PRAWO W KONTEKŚCIE SPOŁECZNYM
4elementy prawa:
Kontekst społeczny
Tradycja i kultura
Ekonomia
Polityka
Prawo ma posiadać pewne konieczne, esencjalne cechy, by mogło być prawem.
- naturaliści: działają intuicyjnie, to co czują
- pozytywiści: trzymają się ustawy
Cechy prawa:
- autoratywne ustanowienie (1)
- społeczna skuteczność (2)
- słuszność (3)
pozytywizm: nacisk na 1 i 2, neopozytywizm: 3
Główne cechy pozytywistycznego prawa:
- źródło powstania: twór człowieka – rozkaz suwerena (social thesis)
- separation thesis: brak koniecznego związku między prawem a moralnością
Prawo: fakt społeczny -> obiektywna analiza
Moralność: zewnętrzne standardy -> subiektywna analiza
Pozytywizm prawniczy:
- inkluzywny: miękki pozytywizm – Jules Coleman
* moralna ocena może być brana pod uwagę
*konwencjonalizm (umowny charakter)
- ekskluzywny: twardy pozytywizm – Joseph Raz
* ‘separation thesis’ nie jest istotna
* istotne są wewnętrzne prawne kryteria
* moralność nie ma wpływu na ocenę prawa
Niepozytywizm:
____________________|_______________________
| | |
Twardy ekskluzywny super inkluzywny inkluzywny
Naturalizm prawniczy:
Zasady moralne (zewnętrzne, uniwersalne, niezmienne) = prawo = dobro wspólne
- Bóg
- natura, ludzki rozum
5tez:
Prawo naturalne wywodzi się z absolutnego źródła: Bóg lub rozum
Wyraża obiektywnie przyjęte zasady, które zarządzają naturą człowieka i światem
Zasady prawa są niezmienne, wieczne, obiektywne i sprawiedliwe
Zasady są uniwersalne i zawsze mają pierwszeństwo przed regułami pozytywnymi, które nie są prawem jeśli nie są zgodne z Prawem Naturalnym
Prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia
-> sekularyzacja – wraz z reformacją w Europie pojawiła się próba oddzielenia prawa naturalnego od teologicznych źródeł
-> krytyka prawonaturalizmu
- powinność nie może być wywnioskowana z bytu
- zbyt mocny związek pomiędzy moralnością i prawem
- moralność jest kwestią osobistych sądów wartościujących, które mogą się zmieniać w zależności od sytuacji i motywów
Formuła Radbrucha
- jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to ona nie obowiązuje
Zbliża do siebie pozytywizm i naturalizm
-> zastosowana w wyrokach w sprawach cywilnych, w procesach strzelców przy murze Berlińskim
AMERYKAŃSKI POZYTYWIZM PRAWNICZY (to co jest prawem jest tylko w sądach)
Zespół faktów psychicznych bądź społecznych związanego z określonymi normami
Faktografia:
- początek XIX/XX wieku, apogeum: lata 20 i 30 XX wieku
- rewolucyjność i „mętny ale wpływowy”
- twórcy/ prawnicy:
* Oliver Holmes (założyciel)
*Jerome Frank (prawnik z Wall street)
* Karl Llewellyn
* John Chripman
- zamiast badania testów prawnych, badanie funkcjonowania prawa w rzeczywistości
- prawo w książkach / prawo w działaniu
- reguły papierowe / reguły rzeczywiste
- sądowe stosowanie prawa i ‘teoria sądzenia’ zwłaszcza proces podejmowania decyzji przed
sądem
- empiryczna metoda badawcza (porzucenie analizy pojęciowej)
Olivier Holmes:
- prawo to nie logika a nie doświadczenie
- proces „otwartej tekstowości”
- język, w którym wyrażone jest prawo nie posiada matematycznej precyzji, ale jest wieloznaczne ze swej natury
Teza o nieokreśloności prawa:
- nieokreśloność racji prawnych – można w poprawny sposób uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie (brak jedynego, unikalnego rozstrzygnięcia)
- przyczynowa czy wyjaśniająca
- klasa racji prawnych: źródła prawa, metody wykładni, metody wnioskowań prawniczych
wersje tezy:
I. radykalna
umiarkowana: na podstawie racji prawnych można poprawnie uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie, ale nie każde
II. o charakterze lokalnym: nie dotyczy całego prawa, tylko pewnych jego części
o charakterze globalnym : nieokreśloność dotyczy wszystkich spraw
-> źródła nieokreśloności:
- sposób stosowania precedensu
- metody wykładni
- funkcjonowanie sprzecznych ze sobą, ale zarazem dopuszczalnych i w takim samym stopniu ważnych metod (reguł) wykładni
Nieokreśloność przyczynowa (wyjaśniająca)
- by wyjaśnić rozstrzygnięcie sędziego należy rozpatrzyć wszystko
-> sceptycyzm:
*wobec reguł:
- reguły jako środki do racjonalizacji wydanych rozstrzygnięć, a nie jako jedyne racje przesądzające treści rozstrzygnięć
- reguły zaledwie jednym z wielu czynników, które determinują treść rozstrzygnięcia
* wobec faktów
-> formalizm:
*tezy:
- twierdzenie o autonomii prawa (rozwiązania prawne poszukiwane są tylko w prawie)
- tekstualizm (znaczenie językowe)
- konceptualizm (pojęcia prawne mogą być zidentyfikowane indukcyjnie na podstawie orzeczeń i przepisów, z których logicznie można derygować reguły
