WĘGRY
PREZYDENT:JáNOS ÁDER
PREMIER:VIKTOR ORBáN
PRZEWODNICZĄCY ZGROMARZENIA KRAJOWEGO: LáSZLóKöVéR
PROKURATOR GENERALNY: POLT PéTER
WYBORY PARLAMENTARNE – 2 tury – 11 i 25 KWIETNIA 2010
FIDESZ – WĘGIERSKA UNIA OBYWATELSKA – 52,73%-263 MANDATY
WĘGIERSKA PARTIA ZOSJALISTYCZNA – 19,30% - 59 MANDATÓW
JOBBIK – PARTIA LEPSZEJ PRAWICY WĘGIER– 16,67% - 47 MANDATÓW
LMP–POLITYKA MOŻE BYĆ LEPSZA – 7,48% - 16 MANDATÓW
WYBORY PREZYDENCKIE –10 MAJA 2012
EWOLUCJA SYSTEMY POLITYCZNEGO:
Do przełomu w zakresie sytuacji prawnoustrojowej doszło w drugiej połowie lat 80-tych wraz ze wzrostem znaczenia opozycji antykomunistycznej. Rosnące w siłę zjednoczone ugrupowania opozycyjne doprowadziły w dniu 13 czerwca 1989 roku to tzw. „obrad trójkątnego stołu”, gdzie przy jednym boku zasiedli przedstawiciele opozycji, przy drugim strona rządowa, przy trzecim zaś przedstawiciele ugrupowań satelickich Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej. Rozmowy zakończone 18 września 1989 roku przyniosły porozumienie (nieakceptowane przez część sił demokratycznych), zakładające podzielenie się władzą z opozycją. Pochodną tych rozmów było uchwalenie 18 października 1989 ustawy XXXI „O zmianie konstytucji”.
Pierwsze wolne wybory na Węgrzech odbyły się 25 marca oraz 8 kwietnia 1990 roku.
KONSTYTUCJA
Ustawa zasadnicza Węgier, uchwalona 18 kwietnia, a podpisana 25 kwietnia 2011 roku przez prezydenta Węgier Pála Schmitta i ogłoszona w Dzienniku Ustaw.
Konstytucja weszła w życie 1 stycznia 2012 roku, zastępując starą Konstytucję z 1949 roku.
Przyjęta Konstytucja Węgier została stworzona przez rząd Viktora Orbána i parlamentarzystów z partii Fidesz i KDNP.
Konstytucja odwołuje się do Korony Węgierskiej, a także zawiera m.in. przepis o ochronie życia poczętego oraz definiuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. Nowa konstytucja zmieniła również nazwę kraju z Republika Węgierska na Węgry. Definiuje także forinta jako walutę narodową, czym oddala możliwość przystąpienia do eurostrefy.
WŁADZA WYKONAWCZA (PREZYDENT I RZĄD)
PREZYDENT:
Obywatel Węgier
Ukończone 35 lat
Zgłoszony przez co najmniej 50 deputowanych
Kadencja – 5 lat (maksymalnie 2 razy)
Wybory:
- wyboru dokonuje parlament na co najmniej 30 dni przed upływem kadencji urzędującego szefa państwa
- głosowanie jest tajne
- odbywa się w jednej lub kilku turach
- wybór prezydenta ogranicza się do jednej tury, jeżeli otrzyma on poparcie dwóch trzecich członków Zgromadzenia Krajowego.
- druga tura: gry nie poskutkuje pierwsza – znów uzyskanie większości
- trzecia tura: przechodzi dwóch kandydatów z najlepszymi wynikami, wystarczy zwykła większość głosów by zwyciężyć.
- wybory powinny trwać nie dłużej jak 3 dni
KOMPETENCJE:
Prawo inicjatywy ustawodawczej
Prawo wystąpienia z wnioskiem o rozpisanie referendum
Uprawnienie do podpisania i odmowy podpisania ustawy
Uprawnienie do rozwiązania Zgromadzenia Krajowego w razie zaistnienia sytuacji opisanych w Konstytucji
Przedstawianie parlamentowi wniosków o powołanie: prezesa Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, nominowanie wiceprezesów Sądu Najwyższego
Pastowanie naczelnego dowództwa sił zbrojnych
RZĄD: - Rada Ministrów
Wybory:
- powoływanie Rady Ministrów rozpoczyna wniosek prezydenta, skierowany do Parlamentu o wybór kandydata na premiera.
