACON

- 4 rodzaje idoli:

* idole plemienne – mają źródło w ludzkiej naturze, świat poznawany przez zmysły uznawany za prawdziwy, nieufność do umysłu, który zniekształca rzeczywistość

- Bacon proponuje metodę indukcji empirycznej(od szczegółu do ogółu), nie można zawierzać potocznemu doświadczeniu(Arystoteles i św. Tomasz z tego względu źle zdefiniowali ruch); jeśli jesteśmy w stanie przewidzieć coś, to jest to prawdziwe

* idole jaskini:

- związane z jednostką ludzką, indywidualne, wywodzące się z wychowania, środowiska, doświadczenia

* idole rynku – biorą się z mowy, języka, należy adekwatnie używać pojęć; pojęcia biorą się z otoczenia, wychowania, a powinny mieć odniesienie do empirii - istnieje tylko denotacja, słowa jak dobro, szczęście nie istnieją, bo kto ich używa – bredzi(nie ma konotacji - odniesienia do żadnych idei)

*idole teatru – pochodzą z rozmaitych doktryn filozoficznych, wytworzone przez naukę, nie mają odniesienia do empirii

- mamy wierzyć metodzie indukcji poprzez powtarzalne eksperymenty

JOHN LOCKE

- nie istnieją idee wrodzone, koncepcja empiryczna

- jak u Arystotelesa – umysł – tabula rasa

- mamy dwa rodzaje idei:

*idee zewnętrzne – białości, pochodzące z doświadczenia empirycznego

*idee wewnętrzne – chcenie, rozumienie – z introspekcji

- człowiek nabywa idee poprzez doświadczenie

- różnica między ideami u Platona i Locke’a:

*u Locke’a dostrzegamy idee w sposób adekwatny, u Platona jedynie coś sobie przypominamy, u Locke’a idee nie istnieją poza ludzkim umysłem i możemy poznać je dogłębnie, mają charakter podmiotowy

- podział na cechy pierwotne i wtórne:

*pierwotne- obiektywne, może być to masa, objętość, kształt

*wtórne – subiektywne, smak, barwa

- egzemplifikacja przejrzystości: nie jest możliwe, żebym postrzegał nie będąc świadomym, że postrzegam(świadomość postrzegania)

- autorefleksja tworzy podmiotowość – świadomość samego siebie

- podmiotowość możemy kontrolować do tego stopnia, aby wykreować siebie

- uprzedmiotowić można:

*cielesność

*osobowość

*wolitywność

*emocje

*myśli

- posiadam, ale nie jestem tym, nie utożsamiam się

- uprzedmiotowienie tych elementów potrzebne jest, by mieć nad nimi kontrolę

- JA jestem pewnym punktem (podmiotowość punktowa), który ma funkcję władzy

- cielesność, osobowość, itd. są narzędziami, którymi posługuje się JA

- pojawienie się pytania o to, co chcemy czuć?

- Locke proponuje dwa kryteria:

*hedonistyczne – to, co przyjemne

* pragmatyczne – wybieram takie cechy, które pozwalają mi panować nad sobą i rzeczywistością

- podmiot jest posiadaczem cielesności i innych elementów, ale nimi nie jest

- status ontologiczny JA – jest to coś jak umysł, autorefleksja, bardziej jest funkcją niż bytem

DAWID HUME

- różnica pomiędzy ideami a impresjami:

*impresje są bezpośrednimi wrażeniami, które analizujemy i dochodzimy do pewnych idei,

*idee są ogólniejsze, są wynikiem doświadczenia

- koncepcja empiryczna

*wyobraźnia nie ma granic z wyjątkiem absolutnej sprzeczności

- Hume uważał, że każdy twór wyobraźni jest choć w najdrobniejszym stopniu związany z doświadczeniem

- idee adekwatnie reprezentują rzeczywistość

- doświadczenie istnienia nie jest doświadczeniem empirycznym

- 3 reguły związku między ideami:

*podobieństwo

*styczność w czasie i przestrzeni

*przyczyna i skutek

- różnica między ideami a faktami:

Związki między faktami są luźne, egzemplifikacją idei są prawa matematyczne(przykład ze słońcem-> wzejdzie/nie wzejdzie – nie mamy pewności czy wzejdzie, nie ma determinizmu, Hume krytykuje myślenie przyczynowo-skutkowe)

- czym jest podmiot(człowiek)wg Hume’a?

*podmiotu nie ma, zostają tylko impresje i idee(„teatr bez sceny”); nie ma żadnego JA, żadnego podmiotu, jest tylko przepływ idei; podmiot jest zdekonstruowany

- koncepcja o wyraźnym akcencie destrukcyjnym, sceptycznym: nie możemy nic powiedzieć o podmiocie ani przedmiocie, który odzwierciedla idee

GEORGE BERKELEY(esej pt. „Istnieć znaczy być postrzeganym” )

- przedmioty są subiektywne, a u Berkeley’a nie istnieje nic poza umysłem

- znosi różnice między ideą a postrzeżeniem

- przykład jabłka – jest ono stworzone z pewnych cech, ale nie posiada ich

- postrzegamy wrażenia, nie rzeczy, przedmioty

- odczucie realności bierze się ze zderzenia dwóch aktów wolitywnych – akty woli dwóch umysłów zderzają się

- spirytualizm

- skrajny empiryzm prowadzi do spirytualizmu

- istnieje to, co jest postrzegane, bo istnieją tylko idee, tylko to, co jest postrzegane

- kategoria bytu absolutnego – Boga – który permanentnie postrzega rzeczywistość(dlatego krzesła nie znikają)

- umysł- byt aktywny, myśląca substancja, wynikiem jego aktywności są idee

- materia nie istnieje, są jedynie idee w umysłach podmiotów(duchów)

- koncepcja im materialistyczna

- utożsamienie myśli i bytu – skrajny empiryzm Berkeley’a prowadzi do idealizmu

- doświadczamy tylko idei, nie przedmiotów

*u Hume’a zniknął podmiot, u Berkeley’a zniknęła materia

KARTEZJUSZ Rene Descartes RACJONALIZM

- strategia determinuje taktykę(strategia – w jej ramach określamy cele; taktyka – określamy sposób osiągnięcia celu)