- oryginalizm (intencjonalizm)
- geometryzacja procesu stosowania prawa
*psychologiczne aspekty
- prawnik nie musi ponosić odpowiedzialności (urzędnik stosujący prawo)
- sylogistyczny sposób rozumowania zwalnia z uzasadnienia decyzji (2+2=4)
- może prowadzić to do rozstrzygnięcia na podstawie subiektywnych preferencji
CORE CAIM – rozstrzygając spory sędziowie reagują przede wszystkim na konkretne fakty rozpoznawanej sprawy, a nie na abstrakcyjne reguły
Schemat:
Bodziec zewnętrzny -> reakcja
Fakty prawne -> ‘intuicyjne poczucie rozstrzygnięcia’
Skrzydło idiosynkratyczne
- sędziowie są ludźmi, niewolnikami własnej osobowości
- wpływ ‘elementu personalnego’ nie jest do uniknięcia w podejmowaniu decyzji
- przewidywanie większości konkretnych rozstrzygnięć jest całkowicie niemożliwe
Skrzydło socjologiczne
- sędziowie są ludźmi
Spadkobiercy:
- Ekonomiczna Analiza Prawa
- Krytyczna Teoria Rasowa
- Feministyczne Teorie Rasowe
- Ruch Studiów Krytycznych
RUCH STUDIÓW KRYTYCZNYCH (CLS)
Założyciel: Duncan Kennedy
- rock& roll w jurysprudencji
- mocna wersja o nieokreśloności o charakterze globalnym
- uzasadnienia są wtórne, prawo działa jak polityka (forma manipulacji)
Główny cel: podważenie formalizmu prawnego oraz pracowanie alternatywnej metodologii i koncepcji prawa
Prawo to polityka
- wspólnym elementem jest polityczna krytyka systemu doktryny prawnej
Manipulacyjny charakter argumentu doktrynalnego
Prawo i doktryna prawna odzwierciedlają, potwierdzają i kształtują podziały i hierarchie społeczne charakterystyczne dla organizacji społecznej
3sprzeczności:
System mechanicznie stosowanych zasad a kryteria wrażliwe na kontekst
Subiektywność wartości a obiektywność prawdy
Dyskurs intencjonalny a determinujący
-> D. Kennedy zarzuca systemowi niezdolność do rozpoznawania tych sprzeczności
- Echa Foucault „wiedza jest władzą”
- założenie o konstruktywizmie społecznym
- teoria i doktryna to narzędzie uprawomocnienia a nie narzędzia opisowe
- przedmiot interpretacji podlega „schematom racjonalizacji” i jest polityczny
- prawo jest praktyką urzeczowienia pojęć i ról społecznych
-> postulat integracji teorii prawnej i teorii społecznej
Socjologia prawa:
- prawo ma być skuteczne (należy badać jak ono faktycznie działa)
- należy przeszczepić na teren prawa metody socjologiczne
- empiryczne: teoretyczne studia są prawem w kontekście społecznym
- celem jest zrozumienie natury prawa jako środka kontroli i regulacji społecznej
- analizuje społeczno-ekonomiczne
Socjologia prawa:
- zajmuje się badaniem i analizowaniem czynników realnych, wpływających na kształtowanie się prawa oraz ustaleniu sposobów badania jak prawo kształtuje inne dziedziny życia społecznego
- związki prawa z życiem społecznym
Badanie zależności między dwoma zmiennymi:
Czynnikiem prawnym
Czynnikiem pozaprawnym
Cele:
- opis sytuacji, w których daje się zauważyć działanie za pomocą prawa jak i oddziaływanie na prawo
- formułowanie i sprawdzanie hipotez o czynnikach zmiennych przez prawo i o czynnikach zmieniających prawo
- zlecenia socjotechniczne – jak używać prawo, aby osiągnąć zamierzone skutki
Ojcowie socjologii prawa:
- Marks, Weber, Durkheim
- społeczeństwo modernistyczne (opata na konflikcie społecznym)
- prawo jest konstruktem społecznym
Pytania:
*Marks: uzasadnienie obowiązywania kapitalistycznych relacji społecznych
* Weber: kapitalistyczny porządek polityczny
*Durkheim: jak jest możliwe w nowoczesnym społeczeństwie utrzymać więzi społeczne, a nie ma wiążącej religii
KAROL MARKS (1818-1883)
- pochodził za świeckiej rodziny żydowskiej
- ukończył studia prawnicze
- twórca marksizmu
- współzałożyciel ‘I Międzynarodówki’
- najważniejsze dzieło: „Kapitał”
-> Wpływy:
1) Hegel: metoda dialektyczna rozwoju oraz przekonanie o identyczności ‘buty’ i ‘myślenia’
2) determinizm: nie jesteśmy w stanie wyjść ze związku przyczynowo-skutkowego, nie ma alternatyw
3) Ewolucjonizm: idea rozwoju społeczeństwa
4) Teoria ekonomiczna, David Ricard: teoria o wartości pracy
Teoria pracy:
- praktyczne działanie postawione w centrum jako kategoria epistemologiczna
- teoria o wartości pracy jest centralnym elementem marksizmu która przechodzi w teorię wyzysku
- teoria katastrof: pesymistyczny upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów
Materializm historyczny:
- jako teoria ewolucjonistyczna
* społeczeństwo rozwija się wg sekwencji stadiów rozwoju ekonomicznego
* azjatycka: starożytna, feudalna, nowoczesna
Systemy społeczno-gospodarcze:
Wspólnota pierwotna
Niewolnictwo
Feudalizm
Kapitalizm
Socjalizm
?