Zgromadzenie Krajowe w ciągu 40 dni w głosowaniu jawnym, podejmują decyzję większością głosów swoich członków
- gdy prezydent zaakceptuje przedstawionych mu przez premiera kandydatów na ministrów i złożenie przysięgi – zakończenie procesu
PREMIER: skupia na sobie odpowiedzialność za prace Rady Ministrów.
Przewodniczy posiedzeniom Rady Ministrów
Podpisuje rozporządzenia i uchwały rządu
Troszczy się o wykonanie rozporządzeń i ustaw
Może wydawać rozporządzenia o mocy normatywnej
Rząd współdziała z prezydentem w ustalaniu polityki zagranicznej (zawieranie umów międzynarodowych)
WŁADZA USTAWODAWCZA (PARLAMENT – ZGROMADZENIE KRAJOWE)
Zgromadzenie Krajowe jest jednoizbowym węgierskim parlamentem.
Jest "najwyższym organem władzy państwowej i przedstawicielstwa ludu".
Wybierane jest w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 4 lata.
Składa się z 386 członków.
Parlament może zostać rozwiązany przez prezydenta, jeśli podczas tej samej kadencji uchwali on co najmniej 4 razy wotum nieufności wobec rządu lub też w wyniku ustania pełnomocnictw rządu, w ciągu 40 dni nie dokona wyboru na premiera osoby proponowanej przez prezydenta. Dodatkowo prezydent ma prawo rozwiązać parlament i ogłosić nowe wybory o ile rząd nie zatwierdzi budżetu do kwietnia każdego roku.
Parlament może także dokonać samorozwiązania, za pomocą wydania specjalnej uchwały. Zgromadzenie Narodowe nie może być rozwiązane lub samo się rozwiązać podczas stanu wyjątkowego lub krytycznego.
Pracami izby kieruje marszałek, zastępowany przez trzech wicemarszałków.
Wśród deputowanych obowiązuje zakaz łączenia stanowisk.
Deputowanym nie może być np. prezydent czy członek Trybunału Konstytucyjnego.
KOMPETENCJE:
Uchwala konstytucję Republiki Węgierskiej
Uchwala ustawy
Ustala plan społeczno-gospodarczy państwa
Ustala bilans gospodarki państwowej
Zatwierdza budżet państwa i jego wykonanie
Decyduje w sprawie ogłoszenia stanu wojny i zawarcia pokoju
Decyduje o programie rządu
Zawiera umowy międzynarodowe
Ogłasza stan wyjątkowy i zwołuje Radę Obrony
Decyduje o użyciu Sił Zbrojnych poza granicami kraju lub wewnątrz państwa
Wybiera: Prezydenta, Premiera, członków Trybunału Konstytucyjnego, parlamentarnych rzeczników praw obywatelskich oraz praw mniejszości narodowych i etnicznych, prezesa i wiceprezesów Państwowej Izby Obrachunkowej, prezesa Sądy Najwyższego, Prokuratora Generalnego.
PROCES LEGISLACYJNY – UCHWALANIE UCHWAŁ
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: Prezydentowi Republiki, rządowi, wszystkim komisjom Zgromadzenia Krajowego i każdemu deputowanemu do Zgromadzenia Krajowego.
Przebieg:
Projekty ustaw składane są na ręce marszałka i są najpierw przedmiotem prac właściwej komisji
Po dyskusji, komisja izby przedstawia projekt do porządku obrad Zgromadzenia.
Pierwsze czytanie – dotyczy ogólnych założeń projektu. Po tym etapie członkowie parlamentu mogą proponować poprawki do projektu.
Ponowne posiedzenie – przedyskutowanie poprawek i przeredagowanie projektu.
Kolejne czytanie – szczegółowa debata toczona w obrębie ram już przyjętych poprawek. Większość aktów może być uchwalona przez parlament zwykłą większością głosów. Niektóre projekty wymagają większości 1/3 głosów obecnych na posiedzeniu posłów, natomiast zmiany w konstytucji wymagają większości 2/3 wszystkich członków parlamentu.