- celem Kartezjusza jest uzyskanie wiedzy pewnej

- pewność uzyskuje poprzez metodyczne wątpienie, należy wszystko dokładnie zbadać

- 2 taktyki Kartezjusza:

1. dekonstrukcja „gmachu wiedzy” poprzez wyciąganie cegiełki po cegiełce – tę taktykę odrzuca, bo jest zbyt długotrwała i mozolna(t. żółwiowa)

2. taktyka rewolucyjna(metodyczne wątpienie) – poprzez zburzenie fundamentów – niebezpieczna taktyka, trzeba być dobrze przygotowanym, osiągnąć odpowiedni wiek, nie sam wiek, a doświadczenie nabyte z czasem, być świadomym celu, jaki sobie postawiliśmy, osiągnąć spokój; trzeba być przygotowanym, bo niebezpieczeństwo leży w fakcie, że rozbijamy samych siebie, naszą podmiotowość

- Kartezjusz sam siebie upewnia, że nie jest obłąkany, wprowadza bezpieczniki, aby sam nie odpłynął zbyt daleko(przykład z szaleńcami)

- dekonstrukcja I filaru wiedzy – odrzucenie tego, co przyswoiliśmy za pomocą zmysłów – wysadzenie tego filaru wiedzy przychodzi Kartezjuszowi łatwo(jego filozofia osadzona jest w nurcie Platona, Plotyna, Augustyna – doświadczenie z wiosłem wskazuje, że zmysły mogą nas oszukiwać, a temu co raz nas oszukało, nie należy więcej ufać!)

- trudniej obalić np. bezpośrednie doświadczenie własnej cielesności(to, że siedzę tu), chociaż jest empiryczne, jest trudne do obalenia, Kartezjusz także mu podołał: oparł się na przykładzie snu – gdy śnimy też wszystko wydaje się realne – nie mamy możliwości odróżnienia jawy od snu, drugim kryterium są znów szaleńcy, którym się wydaje, że ich ciało zbudowane jest ze szkła

- II filar wiedzy – poznanie czysto racjonalne, analiza pojęć(matematyka, logika), niezależnie od poznania empirycznego logika jest czymś bardziej podstawowym niż matematyka; skoro Bóg stworzył nas niedoskonałych, może podsuwa nam pewne iluzje, sofizmaty – twierdzenia pozornie prawdziwe

- konkluzja: pewne jest tylko to, że myślimy, bo nawet jeśli poznanie empiryczne, matematyka, logika są łudzące, to ułuda nie jest już niepewna, a skoro się łudzę, to jestem, bo musi istnieć podmiot myślenia(/łudzenia!)

- wnioskowanie po skutkach

- bezpośredniość jest dla Kartezjusza czymś bardzo istotnym; bezpośrednie doświadczenie istnienia

- odbudowywanie gmachu wiedzy na pewniku, którym jest to, że istnieję i myślę

- uznanie Boga za złośliwego ducha ma konsekwencje, bo ciężko pozbyć się go, ciągle wydaje nam się, że podsuwa nam sofizmaty

REGUŁY KARTEZJUSZA

1. Ewidencyjne kryterium prawdy – prawdziwe jest to, co oczywiste, a oczywiste jest to, co najprostsze.

2. Podział na cząstki doprowadzające do prostoty, oczywistości i w końcu prawdziwości.

3. Kolejność, porządek: od najprostszych do złożonych(jak w logice, matematyce)

*kartezjański, ontologiczny dowód na istnienie Boga:

- przywołuje przykłady proste z geometrii, co łączy geometrię z bytem absolutnym? Jest to KONIECZNOŚĆ. Suma kątów w trójkącie wynosi 180 stopni i nie możemy pomyśleć trójkąta o sumie innej niż 180 stopni – wynika to z istoty trójkąta; Kartezjusz znajduje w swojej głowie wrodzone idee, jak idee geometryczne, a także bytu najdoskonalszego – Boga – i możemy także określić ideę bytu absolutnego. Jeśli mamy ideę trójkąta w głowie, to musi ona mieć 180 stopni, to analogicznie, gdy mamy ideę wrodzoną bytu absolutnego, najdoskonalszego, to musi on istnieć. Skoro możemy pomyśleć ideę bytu najdoskonalszego, to musi on istnieć, bo to należy do jego istoty. Z samej analizy pojęcia bytu absolutnego musi on istnieć.

- DUALIZM KARTEZJAŃSKI: rozdzielenie duszy i ciała, podział istot na świadome(mające dusze) i nieświadome

- mamy dwie odrębne substancje: ciało (rozciągłe) i duszę

LEIBNITZ

- monada – byt prosty, który nie posiada części

- byty złożone są agregatem bytów prostych

- monady – atomy natury – nie ma kształtu, nie ma podzielności części, są niematerialne, nie mogą się rozłożyć w sposób naturalny, bo nie rozłożą się na części; monada nie może powstać naturalnie, bo nie składa się z czegoś, zostaje stworzona ex-nihilo (z niczego!) i znika przez unicestwienie

- „monada nie ma okien” – nie może zmieniać się wewnętrznie, jest bytem prostym, nie docierają do niej żadne wrażenia, jest bytem zamkniętym, monada jest zamknięta w sobie

- Leibnitz uważał, że istnieją tylko monady – nie istnieje materia – spirytualizacja świata

- Leibnitz uważał, że energia jest czymś niematerialnym, czego nie można dotknąć

- wg Leibnitza ludzie są monadami, a skoro nie mają okien, to nie ma komunikacji międzyludzkiej

- ludzie różnią się od siebie co do istoty, dlatego nie ma możliwości komunikacji, ale istnieje pewien porządek społeczny, ład

- przewrotny argument na istnienie monad: są, bo są byty złożone, a te mogą składać się z prostych

- każda monada jest odrębnym gatunkiem, dlatego nie ma komunikacji

- ład – harmonia-> Bóg najważniejszą monadą, która kieruje pozostałymi

BARUCHA SPINOZA

- inspirował się dualizmem kartezjańskim

- uznał, że istnieje tylko jedna substancja, dlatego cielesność i myślenie są przejawami, aspektami tej samej substancji, aspektów jest nieskończenie wiele, ale tylko te dwa są poznawalne