Wpływ Hegla:
- 3 pojęcia Heglowskie:
Alienacja (konflikt z ludźmi)
Uprzedmiotowienie (człowiek traktuje siebie, społeczeństwo, prawo, moralność jako przedmioty)
Rozwiązanie sprzeczności (przez budowanie samoświadomości)
1 i 2 -> produkty kapitalizmu
- dialektyka
1teza + 1 Antyteza = 1 synteza
2teza (synteza 1) + 2 Antyteza = 2synteza
3teza (synteza 2) + 3 Antyteza = 3synteza
4teza (synteza 3) + 4 Antyteza = 4synteza
dialektyka Marksa
- U Hegla dialektyka dotyczy idei, u Marksa warunki produkcji (determinizm)
- Istnieje logiczna zasada sprzeczności – przyczyną ruchu jest sprzeczność – sprzeczność tkwiąca gdzieś w przyrodzie
- teza: materialne warunki produkcji
- antyteza: nowe materialne warunki produkcji
- synteza: nadbudowa najwyższe warunki produkcji
Marks: byt określa świadomość
- idee są jedynie wytworem materialnych warunków życia
Fałszywa świadomość:
- świadomość okazuje się być fałszywa kiedy ideologia przegrywa z doświadczeniem materialnym klas podporządkowanych
- prawo produkt ideologiczny i nośnik ideologii, której celem jest spojenie społeczeństwa pod władzą przywódcy klasy dominującej
Prawo:
- nie myśli poprzez swoje odrębne kategorie, ale odzwierciedla relacje ekonomiczne
- nie jest autonomiczne, w żaden sposób nie wpływa na społeczeństwo, a jedynie stabilizuje reprodukuje stosunki ekonomiczne
Baza + Nadbudowa – formacja gospodarczo-społeczna
Społeczna nadbudowa (SN)
Stosunki produkcji (SP)
Siły wytwórcze (SW)
Utrzymanie historycznie ukształtowane stosunki produkcji
Relacje dotyczące ludzi, stosunki społeczne, stosunki własności (zasady gry)
Technologia stosowana przez społeczeństwo w wytwarzaniu dóbr materialnych, czynników produkcji (dynamiczne)
Rola religii:
- „religia to opium dla mas”
Rolą religii jest utrzymanie złudzeń pozwalających na uśmierzenie bólu i cierpienia
MAX WEBBER (1864- 1920)
- napisał: „etyka protestancka a duch kapitalizmu”
- socjologia dzieli się na przed i po Weberowską
Postulaty:
- umocowanie nauk społecznych w odróżnieniu od nauk przyrodniczych
- opis precyzyjnym językiem + badania historyczno-porównawcze
Metodologia nauk społecznych
- socjologia humanistyczna – socjologia rozumiejąca, nie trzeba kontynuować nauk przyrodniczych, świat człowieka jest łatwiej dostępny
Metodologia oparta na ROZUMOWANIU
Rozumienie:
- nauki przyrodnicze: poznanie zewnętrzne, ujawnienie zjawiska na zewnątrz
- nauki społeczne i humanistyczne: poznanie następuje od wewnątrz, przez rozumienie, czyli przeżywanie stanów psychicznych innych ludzi.
2typy:
- rozumienie bezpośrednie: posługiwanie się kategoriami oczywistości „co dana czynność znaczy”
- rozumienie wyjaśniające: poznanie motywów osoby podejmującej dane działanie
Postulaty:
- ścisły i obiektywny charakter – unikanie sądów wartościujących, dokonywanie opisu w rzetelny sposób
- opracowywanie specyficznej metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów idealnych) – hipotetyczne formy, które uczony narzuca na płynną rzeczywistość
zasada indywidualizmu metodologicznego: wyjaśnianie w oparciu o prawa rządzące postępowania jednostek, badanie indywidualnych procesów bo mówią one więcej o tym jak działa cała zbiorowość,
Główne pytania Webera:
- jak dokonał się rozwój ekonomiczny w społeczeństwach zachodu?
-> racjonalizacja oparta na formie dystansu, która pozwala na obserwacje struktury, formułowanie metod i ich zastosowanie
Cele socjologii prawa:
- klasyfikować systemy prawne – opisać ich rodzaje
- wyjaśnić ich kształt
- badać relacje pomiędzy systemami prawnymi a innymi elementami życia społecznego
Weber skupił się na relacji Gospodarka - Prawo
Próbował wyjaśnić jaki jest wpływ czynników pozaprawnych na samo prawo i wyjaśnić dlaczego tak szybko rozwija się społeczeństwo zachodnie.