Podpisanie przez marszałka.
Podpisanie przez prezydenta. (Prezydent gwarantuje ogłoszenie ustawy w ciągu 15 dni od jej doręczenia; w pilnych przypadkach na wniosek przewodniczącego Zgromadzenia Krajowego – 5 dni)
BRAK ZGODY PREZYDENTA: Jeżeli prezydent nie zgadza się z ustawą lub z którymś z postanowień to przed upływem 5 lub 15 dni, może ustawę zwrócić Zgromadzeniu Krajowemu w celu rozpatrzenia. Zgromadzenie na nowo przeprowadza debatę i ponownie decyduje o przyjęciu. Przesłanie do Prezydenta i 5 dni na zatwierdzenie.
NIEZGODNOŚĆ Z KONSTUTUCJĄ: Gdy Prezydent uzna, że projekt jest sprzeczny z Konstytucją to w terminie 5, lub 15 dni w zależności od projektu przesyła ją do zaopiniowania Trybunału Konstytucyjnego. Gdy jest sprzeczny – prezydent zwraca ustawę Zgromadzeniu, gdy nie jest sprzeczna – zobowiązany jest podpisać i ogłosić w przeciągu 5 dni.
SYSTEM WYBORCZY (wybory parlamentarne)
System wyborczy do parlamentu na Węgrzech jest mieszany:
176 deputowanych (zarejestrować ich może 750 wyborców) wybieranych jest w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach głosowania, jeżeli w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów (min. 50%). Jeśli frekwencja w pierwszej turze była mniejsza niż 50%, to w drugiej turze biorą udział wszyscy startujący, jeśli większa to ci, co mieli poparcie co najmniej 15%Natomiast jeśli jest ich mniej niż 3 to przechodzi 3 z największymi wynikami. Obowiązkowa frekwencja przy drugiej turze to 25%
152 deputowanych wybieranych jest w 20 wielomandatowych okręgach wyborczych w systemie proporcjonalnym wg metody Hagenbacha-Bischofa. Próg wyborczy to 5%, a dla koalicji 10% (kandydatów może zarejestrować partia, która miała swoich przedstawicieli w co najmniej ¼ okręgów jednomandatowych)
58 deputowanych wybieranych jest z listy krajowej. Metodą przeliczania głosów jest w tym wypadku d`Hondt. Zarejestrować kandydatów mogą partie z listami w co najmniej 7 regionach
Każdy głosujący oddaje zatem dwa głosy, jeden na indywidualnego kandydata, a drugi na listę partyjną. Zarówno prawo wyborcze czynne (możliwość głosowania), jak i bierne (prawo kandydowania) przysługuje osobom, które ukończyły przynajmniej 18 lat.
Organy funkcjonujące w ramach Zgromadzenia Krajowego:
· Komitet Izby. W jego skład wchodzą przewodniczący i wiceprzewodniczący Zgromadzenia
oraz liderzy wszystkich klubów parlamentarnych. Do jego kompetencji należy: przygotowanie
stanowiska w przedmiocie sesji Zgromadzenia i projektu porządku dziennego posiedzenia oraz
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
· Konferencja Przewodniczących Komisji Zgromadzenia. Jej pracami kieruje przewodniczący
parlamentu. Poza nim w skład Konferencji wchodzą również przewodniczący stałych komisji, a
w razie ich nieobecności wyznaczeni przez nich wiceprzewodniczący. Zasadniczym
obowiązkiem Konferencji jest przedkładanie, w zakresie ustalonym przez regulamin,
propozycji przewodniczącemu parlamentu oraz Komitetowi Izby.
· Przewodniczący, wiceprzewodniczący, sekretarze. Wybierani są podczas konstytuującego
posiedzenia izby. Kandydatury zgłaszają kluby parlamentarne oraz tymczasowy
przewodniczący (najstarszy wiekiem deputowany). Do obowiązków przewodniczącego należy:
realizacja praw Zgromadzenia, organizacja pracy oraz ochrona powagi i troska o zachowanie
porządku i bezpieczeństwa pracy izby. Przewodniczący ponadto ustala kiedy i w jakim zakresie
zastąpią go wiceprzewodniczący. Obowiązkiem sekretarzy jest współpraca z przewodniczącym
i wiceprzewodniczącymi podczas posiedzeń izby.
