Polityka handlowa – całość przedsięwzięć państwa zmierzających do wpływania na strukturę eksportu i importu danego kraju.
Cło – środek polityki handlowej, opłata pobierana przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Importowe/eksportowe/tranzytowe.
Kryterium celu: fiskalne, ochronne.
Sposób obliczania: ad valorem, specyficzne, mieszane.
Taryfa celna – klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych.
Rodzaje stawek – konwencyjne, obniżone, preferencyjne, autonomiczne, ryczałtowe.
Fiskalny efekt cła – korzyści odniesione przez budżet państwa.
Redystrybucyjny efekt cła – korzyści odniesione przez krajowych producentów.
Straty puste – tracą klienci, nikt nie zyskuje.
Protekcyjny efekt cła – konsumenci tracą płacąc więcej, producenci nic nie zyskują.
Konsumpcyjny efekt cła – konsumenci nie kupują w ogóle.
Efekt terms of trade cła – możliwy jedynie w dużym kraju, jeżeli w tym samym okresie ceny towarów eksportowanych przez duży kraj nie ulegają zmianie, to spowodowany wprowadzeniem ceł spadek cen towarów importowanych prowadzi do poprawy relacji cen w eksporcie i imporcie danego kraju.
Cło optymalne – pozwala na maksymalizację osiąganych korzyści przez wprowadzający go kraj.
Średnia stawka celna – miara ogólnego stopnia protekcji rynku danego kraju.
Nieważona średnia stawka celna – średnia z sumy wszystkich stawek nakładanych w danym kraju na wszystkie rodzaje importowanych dóbr
Ważona średnia stawka celna – dzieląc wielkość wpływów z ceł uzyskiwanych w ciągu roku przez dany kraj przez wielkość wydatków na import
Efektywna stopa protekcji – stopień protekcji zapewniony krajowym czynnikom produkcji przez obowiązującą w danym kraju strukturę ceł.
Nominalna stopa protekcji – cło na dany towar przez cenę światową danego towaru
Efektywna stopa protekcji – krajowa wartość dodana w warunkach wolnego handlu przez krajową wartość dodaną w warunkach istnienia ceł.
Bariery parataryfowe – stosowanie powoduje uruchomienie mechanizmu podobnego do ceł:
opłaty wyrównawcze
podatki nakładane na niektóre dobra
dodatkowe opłaty (np. czynności celne, administracyjne, depozyty importowe)
Środki mające charakter ograniczeń administracyjnych
ograniczenia ilościowe
dobrowolne ograniczenie eksportu
Inne bariery pozataryfowe
normy techniczne i sanitarne
zamówienia publiczne
wymóg składnika krajowego
subsydia – produkcji krajowej/eksportowe
Dumping – sprzedaż dobra za granicę po cenie niższej od ceny uzyskiwanej za to dobro na rynku krajowym – sporadyczny/łupieżczy/stały ≠ cła antydumpingowe
Argumenty na rzecz protekcjonizmu
niesłuszne
zwiększenie zatrudnienia i produkcji
konieczność ochrony pracy przed tanią pracą zagraniczną
poprawa bilansu handlowego
cło naukowe
słuszne
poprawa relacji wymiennych
ochrona przemysłu raczkującego
zapewnienie wpływów państwu
korekta ułomności rynku – korzyści zewnętrzne/koszty zewnętrzne
konieczność wprowadzenia kroków odwetowych
względy społeczne/kulturowe/bezpieczeństwa kraju
Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu
strategiczna polityka handlowa – wyjaśnia w jakich warunkach kraj może, kosztem partnera uzyskać korzyści poprzez wprowadzenie subsydiów
polityka przemysłowa – rozwój gałęzi i branż przemysłu uznawanych za nowoczesne
Ograniczenia handlowe – sankcje ekonomiczne – handlowe/finansowe
Integracja ekonomiczna – proces scalania gospodarek narodowych poszczególnych krajów i tworzenia z nich jednego organizmu gospodarczego przez usuwanie ograniczeń w przepływie towarów i czynników produkcji oraz tworzenie podobnych warunków konkurencji
Integracja realna – scalenie gospodarek poszczególnych krajów bez tworzenia przez państwo organizacyjnych ram porozumienia integracyjnego lub przy minimalnym zaangażowaniu na tym polu
Rodzaje:
strefa wolnego handlu – likwidacja wszystkich ceł i ograniczeń pozataryfowych we wzajemnych stosunkach, swoboda stosowania narzędzi polityki handlowej wobec krajów spoza ugrupowania
unia celna - likwidacja wszystkich ceł i ograniczeń pozataryfowych we wzajemnych stosunkach, wspólna polityka handlowa wobec krajów spoza ugrupowania – preferencyjne porozumienia h.