relacja gospodarka – prawo
-> odrzucenie tezy Karola Marksa, że czynniki ekonomiczne są podstawowym elementem rozwoju prawa, ponieważ jest to zbyt uproszczona wizja
-> to nie może być tak że na prawo wpływa tylko jeden czynnik, ekonomia wpływa na prawo ale tych elementów jest dużo więcej
Teza Webera: czynniki religijne były przyczyną rozwoju kapitalizmu
-> protestantyzm
- wpływ na rozwój gospodarki napędza HOMO RELIGIOUS, dla którego ważne są dwie kategorie:
1. akumulacja kapitału
2. praca
„etyka protestancka a duch kapitalizmu”
- zgodność etyki ascetycznego protestantyzmu z ‘duchem kapitalizmu’ – kalwińska koncepcja predestynacji
- materialne powodzenie miało stanowić dowód Bożej łaski
- przeznaczeniem człowieka jest praca
Ekspansja kapitalizmu:
- sakralizacja życia zawodowego i ekspansja kapitalizmu
- celowość, unifikacja życia przyspieszyły kapitalistyczną standaryzację produkcji
Homo religious – homo oeconomicus
Racjonalność jako zakaz moralny:
-ekonomicznie uświęcony sposób życia zaowocował wzrostem racjonalizmu
- racjonalność – nakaz moralny: dyscyplina i metodyczność
- surowa dyscyplina podporządkowała życie jedynie praktycznym celom
- rozwój sekularyzmu
Pytanie Webera:
- jaka role pełni prawo w sekularyzowanym (świeckim) społeczeństwie?
-> mamy inne wartości, społeczeństwo musi się wiązać różnymi formami solidarności (pluralizm wartości)
Rolą prawa jest ustalenie wspólną platformę wartości które MUSZĄ być przestrzegane przez ludzi - WSPÓLNY MIANOWNIK.
-> w społeczeństwie religijnym wszyscy myślą tak samo, to samo jest ważne
Idealne typy rozwoju społecznego:
Charyzmatyczny: w jaki sposób rozwijało się społeczeństwo na przestrzeni wieków, osobowy autorytet, jednostki charyzmatyczne
Tradycyjny: w oparciu o tradycje, to do czego przyzwyczailiśmy się lub trwało zawsze (rzeczywiście, rzekomo czy pozornie)
Model biurokratyczny: stosowanie prawa
Racjonalny: legalność jest produktem racjonalnie wynegocjowanej umowy
Typy racjonalności:
- materialna: oparta na wartościach i przekonaniach
- formalna: nastawiona na określony cel (reguły, procedury)
-> racjonalność instrumentalna
Typy systemów prawa:
Racjonalne / irracjonalne
Materialne / formalne
Formalnie racjonalne / nieracjonalne
Materialnie racjonalne / nieracjonalne
Prawo formalne: opiera się na określonych regułach
Materialne: decyzja jest wydawana na podstawie wartości
Poziomy racjonalności:
Państwo – formalne i racjonalne
Ekonomia
Kultura i sztuka – poza naszym paradygmatem racjonalności
Indywidualny – nie jesteśmy w stanie sami podjąć decyzję
Działanie i rozumienie:
- podmiot wiąże subiektywny sens z działaniem
- człowiek nie zawsze zachowuje się racjonalnie, potrzebujemy kategorie tj. empatia + pamięć historyczna (rozumienie tradycji)
Racjonalność
- wzrost wiedzy, stosunków odpersonalizowanych, zaawansowanie kontroli społecznej i materialnej życia
Stosunki Webera:
- pozytywny: wyzwoliła nas od tradycyjnych, nielogicznych zachowań społecznych
- negatywny: dehumanizacja stosunków społecznych – żelazna klatka biurokracji
Odczarowywanie świata: odchodzenie od tradycji i wytłumaczenie zjawiska odbiera mu mistycyzm – dotyczy zwłaszcza biurokracji
Co łączy ludzi w społeczeństwie nowożytnym?
Marks: ekonomia
Weber: racjonalność
Durkheim: solidarność
EMILE DURKHEIM (1858-1917)
- przedstawiciel socjologii francuskiej
- prekursor socjologii prawa
- przedstawiciel „socjologii systemów” (wyjaśnienie całości życia społecznego)
- wpływ ewolucjonizmu na jego myśl
Metodologia:
- funkcjonalista społeczny: (funkcja prawa to wytwarzanie solidarności społecznej)
Pytania:
Co nas trzyma razem w czasach modernizmu?
Jak możliwe, że społeczeństwo w którym brak więzi religijnych utrzymują więzi społeczne?