· komisje stałe, komisja śledcza. Regulamin przewiduje powołanie następujących komisji
stałych: ds. praworządności, budżetu, spraw zagranicznych, obrony narodowej oraz
immunitetu, zachowania zasady incompatibilitas kontroli mandatów. W pracach komisji
stałych mogą uczestniczyć deputowani z każdego klubu, w takiej proporcji, jaka odpowiada
liczebności w Zgromadzeniu. Zasadą jest jednocześnie, iż w każdej komisji stałej powinien się
znaleźć co najmniej jeden przedstawiciel każdego klubu. Komisja śledcza może być powołana
z inicjatywy jednej piątej deputowanych. Jeżeli komisja bada działalność rządu, organu
rządowego lub ministerstwa, jej przewodniczącym z mocy prawa jest deputowany spośród
opozycji parlamentarnej.
· Państwowa Izba Obrachunkowa. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezesi wybierani przez
Zgromadzenie Krajowe w głosowaniu tajnym większością 2/3 głosów. Przedmiotem działania
Izby jest przed wszystkim kontrola zasadności projektu budżetu państwa, niezbędność i
celowość jego wykorzystania. Nadzoruje ona końcowe rozliczenia z wykonania budżetu
państwa, administrowanie majątkiem państwa oraz działalność przedsiębiorstw, stanowiących
własność państwa w zakresie utrzymania i pomnażania majątku. O dokonanych kontrolach
izba informuje parlament w formie sprawozdania, które powinno być opublikowane.
SYSTEM POLITYCZNY REPUBLIKI WĘGIERSKIEJ
- demokracja parlamentarna
- Konstytucja z 1949r. - uchwalenie 18 października 1989r. ustawy XXXI „O zmianie Konstytucji”
- Republika Węgierska jest niezawisłym, demokratycznym państwem prawnym
- suwerenem jest lud
- Republika Węgierska odrzuca wojnę, jako środek rozstrzygania sporów między narodami i powstrzymuje się od stosowania przemocy wobec niepodległości i integralności terytorialnej innych państw, jak również od gróźb użycia przemocy
WŁADZA USTAWODAWCZA
Zgromadzenie Krajowe (Orszaggyules) – jednoizbowe
Najwyższy organ władzy państwowej i przedstawiciel ludu. Zapewnia konstytucyjny ustrój społeczny, określa organizację, kierunki i warunki rządzenia.
- składa się z 386 deputowanych
- wybory (razem 386 posłów, wybór w systemie proporcjonalnym, większościowym)
- wybory powszechne
- kadencja: 4 lata w oparciu o mieszaną ordynację wyborczą
- 176 deputowanych w okręgach jednomandatowych, większość absolutna
- 152 deputowanych w okręgach wielomandatowych (terytorialnych), system Hagenbacha-Bischoffa
- kolejnych 58 deputowanych z listy krajowej wg. systemu d'Honda
- klauzula zaporowa: 5%
- czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat
Dwie tury głosowania:
- w okręgach jednomandatowych kandydat zostaje wybrany w pierwszej turze w przypadku uzyskania bezwzględnej większości ponad 50% głosów przy frekwencji wyborczej przekraczającej połowę uprawnionych do głosowania
- do drugiej tury przechodzą kandydaci, którzy uzyskali ponad 15% głosów, wybór następuje zwykłą większością
Kadencja Zgromadzenia Krajowego rozpoczyna się od powiedzenia konstytucyjnego, a działalność trwa do posiedzenia konstytucyjnego nowego Zgromadzenia.