- Bóg jest wszędzie i wszystko jest Bogiem, substancja jest wszędzie

PASCAL

- koncepcja zakładu – ekonomiczne, wyrachowane myślenie: lepiej przyjąć, że Bóg istnieje, bo wtedy nie tracimy nic; chodzi bardziej o etykę – zachowuj się tak, jakby Bóg istniał

- antropologia – człowiek trzciną najsłabszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą, gdy wszechświat umiera – nie wie o tym, a człowiek tak

- Pascal uważał, że cel Kartezjusza – wiedza bezzałożeniowa – jest utopijny

- był matematykiem, punktem odniesienia była matematyka, logika – ważne przy wyborze aksjomatów;

- w naukach dedukcyjnych dobór aksjomatów dedukcyjnych jest wynikiem dedukcji filozoficznej; serce – intuicja w doborze aksjomatów, nie wierzył, że można dojść do takiej prostoty, aby serce, intuicja były niepotrzebne

- budowa gmachu wiedzy jest nieskończona

- racjonalizm : KARTEZJUSZ, LEIBNITZ, SPINOZA, PASCAL

IMMANUEL KANT

- przedstawiciel myślenia oświeceniowego, prowadził bardzo ustabilizowany tryb życia i taka była też jego filozofia,

- 2 istotne konteksty:

1. fizyka Newtona – Kant był fizykiem, fizyka była dla niego pewnym paradygmatem, należy tak zreformować filozofię, aby była jak fizyka

2. rewolucja francuska – wiązał z nią duże nadzieje, które dotyczyły zmiany nie tylko w rozumie, ale i społeczeństwie – osiągnięcie „wieczystego spokoju” – gdy społeczeństwo dorośnie do przeczytania „Krytyki czystego rozumu”

- nieporozumienia biorą się z nieświadomości, że posiadamy w rozumie te same kategorie

- czysty rozum – rozum nieempiryczny, przed empiryzmem, nieczysty – poznający empirycznie

- chciał połączyć poznanie empiryczne i nieempiryczne

- początkiem poznania jest doświadczenie, empiria; proces poznania nie mógłby ruszyć bez empirii

- transcendentalne pytanie(dotyczące etyki): jakie warunki muszą być spełnione, żeby możliwe było doświadczenie?, czyli co jest a priori – przed doświadczeniem?

- stwierdzamy istnienie jakiegoś fenomenu i pytamy o jego możliwości

- doświadczenie ma pierwszeństwo pod względem czasowym, ale nie logicznym (w logicznym pierwsze jest to, co jest a priori)

- przykład z człowiekiem podkopującym fundamenty w domu

- wg Kanta sąd a priori jest przed wszelkim doświadczeniem a nie przed danym, konkretnym

- 2 kryteria, na podstawie których stwierdzamy czy dany sąd jest a priori:

1. ogólność w sensie dedukcyjnym

2. konieczność

- mamy 2 władze poznawcze:

*a priori

*a posteriori

- Kant ich nie przedstawia, nie wartościuje, są niejako komplementarne

- sądy analityczne a syntetyczne:

*analityczne – analizują pojęcia, które już zostały powiedziane, powtarza(np. tydzień składa się z 7 dni. Wszyscy kawalerowie są nieżonaci. )

- mogą odnosić się do empirii, oparte na znajomości pojęć, zakres orzeczenia szerszy niż podmiotu, nie wyjaśniają a rozszerzają wiedzę

a) analityczne a priori – wg Kanta istnieją

b) analityczne a posteriori – wg Kanta nie istnieją

*syntetyczne – w orzeczeniu wypowiadają coś, co nie jest zawarte w podmiocie

a) syntetyczne a priori – istnieją na gruncie matematyki, niezależne od doświadczenia, ale je rozszerzają

b) syntetyczne a posteriori - wg Kanta istnieją

- metafizyka – sądy syntetyczne a priori na gruncie metafizyki są nieuprawnione (np. dowód na istnienie Boga u Kartezjusza, bo wykracza poza obręb możliwego doświadczenia), bo nie da się sprawdzić czy nie operujemy pustymi pojęciami

* odpowiedź na pytanie transcendentalne:

1. estetyka transcendentalna – jakie muszą być spełnione warunki, aby mogło być spełnione doświadczenie?

2. logika transcendentalna (teoria poznania racjonalnego) – jakie musza być spełnione warunki, aby mogło być spełnione myślenie

- Kant bada czysty – nieempiryczny – rozum – musimy wyrzucić wszystkie doświadczenia, aby dojść do warunków doświadczenia: CZASU I PRZESTRZENI, które są subiektywnymi FORMAMI NAOCZNOŚCI, przestrzeń – zewnętrzność, która umożliwia doświadczenie empiryczne, nie jest doświadczona, ale umożliwia doświadczenie, czas – umożliwia doświadczenie

- czas, przestrzeń – strukturują doświadczenie, są jak dwie formy, do których dociera materiał empiryczny, który nie jest przez nie formułowany

- „bez zmysłowości nie byłby nam dany żaden przedmiot, bez intelektu nie byłby pomyślany”

- „myśli bez treści naocznej są puste, dane naoczne bez pojęć są ślepe”

- pojęcia są puste póki nie są wypełnione przez doświadczenie empiryczne

- synteza – poznanie – połączenie elementu zmysłowego i myślowego

- kategorie intelektu wg Kanta:

1. kategoria ilości: jedność, wielość, ogół

2. kategoria jakości: realność, przeczenie, ograniczenie

3. kategoria stosunku: przysługiwanie czemuś/bycie podmiotem czegoś, przyczynowość i zależność -> przczyna/skutek, wspólnoty->wzajemnego oddziaływania między tym, co działa a tym, co doznaje

4. kategoria modalności: istnienie/nieistnienie, możliwość/niemożliwość, konieczność/przypadkowość

- JA transcendentalne – taki pusty prymityw, spinacz, gwarant, że doświadczenie nie rozpada się (aby nie popaść w problemy jak Hume)

- JA empiryczne – podmiot zmienny jak u Hume’a

- przewrót kopernikański – to nie podmiot dostosowuje się do poznawanego przedmiotu, ale to przedmiot kształtowany jest w naszym umyśle

- wszyscy mamy te same struktury a aprioryczne, czas, przestrzeń i kategorie

HEGEL

- ukąszenie heglowskie

- tezą jego jest twierdzenie, że wszystko posiada sens, ma charakter logiczny, rozumny

- klucz hermeneutyczny – dzięki temu możemy zrozumieć wszystko, co dzieje się w życiu społecznym, w religii

- działa on jak narkotyk, jak lekarstwo

- byt i nic to jest to samo!