wspólny rynek - likwidacja wszystkich ceł i ograniczeń pozataryfowych we wzajemnych stosunkach, wspólna polityka handlowa wobec krajów spoza ugrupowania oraz nieskrępowany ruch czynników produkcji wewnątrz ugrupowania
unia ekonomiczna – wspólny rynek + harmonizacja wszystkich rodzajów polityki mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych (podatkowa, monetarna, społeczna)
unia walutowa – unia ekonomiczna, która wprowadziła wspólną walutę
unia polityczna – unifikacja części lub całości polityki zagranicznej i obronnej
Efekt kreacji handlu – wzrost importu spowodowany wyeliminowaniem barier celnych między krajami tworzącymi unię.
Efekt przesunięcia handlu – dotyczy kraju, który nie zostanie przyjęty do unii
Długookresowe efekty unii celnej
korzystny wpływ powiększenia rynku na skalę produkcji
wpływ na wielkość przedsiębiorstw
wpływ na efektywność gospodarowania pod wpływem presji konkurencyjnej
korzyści związane z tzw. krzywą uczenia się
GATT – General Agreement on Tariffs and Trade, 1948 – liberalizacja handlu poprzez:
ustalanie reguł postępowania, zapewnienie forum do wielostronnych rokowań
Zasady:
wzajemności
niedyskryminacji:
Klauzula Narodowa
KNU – obniżenie taryfy celnej w stosunku do jednego z partnerów musi spowodować taką sama redukcję w stosunku do innych krajów, wyjątki:
integracja ekonomiczna – kraje integrujące się nie mają obowiązku udzielać jej krajom spoza ugrupowania, np. EWG
obroty handlowe między byłymi koloniami a metropolią – oba przykłady przyczyniają się do liberalizacji handlu światowego, co jest celem GATT
GATS – General Agreement on Trade in Services
TRIPS – Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights
Bilans obrotów bieżących
saldo handlu zagranicznego (bilans handlowy)
saldo handlu usługami (bilans usług)
saldo dochodów – odsetki, procenty, dywidendy
saldo transferów bieżących (bilans transferów jednostronnych)
Bilans obrotów kapitałowych
rachunek kapitałowy
rachunek finansowy:
bankowe depozyty międzynarodowe
kredyty międzynarodowe
inwestycje portfelowe
inwestycje bezpośrednie
Bilans obrotów wyrównawczych
Towarowe terms of trade – relacja zmian cen w eksporcie do zmian indeksu cen w imporcie, najczęściej używany miernik zmian cen w handlu międzyna., wzrost – pozytywne, spadek - negatywne
Dochodowe terms of trade – wskaźnik zmian cen w obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika towarowych terms of trade przez indeks wolumenu eksportu. Dają odpowiedź na pytanie, czy w porównaniu z okresem wyjściowym dany kraj może sprowadzić z zagranicy więcej czy mniej dóbr
Jednoczynnikowe terms of trade – wskaźnik, w którym towarowe terms of trade są ważone indeksem wydajności w przemyśle produkującym na eksport. Wzrost oznacza, że za jednostkę pracy zastosowaną w sektorze produkującym na eksport można kupić więcej dóbr importowanych
Dwuczynnikowe terms of trade – jednoczynnikowe + indeks wydajności sektora produkującego na potrzeby importowe danego kraju w kraju partnerskim. Wzrost – wymiana czynników produkcji zaangażowanych w wytwarzanie dóbr produkowanych na eksport na czynniki produkcji zaangażowane w wytwarzanie dóbr sprowadzanych przez dany kraj odbywa się obecnie z większą korzyścią dla kraju eksportera niż w okresie wyjściowym
Teorie klasyczne – przewagi absolutnej (Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, 1776, A. Smith), przewagi komparatywnej (Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, 1817, D. Ricardo)
Model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona (1977) – wskazuje na współzależność poziomu płac i struktury obrotów handlowych w dwóch krajach biorących udział w wymianie międzynarodowej.
MacDougall weryfikował teorię Ricarda, o.