Socjologia wg. niego:
- nauka o faktach społecznych (powszechny w danym społeczeństwie, samodzielny byt, zewnętrzny wobec nas, wywiera w nas wpływ
Np. religia, prawo, samobójstwo, moda, małżeństwo, język (dosłownie wszystkiego)
Religia: - główna rola to integracja ludzi przez wprowadzenie pewnej formy solidarności;
- system wierzeń, praktyk, które jednoczą ludzi wokół zakazów i nakazów
- wśród katolików mniejsza liczba samobójstw
Prawo: wyraz solidarności, rozumiana jako związek, wzajemna zależność
- fakt prawny: jest jedynie aspektem regulującym zjawiska społeczne
Formy solidarności społecznej: 2formy
Solidarność mechaniczna: sankcje karne
oparta o prawo karne, związana z sankcjami represyjnymi, występuje w społeczeństwie homogenicznym(wolnym, te same wartości) -> biblijna historia Mojżesza
Solidarność organiczna: środki restrykcyjne
oparty na systemie restytucyjnym, zreperowanie złamanych relacji, w społeczeństwach heterogenicznych (wśród grup zawodowych, zróżnicowanie), zaufanie do instytucji, profesji -> ciała profesjonalne, etyka obywatelska oparta na zaufaniu i wzajemnym wykonywaniu usług
Jednostka – społeczeństwo
- ludzie są z natury egoistami, ale normy, wierzenia i wartości (świadomość zbiorowa) tworzą moralną podstawę społeczeństwa, skutkującą integrację społeczną
-> ludzie stają się świadomi siebie nawzajem, stają się istotami społecznymi, a nie zwierzętami – dzięki kolektywnej świadomości
Egoizm (wartości)----> zbiorowa świadomość
- życie indywidualne powstało z życia zbiorowego
- świadomość zbiorowa, ogól wierzeń i uczuć wspólnych dla członków danego społeczeństwa, która istnieje poza psychiką jednostki i jest niematerialna
Psychika jednostki – psychologia
Świadomość zbiorowa – socjologia (bada jej przejawy, kodeksy prawne, dogmaty religijne, itp.)
- społeczeństwo to nie suma jednostek, ale jednostka to część organizmu kolektywnego
Teoria kary i przestępstwa
- przestępcy są karani, bo społeczeństwo chce się upewnić, że normy, które zostały naruszone są nadal ważne – społeczeństwo jest zdrowe, normy są słuszne
Anomie(stany niepewności):
- brak uregulowania: nie ma wystarczającej ilości norm, wolność, ale brak drogowskazów społecznych
- nadmiar uregulowania: paraliż działania (np. Indie)
* poziom indywidualny: kończy się samobójstwem
* poziom społeczny: kończy się przewrotami społecznymi
prawo jest rodzajem regulatora, wyraża pewne wartości, które są wyrazem solidarności
LEON PETRAŻYCKI (1867 – 1931) samobójstwo
- syn powstańca styczniowego
- dla niego stworzono Katedrę Socjologii prawa na Uniwersytecie Warszawskim
Prace:
- „wstęp do nauki prawa i moralności”
- „teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności”
Lande zwykł mówić, że nad Twórczością Petrażyckiego działa 'opaczność' nie 'Opatrzność' Lande – uczeń Petrażyckiego
Psychologiczna teoria prawa:
- „stanowisko psychologiczne powinno stanowić podstawę prawoznawstwa”
- prawo i moralność to przeżycia emocjonalne, które aktualizują się w zależności od faktu ich doznawania przez poszczególne jednostki
- prekursor wielopłaszczyznowego ujęcia prawa
Rola i definicja socjologii:
- teoria rozwoju społecznego, zmiany społeczne zmierzają ku pewnemu celowi: panowanie racjonalnej miłości między ludźmi
- zajmuje się zachowaniami zbiorowymi, rządzą nimi pewne prawidłowości, które podlegają zasadom przystosowań, który jest procesem „nieświadomie genialnego” przystosowania się
(to my sami w nieświadomy sposób uczestniczymy w tych procesach, my przez te procesy przystosowań przechodzimy, adaptujemy się)
Rodzaje przystosowań:
Gatunkowe – darwinowska walka o byt i przetrwanie gatunku, mechanizmy obronne gatunku są wkomponowane w psychikę (przedłużenie gatunku)
Osobiste – egocentryczne przystosowanie do warunków życia zewnętrznego, które jest korzystne dla osobnika
Emocje repulsywne: negatywne
Emocje apulsywne: pozytywne
Społeczne – przystosowanie społeczne, gdy ktoś dokona czynu zabronionego jako pierwszy (emocje negatywne) w czasie powstawania (emocje pozytywne) usunięcie ocen nieprzystosowanych do dobra grupy
Emocje jako zjawiska psychiczne:
Poznanie (czucia i wyobrażenia)
Uczucia (przeżycia przyjemności i przykrości) bierne
Akty woli (aktywne)
Zjawiska o mieszanym charakterze (głód – poznanie i pożądanie)