- CZYSTY BYT – byt nie rozumiany jako zbiór przedmiotów, ale w swej najwyższej ogólności

- prosta technika abstrakcji – tworzenie pojęć ogólnych poprzez odrywanie cech wspólnych

-(coś, co wyróżnia ten sens, jaki przypisujemy terminowi bytu<?>)

- byt jest tak samo nieokreślony jak nicość, dlatego nie da się ich odróżnić

- formuła dialektyczna:

TEZA + ANTYTEZA = SYNTEZA

Byt niebyt proces, stawanie się

- cała rzeczywistość ma charakter procesu, zmiana, stawanie się jest syntezą

- INNOBYT

- „Fenomenologa ducha” – dzieło – chodzi mu o ducha absolutnego

- Hegel stworzył system, Duch – „superpodmiot” – podmiot, który ma charakter absolutny, podmiot osiąga maksymalne znaczenie, wszystko jest absolutnym duchem

- DUCH jako zbiór pewnych praw logicznych, rozum absolutny

- dla Hegla istotne, wartościowe jest to, co ogólne (ważniejsze społeczeństwo jako całość, a nie poszczególne, pojedyncze jednostki)

- fenomenologią są przejawy ducha

- fenomenologia ducha – zbiór sposobów przejawiania się ducha absolutnego, jego przejawem jest wszystko, duch jest wszystkim

- Hegel chce opisać wszystko [ambitnie!]

- INNOBYT – eksterioryzacja – proces projektowania naszych myśli, części osobowości, wyrzucanie z siebie w sposób niecenzurowany

- innobyt może stać się kluczem interpretacyjnym, hermeneutycznym

- jest to test projekcyjny, który pozwala uzyskać samowiedzę, samowiedza jest celem procesu!

- alienacja – proces wyobcowania(nieprzyjemne doświadczenie), doświadczenie obcości zwiększa się z czasem

- rozwój jest procesem nieprzyjemnym, dokonuje się tylko wtedy, kiedy jest stres, napięcie, niepokój

- rozwój motywuje nasz cel

- w sielankowym otoczeniu rozwój nie ma warunków, by zaistnieć

- powinniśmy dowiadywać się nawet o naszych ciemnych stronach, by uzyskać wolność, stać się podmiotem, w przeciwnym wypadku np. agresja może nas uprzedmiotowić!

- teza – to, co ogólnikowe(np. ogólna prawda) + antyteza – to, co partykularne(poszczególne, konkretne przypadki) = synteza – napięcie, rozwój(samowiedza)

- prawo, które przechodzi z momentu ogólnego do aplikacji – siła<?>

- prawo bez siły – kompromitacja

* 2 formy świadomości/egzystencji

- PANA – twierdzi, że nie widzi całości(przykład z oglądaniem gmachu), mówi, że musiałby widzieć gmach w całej perspektywie czasowej, ze wszystkich perspektyw na raz! A tak to jest to tylko otarcie się

- NIEWOLNIKA – widzę gmach, jest przekonany o samoistności bytu i tak jest dobrze

* świadomość, byt jest zbiorem punktochwil dla Hegla

- niewolnik również siebie samego traktuje jako samoistny byt, pan ma świadomość, że jest historią, częścią stawania się

- egzystencja pana – człowiek jest w stanie zaryzykować swój własny, osobisty byt na przykład w walce o wyższe cele, wolność, o coś bardziej ogólnego

- pana motywuje wolność

- robotnika motywuje poczucie bezpieczeństwa

- wiedza wg Hegla to to, co ogólne

- „Sowa Minerwy wylatuje o zmierzchu”

- pan ma pojęcie o budynku, *strzępy obrazów, *przeczytana historia -> dopiero o zmierzchu kształtuje się wiedza

MARKSIZM

KAROL MARKS

- człowiek i praca – elementy utożsamione

- im więcej pracujesz, tym mniej warte są owoce Twojej pracy, Twoja praca i tym samym Ty(+ utrata energii psychofizycznej)

- fakt ekonomiczny – im więcej towaru jest na rynku, tym ten towar jest tańszy

- kategoria wyobcowania, alienacji

- praca wyobcowuje człowieka

- praca – proces negatywny

- wyobcowanie ma wydźwięk pejoratywny

- alienacja prowadzi zezwierzęcenia

- poczucie obcości wobec przedmiotów

-przepracowanie

- produkty nie są własnością pracownika(w dodatku nie stać go na zakup wyrobów wytworzonych przez siebie, są za drogie, co go wyobcowuje)

- praca tworzy człowieka

- elementy uczłowieczenia:

*narzędzia pracy – decydują o powstaniu człowieka, o formie i strukturze społeczeństwa; związek między narzędziami a wzrostem wydajności pracy(proces akumulacji kapitału)

·charakter konieczności owy; małpy wytworzą więcej niż mogą zjeść<?>; pojawia się większy zasób energii psychofizycznej i czasu wolnego-> kreowanie specyficznie ludzkich potrzeb, nie tylko czysto biologicznych

*podział pracy – (konieczność)

-specjalizacja wymuszona przez rozwój narzędzi(jedna małpa nie jest w stanie nauczyć się wszystkich specjalizacji), także przez rozwój potrzeb specjalizacja jest wymuszona

*konieczność pojawienia się rynku – przestrzeni, która tworzy społeczeństwo(wymiana towaru); rzecz wtórna – wymiana idei, ideologii, które wg Marksa i Engelsa są towarami(jest popyt, zapotrzebowanie na idee lub nie, dobrze się sprzedają idee bądź nie); wyjaśnienie wszystkiego przez grę interesów; ideologie mają za zadanie wyjaśniać towar sprzedawany przez klasę dominującą

- praca tworzy byt ludzki, ludzi, dzięki niej powstaje społeczeństwo

- praca ma charakter socjotwórczy

*teza o Feuerbachu:

- teza 6. – sprowadza istotę religii do istoty człowieka TEZA+ANTYTEZA=SYNTEZA

- teza wyjściowa – praca

- istnienie wynika z pracy, z pewnego działania

- antyteza to materia, materia to wszystko to, co podlega procesowi przetwarzania – wszystko jest materią

- zbiór przedmiotów – obiektywny aspekt procesu pracy

- człowiek – subiektywny wynik procesu pracy

- Engels – „praca uczłowiecza”, praca kreuje człowieka; brak pracy – odczłowiecza; ktoś, kto przestaje pracować – przestaje być człowiekiem

- ci, którzy(nawet z powodu ułomności) nie pracują to nie są ludzie!

