Listerioza, listereloza[1](łac. Listeriosis) – bakteryjna choroba zakaźna, diagnozowana u ludzi i zwierząt.
Chorobę tę wywołują Gram-dodatnie pałeczki Listeria monocytogenes, które charakteryzują się szerokim rozpowszechnieniem w środowisku naturalnym, szybkim wzrostem i znaczną liczbą gatunków. Chorują: owce, świnie, bydło, konie, zające, króliki, kury, świnki morskie, szynszyle.
Znanych jest obecnie 13 odmian serologicznych gatunku Listeria monocytogenes patogennego dla człowieka. Inne gatunki bakterii rodzaju Listeria nie mają istotnego znaczenia w wywoływaniu choroby u ludzi.
Rezerwuarem bakterii są zwierzęta, dlatego chorobę określa się mianem zoonozy. Zakażenia u ludzi wywoływane są najczęściej przez żywność zawierającą bakterie L. monocytogenes (nabiał, surowe owoce i warzywa). W 2005 roku w Polsce zanotowano 22 zachorowania na listeriozę[2]. Najczęściej chorują osoby z grupy ryzyka: kobiety w ciąży, noworodki, ludzie starsi i osoby z upośledzeniem odporności. Zakażenie Listeria monocytogenes należy do grupy zakażeń oportunistycznych.
Przebieg choroby
Okres wylęgania choroby wynosi od kilku dni do 3 miesięcy. Przebieg choroby może być ciężki i prowadzić do śmierci.
Objawy w okresie noworodkowym:
zakażenie wczesne (objawy w 1 tygodniu życia):
ropna ziarnica noworodków
ostra niewydolność oddechowa
zakażenie późne (objawy po ukończeniu 2 tygodnia życia):
Objawy w późniejszym okresie życia:
Zakażenie może być bezpośrednią przyczyną poronień u kobiet. Powoduje niepłodność, nieprawidłowy przebieg ciąży, powstawanie u noworodków wad rozwojowych.
Diagnostyka
Chorobę u ludzi rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych oraz badań diagnostycznych (np. posiew, PCR), które udowodnią obecność Listeria monocytogenes we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym, wydzielinie z pochwy, stolcu czy smółce u noworodków, innym materiale tkankowym.
Leczenie
Jedyną metodą leczenia jest antybiotykoterapia. Stosuje się amoksycylinę z aminoglikozydem, kotrimoksazol, makrolidy.
Zapobieganie
Podstawą profilaktyki jest przestrzeganie zasad higieny. Osoby z obniżoną odpornością nie powinny spożywać produktów wytworzonych z surowego mleka.
Listerioza jest chorobą zakaźną, szerzącą się głównie wśród zwierząt; u ludzi jest szczególnie niebezpieczna dla noworodków i osób z obniżoną odpornością.
Gram-dodatnia pałeczka Listeria monocytogenes, obdarzona ruchem, charakteryzuje się pleomorfizmem, nie wytwarza zarodników ani otoczek, jest oporna na działanie czynników zewnętrznych i pokrewna antygenowo wielu drobnoustrojom.
ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA
przewód pokarmowy
uszkodzona skóra
droga łożyskowa
woda
gleba
zwierzęta, chorujące lub będące bezobjawowymi nosicielami pałeczek Listeria monocytogenes.
Zarazek jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie. Poza zwierzętami domowymi i wolno żyjącymi, ptakami i rybami, stanowiącymi główny rezerwuar zarazków, bytuje w glebie i wodzie. Człowiek może być nosicielem bezobjawowym, u około 1% zdrowych ludzi pałeczki znajdują się w kale.
Na człowieka listerioza przenosi się poprzez żywność, głównie nie pasteryzowane mleko i surowe jarzyny a także sery, lody, surowe warzywa, fermentowane surowe kiełbasy, surowy i gotowany drób, surowe mięso (wszystkich gatunków) oraz surowe i wędzone ryby. Wrotami zakażenia jest przewód pokarmowy; u zdrowych osób, posiadających fizjologiczną florę jelitową, do zakażenie jednak nie dochodzi, gdyż uniemożliwia ona penetrację bakterii Listeria monocytogenes do ściany jelita.
Na listeriozę zapadają najczęściej osoby z obniżoną odpornością: chorzy na nowotwory i po przeszczepach nerek. Objawy, które u nich występują mogą przybierać postać grypopodobną lub postać ciężkiej listeriozy (zapalenie wsierdzia, ogólnonarządowa bakteriemia, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych).
Do zakażenia dochodzi na drodze bezpośredniego kontaktu z chorymi zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego, poprzez przewód pokarmowy, dospojówkowo, w czasie kontaktu płciowego; od ciężarnej zakażeniu może ulec płód poprzez łożysko lub noworodek, a także lekarz lub położna w czasie odbierania porodu.