Emocje:
- pierwotna podstawa rozwoju psychiki, staja się przyczyną zachowania człowieka wobec świata zewnętrznego
Rodzaje:
- estetyczne, senne, towarzyskie, etyczne
-> emocje etyczne:
- emocje obowiązku, które przeżywane są przez człowieka jako rodzaj wewnętrznego ograniczenia. Wyrażają się w postaci wewnętrznego głosu istoty wyższej
- przeżycia zasadnicze, samo wyobrażenie pewnego zachowania
Rola emocji:
- u ludzi i zwierząt odgrywają role czynników psychicznych, przystosowujących do warunków życia. Wywołują procesy fizjologiczne
przeżycia moralne przeżycia prawne
- odczucie obowiązku - obowiązek postrzegany jako czyjaś
- bez równoległego przekonania o należność
uprawnieniu drugiej strony - niewykonanie obowiązku traktowane
- norma o jednostronnym jest jako niewykonanie szkody
Imperatywnym charakterze - norma ma dwustronny charakter:
atrybutywno – imperatywny
Prawo a moralność:
- moralność wytwarza w nas poczucie obowiązku, a prawo zmierza do rozbudowania świadomości własnych uprawnień
- moralność to szampan, a prawo to woda bez której społeczeństwo nie może się obejść
Prawo:
- zjawisko psychologiczne i empiryczne, które może być badane przez introspekcję
- przeżycie prawne odnosi się do faktów normatywnych (prawo pozytywne)
Brak takiego powiązania (prawo intuicyjne)
Przeżycia prawne:
Prawo pozytywne prawo intuicyjne
- treść da się ustalić w drodze - charakter indywidualny
zewnętrznych faktów prawnych
- charakter szablonowy wyraża się za pomocą - treść zależy od indywidualnych
kategorii ogólnych i abstrakcyjnych cech jednostek i warunków życia
- nie nadąża za zmieniającym się życiem - prawo żyjące
-> prawo intuicyjne
- istnieje w związkach między ludźmi i wyraża się w codziennym życiu
- może pozostawać w zgodności, konflikcie lub otwartym konflikcie (rewolucja) z prawem pozytywnym
-> do prawa pozytywnego sięgamy gdy mamy potrzeby uregulowania naszego zachowania w odgórny sposób
- analogia do zachowania jednostki na poziomi indywidualnym
Petrażycki intuicyjną teorię prawa zasięgnął od:
EUGENIUSZ EHRLICH
- punkt ciężkości prawa leży w społeczeństwie, w którym działają jednocześnie i na siebie oddziałowują zjawiska prawne, moralne, religijne i obyczajowe
- znaczna część prawa powstaje spontanicznie
A) teoria prawa żywego: funkcjonuje w zachowaniach grup i zbiorowości społecznych, wywiera wpływ na sposób jego stosowania
B) teoria wolnego prawa: twórcza rola sędziego w orzecznictwie, podważa zasadę, iż sędzia jest tylko ustami ustawy
-> czy istnieje cos takiego jak ogólnoświatowe prawo?
- podstawą porządku prawnego są instytucje: małżeństwo, rodzina, własność, umowa
Przeświadczenie jako korzyści z tych instytucji jest zakorzenione społecznie.
Emotywizm – kierunek po śmierci Petrażyckiego
Charakter wypowiedzi wartościujących (ocen i norm) wyraża tylko nasze uczucia, natomiast niczego nie stwierdza
Sądy etyczne – ekspresja emocji
[Cornap, Ayer nie znali koncepcji Petrażyckiego]
ADAM PODGÓRECKI (1925 – 1998)
- oskarżony o „prowadzenie działalności antypaństwowej”
- autor ponad 20książek i kilkuset publikacji naukowych
ok. 50tomów przypowieści fikcyjnego mędrca chińskiego Si-tiena (np. Jak rządzić innymi i rządzić samym sobą)
Prawo:
- teoria dualizmu prawa
- koncepcja legitymizacji systemu społecznego/ prawa
- etyka globalna
- zalążki teorii systemów
Inspiracje:
Petrażycki: prawo oficjalne / nieoficjalne, intuicyjne i pozytywne
Ehrlich: prawo żywe, prawnicze, pozytywne
-> Podgórecki: prawo jest zjawiskiem pluralistycznym, a nie jednorodnym
Pozostaje w nurcie socjologii funkcjonalistycznej (nawiązanie do Durkheima i Webera)
Relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego ma w horyzoncie zjawisko anomii
-> prawo oficjalne ingeruje w czasach kryzysu
Prawo (Podgórecki) – byt niejednorodny
zintegrowanie, współistniejące schematy relacji opierające się na zasadzie ut des [zasada wzajemności] o charakterze formalnym i nieformalnym. (historia chłopca i kolejarza)
oficjalne
-stanowione lub uznawane przez władzę, dysponujące przemocą narzucania swojej woli jeśli chodzi o treść i stosowanie.
nieoficjalne
- dobrowolna współpraca, wynikająca z uświadomienia sobie swoich praw i obowiązków w stosunku do pozostałych - bez interwencji władzy politycznej i bez niej.