- brutalna dialektyka

- Hegel uważał, że dialektyczny charakter ma myśl, a wszystko inne jest wtórne, natomiast Marks twierdził, że to praca jest dialektyczna, a wszystko inne, myślenie, jest wtórne

- zbrodniczość systemów społecznych – te zbrodnie, które się zdarzają, są pomyłką

- zbrodniczość wynika z ideologii, jest obecna w założeniach, tezach, to z logiki założeń

(por. Kołakowski)

- 1. Klasa próżniacza – nie pracują, nie pracowali nigdy, można uznać wg marksizmu, że jednostki z klasy próżniaczej można zabić, bo zbrodnia to zabicie człowieka, a oni nie są ludźmi, bo nie pracują

- 2. Robotnicy – praca uczłowiecza, ale praca w systemie kapitalistycznym ODCZŁOWIECZA, czego przyczyną jest WYZYSK, są okradani z owoców pracy, ktoś im kradnie człowieczeństwo, nie należy do nich strzelać

- strajk okupacyjny uznawany był za zbrodnię – zrezygnowanie z bycia człowiekiem; wg nich nie ma czegoś takiego jak prawo własności – robotnicy okupują środki produkcji – nie dość, że oni się nie uczłowieczają, to jeszcze nie pozwalają uczłowieczać się innym

- „byt określa świadomość”(byt społeczny)

- nie ma czegoś takiego jak indywidualna wewnętrzna istota człowieka

- klasowość determinuje myślenie; zafałszowanie świadomości- to, że mówię, że ja coś myślę z wnętrza

- istota człowieka pochodzi z zewnątrz

- obsesja na temat pochodzenia

- materializm dialektyczny, dialektyka historyczna; logika dziejów – determinują ją środki produkcji, narzędzia

- TEZA(formy produkcji?), ANTYTEZA(formy konsumpcji), SYNTEZA(forma społeczeństwa)

- element konieczności owy

- leninizm – pewna wersja marksizmu

FILOZOFIA WOLUNTARYSTYCZNA

SCHOPENAHAUER

- nawiązanie + modyfikacja filozofii Kanta

- świat jest tylko przedstawieniem dla podmiotu

- świat ma charakter wolitywny, świat jest wolą, parcie, siła, chcenie

- sposób konstytuowania się owej siły – wolitywność tworzy się przez walkę, powstaje w zderzeniu z innym aktem woli

- pesymistyczne spojrzenie na świat

- akt woli, siły, która trafia w próżnię jest bez sensu

- nieustanna walka(wątek heraklitejski)

- bezcelowość całej walki, wojny, brak celu poza WOLĄ, w koncepcjach woluntarystycznych – brak celu poza wolitywnością

- musimy przełamywać opór, wojować, ale walka ta jest po nic, nie jest walką o coś!

- wątek kantowski – Schopenhauer uznawał istnienie apriorycznych części

- + cielesność – dodatkowy warunek

- Kant - poznanie, choć ma charakter subiektywny, ma obiektywną ważność (z uwagi na uniwersalność kategorii)

- z uwagi na cielesność – poznanie ma charakter indywidualny, nieporównywalny, zawsze będzie trwała kłótnia, walka, nigdy nie będzie uogólnienia poznania świata

- obraz rzeczywistości – pesymistyczny, tragiczny(bezcelowa wojna)

- jeśli nie będziesz walczył, nie będziesz stawiał oporu, ten byt, ta siła wgniecie Cię!

- ból egzystencjalny (rzeczywistość jest beznadziejna), można stosować różne ucieczki, środki uśmierzające ból:

*sztuka – ucieczka w światy wykreowane bądź samodzielna twórczość

*buddyzm – środki instrumentalne(uśmierzanie bólu)

- siła – parcie – wola -> świat przedstawiony to jest to, co na zewnątrz

- nie ma świata jako zbioru przedmiotów, nie ma świata obiektywnego , realistycznego

- jest tylko świat jako PRZEDSTAWIENIE, czyli jest jeden świat tylko!

BERGSON – Żyd z pochodzenia

- doświadczenie czasu – zmiany – na to ma wpływ jego żydowskie pochodzenie

- trwanie nie ma charakteru statycznego, to jest paradygmat ewolucyjny

- mechanicyzm – odrzucenie schematycznego, mechanicystycznego obrazu świata, rzeczywistości, odrzucenie czerpania tylko z nauk i doświadczeń empirycznych – zniekształcony obraz, karykatura świata, bo będziemy musieli go ograniczyć

- nieuprawniona, zbyt płytka metoda, schemat, by zbudować dobrą wizję rzeczywistości

- intuicja – słowo – klucz – do poznania świata, jest to funkcja intelektualna pozwalająca na całościowe i niezniekształcone poznanie rzeczywistości

* 1. Praca intelektualna, którą posługujemy się w dowodach -> doświadczenie esencjonalnego sensu

2. doświadczenie intelektualne – projektowanie muzyki, nie każdy może być kompozytorem, praca na intuicji, pomysłowość

- zasadnicza różnica – jedno i drugie doświadczenie sensu, ułożone nieprzypadkowo, ale różnica między tymi dwiema pracami intelektualnymi – element konieczności w prawach logiki, intelektualna przemoc, różne sposoby, ale wynik musi być dobry, brak dyskusji

