SZKOŁA FRANKFURCKA
Szkoła frankfurcka jest używana na oznaczenie postmarksistowskiego nurtu badań, skupionego wokół Instytutu Badań Społecznych, założonego we Frankfurcie nad Menem w 1923 roku;
Jednak sama nazwa „szkoła frankfurcka” wyłoniła się dopiero po II wojnie światowej, kiedy nazwiska jej przedstawicieli: Max Horkheimer (1895 – 1973),Theodor Wisengrund Adorno (1903 – 1970), Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Erich Fromm, były już powszechne znane;
Pierwszym dyrektorem Instytutu był Karl Grünberg, profesor ekonomii politycznej, który wprowadził marksizm jako powszechnie obowiązującą metodologię szkoły frankfurckiej;
W 1930 roku stanowisko dyrektora Instytutu objął Max Horkheimer, który zasadniczo zmienił kierunek jego badań. Od tego momentu zaczyna się zasadniczy rozwój szkoły frankfurckiej, który skupiony był na kompleksowych analiza społeczeństwa kapitalistycznego z udziałem ekonomistów, filozofów, psychologów;
Dojście Hitlera do władzy uniemożliwiło dalszy rozwój szkoły frankfurckiej; Horkheimer przeniósł więc Instytut najpierw do Genewy, a potem do Paryża; wreszcie w 1934 rozpoczął współpracę z Uniwersytetem Columbia w Nowym Yorku, gdzie szkoła frankfurcka funkcjonowała w ramach Institute of Social Reaserch;
W 1950 Horkheimer powraca do Niemiec, gdzie nadal prowadzi działalność naukową w ramach Instytutu Badań społecznych;
W 1970 umiera Adorno, a Horkheimer przechodzi na emeryturę, ten okres uznaje się za zmierzch pierwszego pokolenia szkoły frankfurckiej; drugie pokolenie reprezentuje Jürgen Habermas.
Okres europejski (1923 – 1938)
Instytucjonalizacja szkoły frankfurckiej;
Aktywne teoretyczne samookreślenie na gruncie filozoficzno-socjologicznym;
Ostre polemiki i krytyki prowadzące do odcięcia się od wszelkich panujących tendencji oraz kierunków zachodnioeuropejskiej filozofii, socjologii i psychologii;
Termin „szkoła krytyczna” używany był w celu uwypuklenia:
Niezależności w stosunku do istniejących doktryn;
Przekonanie o zasadniczych niedoskonałościach w istniejącej cywilizacji zachodnioeuropejskiej;
Świadomość, że analiza społeczeństwa jest jego składnikiem, tzn., że teoria jest funkcją życia społecznego, a sens idei filozoficznej, społecznej jest zrozumiały tylko przez odniesienie do interesów różnych grup społecznych;
Na gruncie krytyki społeczeństwa kapitalistycznego marksizm dostarczał wielu użytecznych pojęć; jednak ścisłe utożsamianie szkoły frankfurckiej z nurtem badań marksistowskich jest błędem; od początku cechą charakterystyczną szkoły frankfurckiej było połączenie marksizmu, a ściślej jego interpretacji z innymi kierunkami filozoficznymi (egzystencjalizmem, heglizmem, freudyzmem, oświeceniem francuskim, kantyzmem); tej pozycji dokonuje się krytyka współczesnej cywilizacji
Teoria krytyczna
W dotychczasowym badaniu zjawisk społecznych zakładano, ze badanie takie powinno się odbywać za pomocą reguł indukcyjnego wnioskowania, które mają doprowadzić do wyartykułowania ogólnych pojęć i praw; Horkheimer proponuje zerwanie z pozytywizmem, empiryzmem i racjonalizmem; twierdząc, że filozofia wyraża fałszywą wiarę w samoświadomość nauki w rozmaitych doktrynach, które nie pozwalały ludziom zdać sobie sprawy ze społecznej genezy i funkcji poznania;
Utrwalony obraz wiedzy jako czynności, która ma opisywać świat, lecz nie może poza niego wykroczyć, ani go krytykować, gdyż potrzebne są zasady wartościujące, których nauka nie może wytworzyć. Świat nauki jest światem faktów, które badacz znajduje jako gotowe i chce je podporządkować, jak gdyby ich percepcja nie miała żadnego związku ze społecznymi warunkami badania;
Dla teorii krytyczniej nie ma faktów w tym sensie; nasza percepcja jest społecznie warunkowana; zarówno obiekty postrzegane, jak i akty postrzegania są produktem społecznym i historycznym; fakty, które badacz znajduje są współokreślane przez zbiorową praktykę społeczną, która wytworzyła narzędzia pojęciowe, czynne w ich postrzeganiu
Okres amerykański (1939 – 1949)
W tym okresie szkoła frankfurcka funkcjonuje jako metodologia w sensie metaforycznym, ponieważ metoda krytyczna zostaje znacznie zmieniona na rzecz:
konstruktywnego i pozytywnego przekształcenia szkoły frankfurckiej w filozofię historii kultury;