Deputowani ZK:
- prowadzą swą działalność w interesie publicznym
- nie mogą nimi być: prezydent, członek Trybunału Konstytucyjnego, parlamentarny rzecznik praw obywatelskich, prezes, wiceprezes, rachmistrz Izby Obrachunkowej, sędzia prokurator, pracownik organu administracji państwowej, zawodowy członek Policji i organów porządkowych
- mają immunitet
Tryb pracy:
- 2 sesje zwyczajne
- posiedzenie zwołuje prezydent (miesiąc po wyborach), w innch przypadkach robi to przewodniczący ZK
- sesja nadzwyczajna: na pisemny wniosek prezydenta, rządu lub 1/5 deputowanych
Państwowa Izba Obrachunkowa
- prezes i wiceprezesi wybierani są przez ZK w głosowaniu tajnym większością 2/3 głosów
- kontrola zasadności projektu budżetu państwa, niezbędność i celowość jego wykorzystania
- nadzoruje ona końcowe rozliczenia z wykonaniem budżetu państwa, administrowanie majątkiem państwa oraz działalność przedsiębiorstw, stanowiących własność państwa w zakresie utrzymania i pomnażania majątku
Marszałek:
- kieruje pracą izby
- zwołuje sesje i posiedzenia, przewodniczy im
- zwołuje i przewodniczy spotkaniom przewodniczących komisji i posiedzeniom liderów klubów parlamentarnych
- kieruje wykonaniem budżetu parlamentu
- określa strukturę i zadania kancelarii, powołuje jej kierownictwo
- zastępowany przed 3 wicemarszałków
- obok marszałka funkcjonuje 8 sekretarzy
Funkcje Zgromadzenia Krajowego
- ustawodawcza
- kreacyjna
- polityczno-kierownicza
Kompetencje ZK:
- uchwala konstytucję Republiki Węgierskiej
- uchwala ustawy
- ustala plan społeczno-gospodarczy państwa
- ustala bilans gospodarki państwa, zatwierdza budżet i jego wykonaniem
- decyduje o programie rządu
- zawiera umowy międzynarodowe
- decyduje w sprawie ogłoszenia stanu wojny i zawarcia pokoju
- ogłasza stan wyjątkowy i powołuje Radę Obrony
- ogłasza stan krytyczny
- decyduje o użyciu Sił Zbrojnych za granicą czy na terenie państwa
- wybiera prezydenta, członków Trybunału Konstytucyjnego
- ogłasza amnestię powszechną
INICJATYWA USTAWODAWCZA
- prezydenta
- rząd
- komisje ZK
- deputowani do ZK
POSTĘPOWANIE USTAWODAWCZE
- projekty ustaw składane na ręce marszałka i są przedmiotem prac właściwych komisji
- po dyskusji komisja izby przedstawia projekt do porządku obrad ZK
- I czytanie na sesji plenarnej dotyczy ogólnych założeń projektu; członkowie parlamentu mogą proponować poprawki do projektu
- po debacie odpowiednia komisja odbywa kolejne posiedzenie, aby przedyskutować poprawki i przeredagować projektu
- II czytanie na plenum całej izby; debatuje się po przyjętych wcześniej poprawkach
- zanim prezydent podpisze ustawę, najpierw robi to marszałek
- prezydent gwarantuje ogłoszenie ustawy w ciągu 15 dni od doręczenia, a w wypadkach pilnych w ciągu 5 dni
- ustawę ogłasza w organie oficjalnym
PREZYDENT
- władza wykonawcza
- wybiera parlament na 5 lat z możliwością jednej reelekcji
- może zostać każdy posiadający prawo wyborcze obywatel węgierski, ukończone 35 lat
- prawo inicjatywy ustawodawczej
- prawo wystąpienia z wnioskiem o rozpisanie referendum
- uprawnienie do podpisania i odmowy podpisania ustawy
- uprawnienie do rozwiązania ZK w razie zaistnienia sytuacji opisanych w Konstytucji
- przedstawienie parlamentowi wniosków o powołanie: prezesa Sądu Najwyższego Republiki Węgierskiej, prokuratora generalnego Republiki Węgierskiej oraz nominowanie wiceprezesów Sądu Najwyższego
- piastowanie stanowiska naczelnego dowództwa Sił Zbrojnych
Wybory
- wyboru prezydenta należy dokonać co najmniej 30 dni przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta
- wybory prezydenckie zarządza przewodniczący ZK