Mechanizm zakażenia jest różny w poszczególnych postaciach klinicznych.
W najczęściej spotykanej listeriozie noworodków do zakażenia dochodzi w łonie matki lub w czasie akcji porodowej. Dotychczas nie jest wyjaśnione, czy płód ulega zakażeniu poprzez łożysko w czasie bakteriemii u ciężarnej, czy na drodze wstępującej z dróg rodnych.
Listeziozowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i postacie posocznicowe rozwijają się na skutek uogólnienia zakażenia, niezależnie od drogi wprowadzenia zarazków. Stwierdzana często w przebiegu listeriozy monocytoza we krwi obwodowej jest wywołana frakcją lipidową pałeczki; również z tą frakcją wiążą się właściwości adiuwantyczne zarazka, natomiast frakcja wielocukrowa wykazuje działanie toksyczne.
U ciężarnej zakażenie może przebiegać skąpo objawowo albo dawać obrazy kliniczne w postaci gorączki, objawów grypopodobnych, zapalenia dróg moczowych, biegunek i in. Skutkiem choroby może być poronienie, poronienie nawykowe, poród płodu martwego, płodu z ciężką postacią listeriozy wrodzonej, ale także może urodzić się dziecko
zdrowe.
Listerioza wrodzona ujawnia się najczęściej jako postać posocznicowa, przebiegająca bardzo ciężko, dziecko zwykle ginie.
Listeriozowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych pojawia się zazwyczaj w 6 — 10 dniu od urodzenia.
W listeriozie noworodków dość często spotyka się zapalenie spojówek i błon śluzowych nosa, czasami objawy zapalenia płuc. Charakterystyczne dla listeriozy bywają współistniejące zmiany skórne, w postaci drobnych pęcherzyków, rumieni i wybroczyn, zlokalizowanych najczęściej w skórze pleców i pośladków noworodka. Rzadziej stwierdza się powiększenie wątroby i śledziony.
Listerioza u dorosłych dotyczy najczęściej osób z obniżoną odpornością w przebiegu chorób wyniszczających oraz u osób w trakcie leczenia immunosupresyjnego. Rozwija się z reguły jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Czasami jako objaw wstępny mogą wystąpić zaburzenia psychiczne. Niekiedy obraz kliniczny jest zbliżony do za-palenia opon na tle gruźliczym lub wirusowym. Badanie morfologiczne i chemiczne płynu również nie rozstrzyga rozpoznania. Płyn może być wodojasny, ksantochromiczny lub mętny, pleocytoza niewielka, początkowo obojętnochłonna, później z przewagą postaci jednojądrzastych, poziom cukru — prawidłowy lub obniżony. Przebieg choroby jest ciężki. Znacznie rzadziej u dorosłych występują inne postacie listeriozy.
Postać posocznicowa występuje z reguły u osób poddanych intensywnemu leczeniu immunosupresyjnemu lub u osób wyniszczonych; może również wikłać listeriozowe zapalenie opon. Obraz kliniczny i przebieg nie różnią się od posocznic o innej etiologii. Dotyczy to także listeriozowego zapalenia wsierdzia.
Wyjątkowo listerioza może dawać obraz zlokalizowanego zapalenia węzłów chłonnych szyjnych, odosobnionych zmian skórnych (u weterynarzy) i zapalenia spojówek.
Nierzadko ciężkim postaciom listeriozy (zapalenie opon, posocznica) towarzyszą objawy zapalenia płuc o tej samej etiologii.
Pałeczka L. monocytogenes może także dawać zmiany o różnorodnym umiejscowieniu (angina, zapalenie cewki moczowej, zapalenie ucha wewnętrznego i in.).
PROFILAKTYKA I ZAPOBIEGANIE
Najskuteczniejszą metodą uniknięcia skażenia żywności przez bakterie Listeria monocytogenes jest spożywanie żywność posiadającym system GMP i GHP oraz HACCP.
Wszystkie produkty Calivita posiadają atest GMP oraz GHP
PROFILAKTYKA I ZAPOBIEGANIE
Wśród podstawowych środków zmniejszających ryzyko skażenia żywności należy wymienić: czyszczenie i odkażanie posadzek, kanałów ściekowych, urządzeń do schładzania oraz miejsc uboju zwierząt, gdyż Listeria monocytogenes preferuje do rozwoju miejsca wilgotne oraz odpady organiczne. W gospodarstwie domowym należy wiedzieć, że Listeria monocytogenes nie rozwija się w temperaturze poniżej 2°C i powyżej 45°C., ginie natomiast w czasie obróbki cieplnej (gotowanie i pasteryzacja) i pod wysokim ciśnieniem.