konkretyzacja problematyki w odniesienie do określonych grup społecznych;
Dążenie do zakorzenienia się na gruncie amerykańskich teorii komunikacji społecznej; przyjęcie priorytetu badań empirycznych,
Ten okres rozwoju szkoły frankfurckiej charakteryzuje ścisła współpraca Horkheimera i Adorno; współpraca ta zaowocowała powstaniem ksiązki „Dialektyka oświecenia”, w której za wszelkie zło we współczesnym społeczeństwie autorzy obarczyli „ducha oświecenia”; oświecenie jest tutaj utożsamiane z procesem racjonalizacji, który doprowadził do wytworzenia społecznych mechanizmów władzy i kontroli (panopcyzm);
„Formalizacja rozumu prowadzi do paradoksalnej sytuacji kultury. Z jednej strony, w naszej epoce osiąga punkt kulminacyjny niszczący antagonizm jaźni i przyrody, antagonizm, w którym ześrodkowała się historia naszej cywilizacji. Widzimy, jak totalitarne dążenie dom poskromienia przyrody zredukowało podmiot ludzki do prostego narzędzia represji. Wszystkie inne funkcje jaźni wyrażone w pojęciach ogólnych i ideach zostały zdyskredytowane. Z drugiej strony myślenie filozoficzne […] zanegowało ten antagonizm lub zapomniało o nim”. (M. Horkheimer, Eclipce of Reason, New York 1947).
Okres amerykański jest bardzo ważny dla rozwoju szkoły frankfurckiej; w tym czasie upada ostatecznie wiara w realizację oświeceniowych ideałów, takich jak: wolność, równość, sprawiedliwość; współczesne ustroje społeczne we wszystkich swych postaciach, według krytycznej teorii lata 40., nie prowadzą do realizacji wolności, lecz jedynie do upadku jednostki; dokonujący się rozwój techniczny środków wytwarzania nie prowadzi do zwiększenia zakresu równości, lecz podporządkowuje w coraz większym stopniu jednostkę społeczeństwu; rozwój środków technicznych, w tym również mediów, znamionuje proces dehumanizacji.
Okres zachodnioeuropejski
Ten okres rozwoju szkoły znamionuje:
Szerokie spopularyzowanie idei szkoły przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i innych krajach Europy Zachodniej; siłą społeczną, która temu sprzyjała był powstały w latach pięćdziesiątych i osiągający punkt kulminacyjny po koniec lat sześćdziesiątych ruch „nowej lewicy”;
Pogłębienie się teoretycznych rozbieżności i sprzeczności politycznych wewnątrz szkoły, głownie poszczególnych jej teoretyków oraz aktywnym wystąpieniem młodego pokolenia frankfurtczyków;
O ile w pierwszym okresie rozwoju szkoły frankfurckiej najważniejszy był dorobek i wkład teoretyczny Horkheimera, w drugim wspólne dzieła Horkheimera i Adorno, o tyle w jej trzecim okresie w centrum szkoły byli Adorno i Marcuse;
W latach 50. Adorno umacnia swą pozycję poprzez krytykę kultury i „społeczeństwa masowego”, wtedy w centrum zainteresowania badacza znalazł się również problem komunikowania masowego;
Badania kulturowe Stuarta Halla
Stuart Hall urodził się na Jamajce i jest profesorem socjologii na Uniwersytecie w Milton Keynes w Anglii;
Hall dołącza do grupy badaczy, którzy poddają krytyce główny nurt badań nad komunikowaniem o charakterze empirycznym, ilościowym i skoncentrowanym na wąskim zagadnieniu relacji przyczynowo – skutkowych;
Środki masowego przekazu służą utrzymaniu dominacji tych, którzy już znajdują się u władzy – media eksploatują biednych i bezsilnych;
Według Halla każda teoria mediów z definicji posiada treści ideologiczne; na przykład cała dziedzina badań rynkowych opiera się na wartościującym założeniu, że kapitalizm jest dobrym mechanizmem rynkowym;
Jeśli zaś chodzi o główny nurt badań prowadzonych nad komunikacją masową, Hall jest przekonany, że służą one mitowi demokratycznego pluralizmu – udawaniu, ze społeczeństwo jest utrzymane w całości dzięki wspólnym normom, takim jak choćby zasada równych szans, szacunek dla inności, reguła jeden człowiek – jeden głos oraz rządy prawa;
Nagminnie pojawiające się w tych pracach odkrycia, iż komunikaty nadawane przez media wywierają niewielki wpływ na bieg wypadków, umacnia jedynie przekonanie, iż demokracja faktycznie się sprawdza
MEDIA SĄ IDEOLOGICZNE
Środki masowego przekazu służą utrzymaniu dominacji tych, którzy już się znajdują u władzy;
Media eksploatują biednych i bezsilnych;
Media służą komunikacji i przez to kształtują znaczenie;
Media manipulują ludźmi.
Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego.
Hall twierdzi, że błędem jest traktowanie teorii komunikacji jako odrębnej dyscypliny akademickiej, z tego też powodu swoja praca Hall określa jako „badania kulturowe”, nie zaś jako badania mediów” albo „studia nad komunikowaniem”;
Hall pracował w latach 60. w Center for Contemporary Cultural Studies (CCCS) na University of Birmingham, prowadząc badania nad walką kulturową bogatych i biednych;
Hall posługiwał się w nich pojęciem „wyartykułować” w dwojakim sensie:
głośne zaprotestowanie przeciw uciskowi;
jednocześnie o powiązanie zaobserwowanego zniewolenia z mediami służącymi komunikacji, ponieważ to one kształtują znaczenie;
Język Halla odzwierciedla jego poparcie dla marksistowskiej interpretacji historii; jednym z „wyartykułowanych” celów Halla jest zdemaskowanie nierównowagi władzy w obrębie społeczeństwa;
Hall pragnie wyzwolić ludzi od nieświadomej zgody na podporządkowanie się kulturowo dominującej ideologii;
Hall przesuwa akcent z racjonalizmu na ideologię; dla niego o zasadności badań kulturowych świadczy ich zdolność do zwiększania naszej świadomości w aspekcie roli jaką odgrywają media w zachowaniu status quo.
Co chce zyskać Stuart Hall poprzez badania kulturowe:
Próbuje zdobyć nieco „przestrzeni”, w którym głos mas zostanie usłyszany;
Pragnie oddać głos prostym ludziom, którzy poddani są wpływom wielkich korporacji.
TEORETYCY SZKOŁY FRANKFURCKIEJ:
Uważali, ze media przedstawiają kapitalizm, jako coś naturalnego, odwiecznego i niezmiennego.
Mówią o „środkach produkcji kultury”
„Hegemonia mediów”
Roland Barthes – znaczenie „znaków mitycznych”
Michel Foucault – „koncepcja dyskursu „
Krytyka kulturowa:
studia kulturowe są złożonym kierunkiem badań poprzedzone przez:
rozwój Szkoły Frankfurckiej;
semiotyczną analizę tekstu Rolanda Barthesa;
teorię kultury Michela Foucaulta;
Szkole Frankfurckiej Hall zawdzięcza przekonanie, że Marks nie przewidział faktu, że we współczesnym świecie dojdzie do przejęcia publicznego dyskursu przez przedsiębiorczość prywatną; szkoła frankfurcka zakładała, że klasa pracująca nie zbuntowała się dotychczas, ponieważ media znajdujące się w posiadaniu korporacji skutecznie podtrzymywały system kapitalistyczny przedstawiając taki obraz świata, w którym kapitalizm jest czymś naturalnym, odwiecznym i niezmiennym.
ROLA MEDIÓW:
Wywołanie powszechnego poparcia dla dominującej ideologii;
Kodowanie i dekodowanie komunikatów – „kodowanie hegemoniczne”;
Komercjalizacja wszystkiego co przedstawiają;
Brak obiektywizmu;
Odwrócenie uwagi od kwestii moralnych;
Kreowanie obrazu.