- ZK wybiera prezydenta w głosowaniu tajnym
- w miarę potrzeby odbywa się kilka tur głosowania; w I turze prezydentem zostaje wybrany ten, kto uzyskał głosy 2/3 deputowanych
- wybrany prezydent obejmuje swój urząd z chwilą upływu kadencji poprzedniego prezydenta
- przed objęciem urzędu składa przysięgę przed ZK
Kompetencje:
- reprezentuje państwo węgierskie i w imieniu Republiki Węgierskiej
- zawiera umowy międzynarodowe (wymagana zgoda ZK)
- mianuje i przyjmuje ambasadorów i posłów, zarządza wybory powszechne do ZK i samorządów lokalnych
- bierze udział w posiedzeniach ZK i komisji ZK oraz zabiera w nich głos
- stawia wnioski w sprawie wydania zarządzeń przez ZK, a także inicjuje referendum ludowe
- mianuje i odwołuje sekretarzy stanu i pełnomocników Republiki, a także prezesa i wiceprezesów Węgierskiego Banku Narodowego oraz profesorów uniwersytetu
- mianuje i awansuje generałów
- nadaje tytuły, ordery i odznaczenia oraz zezwala na ich noszenie
- stosuje indywidualne prawo łaski i decyduje w sprawach obywatelstwa
RZĄD
- składa się z premiera oraz ministrów
- władza wykonawcza
- ministrowie kierują należącymi do ich zakresu kompetencji działaniami administracji państwowej oraz działalnością podległych im organów
- rząd współdziała z prezydentem w ustalaniu polityki zagranicznej
Premier:
- przewodniczy posiedzeniom rządu i troszczy się o wykonywanie jego rozporządzeń i uchwał
- odpisuje rozporządzenia i uchwały rządu oraz troszczy się o ich wykonanie
- premiera wybiera ZK (na wniosek prezydenta) większością głosów swych członków
- ministrów powołuje i odwołuje prezydent (na wniosek premiera)
Rząd formuje się z chwilą powołania ministrów. Po sformowaniu się rządu, członkowie składają przysięgę przed ZK.
Kompetencje:
- chroni ustrój konstytucyjny
- chroni i zapewnia prawa obywatelskie
- zapewnia wykonanie ustaw
- kieruje pracą ministrów i koordynuje ich działalność
- ustala zadania państwa w zakresie rozwoju naukowego i kulturalnego
- ustala państwowy system opieki społecznej i zdrowotnej oraz troszczy się o środki materialne na te cele
- kieruje działalnością Sił Zbrojnych, Policji i organów porządkowych
- współdziała w ustalaniu polityki zagranicznej
- rząd wydaje rozporządzenia i podejmuje uchwały (podpisywane przed premiera)
- odpowiada przed ZK
WŁADZA SĄDOWNICZA
Sądy powszechne: Sąd Najwyższy Republiki Węgierskiej, Sąd Stołeczny, sądy komitackie, sądy miejscowe i sądy pracy
Sądy szczególne: powoływane ustawą do rozpatrzenia specyficznych przypadków przewidzianych prawem
Trybunał Konstytucyjny:
- kontrola zgodności przepisów prawnych z konstytucją
- uchylanie aktów prawnych w przypadku stwierdzenia ich niezgodności z konstytucją
Sąd Najwyższy sprawuje główny nadzór nad działalnością sędziowską i orzecznictwem wszystkich sądów.
Prezesa Sądu Najwyższego wybiera ZK na wniosek prezydenta Republiki. Do jego wyboru wymagana jest liczba 2/3 głosów deputowanych do ZK; wiceprezesów mianuje natomiast prezydent na wniosek prezesa Sądu Najwyższego. Sędziów mianuje prezydent.
Prokurator Generalny i Prokuratura
- zapewniają ochronę praw obywateli oraz konsekwentnie ściganie wszelkich przestępstw, które naruszają ustrój konstytucyjny
- prowadzą one śledztwo w sprawach określonych w ustawie, sprawują nadzór nad praworządnością śledztwa
- reprezentują oskarżenie w postępowaniu sądowym
- w razie naruszenia ustawy występują w obronie praworządności w wypadkach i w trybie określonych w ustawie
Prokuratora Generalnego wybiera również ZK, na wniosek prezydenta. Jest on odpowiedzialny także przed ZK i obowiązany składać mu sprawozdanie ze swej działalności.