- w sztuce – reguły harmonii np., ale są różne gusta

- rzeczywistość u Bergsona – charakter twórczej ewolucji, Bergson zajmował się biologią; twórcze próby, logika nieliniowa, nie wiadomo co z tego wyjdzie, czy w ogóle coś wyjdzie

- krytyka finalizmu

- w logice -> cel determinuje nasz sposób działania

- w komponowaniu – brak determinacji, nieprzewidywalność, nie ma określonego z góry celu, ale cel ogólnie jest, tylko jest twórczy

- w języku hebrajskim nie ma czasu teraźniejszego, u Bergsona nie ma teraźniejszości, To taka brzytwa, która przecina przeszłość i przyszłość, nie da się uchwycić teraźniejszości, zawsze jesteśmy spóźnieni

- odwołanie do Hegla, Heraklita

- ciągłe trwanie(charakter ewolucyjny)

- intuicja – potrzebna bez przerwy, jeśli uważamy inaczej, to znaczy, że padliśmy ofiarą systemu edukacji

- kategoria elan vital – siła życia, pęd życiowy - to jest arche wg Bergsona, ten pęd przełamuje opór biernej materii, my też musimy przełamywać własny opór, to jest podstawa owej ewolucji twórczej, ewolucji życia,

- nieschematyczna obserwacja natury, wgląd intuicyjny, całościowy w naturę

- jest sens, cel (wynikający z twórczości), tworzy formy, mniejszy akcent położony na wątek walki, wojny, zmagania się, nie jest tak tragiczny jak u Schopenhauera

- walka: bierna materia vs. pęd życia

FRYDERYK NIETZSCHE

-„Tako rzecze Zaratustra” – dzieło parodystyczne, parodia Biblii

- atak Nietschego na judaizm i chrześcijaństwo, chrześcijaństwo to platonizowany judaizm<?>

- NIHILIZM u Nietzschego – proces, ruch, „Bóg umarł” – śmierć wszystkiego tego, co jest nadzmysłowe, np. przekreślenie elementu idealnego u Platona i w koncepcjach neoplatońskich

- konsekwencje usunięcia elementu idealnego (wszystkiego tego, co nadaje sens)

*słowa tracą sens

*rzeczywistość staje się chaosem, zostaje pozbawiona struktur, założeń

- nihilizm – rozpad sensownej rzeczywistości – wg Nietzschego

Est to proces pozytywny, to proces, który uwalnia człowieka od niepotrzebnego balastu, myślenia (dobre/złe, prawdziwe/fałszywe) – przestańcie myśleć! – zacznijcie żyć!

- nihilizm uwalnia od tych ciasnych kategorii, od myślenia dychotomicznego

* fragment z „Wiedza wrodzona”

- nie istnieją fakty, a jedynie interpretacje

- istnieje tylko narracja – nie można pytać czy narracja jest zbiorem prawdziwych zdań, wh Nietzschego trzeba wyjść poza kryteria prawdy/fałszu

- przykład: narracja z praw fizyki i narracja u Andersena – nie można powiedzieć, że ta pierwsza jest bardziej prawdziwa!

- rzeczywistość jest chaotyczna, więc wszystkie narracje, opowieści mają charakter kreacji, nie można ocenić adekwatności do świata

- wymyślanie opowieści, kreacja świata – nie ma nic wspólnego z prawdą czy fałszem

* PRZEWARTOŚCIOWANIE WSZYSTKICH WARTOŚCI – proces, ciągłe przewartościowywanie

- Nietzsche starał się zdekonstruować nie tylko wartości ale i potrzebę posiadania wartości

- obsesyjne pytanie towarzyszy wciąż ludziom – o to czy coś jest prawdziwe, dobre, a według Nietzschego lepiej zacząć żyć, a żyć to znaczy tworzyć coś nowego, coś poza dobrem i złem

- wszystkie wartości to opowieści wytworzone przez człowieka, które można tworzyć wg kryterium

*WOLA MOCY – zmaganie się mocy, postępowanie tej siły nie ma żadnego celu, oprócz zmagania się; celem jest samo rozkoszowanie się władzą, możliwością narzucenia swoich opowieści

- powrót tego samego – wycofanie się z linearności, powrót do logiki koła(myślenie przedfilozoficzne, mitologiczne)

- powrót następuje z większą siłą, wirówka świata

- nie ma żadnego innego celu prócz zwiększenia mocy, impetu tej siły, przyspieszenia(jest to nie kończący się ruch)

- dekonstrukcja podmiotu

- rezygnacja z logosu

- opowieści są mitami, są lepsze i gorsze mity, jest jednak wartościowanie(ale nie wg kryterium prawdy czy dobra, ale z tym czy dana narracja związana jest z wolą mocy, przyspieszenia czy nie)

- chrześcijaństwo to uproszczona wersja platonizmu plus wątki mitologiczne

- wole mocy – związane z władzą, dominacją, a chrześcijaństwo zawiera cierpiętnictwo, słabość

- resentyment – zawiść ludzi słabych, ludzie słabi niezdolni do potęgowania mocy, gloryfikują słabość, jest to narracja która odbiera wolę człowiekowi, odbiera życie, trzeba ją zwalczać

- osoba, która posiada wolę mocy, posiada prawo do tego, by tę wolę narzucać innym, jest to uzasadnienie dla przemocy

*NADCZŁOWIEK

- czysta władza, która jest zdolna do kreowania nowych wartości, przewartościowywania wartości

- wartościowe jest tylko to, co służy zwiększaniu woli mocy, zwiększaniu władzy

- wola woli, czyli potęgującej się mocy

- napędem woli jest nicość

- lepiej chcieć nicości(to daje motywację), niż nic nie chcieć

- nie ma mowy o żadnym celu poza tym

- nadczłowiekiem jest się dopóty dopóki występuje potęgowanie się mocy

HUSSERL

- „zasady wszystkich zasad”

- stworzył metodę fenomenologiczną

- por. Platon, Plotyn, św. Augustyn, Kartezjusz

- jedna z najważniejszych koncepcji XX wieku, możemy odwołać się do Nietzschego,

- Husserl kryzys określa jako zagubienie racjonalności

- XX-wieczny neoplatonizm

- relatywizm – kryzys racjonalności w kulturze europejskiej, ma kilka wymiarów:

* historyzm – rozumiany tak, że każdy zbiór zdań zmienia swoje znaczenie w zależności od kontekstów, znaczenie jest czymś płynnym, relatywnym, nie ma zdania zawsze prawdziwego

*psychologizm – dawniejsza teza ->sprowadza prawa logiczne i traktuje je jako coś, co opisuje sposób funkcjonowania naszego umysłu; u Husserla - logika określa zbiór praw logicznych, nie opisują naszego istnienia, niezależne od psychicznych

*biologizm – koncepcje, myśli to narzędzia, środki, służące do przystosowania się organizmu do środowiska

- ideologizacja nauki

- u Husserla FENOMEN ma podobne znaczenie jak u Augustyna(por. wiosło)

- celem jest uzyskanie prawdy pewnej

- nie wolno nam wykraczać poza zasięg fenomenów, które istnieją tylko w naszym umyśle

- pomysł stary, ale sposób wykorzystania jest nowy, dla Husserla – centralny dowód

- tylko w takim zakresie jak się jawi, tylko opisuj to, co jest w umyśle; podstawą fenomenu jest OPIS, ale nie można wydawać sądów wartościujących

- Roman Ingarden(uczeń Husserla, zajmował się fenomenologią)

- wg Husserla właściwie każdy przedmiot może podlegać zjawisku fenomenologii

- nie sposób nie zapytać o świadomość, w której te fenomeny, zjawiska się pojawiają; nie sposób nie zapytać też jak się jawią

*ŚWIADOMOŚĆ – jest pojęciem niedefiniowalnym, wszyscy je rozumiemy, ale nie możemy podać precyzyjnej definicji, ale możemy opisać sposoby doświadczenia świadomości

- źródłowe doświadczenie – doświadczenie bezpośrednie fenomenu, zjawiska

- przedmioty można poznać pośrednio, dzięki temu, że najpierw mamy do czynienia z bezpośrednim poznaniem fenomenu, doświadczeniem, a to pozwala poznać przedmiot, ale tylko pośrednio

- świadomość zawsze ma charakter intencjonalny, to znaczy, że doświadczamy świadomość zawsze jako świadomości czegoś(np. chcenia, myślenia)nigdy jako świadomość samą sobie

METODA FENOMENOLOGICZNA

1. Redukcja transcendentalna (epoche)- w wielkim uproszczeniu – zmodyfikowana cecha metodycznego wątpienia u Kartezjusza

- najpierw musimy się przygotować, określić podstawy

- nastawienie naturalne<?>- jesteśmy przekonani o realnym istnieniu przedmiotów, jakie nas otaczają, (dotyczy głównie spraw egzystencjalnych)

- nie możemy zaczynać od pytania o istnienie świata, o nasze istnienie

-> nie wiemy czy świat, czy my istniejemy naprawdę, ale nie wiemy, bo nie zadajemy takiego pytania

- nie wykluczamy tego pytania, tylko bierzemy w nawias – my sami jesteśmy w tym nawiasie

- to, co pozostaje po redukcji transcendentalnej to:

*zbiór fenomenów(zjawisk)

*świadomość

-> w sensie treściowym – brak zmian, ale zmiana nastawienia – nie wychodzimy poza opis fenomenologiczny

1. redukcja ejdetyczna (nawiązanie do koncepcji Platona) eidos<?>- idea, koncepcja

- charakter pozytywny, dochodzimy do pewnych konkluzji – apodyktycznych, koniecznościowych elementów fenomenologicznych – określenie tego dokonuje się nie przez abstrakcję, oderwanie, ale przez wgląd(nie da się oderwać!)

*przykłady:

-*fenomen barwy – eidos tego fenomenu – struktura koniecznościowa, wg Husserla nie miżemy mieć wglądu w fenomen barwy jeśli byłby oderwany od elementu, jakim jest rozciągłość, powierzchnia

-> to kwestia zobaczenia fenomenu i skrupulatnego opisania

*- por. Max Scheler – fenomen moralności

- struktura eidetyczna fenomenu moralności, sposób doświadczenia -> nie sposób pomyśleć fenomen moralności w oderwaniu od fenomenu życia, nie ma fenomenu moralności kamienia, można przypisać funkcje moralne tylko istotom żywym; innym i rozległym pytaniem jest pytanie, czy z fenomenem życia jest związany fenomen moralności?

MORITZ SCHLICK

LUDWIG WITTGENSTEIN

Kotarbiński, Tarski, Leśniowski, Popper

3 najważniejsze szkoły:

*szkoła wiedeńska

*szkoła oksfordzka

*szkoła polska (lwowsko-warszawska)

- szkoła wiedeńska – skrajność, wiedeńczycy chcieli zamknąć wydziały filozofii, logiki; pogląd wedle którego sens posiadają tylko zdania, w których pojawiają się słowa mające denotację

- słowa bez denotacji to słowa puste

- pytanie o byt, o istnienie to BEŁKOT, to nawet nie są wyrażenia, nie ma sensu na nie odpowiadać, szukać odpowiedzi, bo są niepoprawne

*WITTGENSTEIN – z wykształcenia inżynier, pisał konkretnie, lapidarnie, oszczędnie, jego dzieło to traktat logiczno-filozoficzny

- czego nie da się wyrazić jasno – należy o tym milczeć

- granice świata są wyrażone w granicach języka(jeśli nie można o coś poprawnie zapytać, to znaczy, że tego nie ma)

- okres międzywojenny to okres odkrycia nowych narzędzi analitycznych, dążenie do stworzenia idealnego języka(dążenie to obecne w świecie od czasów Sokratesa),wierzono, że się uda tym razem, dlatego powrócono do tego pomysłu; logika – zastosowanie narzędzi matematycznych do języka – wiara, że w końcu uda się opisać wszystko prawdziwie..

***

- świat – zbiór prostych przedmiotów, rzeczy (R1, R2, R3…)

- niestety Wittgenstein nie wytłumaczył co to jest prosty przedmiot

- METAFORA SZACHOWNICY – świat

- figury szachowe to przedmioty

- fakty – to na jakim polu szachownicy figura stoi(miejsca)

- stan rzeczy – konfiguracja, wobec której stoi figura szachowa, relacja z innymi figurami szachowymi

-> prosta rzecz-> proste zdanie, które się do niej odnosi

- jak jest możliwe zdanie prawdziwe?

