Teoria literatury (3) Poezja, literatura -dzieje pojęć c.d.

Od antyku po oświecenie podział sztuki słowa na:

• poezję (wierszowaną)

• wymowę (prozatorską)

Różni je kryterium formalne – metryczne

litterrare humaniores, belles lettres – pojęcie łączące poezję i wymowę ze względu na stosowanie figur i tropów.

Coraz mniej istotne kryterium tematyczne, co od późnej starożytności spowodowało, że poezją określano także rzeczy prawdziwe, np. narracje historyczne ujęte wierszem.

Od renesansu rozwój badań filologicznych związanych z odkrywaniem pism starożytnych, tłumaczeniami na łacinę i języki narodowe:

1475 wydany po łacinie List do Pizonów

1535 włoskie tłumaczenie Listu

1498 Poetyka, Retoryka Arystotelesa w łacińskim tłumaczeniu Gorgia Valli

1508 wydanie greckiej wersji Poetyki

1549 tłumaczenie jej na włoski przez Segniego

inne źródła teoretycznych inspiracji to: dialogi Platona i retoryka rzymska (schematy, terminy stylistyczne)

Ważne poetyki nowożytne:

1548 Robortello, Objaśnienia do ksiąg Arystotelesowskich o sztuce (In librum Aristotelis de Arte explanationes)

1561 Scaliger, Poetyka w siedmiu księgach (Poetices Libri VII)

1674 Nicolas Boileau-Despréaux, Sztuka poetycka (L`art. poétique )

Inni twórcy poetyk XVII-wiecznych: Jean Chapelain, Georges de Scudéry, René Rapin, Jean Racine

Sztuka poetycka Boileau - poemat dydaktyczny, esej krytyczny, satyra literacka.

Poezja służy celom moralnym, wymaga wrodzonego talentu, polega na naśladownictwie, które powinno być prawdopodobne. Pochwała zdrowego sensu, rym podporządkowany semantyce, udział w twórczości talentu i umiejętności, natchnienia i przepisów. Rola trzech jedności.

Zasada dobrego smaku - decorum (bienséance)

Przywołane przede wszystkim gatunki antyczne, sielanka, elegia, oda, epigramat i satyra (ks. II), tragedia, komedia, epopeja (ks. III).

Z gatunków nowożytnych: sonet, madrygał, ballada.

Litteratura - łac. pismo, pisanie, od littera – litera

Pojęcie literatury pięknej w Polsce pod koniec XVIII w. obejmowało poezję i wymowę.

Pojęcie literatury - dodatkowo zawierało wiedzę i piśmiennictwo humanistyczne (Madame de Staël, De la littérature, 1800; J. Śniadecki, O literaturze, 1818).

Znaczenia słowa poezja w końcu XVIII w.:

1.Sztuka słowa

2.Wiersz (mowa wiązana)

Romantyzm wprowadza nowe znaczenie słowa poezja- kategoria estetyczna oznaczająca: piękno, wzniosłość, idealizację - odnosząca się do sztuki w ogóle.

Pod wpływem filozofii J. G. Herdera, A.W.Schlegla, F.Schlegla, F.W.Schellinga, Novalisa poezja – staje się wiedzą o bycie ujmowaną za pośrednictwem symboli, łączącą widzialne z niewidzialnym, przywracającą jedność człowieka ze światem.

Podstawy mocy poety:

• religijna –prorok

• społeczna-prawodawca

Organicystyczna/organiczna teoria poezji – duchowy organizm podległy procesowi spontanicznego rozwoju określany przez sobie właściwą formę wewnętrzną – jedność myśli i języka, treści i formy

• Poezja-dziedzina kreacji, natchnienia i piękna

• Literatura- dziedzina społecznej, narodowej świadomości związana z kategoriami „ducha” narodu i epoki

(Tu podział na poezję i prozę nietożsamy z wierszowością i niewierszowością).

A jednocześnie od l. 60. XIX w. poezja utożsamiana z liryką, a proza z powieścią - pozytywiści oskarżali poezję o odrzucanie służby społecznej.

W XX wieku:

• Pojęcie literatury – zazwyczaj klasyfikacyjne, oparte na jednorodności cech wszystkich egzemplarzy zbioru.

• Pojęcie literackości – typologiczne, w ramach którego zjawisko niejednorodne i nieostre, stopniowalne.

Nurty poetocentryczne (ergocentryczne) – nurty opisu eksponujące walory konstrukcyjne literatury, uznające autonomię estetyczną dzieła, niepodporządkowywanie go celom poznawczym. Skupiają one uwagę na ustanawianiu porządku wewnętrznej organizacji dzieła literackiego, jego struktury, właściwości, związków między elementami , opisie językowych mechanizmów tworzenia znaczeń. Nie są nastawione na interpretowanie lecz na rekonstrukcję ogólnej istoty dzieł.

• Teoria formalistyczna - dzieło literackie to kombinacja chwytów i struktur formalnych, podporządkowanych logice konwencji artystycznych w opozycji do zwykłej wypowiedzi komunikacyjnej i informacyjnej.

Nurty kulturocentryczne (endocentryczne) – dzieło w określonym kulturowym kontekście, jako zapis (symptom) odwołujący się do historii, polityki, kultury. Cechy istotne tekstów literackich badane w odniesieniu do zagadnień m.in. filozofii, antropologii, psychologii. Zwracają one uwagę na obecność różnych odmian literackości w różnorodnych dyskursach, usuwając jednocześnie na drugi plan zagadnienia właściwe tylko literaturze i systemowi literackiemu.

• Badania kulturowe – literatura (sztuka) to system produkowania i odczytywania znaczeń (praktyk symbolicznych), mających związek ze społecznymi regułami produkcji i kontroli sensów (z panującymi w społeczeństwie ideologiami).