Narzędzia ekonomii neoklasycznej
krańcowa stopa substytucji
społeczna krzywa obojętności (Edgeworth, XIXw)
Koncepcja popytu wzajemnego – J.S. Mill (XIXw) – czynnikiem decydującym o przyjęciu relacji wymiennej w obrotach handlowych między krajami są wielkości popytu i podaży zgłaszanych przez kraje uczestniczące w wymianie, kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany
Twierdzenie Heckschera-Ohlina – kraj będzie eksportował te towary, do wytworzenia których zużywa się relatywnie dużo czynnika produkcji w danym kraju obfitego, a sprowadzał z zagranicy towary, których produkcja wymaga relatywnie dużo czynnika produkcji w danym kraju względnie rzadkiego. Występujące między krajami relatywne różnice kosztów i cen (są konsekwencją różnic w wyposażeniu krajów w czynniki produkcji.
Twierdzenie Heckschera-Ohlina-Samuelsona o wyrównywaniu się cen czynników produkcji –
w warunkach wolnego handlu wymiana międzynarodowa prowadzi do wyrównywania się cen czynników produkcji między krajami.
Efekt Stolpera-Samuelsona – istnieje ścisły związek między zmianami cen towarów a zmianami cen czynników produkcji, a co za tym idzie – ze zmianami dochodów ich właścicieli; uruchomiony przez handel międzynarodowy ruch cen czynników produkcji, polegający na wzroście cen czynnika w danym kraju obfitego i spadku cen czynnika w danym kraju rzadkiego, prowadzi do wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku realnych dochodów właścicieli czynnika produkcji w danym kraju rzadkiego.
Twierdzenie Rybczyńskiego – w małym kraju (niezmieniona relacja cen na rynku światowym) wzrost zasobów wyłącznie jednego czynnika produkcji przy niezmienionym poziomie drugiego prowadzi do wzrostu produkcji dobra zużywającego przede wszystkim czynnik, którego zasoby się powiększają oraz do zmniejszenia produkcji dobra, w wytwarzaniu którego potrzebny jest przede wszystkim czynnik produkcji, którego zasoby nie ulegają zmianie.
Tzw. paradoks Leontiefa – wbrew twierdzeniu Heckschera-Ohlina USA eksportują dobra, do wytworzenia których potrzeba relatywnie więcej czynnika produkcji w danym kraju rzadkiego, a importują dobra, których wytwarzanie wymaga relatywnie więcej czynnika w danym kraju obfitego.
Choroba holenderska (deindustrializacja) – w wyniku zmian spowodowanych wzrostem zasobów czynników naturalnych; w przypadku Holandii zaobserwowano, iż odkrycie liczących się zasobów surowców (gazu ziemnego) spowodowało, że dynamika rozwoju przemysłu w tym kraju zaczęła odstawać od tempa rozwoju górnictwa; skokowy wzrost zasobów jednego z czynników produkcji (gazu, ropy), przy nie zmienionych lub wolno rosnących zasobach pozostałych (kapitału, pracy) sprawia, że szybko rozwijające się górnictwo wysysa kapitał i pracę z innych zastosowań.
Teorie neoczynnikowe – do dwóch czynników produkcji – pracy i kapitału – dołącza się zasoby naturalne oraz niejednorodność czynników pracy (prosta i złożona ) i kapitału (rzeczowy i ludzki).
teoria luki technologicznej - opóźnienie naśladowcze (M. Posner) – przyczyną istnienia handlu międzynarodowego może być występowanie odstępu czasowego między rozpoczęciem produkcji określonego dobra w dwóch krajach: opóźnienie popytu – odstęp czasu między pojawieniem się danego dobra w kraju, który je pierwszy wytworzył, a powstaniem na nie popytu w drugim kraju opóźnienie reakcji – odstęp czasu między powstaniem popytu na dany towar na rynku drugiego kraju a podjęciem produkcji tego towaru przez lokalnych producentów. Różnice w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego
teoria cyklu życia produktu – R. Vernon – handel międzynarodowy jest pochodną przechodzenia danego produktu-innowacji kolejno przez trzy fazy: faza innowacyjna, faza dojrzewania, faza standaryzacji.
teoria korzyści skali – korzyści skali produkcji i zbytu – występują wtedy, gdy wielkości produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji: statyczne, dynamiczne. Różnice kosztów wskutek osiągania korzyści skali produkcji.
Teorie popytowo-podażowe – bardzo istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego – jednoczesny import i eksport towarów tych samych gałęzi i branż.
Korzyści:
lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów
osiąganie korzyści skali w sferze produkcji i zbytu
lepsze wykorzystanie zasobów
zmniejszenie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych
instrument przeciwdziałania tendencjom protektcjonistycznym
Szerokie/wąskie znaczenie (krótko/długookresowe, źródła publiczne/prywatne)
Formy wywożonego kapitału
lokaty na rynku walutowym
kredyty handlowe
inwestycje portfelowe
kredyty finansowe
inwestycje bezpośrednie