- jaka może być relacja między czymś niematerialnym (np. znaczeniem, którego nośnikiem jest zdanie – To jest ławka.)a tą właśnie ławką? Przecież dostrzec można tutaj różnice kategorialne

- konkluzja – wspólnym mianownikiem jest forma logiczna, syntaksa, syntaktyka

- rzeczy mają również formę logiczną, jeśli zdanie opisuje rzeczywistość trafnie

- w późniejszym okresie Wittgenstein odrzucił całkowicie swoje poglądy i zmienił na absolutnie różne

* Wittgenstein I – znaczenie zdań(por. sens słów) – źródłem znaczenia jest syntaktyka oraz denotacja

* Wittgenstein II – źródło znaczenia – pragmatyka (por. Fryderyk Nietzsche)

- kontekstualność wypowiedzi

- relatywizacja znaczeń językowych(gry językowe)

*2 filary postmodernizmu:

1. Fryderyk Nietzsche

2. Wittgenstein II, późny Wittgenstein

EGZYSTENCJALIZM (nowożytny i współczesny)

• 2 typy:

*teistyczny – przedstawiciel – Kierkegaard

*ateistyczny – przedstawiciel – Jean Paul Sartre

- wg Kierkegaarda egzystencja ma trzy wymiary:

* estetyczna – egzystencja płytka, żyje się w sferze „się”, egzystencja trywialna, otoczona zwyczajnością, konformizmem, żyje się, bo się żyje i tak jest w porządku

*etyczna – kierowanie się regułami etycznymi

*wiary – rycerz wiary

- AUTENTYCZNOŚĆ – masz być autentyczny, to jest postulat, imperatyw, musisz być autentyczny, jeśli chcesz naprawdę żyć!

- autentyczność buduje się poprzez wybór, a więc jest dramat – według jakiego kryterium mamy podjąć wybór?

- nie ma w egzystencjalizmie świata idei, nie ma kogoś, kto mógłby nam podpowiedzieć, bo wtedy nie byłaby to już nasza własna egzystencja, nie byłaby to już nasza autentyczność

- egzystencjalizm – opozycja do heglizmu<?>

- egzystencja wyprzedza esencję; istoty wewnętrznej nie ma, istota tworzy się, kształtuje w wyniku Twoich decyzji, doświadczeń

- brak wyboru jest najgorszym wyborem, jesteś zmuszony do wybierania

- jedna Twoja ścieżka, powołanie jest przeznaczona tylko dla Ciebie, ale która to jest??? Dowiadujesz się po czasie, czy dobrą wybrałeś.

- jeśli wybrałeś złą ścieżkę – choroba na śmierć – rozpacz; rozpacz narasta, dramat na rozdrożu przeradza się w tragedię; ścieżka nie jest moja, ale nie mogę zawrócić, jedynym pragnieniem jest pragnienie śmierci, ale to też jest nie do spełnienia, bo Ciebie(tej osoby, która podjęła wybór o ścieżce i teraz pragnie śmierci) tak naprawdę nie ma, więc on nie może umrzeć, bo nie jest autentyczny – PIEKŁO EGZYSTENCJI

- Kierkegaard był protestantem, odwołał się do obrazu z Biblii Abrahama i jego ofiary

- Abraham w sensie etycznym zabójstwa dokonał, egzystencjalizm wiary to jest taka pełna egzystencja, bez ogródek, oparta na irracjonalizmie, nieprzewidywalne nakazy istoty najwyższej, człowiek absolutnie wolny od norm, nakazów etycznych

- Sartre – nie ma BOGA, nie ma cienia szansy, że zrealizujesz jakąś istotę

- codziennie zaczynasz od nowa, od zera, postanawiasz na nowo jaką chcesz być egzystencją

- egzystencja wyprzedza istotę

- od nowa jesteś niczym, od nowa musisz się stwarzać, bo znów jesteś niczym, czystą egzystencją

*szkoła frankfurcka

- źródła : marksizm, egzystencjalizm

- poznanie bytu przez trwogę śmierci; trwoga pojawia się, gdy człowiek konfrontuje się ze swoją śmiercią; człowiek doświadcza wtedy samego procesu bycia a nie rzeczy

HERBERT MARCKUSE(czyt. Markuze, nie zangielszczać!)

- lata 60.-70., późny kapitalizm, robotnicy nie są już wyzyskiwani, okradani, to społeczeństwo dobrobytu, jednak dalej podlegają procesowi alienacji, nie mogą być sobą, mają sztuczną, nieautentyczną egzystencję, ludzie są formatowani przez systemy(ekonomiczny, medialny, etc…), które wytwarzają sztuczne potrzeby – element sztucznej egzystencji, zaczyna się w nich kształtować fałszywa świadomość(oni się nie buntują, nie mają świadomości, że są oszukiwani!)

- perfidia oszustwa – w sposób podstępny są okradani ze swojej świadomości

- logika kapitału jest czymś, co podejmuje decyzje, kapitał to jedyna władza

- jeżeli replikujesz powielasz kapitał – jesteś ok., jesteś na rynku

- jeżeli nie replikujesz – kapitał Cię wypluwa!

- Marcuse – jeden z przywódców REWOLUTY STUDENCKIEJ (3 x M -> z Marksem i kimś jeszcze)

ERICH FROMM – opracować sobie

POSTMODERNIZM

- współczesny przykład – Wolfgang Welsch (czyt. Welsz, nie zangielszczamy również!)

- rozum transwersalny – rozum bezpretensjonalny, postoświeceniowy – nie rości pretensji, by opisywać wszystko, zdaje sobie sprawę z istnienia różnych racjonalności, ma charakter horyzontalny, spłaszczony, nie ma perspektywy wertykalnej, syntetycznej

-nomadyczny <?> - wędrujący, bez celu ostatecznego, wędruje, bo lubi!

- postmoderniści przedstawiają się jako obrońcy demokracji, ktoś, kto wprowadza myślenie całościowe, totalizujące jest niebezpieczny!

- zatoczyliśmy koło – do neosofistów