Relacje prawa oficjalnego i nieoficjalnego:
- wzajemność jest zachwiana. Im większa zgodność tym większa integracja -> prawo + podstawowa forma więzi społecznych decydują o zaistnieniu życia społecznego
- niezgodność rodzi pytania o konsekwencje niezgodności między narzuconym porządkiem prawnym a porządkiem wytworzonym spontanicznie
pyta o granice funkcjonowania w porządku prawnym pozbawionego sensu dla jego uczestników
-> prawo staje się na powrót czynnikiem integrującym, centralnym elementem życia społecznego wokół którego mogą budować się inne stosunki społeczne
Prawo oficjalne i nieoficjalne: sprzężone / rozprężone
- ustrój społeczny przestrzeganie prawa
-kultura grupy społecznej lub nie
-osobowość adresata prawa (narzucenie i naruszenie go)
Konsekwencje:
- połączenie prawa z pozaprawnym otoczeniem, prawo nie jest zamkniętym systemem, a jest uzależnione od innych sił społecznych (wypadkowa szerszych zjawisk i procesów, a nie zamkniętym systemem)
Hipoteza trójstopniowego działania prawa:
- Znaczenie jakie nadaje przepisowi rodzaj stosunków społeczno - gospodarczych, w których przepisy obowiązuje
- typ podkultury: w ramach danego systemu społ-gosp
- typ osobowości adresatów prawa (typologie postaw, osobowości)
Krytyka weberowskiej typologii form legitymizacji władzy:
- problem niezgodności prawa oficjalnego i nieoficjalnego,
Pytanie Podgóreckiego: formy legitymizacji porządku społecznego i w jego ramach porządku prawnego
- własna, alternatywna systematyzacja, pozbawiona objawów sakralności i zawierającą preferencyjne formy legitymizacji władzy:
->
Oparta na „fałszywej świadomości”- mówiono nam, że tak powinno być i akceptacja tego
„ślepego zaułka” – przeświadczenie, że ustrój jest fatalny, ale próba jego zmiany przyniesie jeszcze gorsze rezultaty, a utrzymanie status quo(niezmieniony stan rzeczy) wymaga minimalnego stopnia współpracy
„brudna współpraca” - uwikłanie w sieci interesów, mimo potępienia lub niechęci, niemożliwość wycofanie się
Opresyjna / represyjna: posłuch wymuszony jest przymusem lub obawą
-> legitymizacja władzy wg. Podgóreckiego: prawo pozytywne i intuicyjne, związki między nimi a także akceptację lub odrzucenie istniejącej rzeczywistości społecznej, a zwłaszcza systemu prawa
„Normalne prawo”
Odpowiednia relacja prawa oficjalnego i nieoficjalnego
istniejąca zgodność może przybrać formę patologii (z obserwacji)
Zgodność między porządkiem prawnym a wartościami
etyka globalna: każda jednostka jest zobowiązana do nieszkodzenia innej i odczuwania odpowiedzialności za losy wszystkich istot żywych
Rola prawa:
- zgodność socjologii prawa, by odpowiedzieć na pytanie „w jaki sposób prawo zapewnia integralność systemu społecznego?”
- od kiedy prawo jest spoiwem?
Marks, Weber, Durkheim wskazali na czynniki pozaprawne
„Polish Society” – analiza zmierzająca do „wyjaśnienia unikalnego społeczeństwa polskiego”
(roszczeniowa orientacja życiowa, negatywne nastawienie do prawa, fasadowość etosu, położenie geopolityczne, tolerancja polityczna i kulturalna, skłonność do tworzenia narodowych mitów i legend)
-> koncepcje:
- typy ładu społecznego, działania pozorne, metapostawy, etos
->unikalność polskiej socjologii, instrumentalizm, niezdolność do zbiorowej realizacji konkretnych zadań
FEMINIZM
Początki:
Christina de Pisan (1343-1430)- Wenecja, interpretacja Biblii z kobiecego punktu widzenia.
- pierwsza feministka i literatka. Mistyczka, reformatorka religii; krytyczka literacka.
Maria Curie Skłodowska 1906 (sufrażystki 1903-USA)
- pierwsza wykładowczyni na Sorbonie
- walczyła o to by uprawiać te same zawody co mężczyźni, równouprawnienie.
Polski feminizm – entuzjastki
- pierwsza polska grupa feministyczna 1830-1850
-Jedną z przedstawicielek była Narcyza Żmichowska.
-walka o równość kobiet
Różnicowanie płci: co to jest płeć? Co tak naprawdę nas różni?
Marlena Ditrich przebrana za faceta
Judith Butler – postfeminizm
Zaprzeczenie istnienia płci. Kwestia płci jest wyłącznie kwestią kulturową. Płeć biologiczna i płeć kulturowa. ( należy je rozróżnić)
Książka ‘gender trouble’
---
Jak jest dziś?
Pracują w domu i w pracy (podwójna praca)
Gorzej opłacane
ofiary negatywnych stereotypów
Podwójne standardy w sprawach seksualnych – kobiety oceniane są bardziej rygorystycznie a mężczyźni pobłażliwie w sprawach nadużyć np. polska seks afera
Raporty ONZ
Z osób żyjących w biedzie aż 70 % to kobiety, a 800 mln analfabetów ½ to kobiety.Raport organizacji pozarządowych:
Codziennie ginie więcej kobiet w wyniku przemocy domowej niż z powodu raka.Raport MISSING women, Amartya Sena:
100 mln brakujących kobiet przy zapewnionym różnym wyżywieniu i równym dostępie do opieki zdrowotnej stosunek płci wynosiłby 100,2 u kobiet do mężczyzn.PUNKT WYJŚCIA KRYTYKI feministycznej teorii prawa:
Prawo odzwierciedla męski punkt widzenia. To mężczyźni tworzą prawo w oparciu o swój sposób postrzegania rzeczywistości.Tezy:
Walka o sprawiedliwość a nie dominację jednej płci nad drugą.
Uzmysłowienie, że prawo w obecnym kształcie swoich regulacji nie jest w stanie sprostać potrzebom kobiet.
Podważanie założeń prawa o obiektywności, bezstronności, równości, pewności i sprawiedliwości – rewizja terminów.
Przykłady opresji prawa:
Common law – zamężna kobieta nie była traktowana jako osoba w świetle prawa i dlatego nie mogła być właścicielką, nie mogła pozywać ani być pozwaną ( doctrine of coverture)
Obraz Francisco Laso: 3różne kobiety – nie ma jednej definicji kobiety
Gdzie jest różnica?
„In different Voice” Carol Gilligan
Krytyka książki Kohlberga o stopniach rozwoju moralnego ludzkości (badania prowadzone wyłącznie na mężczyznach, którzy myślą od konkretu do abstrakcyjności) z tezą , że dziewczynki nie osiągają poziomu moralnego, którzy osiągnęli chłopcy.
Kobiety są skupione bardziej na relacjach między ludźmi. Badają sytuację, nie maja działania nastawionego na cel.
Debata równość/ różność
- Za tezami o obiektywności prawa i równości w stosowaniu kryje się faktyczna nierówność i subiektywizm
- Traktowanie równo – wszystkich kobiet i mężczyzn w ten sam sposób powoduje faktyczną nierówność
-> Prawo pisane głównie przez mężczyzn nie obejmuje zasięgiem około 50 % swoich podmiotów.
Dwa obozy:
Akcentujący podobieństwa: kobiety słabszy dostęp do prawa
Akcentujący różnice: prawo dostosowane do różnych potrzeb i innego statusu różnego podmiotu prawa
->Prawo oparte jest na regułach, które opierają sią na uniwersalności i generalności, dlatego często nie są dostosowane do przypadków szczególnych.
Równość H. Arendt: „korzenie totalitaryzmu”
Prawo jest formą organizacji społeczeństwa. Możemy je same zmieniać, aby stawało się sprawiedliwe i równe. Równość jest konstrukcją a nie faktem wynikającym z natury rzeczy.
Nie rodzimy się równi, stajemy się nimi jako członkowie grupy na mocy naszej decyzji
Doświadczenie równości nie może być spełnione bez uczestnictwa w prawach czyli bez realizacji prawa do równości.
Równość nie powinna być postrzegana jako koncept formalny, który spełnia rolę legalistyczną czy retoryczną. Powinna być konceptualizowana substancjalnie tak, by spowodować zmiany w strukturze władzy i relacjach władzy pomiędzy kobietami a mężczyznami.
Modele:
Model akceptacji – różnice muszą być uznane i prawo powinno skupić się na konsekwencjach płynących z tych różnic. Kobiety mają być zabezpieczone przed penalizacją z uwagi odmienności
Model uprawnień – prawo powinno skupić się na uprawnieniach. Równość to wyrównanie władzy grup czy jednostek.
Prawa powinny być przyznawane na podstawie tego jak rzeczywiście uprawniają tych których są przyznawane, czyli zagwarantować równość w praktyce
Model praw specjalnych – równość powinna być osiągnięta na podstawie respektowania potrzeb jakie posiada dana grupa.
Debata publiczne/ prywatne:
Zniesienie podziału na sferę prywatną i publiczną. Największa dyskryminacja odbywa się w sferze prywatnej, która jest chroniona autonomią, gdzie władza nie ma wkraczać.
„Privitising Intimacy” – Coen
Płeć nie istnieje:
Simone de Beauvoir w „Drugiej płci”: „Kobietą się nie rodzi, kobietą się staje”
„ Ściśle mówiąc, nie sposób stwierdzić, ze kobiety istnieją” Julia Kristeva
„Urządzenie seksualności wprowadziło pojęcie płci” M. Foucault
-> płeć jest perfomatywna – jesteśmy w stanie się przyzwyczaić do powtarzanych czynności, płeć jako efekt aktów perfomatywnych – przekonanie, że tak jest, powstawanie pewnych faktów
Radykalny feminizm Catherine MacKinnon
Wprowadziła pojęcie molestowania seksualnego wraz z całą kampanią przeciwko zjawisku.
Kanadyjski Sąd Najwyższy wzorował się na jej rozwiązaniach w sprawach równości, mowy nienawiści, pornografii.
Wygrała w sprawie Kadit vs Karadzic (sprawa bośniackiej kobiety) w sprawie o masowe gwałty dokonane przez serbskich żołnierzy. Pierwszy raz gwałt został rozpoznany jako zbrodnia przeciw ludzkości.
Analogia z Marksizmem
„Queer theory” -
Społeczna teoria różnicy, teoria odmienności.
Feminizm zamiast podkreślać indywidualizm i otwierać – unifikuje i zamyka – Judith Butler
Żyjąc w płci żyjemy w więzieniu.
Kontrola seksualności jest kontrolą społeczeństwa.
Gender & Sex
Płeć to konstrukcja, którą należy rozpatrywać w kontekście historycznym i czasowym.
Płeć kulturowa - Gender
płeć biologiczna – Sex
Gender jest definiowana przez to jak się zachowujemy i jak myślimy, jakie komunikaty przekazujemy innym.
Amartya Sen
Stanowisko w sprawie polityki równouprawnienia kobiet – kobiet w procesie podejmowania decyzji o charakterze gospodarczym ze względu na swoje odmienne wychowania mogą zwracać większą uwagę na problemy niedostrzegalne przez mężczyzn, wnoszą dodatkowy punkt widzenia. Polityka równouprawnienia jest jednym z najprostszych sposobów na rozwój gospodarczy wg. Sen’a. celem rozwoju gosp. jest uwalnianie możliwości ludzkich.
Etyka dbałości: ethic of care
Etyka konsekwencjonalizmu vs Etyka dbałości, uwzględniająca specyfikę i odmienność każdego przypadku.
inne podejście do rzeczy, brak uniwersalnych kategorii, odmienność każdego przypadku
wrażliwość na drugiego człowieka
Feministka: Carol Gilligan